Onderwerp Gezinshulpverlening in gedwongen kader

Transcriptie

1 Wethouder van Onderwijs, Jeugdzaken en Sport S. Dekker Gemeente Den Haag Retouradres: Postbus , 2500 DJ Den Haag Aan: de Commissie Jeugd en Burgerschap Uw brief van Uw kenmerk Ons kenmerk BOW/ RIS Doorkiesnummer adres Aantal bijlagen Onderwerp Gezinshulpverlening in gedwongen kader Datum 2 juni 2009 Geachte mevrouw Zandstra, Tijdens de commissievergadering van 18 februari 2009, heeft de VVD fractie verzocht om een overzicht van de mogelijkheden voor gezinshulpverlening in een gedwongen kader. In deze brief informeer ik de commissie over de mogelijkheden die het college hiertoe heeft. Wanneer we het hebben over gezinshulpverlening, valt regelmatig de term dwang en drang. Ik zal allereerst kort uitleggen wat we hiermee exact bedoelen. Niet elk hulpbehoevend gezin is zich voldoende bewust van de hulp die vereist is om een stabiele opvoedomgeving te creëren of in stand te houden. Wanneer deze hulpvraag er niet is, maar hulpverleners wel een dringende hulpbehoefte signaleren, treedt de zogenaamde bemoeizorg in werking. Deze vorm van hulpverlening behelst een actieve, volhardende benadering van gezinnen met als doel hen bewust te maken van de problematiek en hen toe te leiden naar de juiste hulpverlening. Ook de zorgmijdende gezinnen, die bewust de hulpverlening op afstand houden, en gezinnen die niet bij machte zijn de juiste hulpverlening zelfstandig in te schakelen, worden actief benaderd via de bemoeizorg. In Den Haag wordt deze vorm van hulpverlening o.a. uitgevoerd door de CJG gezinscoaches. Deze coaches benaderen gezinnen zolang als nodig is om een gesprek op gang te brengen. Aangezien de coaches dit bewerkstelligen puur op basis van hun deskundigheid en overredingskracht en geen gebruik maken van een wettelijke verplichting, spreken we van drang. Vrijwillige hulpverlening staat voorop. Het opleggen van verplichte hulpverlening is een ingrijpende maatregel. In een beperkt aantal gevallen is het echter noodzakelijk dwingend in contact te komen met een gezin. Inlichtingen bij mw. A. Wierstra-Meyer Postadres: Postbus , 2500 DJ Den Haag Telefoon: Bezoekadres: Spui 70, Den Haag Fax: Internetadres:

2 BOW/ Wanneer aandringen onvoldoende (snel) effect heeft, is een stok achter de deur daarbij onmisbaar. In deze specifieke gevallen spreken wij van hulpverlening in een gedwongen kader. De nadruk ligt hier niet op het bij voorbaat sanctioneren van gezinnen, maar op mogelijke sancties die van kracht worden bij herhaaldelijke weigering van de vereiste hulpverlening. Het college beschikt over vijf verschillende mogelijkheden om uitvoering te geven aan dit gedwongen kader. Deze zal ik hieronder behandelen. Hierbij valt onderscheid te maken tussen directe collegebevoegdheden via de gemeentelijke Dienst Sociale Zaken en Werkgelegenheid (SZW) en indirecte mogelijkheden die benut worden door nauwe samenwerking met onze partners. Deze mogelijkheden worden sinds 2007 toegepast binnen de VIG gezinsaanpak. VIG staat voor Vroegtijdige Interventie in Gezinnen. De aanpak behelst de intensieve begeleiding van een gezinscoach op alle leefgebieden, voor een periode van minimaal zes maanden. VIG wordt altijd uitgevoerd binnen een gedwongen kader. Daarnaast beschrijf ik in deze brief de mogelijkheden die de (toekomstige) landelijke wetgeving ons biedt. Gedwongen hulpverlening die wordt opgelegd door de kinderrechter vanuit het civielrechtelijke kader, zoals het uitspreken van een ondertoezichtstelling (OTS) of een uithuisplaatsing van minderjarige kinderen, valt buiten de directe macht en verantwoordelijkheid van het college van b. en w. Het college heeft echter wel de mogelijkheid om binnen de uitvoering van deze civielrechtelijke maatregelen te kunnen opereren en de snelheid ervan te beïnvloeden. Mogelijkheden college b. en w. Dienst Sociale Zaken en Werkgelegenheid (SZW) Gezinshulpverlening in een gedwongen kader is mogelijk op basis van Artikel 9 en 55 van de Wet Werk en Bijstand (WWB). Indien de gezinssituatie dermate problematisch is, dat de bijstandsgerechtigde ouder(s) daardoor feitelijk niet beschikbaar is/zijn voor de arbeidsmarkt, behoort gezinshulpverlening tot de eisen die de Dienst SZW kan stellen aan het behoud van een (volledige) uitkering. Een daadwerkelijke korting op de uitkering bij weigering van de vereiste hulpverlening, wordt vooraf gegaan door drie waarschuwingen, waarvan één schriftelijk. In 2008 hebben 42 gezinnen op deze grond vanuit de Dienst SZW een VIG traject opgelegd gekregen. Het is in geen van deze gevallen nodig geweest tot korting op de uitkering over te gaan. De ervaring leert dat gezinnen die zich in eerste instantie onwelwillend opstellen, al snel blij zijn met de (praktische) hulp die de VIG coach hen biedt. De volgende mogelijkheden vallen niet onder de directe bevoegdheid van het college en worden uitgevoerd in samenwerking met onze partners in de stad. Woningbouwcorporatie Als een woningbouwcorporatie reden ziet om een gezin uit huis te zetten (i.v.m. overlast of een opgelopen huurschuld bijvoorbeeld), is toestemming van de rechter vereist om dit daadwerkelijk te kunnen realiseren. Wanneer in het betreffende huishouden sprake is van ernstige gezinsproblematiek en het gezin onvoldoende bereikt wordt door de reguliere hulpverlening, dient de gang naar de rechter (of de uitspraak van de rechter in het voordeel van de woningbouwcorporatie) als stok achter de deur om intensieve hulpverlening af te kunnen dwingen.

3 BOW/ Hulpverlening weigeren heeft in dat geval tot gevolg dat het gezin het huurhuis alsnog zal moeten verlaten, of dat een proces daartoe wordt ingezet. In 2008 heeft één Haags gezin via de woningbouwcorporatie een VIG coach opgelegd gekregen. NB: ook onder andere omstandigheden kan een woningbouwcorporatie gebruik maken van dit pressiemiddel. Het is niet exclusief voorbehouden aan problematische of overlastgevende gezinnen. Zo worden in het project Vermindering huisuitzettingen van de Dienst SZW, huisbezoeken afgelegd aan huurders die op het punt staan uitgezet te worden. Hierbij wordt de financiele en de mogelijk psycho-sociale problematiek van de huurder(s) in kaart gebracht en hulp in gang gezet. De evaluatie van de eerder uitgevoerde pilot heeft aangetoond dat huurders die de vervolgbegeleiding accepteren, duidelijk minder vaak uitgezet worden. Ondertoezichtstelling (OTS) Wanneer de lichamelijke of geestelijke ontwikkeling van een kind ernstig wordt bedreigd, heeft de kinderrechter de mogelijkheid een gezinsvoogd aan te wijzen die een ondertoezichtstelling (OTS) uitvoert. Een OTS is een gezagsbeperkende maatregel. De toepassing van deze maatregel is een regionale verantwoordelijkheid. Beslissingen die de gezinsvoogd in het belang van het kind neemt, zijn bindend. Een gezinsvoogd is echter niet dagelijks in een gezin aanwezig. Aanvullende hulpverlening om het beoogde resultaat (een veilige opvoedsituatie) te bereiken, is vaak noodzakelijk. Het weigeren van de hulpverlening die de gezinsvoogd passend vindt, kan tot gevolg hebben dat hij/zij een machtiging tot uithuisplaatsing van de kinderen aanvraagt bij de kinderrechter. Dit kan voor een gezin voldoende drang opleveren om een gezinscoach toe te laten. In 2008 hebben 7 gezinnen op schriftelijke aanwijzing van de gezinsvoogd een VIG coach opgelegd gekregen. Een combinatie is ook mogelijk. Zo waren er nog eens 7 gezinnen die een VIG coach opgelegd kregen binnen de OTS, waarbij bovendien de verplichting vanuit de Dienst SZW van kracht was. Jeugdreclassering Wanneer ernstige gezinsproblematiek verhindert dat een minderjarige ex-gedetineerde jongere weer een volwaardige plek in de maatschappij vindt en dreigt te recidiveren, kan de Jeugdreclassering (JR) het gezin verplichten mee te werken aan een intensief hulpverleningstraject. Net als bij een OTS, gebeurt dit op basis van een (vooraankondiging) schriftelijke aanwijzing. Werkafspraken over het verplicht opleggen van VIG binnen een JR maatregel, worden op dit moment nader uitgewerkt. Naar verwachting zal dat nog dit jaar mogelijk zijn. Advies- en Meldpunt Kindermishandeling (AMK) Indien er een zorgmelding bij het Advies- en Meldpunt Kindermishandeling (AMK) is gedaan en het AMK de zorgen rondom het gezin deelt, kan een VIG-coach ingezet worden waneer de situatie daarom vraagt. In dat geval wordt de ouder(s) dringend geadviseerd mee te werken. Wanneer dit advies niet wordt opgevolgd, zal het AMK een melding doen bij de Raad voor de Kinderbescherming (RvdK). Dit kan in het uiterste geval leiden tot een OTS en een mogelijke uithuisplaatsing van de kinderen, opgelegd door de kinderrechter.

4 BOW/ Deze mogelijkheid is de minst dwingende van de vijf, daar het gezin dringend wordt geadviseerd mee te werken aan de vereiste hulpverlening. Het AMK heeft geen wettelijke mogelijkheid ten aanzien van het gezin, anders dan het doen van een melding bij de RvdK. Sinds januari 2009 hebben 2 gezinnen langs deze weg een VIG coach toegewezen gekregen. Hierbij was ook de verplichting vanuit de Dienst SZW van kracht. Mogelijkheden (toekomstige) landelijke wetgeving Om de doorzettingsmacht van het college en de burgemeester binnen het jeugdbeleid verder te vergroten, worden door het kabinet momenteel wetsvoorstellen voorbereid. Openbare Orde en Veiligheid (OOV) Op 7 april 2009 heeft de Tweede Kamer het wetsvoorstel Maatregelen bestrijding voetbalvandalisme en ernstige overlast aangenomen. Op grond van dit wetsvoorstel krijgt de burgemeester extra bevoegdheden om preventief in te grijpen bij voetbalvandalisme en aanhoudende ernstige overlast (bijv. gebiedsverbod en meldingsplicht). Gemeentelijke regie in het jeugdbeleid Ondanks het feit dat het college toeziet op de ontwikkeling van een goed en sluitend hulpaanbod voor problematische jeugd en hun gezinnen, kunnen zich problemen voordoen die, als niet (tijdig) wordt ingegrepen, op den duur kunnen leiden tot acute crisissituaties of openbare ordeproblemen. Ook kan het voorkomen dat er geen (snelle) overeenstemming wordt bereikt tussen de verschillende hulpverlenende partijen. Het college kan in die gevallen optreden door middel van twee extra bevoegdheden. 1. Doorzettingsmacht naar instellingen op casusniveau In de uitzonderlijke gevallen waarbij een gezamenlijke aanpak, ondanks de gemaakte afspraken hierover tussen instellingen, onvoldoende van de grond komt, kan het college ingrijpen op individueel casusniveau. Dit kan door een op te leggen dwingende aanwijzing, waarbij een instelling (dwingend) wordt belast met de zorgcoördinatie. Met andere woorden, de leiding krijgt. Deze bevoegdheid wordt alleen gebruikt als andere vergaande middelen niet hebben gewerkt (escalatie naar hoger ambtelijk niveau en andere, mildere vormen van interventies via overlegstructuren). Overigens voorziet, volgens onze informatie, het wetsvoorstel niet over sanctiemogelijkheden wanneer de dwingende aanwijzing toch wordt genegeerd. Deze bevoegdheid wordt opgenomen in het wetsvoorstel voor de Centra voor Jeugd en Gezin en wordt wettelijk belegd bij de burgemeester. De bevoegdheid is van toepassing bij ontspoorde probleemjongeren of -gezinnen waarbij, ondanks de inspanningen van vele instellingen met hun eigen (sectorale) verantwoordelijkheid, een oplossing niet in zich komt. Het wetsvoorstel wordt naar verwachting in de loop van deze maand naar de Tweede Kamer verzonden. 2. Gedwongen opvoedondersteuning Het wetsvoorstel Herziening Kinderbeschermingsmaatregelen, biedt de burgemeester de mogelijkheid de Raad voor de Kinderbescherming (RvdK) op te dragen de resultaten van een onderzoek naar de noodzaak van een OTS, binnen een termijn van twee weken voor te leggen aan de kinderrechter.

5 BOW/ Deze bevoegdheid is van toepassing in het zeldzame geval waarbij een langdurig verschil van mening blijft bestaan over de noodzaak van een OTS tussen de gemeente en de RvdK. Nadat de kinderrechter ambtshalve een OTS heeft opgelegd, kan door middel van een schriftelijke aanwijzing van Bureau Jeugdzorg vervolgens opvoedondersteuning worden opgelegd (zie ook pagina 2, OTS). Het blijft altijd aan de kinderrechter om te bepalen of een OTS volgt. Het geeft het college echter wel de mogelijkheid om een zaak onder de aandacht van de kinderrechter te brengen wanneer de RvdK dat niet direct noodzakelijk acht. Het wetsvoorstel Herziening Kinderbeschermingsmaatregelen wordt naar verwachting eind mei of begin juni aangeboden aan de Tweede Kamer. Binnen hetzelfde wetsvoorstel wordt ook de mogelijkheid opgenomen de kinderbijslag uit te betalen aan een ander dan de rechthebbende ouder, wanneer de aanwijzingen van de gezinsvoogd niet worden opgevolgd. De kinderrechter dient hierover een uitspraak te doen. De Sociale Verzekeringsbank (SVB) doet dit vooralsnog alleen in het uitzonderlijke geval waarbij is aangetoond dat de inkomsten uit de kinderbijslag niet ten goede komen aan het kind. We hebben met de huidige mogelijkheden en de op handen zijnde wetsbepalingen, naar het zich nu laat aanzien, meer mogelijkheden om gezinnen de hulp te bieden die zo dringend nodig is. Ook wanneer het gezin niet welwillend (meer) is. Niet alleen door het contact tussen gezin en hulpverlening af te dwingen, maar ook door te interveniëren in het hulpverleningsproces zelf waar dat ernstig stagneert. Ervaringen uit de praktijk moeten verder uitwijzen in hoeverre we daadwerkelijk voldoende in handen hebben. We zullen dit goed blijven volgen. Indien mij signalen bereiken over gezinnen die niet worden bereikt en verdergaande bevoegdheden wenselijk zijn, zal ik dit bespreekbaar maken met het rijk. Ik zal de commissie uiteraard op de hoogte houden van de ontwikkelingen op dit gebied. Voor nu hoop ik u hiermee voldoende geïnformeerd te hebben. Met vriendelijke groet, de wethouder van Onderwijs, Jeugdzaken en Sport, Sander Dekker