NEUMANIA CONCEPTTABEL VOOR HET DETERMINEREN VAN NEUMANIA IN NEDERLAND. versie 2, april 2011

Transcriptie

1 NEUMANIA CONCEPTTABEL VOOR HET DETERMINEREN VAN NEUMANIA IN NEDERLAND versie 2, april 2011 Ronald Munts, Bureau Waardenburg (m.m.v. Hans Hop, Waterschap Groot Salland)

2

3 Tijdens een cursus watermijten determineren die ik vorig jaar gaf bij Aqualab, bleek dat de determinatie van Neumania-soorten problemen gaf. Ook uit de resultaten van het ringonderzoek van Waterschap Groot Salland kwam naar voren dat Neumania vaak tot determinatieproblemen leidt. Vandaar het besluit om met hulp van Hans Hop (Waterschap Groot Salland) een beknopte sleutel te maken, waarmee de Nederlandse soorten op naam kunnen worden gebracht. Uit Nederland zijn 6 soorten met zekerheid bekend. Gerangschikt naar de verspreiding (met de algemeenste soort bovenaan) zijn dit: Neumania deltoides Neumania limosa Neumania vernalis Neumania spinipes Neumania imitata Neumania verrucosa In de tabel is voor de volledigheid ook Neumania papillosa opgenomen, hoewel deze soort hoogst waarschijnlijk niet Nederland voorkomt. Er is slechts 1 onzekere waarneming van een nymphe in een beekje bij Velp uit Door de geringe grootte en de duidelijke kegelvormige verdikkingen zou deze soort onmiskenbaar moeten zijn. Om vast te stellen of je te maken hebt met een Neumania kun je het beste de sleutel van Gerecke uit 1994 gebruiken. Bij gebruik van de sleutel van Davids uit 1979 is het bij punt 23 even oppassen. Hiet moet je om bij Neumania uit te komen voor optie a: achterrand van de epimeren recht, geen genitaalbocht vormend. Bij enkele Neumaniasoorten is de achterrand van de epimeren namelijk wel enigszins uitgetrokken en dus niet recht. Binnen het genus wordt een belangrijk determinatiekenmerk gevormd door het genitaalorgaan en de aan weerszijden van dit genitaalorgaan gelegen huidklieren. Dit was helaas vaak lastig te fotograferen, omdat dit deel bij de achterrand van het lichaam niet vlak, maar bol loopt. De tabel is echter wel voorzien van deze foto s, omdat de bestaande tekeningen niet copyright-vrij zijn.

4 1. - Genitaalplaten vergroeid (mannetjes) 2 - Genitaalplaten gescheiden (vrouwtjes) Huid niet bedekt met doornachtige haren 3 - Huid bedekt met doornachtige haren (vergroting >40x)(figuur 16) Napplaten met twee grotere nappen, gelegen aan de buitenrand. De ventrale huidklieren liggen ter hoogte van de onderste helft van de napplaten (figuur 1). De haarkegeltjes op PIV liggen ongeveer naast elkaar (figuur 2). Neumania deltoides - Napplaten zonder twee grotere nappen. De ventrale huidklieren liggen ter hoogte van de bovenste helft van de napplaten (figuur 5,7). De haarkegeltjes op PIV liggen schuin achter elkaar (figuur 3,4) Lichaam niet gepantserd en op de rugzijde met slechts enkele onduidelijke schildjes. Napplaten zonder gechitiniseerde rand. De ventrale huidklieren liggen verder verwijderd van de napplaten (figuur 6). Neumania limosa - Lichaam gedeeltelijk gepantserd en op de rugzijde voorzien van ca. 22 meestal vrij duidelijke chitineschildjes (figuur 3). Napplaten rondom voorzien van een gechitiniseerde rand. De ventrale huidklieren liggen dicht bij de napplaten (figuur 7). Neumania vernalis 5. - Klieren op duidelijke kegelvormige verdikkingen, grootte ca. 515 µm. Napplaten met 8-12 nappen per plaat. Neumania papillosa - Klieren niet op kegelvormige verdikkingen. Napplaten met 12 of meer nappen per plaat Achterrand van de 4 de epimeren zonder uitgetrokken punt (vaak wel met een klieropening tegen de rand). Napplaten met 12 tot 21 nappen per plaat (figuur 8). Neumania spinipes - Achterrand van de 4 de epimeren met een uitgetrokken punt (figuur 9) Groter dan 550 µm. Napplaten met 35 tot 40 nappen per plaat. Neumania imitata - Kleiner dan 550 µm. Napplaten met minder dan 35 nappen per plaat. Neumania verrucosa Figuur 1. Neumania deltoides (mn) ventraal (foto: Bureau Waardenburg) Figuur 2. Neumania deltoides, palp (foto: Waterschap Groot Salland)

5 Figuur 3. Neumania limosa, palp (foto: Waterschap Groot Salland) Figuur 4. Neumania vernalis, palp (foto: Bureau Waardenburg) Figuur 5. Neumania limosa (mn) ventraal (foto: Bureau Waardenburg) Figuur 6. Neumania vernalis (mn) ventraal (foto: Ws Groot Salland) Figuur 7. Neumania vernalis (mn) ventraal (foto: Bueau Waardenburg)

6 Figuur 8. Neumania spinipes (mn) ventraal (foto: Ws Groot Salland) Figuur 9. Neumania imitata (mn) ventraal (foto: Ws Groot Salland) 8. - Huid niet bedekt met doornachtige haren 9 - Huid bedekt met doornachtige haren (vergroting >40x)(figuur 16) De ventrale huidklieren zijn met chitine vergroot en liggen dicht bij de napplaten, of zijn met de napplaten vergroeid. Nappen vrij groot (figuur 10). Chitinesikkel meestal sterk gechitiniseerd. Lichaam soms gepantserd en op de rugzijde voorzien van ca. 22 kleine chitineschildjes. Neumania vernalis - De ventrale huidklieren zijn klein en verder van de napplaten verwijderd. Vrij kleine nappen. Chitinesikkel meestal minder sterk gechitiniseerd (figuur 11,12). Lichaam nooit gepantserd en op de rugzijde hoogstens voorzien van enkele zeer onduidelijke schildjes Napplaten met twee grotere nappen, gelegen aan de buitenrand. De ventrale huidklieren liggen ter hoogte van de onderste helft van de napplaten (figuur 11). De haarkegeltjes op PIV liggen ongeveer naast elkaar (figuur 2) Neumania deltoides - Napplaten zonder twee grotere nappen. De ventrale huidklieren liggen ter hoogte van de bovenste helft van de napplaten (figuur 12). De haarkegeltjes op PIV zijn schuin achter elkaar gelegen (figuur 3) Neumania limosa Klieren op duidelijke kegelvormige verdikkingen, grootte ca. 630 µm. Napplaten met ca. 12 nappen. Neumania papillosa - Klieren niet op kegelvormige verdikkingen, de anaalopening soms wel Achterrand van de 4 de epimeren gebogen, zonder uitgetrokken punt (vaak wel met een klieropening tegen de rand). Napplaten klein en rond met nappen per plaat (figuur 15) Neumania spinipes - Achterrand van de 4 de epimeren met uitgetrokken punt. Napplaten anders van vorm (figuur 14,15,16) Doornachtige haren kort en niet gekromd. Anaalopening open een kleine kegelvormige verdikking. Napplaten met ca. 40 nappen per plaat en zonder verdikte randen. 4 de epimeren met lange mediale lengte (figuur 14). Neumania imitata - Doornachtige haren lang (ca. 20 µm) en gekromd. Anaalopening op een grotere kegelvormige verdikking. Napplaten met nappen per plaat en verdikte napplaatranden. 4 de epimeren met kortere mediale lengte (figuur 15,16). Neumania verrucosa

7 Figuur 10. Neumania vernalis (vr) ventraal (foto: Ws Groot Salland) Figuur 11. Neumania deltoides (vr) ventraal (foto: Ws Groot Salland) Figuur 12. Neumania limosa (vr) ventraal (foto: Ws Groot Salland) Figuur 13. Neumania spinipes (vr) ventraal )foto: Ws Groot Salland) Figuur 14. Neumania imitata (vr) ventraal (foto: Ws Groot Salland) Figuur 15. Neumania verrucosa (vr) ventraal (foto: Ws Groot Salland)

8 Figuur 16. Neumania verrucosa (vr) ventraal (foto s: Ws Groot Salland) De verspreiding van Neumania-soorten in Nederland Neumania deltoides (bron: Limnodata.nl + eigen waarnemingen) Neumania limosa (bron: Limnodata.nl + eigen waarnemingen) Neumania deltoides Algemeen in het hele land, vooral in het westen. Hoofdzakelijk in sloten en vaarten, minder in andere wateren, zoals (genormaliseerde) laaglandbeken. Voornamelijk in sterk door de mens beïnvloede wateren. Neumania limosa Algemeen, in het hele land, vooral in het oosten. Alleen in zoet water. Hoofdzakelijk in sloten en genormaliseerde laaglandbeken, daarnaast veel in vaarten, vijvers, meertjes en petgaten die niet al te sterk door de mens beïnvloed zijn.

9 Neumania vernalis (bron: Limnodata.nl + eigen waarnemingen) Neumania spinipes (bron: Limnodata. nl + eigen waarnemingen) Neumania vernalis Vrij algemeen. Het zwaartepunt van de verspreiding ligt in het Holland-Utrechtse veenweide- en plassengebied en in Noordwest-Overijssel. in het oosten en zuiden is de soort minder algemeen. Hoofdzakelijk in sloten, soms in vaarten, vijvers, meertjes en plassen. In het westen indicator voor een redelijke tot goede waterkwaliteit. Neumania spinipes Vrij zeldzaam. Hoofdzakelijk in het Holland-Utrechtse veenweide- en plassengebied, in Noordwest- Overijssel en op de Waddeneilanden. Hoofzakelijk in (brede) sloten, maar ook vaak in duinwateren en soms in andere watertypen. In zoet water, waaraan verder weinig eisen worden gesteld. Neumania imitata (bron: Limnodata.nl + eigen waarnemingen) Neumania verrucosa (bron: Waterschap Groot Salland) Neumania imitata Vrij Zeldzaam, op de zandgronden. In natuurlijke en genormaliseerde laaglandbeken, langzaam stromende kanalen en vaarten.

10 Neumania verrucosa Zeer zeldzaam. In vrouwtje in de Soerensche Beek bij Dieren, een zeer langzaam stromende geëutrofieerde beek. In het buitenland (Polen, Tjechië, Duitsland) in moeras en bronnen bij een kalkmoeras. Er zijn nog geen waarnemingen van mannetjes bekend uit ons land. Literatuur Besseling, A.J., De Nederlandse Watermijten (Hydrachnellae Latreille). Monographieën van de Nederlandsche Entomologische Vereeniging No. 1. N.E.V., Amsterdam. Davids, C., De watermijten (Hydrachnellae) van Nederland. Levenswijze en voorkomen. Wetenschappelijke mededelingen nr K.N.N.V., Hoogwoud. Eijk, R. van der, Proefuitgave van een watermijtentabel voor Nederland. Publicatienr 190. Biologisch Station Wijster. Gerecke, R., Wassermilben im Kalkquellmoor Benninger Ried bei Memmingen, Bayern. (Chelicerata: Hydrachnidia et Halacaridae, Acari). Lauterbornia 57: Gerecke, R., Süsswassermilben (Hydrachnellae). Ein bestimmungsschlüssel für die aus der Westpaläarktis bekannten Gattungen der Hydrachnellae mit einer einführenden Übersicht über die im Wasser vorkommenden Milben. Lauterbornia 18: Smit, H. & H. van der Hammen, Atlas van de Nederlandse watermijten (Acari: Hydrachnidia). Nederlandse Faunistische Mededelingen 13. Smit, H., H. Hop & R. Munts, Twee soorten watermijten nieuw voor de Nederlandse fauna, alsmede nieuwe vondsten van zeldzame soorten (Acari: Hydrachnidia). Nederlandse Faunistische Mededelingen 28: Viets, K., Spinnentiere oder Arachnoidea. VII: Wassermilben oder Hydracarina. (Hydrachnellae und Halacaridae). Die Tierwelt Deutschlands und der angrenzenden Meeresteile. Teil 31 und 32. Gustav Fisher.