Een Vijfpuntenplan voor Nederland

Transcriptie

1 Nederland als koploper in ICT-Science en Digital Science Een Vijfpuntenplan voor Nederland ICT-onderzoek Platform Nederland (IPN) September

2 Een Vijfpuntenplan voor Nederland 1. Het tekort aan ICT- en Data Scientists wordt opgeheven door een onderwijsplan voor de keten. 2. Een nationaal plan interdisciplinaire Digital Science zorgt voor ontwikkeling van alls disciplines. 3. Een nationaal plan ICT-Science versnelt de kennisontwikkeling in Nederland. 4. Een structurele verdubbeling van het NWO-budget en vergroting van de onderwijsstaf. 5. ICT-Science krijgt een passende plaats in de wetenschapsbeoordeling en bestuur. Nederland koploper in ICT-Science en Digital Science ICT-onderzoek Platform Nederland (IPN) heeft een Vijfpuntenplan voor Nederland ontwikkeld, dat er op gericht is de toppositie van Nederland in ICT veilig te stellen en aansluiting te krijgen bij de snelle ontwikkelingen van de digitale samenleving. Dit Vijfpuntenplan vraagt specifiek aandacht voor onderwijs in ICT-Science en Digital Science, de positie van beide disciplines en een nauwere samenwerking met andere disciplines in de wetenschap en economie. Het is de overtuiging van IPN dat het Vijfpuntenplan voor Nederland bijdraagt aan een sterke concurrentiepositie, structurele groei van de Nederlandse economie en aan de oplossing van grote maatschappelijke vraagstukken. Het belang van ICT-Science en Digital Science Onze samenleving drijft op ICT. Digitale toepassingen raken alle aspecten van ons leven en ICT speelt een hoofdrol in de economie. De veertigduizend ICT-bedrijven zijn alleen al verantwoordelijk voor 6% van het BNP en een jaarlijkse netto groei van 8%. Vrijwel elke sector is afhankelijk van ICT. Zonder ICT zou er geen internet zijn, geen energievoorziening, geen trein- en vliegverkeer, geen media, de financiële wereld zou stil komen te staan, winkels en ziekenhuizen zouden hun deuren kunnen sluiten. ICT-Science en Digital Science 1 ontwikkelen zich razendsnel. Het internet der dingen, robotica en big data staan nog maar in de kinderschoenen. Ook wordt steeds duidelijker dat veel maatschappelijke vraagstukken alleen kunnen worden opgelost met ICT. Bijvoorbeeld voedselveiligheid, het energievraagstuk, duurzaam transport, klimaatverandering, uitputting van grondstoffen en meer. Belang en snelheid ICT-ontwikkelingen onderschat Toonaangevende partijen hebben de afgelopen jaren advies uitgebracht over ICT en Digital Science. Zo hebben de Adviesraad voor Wetenschap, Technologie en Innovatie (AWTI) 2, het Rathenau Instituut 3, de Wetenschappelijke Raad voor het Regeringsbeleid (WRR) 4, UWV 5, VNSU 6, NWO 7 en recent nog het CPB 8 en VNO-NCW allen het enorme belang van digitalisering onder de aandacht gebracht. VNO-NCW heeft daarbij nog eens het belang onderstreept van ICT. Ondanks het evidente belang van ICT voor maatschappij en economie wordt de betekenis ervan onderschat, evenals de snelheid waarmee ICT zich ontwikkelt. Het overheidsbeleid en het wetenschapssysteem ontwikkelen zich niet in voldoende tempo mee. Zo kan Nederland als mondiale koploper snel in een achterstandspositie raken, met als gevolg een 1 ICT-Science is onderzoek in de ICT zelf en Digital Science is onderzoek met behulp van ICT-Science in andere wetenschapsgebieden. 2 Klaar voor de toekomst? Naar een brede strategie voor ICT. AWTI Databases: Over ICT-beloftes, informatiehonger en digitale autonomie. Rathenau Instituut ioverheid, 2011; Mastering the Robot, 2016; Big data in de zorg, 2016; Big data voor fraudebestrijding, Arbeidsmarktbeschrijving Technische en ICT-beroepen. UWV, september De Digitale Maatschappij. VNSU, september Advies Commissie Nationale Roadmap voor Grootschalige Onderzoeksfaciliteiten. NWO, juni CPB Policy Brief Marktordening bij nieuwe ICT-toepassingen, September

3 verslechterde concurrentiepositie, een slechter vestigingsklimaat en verlies van hoogwaardige werkgelegenheid. Nederland kent namelijk een laag investeringsniveau in ICT- Science en Digital Science in vergelijking met omringende landen en zeker met landen elders in de wereld. De nadruk ligt teveel op toepassingsgericht onderzoek (met ICT) en blijft fundamenteel onderzoek (in ICT) onderbelicht. Hierdoor bouwt ons land onvoldoende fundamentele kennis op, vinden te weinig doorbraken plaats en wordt de kenniseconomie op termijn bedreigd. Tegelijk lopen succesvolle, tijdelijke FES-programma s af. Wetenschappelijke positie Ofschoon Nederland een sterke uitgangspositie heeft in ICT-Science, zijn andere landen momenteel hard bezig om een inhaalslag te maken. Duitsland, Groot-Brittannië, Ierland, Frankrijk en Oostenrijk investeren allemaal veel meer in ICT-Science, ook in verhouding tot de grootte van het land. De wetenschappelijke toppositie van Nederland, onze concurrentiepositie, ons vestigingsklimaat en daarmee de groei van onze economie kunnen alleen worden veiliggesteld door meer prioriteit te geven aan ICT-Science en Digital Science. Het Vijfpuntenplan Het Vijfpuntenplan voor Nederland biedt het antwoord op de grote uitdaging waar ons land nu voor staat. Met dit plan sluit IPN aan bij de adviezen die de hiervoor genoemde partijen hebben uitgebracht over ICT- en Digital Science. Ook sluit het Vijfpuntenplan naadloos aan op het topsectorenbeleid en de Roadmap ICT van het Ministerie van Economische Zaken. 1. Het tekort aan ICT- en Data Scientists wordt opgeheven door een onderwijsplan voor de keten. Door het steeds grotere belang van ICT en de toenemende integratie van ICT-Science met vrijwel alle wetenschappelijke, maatschappelijke en economische domeinen zijn er veel ICT- Scientists en Digital Scientists nodig. Naar verwachting moeten er in de komende 5 jaar vacatures voor ICT-Scientists en Digital Scientists worden ingevuld. 9 Tegelijk is er sprake van een sterk toenemend aantal studenten in ICT Science en Digital Science; de afgelopen 5 jaar is het aantal eerstejaarsstudenten informatica verdrievoudigd. Als drijvende kracht achter alle innovatie 2 komt de benodigde hoeveelheid inhoudelijke deskundigheid de komende jaren onder zware druk te staan. 10 Om het toenemend aantal studenten te kunnen opleiden, te voorzien in het verwachte aantal vacatures en om internationaal bij te blijven, is een vergroting van de onderwijscapaciteit in ICT-Science noodzakelijk. Zowel voor het onderwijs aan (toekomstige) ICT-Scientists als aan andere wetenschappelijke disciplines. Nieuwe maatschappelijke verantwoordelijkheden Daarnaast moet het academisch onderwijs in alle fasen (Bachelor, Master en PhD) worden uitgebreid en verbreed met onderwijs in nieuwe maatschappelijke verantwoordelijkheden rond urgente vraagstukken. Voorbeelden hiervan zijn: de digitale bescherming van gegevens en geld tegen diefstal, privacybescherming bij de verwerking van digitale gegevens, bescherming tegen internationaal digitaal terrorisme, goed werkende complexe (software) systemen, de verwerking van grote hoeveelheden data en het trekken van intelligente 9 KIA: Action plan for ICT-challenges in the Netherlands, TopTeam ICT. 10 De OECD schrijft in haar Science en Technology Outlook 2012: The Netherland s RTA is strong and growing in emerging technologies, has lost some momentum in environment-related technologies and has declined in ICT (Panel 3). In de Outlook van 2014 is het ICT-advantage dan ook aanzienlijk gezakt in het laatste decennium [Panel 3 blz 391]. 3

4 conclusies uit die data. Al deze componenten horen thuis in een maatschappelijk verantwoorde opleiding in ICT-Science en Digital Science. Daar is het volgende voor nodig: In het Bachelor-onderwijs wordt de wetenschappelijke ICT-staf van de ICT-instituten voor wetenschappelijk onderwijs uitgebreid. Er zijn meer Massive Open Online Courses (MOOC) nodig: cursussen op internet, ondersteund door persoonlijke begeleiding. Hierdoor vermindert de druk in het vaardigheidsonderwijs. Binnen het Masteronderwijs in ICT Science en Digital Science vindt verdere concentratie en differentiatie plaats. De Nederlandse universitaire instituten zijn tot een dergelijke taakverdeling bereid en bekwaam. De deskundigheid van HBO-docenten in de moderne ICT wordt vergroot door bijscholing. Deze deskundigheidsbevordering is dringend gewenst. Het aanbod aan HBO-onderwijs in de ICT is ongeveer 5 tot 10 zo groot als het academische onderwijs, terwijl de actualisering daarvan niet structureel met de academische partners is geregeld. 2. Een nationaal plan interdisciplinaire Digital Science zorgt voor ontwikkeling van alle disciplines. Binnen de economie, de maatschappij en binnen vrijwel alle wetenschappelijke disciplines is er een groot tekort aan inzicht in digitale data. Tegelijk neemt de hoeveelheid digitale data explosief toe, binnen een groeiend aantal domeinen. Deze data-overvloed vereist samenwerking tussen ICT-Science en andere wetenschappelijke disciplines: Digital Science. Voorbeelden hiervan zijn: het gebruik van moderne rekenmethoden binnen het watermanagement, de chemie en de klimaatbeheersing. Of de automatische verwerking van veel digitale waarnemingen binnen de biologie, de biochemie en de klimaatwetenschap. Computerveiligheid is van groot belang voor de financiële wereld en de gezondheidszorg, om maar enkele voorbeelden te noemen. In de productietechnologie is The Internet of Things de kern van de vernieuwing. En machine leren en big data analyse zijn van belang voor vrijwel alle disciplines, voor bio-informatica, consumentrelaties en sociale media. Breedte- en diepte-investering Niet alleen IPN, maar ook de VNSU (Vereniging van Nederlandse Universiteiten) pleit in haar recente notitie De Digitale Maatschappij voor meer aandacht voor data science. De VSNU benadrukt dat data science vrijwel alle disciplines vernieuwen zal. Waar de VSNU digitale kennis behandelt in de breedte, stelt dit Vijfpuntenplan de diepgang van digitale kennis centraal; het Vijfpuntenplan is daarmee complementair aan de VSNU-notitie. Beide benaderingen zijn hard nodig. Benadering van digitale kennis in de breedte is nodig omdat alle vakgebieden door digitalisatie van hun gegevens ingrijpend worden vernieuwd. Technologische diepgang is nodig om de breedte-investering blijvend te maken. Zonder diepgang zullen economische en academische ontwikkelingen in Nederland niet beklijven. Een technologische voorsprong kan via Internet makkelijk vanuit andere landen worden omgezet in economische voorsprong, denk aan Google, Amazon, Apple en Uber. Om tot effectieve multidisciplinaire oplossingen te komen is een diepte-investering in Digital Science nodig; het accent ligt hierbij op de toepassingen van ICT-Science binnen andere disciplines. Daarvoor zijn nationale multidisciplinaire programma s nodig voor samenwerking tussen ICT-Science en andere disciplines in wetenschap en economie. 3. Een nationaal plan ICT-Science versnelt de kennisontwikkeling in Nederland. Fundamentele ICT-kennis vormt de basis om punt 1 en 2 uit dit Vijfpuntenplan te realiseren. Het is het fundament onder alle innovaties. Wat is de nanowetenschap zonder ICT-Science? Wat is DNA-technologie zonder DNA-matching? Wat is big data zonder machine leren? Wat is technologie zonder ICT? Hoe blijvend is economische groei zonder data-technologie? ICT-kennis 4

5 Nederland zal haar ICT-kennis goed moeten opbouwen en bijhouden. Voorbeelden zijn kennis over hoe je uit grote databestanden algemene kennis destilleert, hoe je gegevensbestanden en computernetwerken beveiligt en hoe je waarnemingen uit digitale sensoren (beeld, taal, geluid, procesmetingen) omzet in conclusies. Hoe je grote hoeveelheden data organiseert in databases, ook als de gegevens onzeker zijn. Hoe je software zo opzet dat systemen goed beheerd en onderhouden kunnen worden. Hoe je interface technologie opzet, zodat de computer de mens erachter beter begrijpt. Hoe je grote hoeveelheden acute gegevens inzet om een plan bij te stellen, hoe veel onzekere gegevens uit bijvoorbeeld sociale media toch tot harde conclusies kunnen leiden. Al deze vragen komen steeds vaker terug en vragen om een oplossing. De ICT-kennis die hiervoor nodig is, komt nu nog te vaak uit het buitenland. ICT-bedrijven zijn de grootste bedrijven van de wereld, juist omdat ze hun data en kennis voor zich houden. Nederland moet die kennis zelf opbouwen. Zonder investering in moderne ICT en dus in ICT-Science wordt ons land economisch afhankelijk van landen die hun ICT-kennis op orde hebben. Samenwerking met het bedrijfsleven Talloze internationale bedrijven zoeken samenwerking met de Nederlandse ICT-Science en zetten hier labs op, zoals Qualcomm, Bosch en Microsoft. Om Nederland interessant te houden voor internationale bedrijven, is een blijvende investering in ICT-Science noodzakelijk. Tegelijk kan de samenwerking met het Nederlandse bedrijfsleven worden verbeterd. Nederlandse bedrijven ontplooien veel interessante initiatieven op het gebied van data, maar de kennis om die data te ontginnen komt vaak van elders. Een voorbeeld van de manier waarop de samenwerking tussen ICT-Science/Digital Science en het Nederlandse bedrijfsleven kan verbeteren, is het Topsectorprogramma COMMIT2DATA. Dit programma geeft concrete invulling aan de verbinding van ICT- Science/Digital Science met leidende (economische) sectoren in ons land. Sectoren waar digitale techniek veel potentie heeft. Zo ontstaan vraag-gestuurde privaat-publieke samenwerkingsprojecten op het gebied van big data in de energiesector, de bankensector, de smart en hightech industrie. Deze projecten zijn onderling verbonden door ICT-Science projecten, waardoor de sectoren generieke kennis met elkaar kunnen delen. Private partijen uit totaal verschillende sectoren leren op deze wijze van elkaar, inspireren elkaar en nemen oplossingen in big data van elkaar over. Het succes van deze multidisciplinaire samenwerking in de ICT-Science/Digital Science is in de afgelopen 5 jaar bewezen door het FES-programma COMMIT/. Het Topsectorprogramma COMMIT2DATA zal zich de komende jaren moeten ontwikkelen en de multidisciplinaire kennisontwikkeling versnellen. Om de Nederlandse ICT-kennis op te bouwen en op peil te houden zodat ons land het groeipotentieel van de economie en het bedrijfsleven goed benut, is een structurele uitbreiding nodig van onderzoekprogramma s in de ICT-Science. 4. Een structurele verdubbeling van het NWO-budget en vergroting van de onderwijsstaf. De Nederlandse ICT-Science/Digital Science ontwikkelt zich snel en is van een hoog niveau. De ontwikkeling van het wetenschapssysteem en de investeringen in middelen blijven echter achter. Vele studies tonen een rechtstreeks verband aan tussen investeren in ICT- Science/Digital Science en de ontwikkeling van de economie, de maatschappij en de wetenschap. Het investeringsniveau in ICT-Science/Digital Science is in Nederland laag in vergelijking met omringende landen. Recent heeft de visitatiecommissie van de academische ICT-Science in Nederland haar verbazing hierover geuit. Bij de universiteiten in Nederland besteden stafleden in de academische informatica en elektronica een derde van hun tijd aan onderzoek en een derde aan onderwijs. Dit komt neer op ongeveer 200 fte voor onderzoek en 200 fte voor onderwijs, oftewel 28 miljoen euro voor elk van beide componenten. Binnen NWO wordt ongeveer 25 miljoen euro besteed aan ICT- 5

6 Science. Dat is ongeveer 3% van het totale NWO-budget dat beschikbaar is voor onderzoek. Dit percentage is al 20 jaar onveranderd, ondanks het toegenomen belang van ICT-Science. FES-programma s lopen af Voor de topsectoren was gedurende de laatste 10 jaar 10 miljoen extra beschikbaar voor ICT-Science onderzoek, maar deze structurele fondsen voor publiek-private samenwerkingen binnen ICT-Science lopen nu af. De fondsen die nog beschikbaar zijn voor het Topsectorenbeleid bedragen enkele miljoenen euro per jaar voor incidentele projecten. Deze ontberen echter een structurele basis of visie. Het is daarom niet verantwoord om langer te wachten met het structureel investeren in ICT-kennis. Daarvoor is een verdubbeling nodig van het huidige jaarbudget voor ICT-Sciece naar 50 miljoen, bestaande uit: 8 miljoen voor een structurele uitbreiding van de onderwijscapaciteit in ICT-Science en Digital Science om het tekort aan ICT-Scientists en Digital Scientists op te heffen (punt 1); 8 miljoen voor Digital Science, multidisciplinair onderzoek voor samenwerking tussen ICT- Science en andere disciplines (punt 2); 8 miljoen voor ICT-Science om de kennisontwikkeling in Nederland te versnellen (punt 3). 5. ICT-Science krijgt een passende plaats in de wetenschapsbeoordeling en bestuur. Om tot een goede aansturing te komen van multidisciplinair onderzoek is het essentieel dat de juiste experts hierbij betrokken zijn. Dat betekent dat in alle beoordelings-, toetsings- en stuurcommissies ICT-Scientists zitting nemen. De balans tussen de wetenschapsgebieden is op dit punt in de afgelopen 30 jaar niet veranderd. Vanuit maatschappelijk oogpunt is dat niet wenselijk. Daarom is een evenredige vertegenwoordiging nodig van ICT-Scientists in commissies voor de beoordeling van onderzoek en voor de infrastructuur van onderzoek. Tot slot Met de implementatie van het Vijfpuntenplan kan Nederland structurele economische groei borgen en bijdragen aan de oplossing van maatschappelijke vraagstukken door de inzet van ICT-Science en Digital Science. Amsterdam, september 2016 Prof. dr. ir. M.R. (Maarten) van Steen, voorzitter IPN Prof. dr. ir. A.W.M. (Arnold) Smeulders, directeur van COMMIT/ Prof. dr. ir. R.L (Inald) Lagendijk, Wetenschappelijk Boegbeeld ICT-Topteam Prof. dr. P.M.G. (Peter) Apers, decaan Universiteit Twente 6

7 ICT-onderzoek Platform Nederland (IPN) IPN is het landelijk platform voor het Nederlands ICT-onderzoeksveld. IPN geeft de ICT in Nederland als wetenschappelijke discipline een sterkere positie en maakt haar zichtbaarder. IPN is in 2000 opgericht door de informaticaonderzoeksscholen. Het vertegenwoordigt de wetenschappelijke onderzoekers in de ICT-Science in Nederland. Door de Nederlandse ICT-inspanningen te coördineren fungeert IPN als het aanspreekpunt richting beleidsmakers, politiek, bedrijfsleven en andere maatschappelijke groeperingen. Onderzoekers in de informatica en nauw verwante disciplines als elektrotechniek, communicatie en signaalverwerking werken in toenemende mate samen. 7