Ma una. rstanden. Bemonsteri n kribvakken anuari '97. AquaSense

Transcriptie

1 ì Ma una Bemonsteri n kribvakken anuari '9 t rstanden \ AquaSense

2 \ AquaSense Macrofauna van de Nederrijn Bemonstering van kribvakken bij de lage waterstanden van janu ari'9 in opdracht van RIZA-Lelystad uitvoering J.Mulder ir. M.Wilhelm namens opdrachtgever A. bij de Vaate rapportnummer code opdrachtgever status Analyserapport autorisatie naam,"ff datum opgemaakt ir. A. Klink goedgekeurd Dr. H. van Dam AquaSense TEC Kruislaan 4 a Postbus HC Amsterdam leletoon Q-5944 leldnax Generaal Foulkesweg 63 BW Wageningen telefoon telefax f-465 Url=http ://www. aq u ase nse. cþm Citeren als: AquaSense TEc (99). Macrofauna van de Nederrijn Bemonstering van kribvakken bij de lage waterstanden van januari '9. ln opdracht van R ZA-Lelystad. Rapportnummer: 9. AquaSense Het copyright van deze notitie is uitdrukkelijk voorbehouden aan AquaSense. Niets uit dit rapport mag worden vermenigvuldigd op welke manier dan ook zonder schriftelijke toestemming van AquaSense, noch mag het worden gebruikt voor elk ander doel dan waarvoor het is vervaardigd zonder deze toestemming.

3 lnhoud. lnleiding. Onderzoekslocaties.. Lexkesveer..... Blauwe Kamer Methode Macrofauna Bemonstering van de totale gemeenschap Aanvullende bemonstering Biva via Mosseltelling op drooggevallen zandplaten Uitzoeken Determinaties Bodemkarakterisering Resultaten 4.. Macrofauna Bodemsamenstelling 5. Discussie 6. Literatuur 6.. Literatuur algemeen Determinatieliteratuur Bijlage Overzicht veldgegevens van de monsterpunten

4 lnleiding In de Nederrijnzijn sinds 9 drie stuwen operationeel. In stroomafwaartse richting zijn dit de stuwen van Driel, Amerongen en Hagestein. De stuwen regelen de verdeling van het water tussen de IJssel en de Nederrijn en maken hiermee ook bij lage afvoeren scheepvaart mogelijk. In principe is er een vast stuwpeil in de verschillende stuwpanden. Indien er dringende redenen zijn kan dit stuwbeheer worden aangepast, zoals begin januari 99 plaatsvond. Begin januari 99 was een zeer koude periode met op 4 januari een elfstedentocht. Op de Nederrijn dreef veel ijs. Om het ijs wije doorgang te verschaffenzijn de stuwen geopend. Bovendien is zo voorkomen dat de stuwen zouden vastwiezen. Aangezien het water laag stond op de rivier, is de Nederrijn als het ware leeg gelopen. Als gevolg hiervan stond het waterpeil bij Wageningen ca..5 m beneden het stuwpeil van het pand Driel - Amerongen. Deze uitzonderlijke situatie duurde tot 4 januari. Op 3 januari 99 is van de lage waterstand gebruik gemaakt om een bemonstering uit te voeren naar de samenstelling van de van een aantal kribvakken en de aard van de hierin aanwezige fauna

5 . Onderzoekslocaties,. Lexkesveer Lexkesveer is gelegen aan de noordzijde van de Nederrijn nabij wageningen. Het is de naam van een veerpont die de verbinding tussen Zetten en Wageningen onderhoudt. ln het kribvak stroomopwaarts van de aanlegplaats van de pont werden de monsterpunten LVl ÿm 4 gekozen rond een drooggevall en zandplaat Het water stroomde rond deze zandplaat. In het laibvak stroomafwaarts zljn de punten LV5 en LV6 gesitueerd. Op beide zandplaten werd tevens apart op tweekleppigen bemonsterd (zie figuur.).,. Blauwe Kamer De Blauwe Kamer is de naam van een uiterwaard aan de noordzijde van de Nederrijn tussen Rhenen en Wageningen. Het gebied dat ingeklemd ligt tussen de Nederrijn en de Grebbeberg staat sinds 99 in open verbinding met de rivier. De bemonsterde kribvakken grenzen aan het natuurontwikkelingsgebied, waarbij BK4 in een ander knbvak ligt dan BKI ti/m 3. In figuur.zljn ook de plaatsen aangegeven waar zoetwatermosselen zij n bemonsterd

6 Onderzoekslocaties FiSuur I Ligging vu dc bemonsþrdc k ibv hlcn Wagcningcn Rhcncn Oost r,,ì: t ::: å Blauvc KÐcr LB Bg BKI ü &rcédn!vù óe Figuur. Ligging van de bemonsterde kribvalken' De kaarfes links geven een gedetailleerder beeld u* ã" monsterpunten bij de Blauwe Kamer' De kaartjes iechts die van de monsterpunten bij het Lexkesveer' AquaSense@-9.3

7 Methode 3.. Macrofauna 3... Bemonstering van de totale gemeenschap Voor de bemonstering van de totale macrofauna werd gebruik gemaakt van het standaardmacrofaunanet (Van der Hammen e.a. 984). Op de veldformulieren is het monsteroppervlak vermeld. 3.,. Aanvullende bemonstering Bivalvia Om een beter overzicht te krijgen van de kwantitatieve verdeling van de grotere tweekleppigen is een additionele bemonstering uitgevoerd met een mosselnet (maaswijdte mm). Bij de op dezewijze gevangen organismen vonden de telling en determinatie plaats in het veld. Er werd niet op precies dezelfde plaatsen gemonsterd als de 'normale' bemonstering Mosseltelling op drooggevallen zandplaten De drooggevallen gedeelten van de kribvakken lagen bij monstername bezaaid met mosselen die de wieskoude niet doorstaan hadden. Door middel van passen werd op vijf plekken een bepaald oppervlak gemeten en binnen dit gedeelte werden alle met het blote oog zichtbare - 9.3

8 Methode mosselen met de hand verzameld. Ter plekke werden de organismen gedetermineerd, geteld en genoteerd Uitzoeken De monsters zijn levend uitgezocht op een lichtbak. Wanneer van een groep veel individuen in een monster aartwezig waren, zijn er deelmonsters genomen met de door het RZA ontwikkelde monstersplitter. In het algemeen werden slechts voor één of twee groepen exemplaren verzameld, van de overige groepen walen minder individuen aarrwezig- De uitgezochte watermijten zijn gefixeerd in Koenike-fixatief en de overige dieren in ethanol (%). Ze zijn taxonomisch gesorteerd en opgeborgen in potjes.. De verschillende potjes zijn aart buitenkant geëtiketteerd. De oligochaeten zijn per monster geprepareerd in levulose Determinaties De determinaties zijn uitgevoerd met behulp van een Olympus SZ-STS zoom-stereomicroscoop (vergroting 9 tot x). Preparaten van rvonnen, watermijten en muggenlarven zijn bekeken met een Olympus microscoop (BH ) bij een vergroting van 4 tot 4x. De gebruikte literatuur is vermeld in de literatuurlijst. In beginsel is tot op soortsniveau gedetermineerd. De oligochaeten zijnna conservering per monster geprepareerd in levulose -siroop Na determinatie zijnde aantallen omgerekend naar het totaal aantal individuen van die groep in het gehele monster indien voor die groep gesubsampled werd. 3.. Bodem karakteriseri n g Op de locaties waar de macrofauna is bemonsterd zijn tevens monstersverzameld van de bovenste cm van de. Van dit materiaal zijn de korrelgrootteverdeling en het organische stofgehalte bepaald door het RIZA

9 4 Resultaten 4., Macrofauna De veldgegevens van de monsterpunten zijn opgenomen in de bijlage. De resultaten van de determinaties worden in tabel 4. getoond. De abundanties in deze tabel zljn omgerekend naar aantallen per vierkante meter Als eerste valt in tabel 4. op het verschil in levensgemeenschap op de verschillende substraten. Op de stenen worden alleen kreeftachtigen gevonden en op hout kreeftachtigen en driehoeksmosselen. De s worden veelal gedomineerd door muggenlarven en borstelarme worïnen. De dichtheden van de macrofauna zljn etg laag in de grofzandige s ten opzichte van de fijnzandige en slibrijke s. De monsters bevatten nog een aantal bijzondere soorten die zljnte verdelen in inheemse soorten van beken en bovenlopen en exoten, afkomstig uit het Donau-stroomgebied. Tot de eerste categorie behoren de dansmuglarven Aps ectr otanypus trifas cip ennis en Heterotrissocladius marcidus. De kolonisten zijn Hypania invalida en Dikero gammarus villo sus. Aps ectrotanypus trifas cipennis -Deze chironomide komt doorgaans alleen voor in wij snel stromende beekjes (Moller Pillot e.a. 99). Wanneer de zuurstofhuishouding goed is, lijkt deze larve niet erg gevoelig voor andere waterlc aliteitsfactoren. Het enige exemplaar in dit onderzoek werd gevangen op locatie LV3. Heterotrissocladius marcidus-dit is een chironomide die doorgaans alleen in heldere beekjes en bronnen op de Veluwe en in Zuid-Limburg voorkomt (Moller Pillot e.a. 99). Met de hoge waterstanden in januari '95 werd de soort echter ook al eens gevonden in de Maas bry Borgharen. Het enige exemplaar werd gevangen op locatie LV

10 Resultaten Tabel4. Resultaten bemonstering met een standaardmacrofaunanet (maaswijdte 5 pm) dd. l3-l-lgg. Aantallen zijn omgerekend naar mt. Gebruikte afkortingen voor substraat: S : slib, Z: zand, St : stenen en H : hout' lokatie substmat Polychasta Hypania inþl da Oligochaeta B nchiu swerbÿ llyoddlus temp el@ Limnodri us claþerede ânus L mnodrilus hoffmeisteri Lumbricul dee Potrmothrix moldav fl sis Psmmoryctides barbatus Ouistadrilus multisetgus Tubifq tubifex Tub fi cidee met haarbo6tels Tub ltcidae zfi der haarboßlels Hydracarina Forelia riegator Piona Crustacea Corcph um cury sp num Corophium Dikerogammarus Oikerogemmerus villosus Gammarus Gammarus t grinus Ch ronomidae Apsectrotjânypus Ch onomus acut ventris Ch rmomus nud ventris Ch ronomus tril'ascipenn s Chironomus plumosus agg Ch ronomus riparius agg Clådolanytaßus mancus gr Cryptæhimnomus Cricotopus sÿvætris agg Einfeld a cerbonaria Ham sch e Heterolfisoclad us marcidus KIG a Pusille M c@hl6mus tener Polyped lum b crenetum Po yped lum nubæulgum agg Polyped lum s laenum PGladius Prod emæ o vacæ Pseudosminie areneria D ptera over ge Cætop@onidae Mollusca Co.bicula flumiml s Cryb cula flum neã Dreissene Polymorpha Pisidium casertanum Plicatum Pis dium casertanum Pis dium hensl@anum P sid um mcitessierianum Pis d um sufinum Potemopyrgus ânt podarum f aculætla Potamopyrgus antipodarum Un o pictorum ValEta piscinalis loþal aantal ndividuen totãel aantal taxa 3456 szsszzz ' I 6 8 ' I I ', 3 8 ' 'E ' t9 sz I 6 I 8l ' 4 33 kâmer 34 S+Z Sl H

11 Hypania invalida- Deze borstelworm (Polychaeta) is afkomstig uit het Donau shomgebied en is voor het eerst in Nederland aangetroffen in de Rijn bij Tolkamer. Zowel op zand als op stenen is Hypania tot nu toe verzameld (Klìnk e.a.996). Opmerkelijk is dat de soort in van de monsters is aangetroffen. Dit kan betekenen dat de soort over enige jaren een talrijke bewoner van de Rijn kan worden. Dikerogammarus villosus- De grote vlolreeft heeft in 994 de Rijn gekoloniseerd en heeft zich in enkele jaren enorm uitgebreid. Dit is vermoedelijk ten koste gegaan van andete vlokreeften' De resultaten van de bemonstering met het mosselnet opgenomen in tabel4.. geeft een overzìcht van de resultaten. De resultaten zijn niet samengevoegd met de andere macrofauna daar het bemonsterde substraat niet hetzelfde is. Tabel4. Monste s genomen met een mosselnet (maaswijdte mm). Aantallen zijn omgerekend naar m. Gebruikte afkortingen voor substraat: S : slib, Z: zand, St:stenenenH:hout. lokatie subsræt 3456 szsszzz SZ 3 S+Z 44 sth Corb cula flumiæa Un o piclorum Arcdontia 4ìalina DrdssÐa polyrcrpha Unb tuûidus In Lexkesveer en 4 zljnrivierprikken (Lampetra fluviatilis) aangetroffen.deze soort is sedert enige jaren v/eel aan het toenemen. De meest talrijke mossel in deze monsters is Corbiculafluminea. In tabel 4.3. zijn de resultaten weergegeven van de mosseltelling op de drooggevallen platen (aantallen/m. In de appendix zljn de lijsten met werkehjk getelde aantallen per monsterpunt opgenomen' AquaSense O - 9.3

12 Resultaten Tabel 4.3: Tellingen van dode Bivalvia op drooggevallen platen. Aantallen zijn omgerekend naar rrt. Lokat e Bern. oppervlak (m) Anodonta Corbicula fluminalis Corbicula fluminea Pseudanodontia complanata Unio pictorum Unio tumidus Totaal per m M M M3 9 M4 5 rest kr bviak o. o5 3 o.5 9 o De dichtheid van grote mosselen op de van de kribvakken varieert sterk. In het kribvak bij de Blauwe Kamer is op de overgang van de ondiepe naar de diepe een strook mosselen aangetroffen. Deze strook met een oppervlakte van 5 m is geteld. De dichtheden bedragen bijna gïote mosselen{m.in de rest van het kribvak zijn slechts I mosselen/l m aangetroffen. 4.. Bodemsamenstel I i n g De samenstelling van de kribvakken is erg variabel. Het lcrbvak waarin de monsters LV tm. LY 4 zijn gelegen, is relatief slibnjk. Alleen aan de oeverzijde is nauwelijks slib aanwezig. Hier stroomt het water in stroomopwaartse richting (zie figuur ). Vermoedelijk treedt hier bij normale waterstanden ook een aanzienlijke stroming op' Het tweede kribvak bij Lekskesveer (mp. LV 5 tm. LV) ligt veel dichter naar de stroomdraad van de rivier dan het vorige vak. De van de drie monsterpunten bestaat uit grof schuivend zand. In het kribvak bij de Blauwe Kamer is de weer veel slibrijker. AquaSense@-9.3

13 D scuss e Van de uniek lage waterstand op de gestuwde Nederrijn is geprofiteerd om enig inzicht te krijgen in de fauna in de kribvakken. In eerste instantie is vastgesteld dat er enoín veel mosselen zijn drooggevallen en bevroren. Tevens is vastgesteld dat deze dieren sterk geklonterd voorkomen in een kribvak. Dit heeft mogelijk te maken met de samenstelling er/of met de stromingspatronen tijdens normale waterstanden. De dichtheden van de kleinere macrofauna-soorten zijn zeer genng.in de grofzandige s bereiken de dichtheden geen ind./m.in de slibrijkere zijn maximaal ca. 5 ind.m verzameld. Op het vaste substraat (stenen en hout) zijn ook slechts zeer lage dichtheden aangetroffen. Mogelijk dat de geringe dichtheden in de oeverzone een gevolg zijnvan de lage temperaturen, waarbij veel dieren beschutting zoeken in de diepere rivier, zoals onder andere beschreven is voor kokerjuffers van het geslacht Hydropsyche (B ecker, 9 8). Als opmerkelij ke soorte n zijn twee beekbewoners besproken. Het bhjft de waag of deze soorten behoren tot de "normale" winterfaunà van de Rijntakken, of dat ze min of meer per ongeluk van bovenstrooms afkomstig zijn

14 Literatuur 6.. Literatuur algemeen Becker, G. ( 98). Lebenszyklus, Reproduktion und okophysiologische Anpassungen von Hydropsyche contubernalis, einer Kocherfliege mit Massenvorkommen im Rhein. Dissertation Univ. Koln 8p. Klink, A, Mulder, J., Wilhelm, M., Jansen, M. (99). Biologische monitoring zoete rijkswateren- Macrofauna in de Rijntakken 995 en Noordzeekan aal I 993. P.IZ A B]l Moller Pillot, H.K.M., Buskens, R.F.M. (99). De larven dernederlandse Chironomidae (Diptera) Deel C: Autoekologie en verspreiding. Nederlandse faunistische mededelingen. EIS Leiden. 6.. Determ i natiel iteratu u r Borstelwormen Kreeftachtigen Brinkhurst, R.O. (9). A Guide for Identification of British Aquatic Oligochaeta. Fresh. Biol. Assoc. Sc. Publ..55p. Brinkhurst, R.O. & B.G.M. Jamieson (9). The aquatic Oligochaeta of the world. Oliver & Boyd, Edinburgh: -. Brinkhurst, R.O.( 98). British and other marine and estuarine Oligochaetes. Synopses of the British Fauna. Cambridge Univ. Press, Cambridge.p. Sperber, C. (95). A guide for the determination of European Naididae. Almqvist & Wiksells Boktryckeri AB, Uppsala,Zool. Bidrag 9: Verdonschot, P.F.M. (9 9). Aquatische oligochaeta, introduktie. Delta Instituut voor Hydrobiologisch Onderzoek, Yerseke. Rapporten en verslagen I l.45p. Brink, F.W.B. van den & G. van der Velde (99). Slijkgarnalen (Crustacea: Amphipoda: Corophiidae) in Nederland. Het Zeepaard:

15 Literatuur Tweevleugeligen Gledhill, T., D.W. Sutcliffe & W.D' Williams (96)' Key to the British Freshwater Crustacea: Malacostraca' Fresh' Biol' Assoc' Sc' Publ' 3.P' Holmquist, ch. (ì9g). Das Zooplankton der Binnengewässer v: Mysidacea, Stuttgart: Holthuis,L.B.(956).FaunavanNederlandXVI:IsopodaenTanaidacea' 8P. Holthuis, L.B' & G.R. Heerebout (986). De Nederlandse Decapoda (garnalen, kreeften en krabben). Wet. Meded' KNNV 9, Hoogwoud' 66p' Pinkster, S. & D. Platvoet. (986). De vlokreeften van het Nederlandse oppervlaktewater. Wet. Meded' KNNV, Hoogwoud' 44p' Tolkamp, H.È. (f SAZ). Tabel voor het onderscheiden van waterpissebedden (Asellidae) in Nederland. 6P' Brugge, B. (993). Stratiomyiidae. Larventabel' Typescript, Amsterdam' 3lp' cheãovskii, A.A. (l96l). Identification of larvae of the midge family Tendipedidae (Transl. Lees, E' Ed' Marshall, K'E') Nat' Lend' Libr' Sci. Techn. 3P. Contreras-Lichtenberg, R. (986). Revision der in der Wesþalåiarktis verbreiteten arten des Genus Dicrotendipes Kieffer, l9 I 3 (Diptera' Nematocera,Chironomidae)Ann.Naturhist.Mus.Wien8S/898: Cranston,P.S.(9s).AkeytothelarvaeoftheBritishorthocladiinae (Chironomidae). Fresh. Biol' Assoc' Sc' Publ' 45' l5p' Hirvenoja, M. (93). Revision der Gattung Cricotoptts van der Wulp und ihrerverwandten(diptera,chironomidae).ann'zool.fennicil, Helsinki.363P. Klink, A. (98a). Het ginus Micropsectra Kieffer' Een taxonomische en oekologische studie. Medeklinker ' 58p' Klink, A. (983). Key to the Dutch lawae of Paratanytarsus Thienemannn & Bause with a note on the ecology and the phylogenetic relations' Medeklinker 3.36P' Klink, A. (sine anno). Determinatietabel voor de poppen en larven der Nederlandse Tanytarsini. Deel l: Algemene tabellen' Wageningen' 5p' Langton, P.H. (99). A key to pupal exuviae of West Palaearctic Chironomidae (inclusief Up date, 99), Huntingdon' 386p' Langton,.P.H. & P.S. Cranston (99)' Pupae in nomenclature and identification west Palaearctic orthocladit s s.str. (Diptera: Chironomidae) revised' Syst' Ent', 6: 39-5' MollerPillot,H.K.M.(98aa).DelarvenderNederlandseChironomidae (Diptera). Inleiding, Tanypodinae & Chironomini' Ned' Faun' Meded. 4, EIS, Leíden' P' MollerPillot,H.K.M'(l9s4b).DelarvenderNederlandseChironomidae (Diptera)' Orthocladiinae sensu lato' Ned' Faun' Meded' B' EIS' Leiden. 5P. Moller Pillot, H.K.M., H.J. Vallenduuk & S'M' WiersmaQ99a)' Determinatietabel voor de larven van het genus Glyptotendipes in West-Europa. Riza Lelystad, Lelystad' p' Moller Pillot, H.K.M. (995). Een leidraad voor het determineren van de larven van het geslacht Einfeldia in Nederland' Tilburg' 8p' Moller Pillot, H.K.M. & H.J. Vallenduuk (995). Lesmateriaal expertdag muggelarven8decemberlgg5.wse.riza,lelystad.notitienr P. oosterbroek,p.&br.theowald(99).phylogenyofthetipuloideabasedon charactersoflarvaeandpupae(diptera,nematocera)'withanindex totheliteratureexcepttipulidae.tijdschriftvoorentomologiel34 Amsterdam: ll-6 and figs' -8' AquaSense O - 9'3 4

16 Watermijten Weekdieren Seather, O.A. (995). Metriocnemus van der Wulp : Seven new species, revision of species, and new records (Diptera : Chironomidae). Annls Limnol. 3 (l): Vallenduuk, H.J., S.M. Wiersma, H.K.M. Moller Pillot & J.A. van der Velden (995). Determinatietabel voor larven van het genus Chironomus in Nederland. RIZA Lelystad, Lelystad. 34p. Wiederholm, T. (ed.) (983). Chironomidae of the Holarctic region. Keys and diagnoses. Part l, Larvae. Ent. Scand. Suppl., 9.45p. Wiederholm, T. (ed.) (986). Chironomidae of the Holarctic region. Keys and diagnoses. Parr, Pupae. Ent. Scand. Suppl., 8.48p. Wiederholm, T. (ed.) (989). Chironomidae of the Holarctic region. Keys and diagnoses. Part 3, Adult males. Ent. Scand. Suppl., p Wilson, R.S. (996). A practical key to the Genera of Pupal Exuviae of the British Chironomidae (Diptera: Insecta). l-98. Mudgley Elms, Wedmore, Somerset. Davids, C. & F.A.C. Kouwets (98). The characteristics of some watermite species of the genus Piona (Acar Hydrachnellae) with three new larval descriptions. Arch. Hydrobiol. I. l8p. Davids, C. (9 9). Spinachtigen-A achnoidea. De watermijten (Hydrachnellae) van Nederland. Levenswijze en Voorkomen. Wet. Meded. KNNV 3, Hoogwoud. 8p.. Haaren, T. van (995). Enige verschilkenmerken t.:ssen Piona pattcipora, P. variabilis en P. neumani. Intern rapport ZHEW. Rotterdam. I p. Hevers J. (98). Morphologie und Systematik der in Deutschland aufgetretende Schwamm- und Muschel-Milben-Arten der Gattung Unionicola (Acarina; Hydrachnellae; Unionicola) Ent. Gen. 5 (l): Mommersteeg, W. (sine anno, sine loco). Soort sleutel voor Neumania. RIN i.s.m. C. Davids. 6p. Smit, H. & G. Duursema (993). On the identity of Arrenurtts ffinis and Atenurus compactus (Acari, Hydrachnellae). Ent. Ber., Amst. 53: t-4. Smit, H. & H. van der Hammen (99a). Taxonomic notes on some Arrerutnts species (Acari: Hydrachnellae). Ent. Ber., Amst. 5: Smit, H. & H. van der Hammen (99b). Nieuwe watermijten voor de Nederlandse fauna (Acari: Hydrachnellae). Ent. Ber., Amst. 5: Smit, H. & H. van der Hammen (99). A new species of Albia (Albiella) from the Netherlands (Acari: Hydrachnellae). Ent. Ber., Amst. 5: l4- I 6. Smit, H. (996a). Two new and rare Arrenr.trus-species from The Netherlands (Acari: Hydrachnellae). Ent. Ber., Amst. 56 (3): Smit, H. (996b). Voorlopige determinatietabel voor het genus Arrenurus Dugès.8p. Smit, H. (996c). A revision of enigmatic species within European members of the genus Arrenurus Dugès (Acari, Hydrachnellae). Annls Limnol. 3 (3):3-46. Smit, H., H. van der Hammen & G. Duursema (993). New species of water mites for the Dutch fauna, with some taxonomic notes on the genus Nautarachna (Acari: Hydrachnellae). Ent. Ber., Amst. 53 (): 8- I 8. Viets K. ( 936). Wassermilben oder Hydracarina (Hydrachnellae und Halacaridae). Gustav Fischer Verlag, Jena. Tierw. Dtl p.; 3: Viets, K. & K.O. Viets (96). Nachtrag zu: Wassermilben, Hydracarina. Die Tierwelt Mitteleuropas III, Quelle & Meyer Verlag, Leipzig. 4p. Geene, R. m.m.v. R. Bank (989). De Nederlandse zoetwaterslakken. Jeugdbondsuitgeverij, Utrecht. 34p. - 9J3 5 '

17 Literatuur Glöer,P.,C.Meier-Brook&o.ostermann(98).Süßwassermollusken. Deutscher Jugendbund für Naturbeobachtung' ' Auflage' Ned. Jeugdb. Natuurst., Amsterdam' Macan, T.T. (9). A key to the British fresh- and brackish water Gastopods. Fresh. Biol. Assoc. Sc. Publ'' 3' 46p' Meier-Brook, C. (983). Taxonomic studies on Gyraulus (Gastropoda: Planorbidae). Malacologia 4 (l-)' I l3p' piechocki, A. (989). The Sphaeriidae of Poland (Bivalvia, Eulamellibranchia) Annales Zoologici 4 (): 49-3' Van Bente Warmoes, Gent. Zeissler,. H. (9). Die Muschel Pisidium. Bestimmungstabelle frir die mitteleuropäischensphaeriaceae.limnologicas.: AquaSense O - 9.3

18 B I T I age Overzicht veldgegevens van de monsterpunten Tabel Veldgegevens monsterpunten die met standaard macrofaunanet zijn bemonsterd. Monsterdatum: l3--99; waterstand 4.65 boven NAP Mafanet substraat LVlb LVb LV3b LV4b LVsb LV6b Grondsoort slibrijk zand slibrijk zand slibrijk zand (a) grof zand zand op slib Diepte hoog Diepte laag. Bem. oppervlak Stroomsnelheid 5 Mp. LVTb BKI b BKb BK3b BK4b substraat stenen Grondsoort zand op slib kleibank (b) slibrijk zand steen Diepte hoog o Diepte laag o.4.8. Bem. oppervlak Stroomsnelheid 5 5 (a) slibrijk zand met veel organisch materiaal (b) slibrijk zand en grint '

19 Bijlage Tabel Veldgegevens monsterpunten die met een mosselnet bemonsterd zijn. Monsterdatum: l3--99; waterstand 4.65 boven NAP Mosselnet Mp. substraat Grondsoort Diepte hoog Diepte laag Bem. oppervlak Stroomsnelheid LVla slibrijk zand slibrijk zand slibrijk zand.5.3 LYa.5.45 LV3a.5.3 LV4a (a).5.3 LV5a grof zand.5.45 Mp. substraat Grondsoort Diepte hoog Diepte laag Bem. oppervlak LV6a LVa zand op slib zand op slib Stroomsnelheid (a) slibrijk zand met veel organisch materiaal (b) slibrijk zand en grint BKla kleibank BKa (b) BK3a slibr. zand.4.45 Tabel met veldgegevens van monsterlokaties waar een mosseltelling is uitgevoerd. Monsterdatum: l3'-99; waterstand 4.65 boven NAP monstercode M M3 rest kribvak Mp. Grondsoort Bem. oppervlak Stroomsnelheid LVa droog zand LVbl droog LVb droog zand zand 9 BKrest zand BKUnionidae zand