Datapanik.org, Beeld op zondag: sneeuwpretbederf, 20 januari 2013; Datapanik.org, Sneeuwballen tegen GASboetes,

Transcriptie

1 Heel wat personen, instellingen, bedrijven en organisaties nemen het niet zo nauw met onze privacy en proberen de controle op de burger te verscherpen. De Liga voor Mensenrechten komt op tegen de hedendaagse Big Brother-cultuur. Iedereen controleren is absurd. Privacy is een fundamenteel mensenrecht! De grootste privacyschenders verdienen van ons een Big Brother Award. GAS Gemeentelijke Administratieve sancties Een GAS-boete opgelegd krijgen omdat je wat kruimels morst op de trappen van een kerk? 1 Een GASboete krijgen omdat je een sneeuwballengevecht houdt? 2 Vanuit je auto naar iemand wuiven en een GASboete opgelegd krijgen? 3 Je kan het zo gek niet bedenken of je kan er een GAS-boete voor krijgen. Men wil mensen, en liefst de gehele samenleving, op zo n manier beheersen en controleren dat elke afwijking in de kiem wordt gesmoord. Door dergelijke controle verliezen we steeds meer vrijheid en dringt de overheid steeds meer binnen in onze persoonlijke levenssfeer. Laten we deze nieuwe Big Brother toe in ons leven of zeggen we volmondig GAS? Nee bedankt!? Wat zijn GAS? Het acroniem GAS staat voor Gemeentelijke Administratieve Sancties. De wet van 13 mei , gewijzigd in en , stelt de lokale besturen in de mogelijkheid om vormen van openbare overlast en kleine criminaliteit aan hun plaatselijke politieverordeningen toe te voegen en zelf administratief af te handelen. Deze bevoegdheid zit ook vervat in artikel 119bis en 119ter van de nieuwe gemeentewet 7 wat betreft de toepassing van GAS en de bemiddeling tijdens de GAS-procedure. 8 1 Nieuwsblad.be, Broodje eten op trappen kerk: 3 uur in politiekantoor, 29 oktober 2012; Datapanik.org, Ludieke actie tegen GAS-boete voor het eten van een broodje, 1 november Datapanik.org, Beeld op zondag: sneeuwpretbederf, 20 januari 2013; Datapanik.org, Sneeuwballen tegen GASboetes, 30 januari Knack.be, GAS-boetes: absurd en asociaal: 350 euro voor belletjetrek, 19 november Wet van 13 mei 1999 tot invoering van de gemeentelijke administratieve sancties, B.S. 10 juni Wet van 17 juni 2004 tot wijziging van de Nieuwe Gemeentewet, B.S. 23 juni 2004 (Erratum, B.S. 29 november 2004) en Wet van 7 mei 2004 tot wijziging van de Wet van 8 april 1965 tot betreffende de jeugdbescherming en nieuwe gemeentewet, B.S. 25 juni Wet van 20 juli 2005 houdende diverse bepalingen Ambtenarenzaken en Grootstedenbeleid Gemeentelijke administratieve sancties (art ), B.S. 29 juli Art. 119bis en art. 119ter Nieuwe Gemeentewet van 24 juni 1988 Gecoördineerde versie, B.S. 3 september VERBEEK M., VAN HEDDEGHEM K. & DE SCHEPPER T., Handboek gemeentelijke administratieve sancties: de bestuurlijke aanpak van overlast, Brussel, Politea, Big Brother Awards 2013 GAS 1/10

2 Aanvankelijk mochten alleen inspecteurs en agenten van de politie 9 inbreuken op de GAS-wet vaststellen en daarna bepaalde een gemeenteambtenaar de sanctie. In 2001 werd die bevoegdheid uitgebreid en sindsdien ook toebedeeld aan de gemeentesecretaris, een gemeente- of provincieambtenaar, met een masterdiploma als enige vereiste. In 2005 volstond zelfs een diploma lager onderwijs al. Bovendien stond in de oorspronkelijke wet dat de ambtenaar die de boete oplegt, niet dezelfde mag zijn als degene die de strafbare feiten vaststelt. In 2005 werd dat zinnetje uit de wet geschrapt, met een flagrante schending van de scheiding der machten als gevolg. 10 Met een beetje geluk (of ongeluk?) mogen we binnenkort misschien allemaal GAS-boetes uitschrijven! De gemeenteraad kan vandaag vier soorten administratieve sancties bepalen 11, namelijk 1) de administratieve geldboete, met een maximum van 250 euro, 2) de administratieve schorsing van een door de gemeente afgegeven toestemming of vergunning, 3) de administratieve intrekking van een door de gemeente afgegeven toestemming of vergunning, of 4) de tijdelijke of definitieve administratieve sluiting van een inrichting. Momenteel wordt echter gewerkt aan een wetswijziging inzake GAS. GAS-boetes zullen na de inwerkingtreding van deze nieuwe wet kunnen oplopen tot 350 euro in plaats van 250 euro. Het maximum voor minderjarigen is vastgelegd op 175 euro in plaats van de huidige 125 euro. De groep minderjarigen wordt uitgebreid aangezien men dan reeds een GAS-boete kan krijgen vanaf 14 jaar in plaats van 16 jaar. In de nieuwe GAS-wet worden gemeenschapsdienst en lokale bemiddeling als duidelijk omschreven alternatieven voor een GAS-boete aangeboden. Net zoals in de huidige regelgeving het geval is, blijft bemiddeling voor minderjarigen verplicht en kan een gemeenschapsdienst van maximum 15 uur worden voorgesteld. Nieuw is ook het plaatsverbod dat door de burgemeester kan worden opgelegd. De stemming van dit wetsontwerp in het parlement staat gepland voor de zomervakantie. 12 Een doordacht GAS-beleid kan kansen en mogelijkheden bieden, maar de GAS-wet brengt ook een aantal bekommernissen met zich mee. 13 Onder andere het recht om jong te zijn, de scheiding der machten, het gebruik van de openbare ruimte, het recht om sociale actie te voeren en het gevaar van willekeur en rechtsonzekerheid. 1) Het recht om jong te zijn, en bijvoorbeeld om te mogen spelen in de openbare ruimte, komt in het gedrang. De GAS-boete voor het sneeuwballengevecht is hier een sprekend voorbeeld van (zie supra). De woordvoerster van Chirojeugd Vlaanderen vraagt zich hieromtrent af: "Welke jongere durft er nog Chiroleider worden, als tijdens een groepsspel op straat één zuur telefoontje je al 80 euro kan kosten?" 14 2) De in een democratie noodzakelijke scheiding der machten 15, in dit geval tussen de uitvoerende en de rechterlijke macht, komt in gevaar. Mag een bestuur op eigen houtje sancties uitdelen zonder dat een 9 Dit zijn respectievelijk de vroegere agenten en hulpagenten. 10 STAMPMEDIA, p. 6, 11 Art. 119bis 2 Nieuwe Gemeentewet van 24 juni 1988 Gecoördineerde versie, B.S. 3 september VERENIGING VLAAMSE JEUGDDIENSTEN, Regering keurt nieuw wetsontwerp GAS-wet goed, 4 januari 2013, 13 LIGA VOOR MENSENRECHTEN, Gemeentelijke Administratieve Sancties: standpunt en aanbevelingen, 14 STAMPMEDIA, p. 12, 15 De staatsmacht is in België verdeeld over drie machten: de wetgevende, de uitvoerende en de rechterlijke macht. Elke macht controleert en beperkt de andere machten; LIBERAAL VLAAMS STUDENTENVERBOND HASSELT, N. Big Brother Awards 2013 GAS 2/10

3 rechter hierin tussenkomt en de gegrondheid van die sanctie toetst? In de oorspronkelijke wet stond dat de ambtenaar die de boete oplegt, niet dezelfde mag zijn als degene die de strafbare feiten vaststelt. Maar dat zinnetje werd uit de wet geschrapt, met alle gevolgen van dien. 16 3) Het gebruik van de openbare ruimte wordt beperkt. De publieke ruimte wordt schaarser en verschillende groepen willen daar uiteenlopend gebruik van maken. Vaak zijn het bepaalde kwetsbare groepen die deze publieke ruimte noodzakelijk moeten gebruiken, bij gebrek aan eigen tuin of zelfs woning. Bijgevolg lopen zij dus ook meer risico om een GAS-boete opgelegd te krijgen. 17 Moeten de conflicten die daarbij kunnen ontstaan repressief worden opgelost of bestaan er alternatieven? Een ontmoetingsplaats voor de zogezegde 'hangjongeren' zou bijvoorbeeld een oplossing kunnen bieden. 18 4) Het democratisch recht om sociale actie te voeren komt op losse schroeven te staan. In het recente verleden werd GAS al te veel gebruikt om actievoeren te beteugelen. Geneeskunde voor het Volk bijvoorbeeld kreeg een GAS-boete omdat ze actie voerde in Antwerpen in het kader van griepvaccinaties. 19 Het is nog wachten op de eerste GAS-boete voor een actie die wordt gevoerd tegen GAS. Of is die er al? 5) De toepassing van GAS gebeurt willekeurig en dit brengt rechtsonzekerheid met zich mee. Aangezien er in de GAS-wet geen definitie staat van de term overlast en er bovendien geen lijst bestaat van handelingen die onder overlast kunnen vallen, hebben steden en gemeenten de autonomie om het eigen politiereglement, in alle subjectiviteit, inhoudelijk vorm te geven. 20 Wat in gemeente A wel kan beboet worden met GAS, kan in gemeente B niet worden beboet. Deze willekeur brengt verwarring met zich mee, want hoe kan de burger elk politiereglement kennen van elke gemeente waar die zich begeeft? Toetsing aan artikel 8 EVRM 21 Aangezien er bij het opleggen van GAS-boetes gegevens worden verwerkt, komt de privacy van de betrokkenen in het gedrang, iets waar de Privacycommissie zich ook in een recent advies heeft over uitgesproken (zie infra). Toch kunnen ook de opgevoerde controles in het kader van het gevoerde GASbeleid aanleiding geven tot inbreuken op de persoonlijke levenssfeer. Het lijkt daarom nuttig om de toepassing van GAS aan artikel 8 van het EVRM te toetsen, al ligt de nadruk bij het GAS-dossier en aldus bij de nominatie voor de Big Brother Awards eerder op de evolutie naar een controlemaatschappij, dan op de schending van het recht op privacy. Een aantal van de bekommernissen die worden geuit (zie supra), kunnen worden getoetst aan artikel 8 EVRM. 22 Uit dit artikel vloeien enkele belangrijke rechtsbeginselen voort, onder andere het APPERMONT, België: kroniek van een teloorgegane rechtsstaat, 16 STAMPMEDIA, p. 2 en 7, 17 In de Gentse binnenstad geeft men zelfs GAS-boetes aan bedelaars, zie Het Nieuwsblad, twee GAS-boetes per week voor bedelaars in Gent, 12 april KNACK, A. PEUTEMAN, Mogen wij alsjeblief ook een beetje plaats?, 1 augustus 2012, Geneeskunde voor het Volk vocht deze GAS-boete aan en won; Dewereldmorgen.be, Geneeskunde voor het Volk en Occupy moeten geen GAS-boete betalen, 19 maart S. PLEYSIER & J. DEKLERCK, "Over hondenpoep en hangjongeren", Tijdschrift voor Veiligheid, 2006, 1 (5), p. 7-8; LIBERAAL VLAAMS STUDENTENVERBOND HASSELT, N. APPERMONT, België: kroniek van een teloorgegane rechtsstaat, 21 Art. 8 Verdrag 4 november 1950 tot bescherming van de rechten van de mens en de fundamentele vrijheden, B.S. 19 augustus Big Brother Awards 2013 GAS 3/10

4 legaliteitsbeginsel, het finaliteitsbeginsel, het proportionaliteitsbeginsel en het noodzakelijkheidsbeginsel. Het legaliteitsbeginsel stelt dat afwijkingen/beperkingen van het recht op privacy moeten voorzien zijn bij wet. Het moet echter geen "wet" in de formele zin van het woord zijn, maar een regelgeving die voldoende nauwkeurig en transparant is, zodat de burger weet waaraan zich te verwachten en er geen willekeur mogelijk is. 23 GAS is verankerd in een wet, maar de vraag is echter of deze wet voldoende nauwkeurig en transparant is. In de GAS-wet zelf wordt niet verduidelijkt wat er juist als overlast kan worden beschouwd, met als gevolg dat elke gemeente zelf kan bepalen welke handelingen zij bestraft met GAS, waardoor verschillende politiereglementen ontstaan. 24 Het is praktisch onmogelijk om elk politiereglement te kennen van al die gemeenten die je bezoekt. Door deze willekeur komt het legaliteitsbeginsel in gevaar. Het finaliteitsbeginsel houdt in dat er verschillende rechtvaardigingsgronden zijn die beperkingen stellen aan de uitoefening van artikel 8 EVRM. Deze rechtvaardigingsgronden dienen strikt geïnterpreteerd te worden, maar zijn in feite zeer ruime en open begrippen (zie voetnoot 15). 25 Het EVRM laat inbreuken op grondrechten dus enkel toe voor zover ze bijdragen tot een duidelijk omschreven en in het verdrag vermeld doel. Het doel van GAS, als onderdeel van het lokale veiligheidsbeleid van een gemeente, is het ontlasten van de parketten en het tegengaan van straffeloosheid. De rechtvaardigingsgrond uit artikel 8 EVRM die hier het meest bij aansluit is de openbare veiligheid. Men kan echter de vraag stellen of overlast de veiligheid werkelijk aantast? Wat voor de ene als onveilig aanvoelt, voelt voor de andere net als zeer veilig aan. De ene beschouwt spelende kinderen als overlast, terwijl de andere dit juist niet zo aanvoelt. Kan het bestrijden van overlast in het kader van openbare veiligheid dan echt als een rechtvaardigingsgrond worden beschouwd in het licht van artikel 8 EVRM? Bij het proportionaliteitsbeginsel wordt de vraag gesteld hoe ver de beperking, in het kader van een rechtvaardigingsgrond, mag gaan. De inmenging in het recht op privacy mag enkel gebeuren voor zover dit 'noodzakelijk is in een democratische samenleving'. Om te voldoen aan dit noodzakelijkheidsbeginsel volstaat het niet dat een maatregel nuttig, wenselijk of bruikbaar is voor een gemeente en bijdraagt tot een bepaald doel. De maatregel moet noodzakelijk zijn en er mag geen minder vergaande maatregel zijn om hetzelfde doel te bereiken. 26 Deze twee beginselen impliceren een dubbele test. Ten eerste bevat het een relevantietoets. Elke privacybeperkende maatregel moet relevant of geschikt zijn om de rechtvaardigingsgrond veilig te stellen. Een nutteloze inmenging in het recht op privacy is verboden. Eerder werd reeds de vraag gesteld of overlast wel als rechtvaardigingsgrond kan worden beschouwd in het licht van artikel 8 EVRM (zie supra). Zorgt GAS daadwerkelijk voor een daling van de overlast en een stijging van de veiligheid? Dit moet door de steden en gemeenten sluitend worden aangetoond met cijfermateriaal. Ten tweede bevat 22 Artikel 8 Recht op eerbiediging van privéleven, familie- en gezinsleven. 1. Een ieder heeft recht op respect voor zijn privéleven, zijn familie- en gezinsleven, zijn woning en zijn correspondentie. 2. Geen inmenging van enig openbaar gezag is toegestaan in de uitoefening van dit recht, dan voor zover bij de wet is voorzien en in een democratische samenleving noodzakelijk is in het belang van de nationale veiligheid, de openbare veiligheid of het economische welzijn van het land, het voorkomen van wanordelijkheden en strafbare feiten, de bescherming van de gezondheid of de goede zeden of voor de bescherming van de rechten en vrijheden van anderen. 23 I. OPDEBEEK & M. VAN DAMME (ed.), Beginselen van behoorlijk bestuur, Brugge, die Keure, 2006, p. 9, , S. PLEYSIER & J. DEKLERCK, "Over hondenpoep en hangjongeren", Tijdschrift voor Veiligheid, 2006, 1 (5), p I. OPDEBEEK & M. VAN DAMME (ed.), Beginselen van behoorlijk bestuur, Brugge, die Keure, 2006, p I. OPDEBEEK & M. VAN DAMME (ed.), Beginselen van behoorlijk bestuur, Brugge, die Keure, 2006, p , 219. Big Brother Awards 2013 GAS 4/10

5 het een evenredigheidstoets. Elke maatregel, beperking, voorwaarde of sanctie moet proportioneel zijn ten aanzien van het nagestreefde doel. De beperking mag dus niet verder gaan dan nodig is. De voorbeelden van GAS-boetes die reeds werden aangehaald (sneeuwballengevecht, kruimels morsen, ) zijn weliswaar buitensporig, maar geven duidelijk aan dat GAS vaak niet proportioneel is. Wat we nu als overdreven beschouwen, vinden we in de toekomst misschien meer dan normaal. Met als resultaat dat iedereen die wat afwijkt van de norm een GAS-boete kan krijgen. Toetsing aan de Belgische privacywet 27 Naar aanleiding van een adviesaanvraag 28 van de minister van Binnenlandse zaken Joëlle Milquet betreffende een nieuw voorstel tot wijziging van de GAS-wetgeving (zie supra), sprak de Commissie voor de bescherming van de persoonlijke levenssfeer (hierna "Privacycommissie") zich hierover uit. De Privacycommissie stelde dat de GAS-wetgeving impliceert dat er onvermijdelijk verwerkingen van persoonsgegevens zullen plaatsvinden. Volgens artikel 8 van de privacywet 29 betreft het bovendien een verwerking van zogenaamde gerechtelijke gegevens en is een strenger regime van toepassing. 30 Het voorontwerp zal de huidige regelgeving herzien en zal de wettelijke basis bevatten die de gegevensverwerkingen toelaatbaar maken in het kader van artikel 5 en 8 van de privacywet. De Privacycommissie bracht een gunstig advies uit over dit voorontwerp aangezien dit een verbetering met zich meebrengt ten opzichte van de huidige situatie, maar benadrukt dat er nog enkele aandachtspunten moeten worden aangepakt. 31 Er wordt bijvoorbeeld niet specifiek geregeld welke gemeente verantwoordelijk is voor de verwerking van gegevens in het "register van Gemeentelijke Administratieve Sancties" wat betreft de gevallen waarin één register wordt aangelegd voor meerdere gemeenten. Nemen deze gemeenten dan ook eenzelfde gemeenschappelijk politiereglement aan? De Privacycommissie stelt ook de vraag of het "tijdelijk plaatsverbod" dat toch een andere wettelijke basis heeft dan GAS niet beter in een aparte wet wordt opgenomen, zodat er een uniforme regeling geldt. Anders kunnen personen die overlast veroorzaken zich gewoon verplaatsen van gemeente A naar gemeente B om daar opnieuw gelijkaardige feiten te plegen (het zogenaamde 'waterbedeffect'). Een laatste punt waarbij de Privacycommissie zich vragen stelt, is de verhouding tussen GAS en de NEROprojecten. 32 Deze projecten moeten een antwoord bieden op de problemen met minderjarigen jonger dan 16 jaar die niet onder de actuele GAS-regeling vallen. Doordat de leeftijd voor het opleggen van GAS wordt verlaagd tot 14 jaar, lijkt in het licht van het gelijkheidsbeginsel een grondige reflectie aangewezen. 27 Wet van 8 december 1992 tot bescherming van de persoonlijke levenssfeer ten opzichte van de verwerking van persoonsgegevens, B.S. 18 maart 1993 (hierna W.V.P.). 28 Het advies handelt over het voorontwerp van de wet betreffende de gemeentelijke administratieve sanctie met het oog op de bestrijding van de overlast (hierna het voorontwerp ). 29 Art. 8 1 W.V.P.: De verwerking van persoonsgegevens inzake geschillen voorgelegd aan hoven en rechtbanken alsook aan administratieve gerechten, inzake verdenkingen, vervolgingen of veroordelingen met betrekking tot misdrijven, of inzake administratieve sancties of veiligheidsmaatregelen, is verboden. Paragraaf 2 voorziet op dit principiële verbod enkele uitzonderingen. 30 COMMISSIE VOOR DE BESCHERMING VAN DE PERSOONLIJKE LEVENSSFEER, Advies nr. 04/2013 van 30 januari 2013, 31 COMMISSIE VOOR DE BESCHERMING VAN DE PERSOONLIJKE LEVENSSFEER, Advies nr. 04/2013 van 30 januari 2013, p , 32 NERO staat voor "Normstelling En Responsabilisering naar aanleiding van Overlast". Big Brother Awards 2013 GAS 5/10

6 GAS in combinatie met cameratoezicht Om overlast vast te stellen, maken gemeenten en steden soms gebruik van bewakingscamera's. 33 Artikel 5 4 van de Camerawet 34 stelt dat het nemen van beelden op niet-besloten plaatsen en op voor het publiek toegankelijke besloten plaatsen met een vaste camera uitsluitend is toegestaan om 1) onmiddellijk in te grijpen bij, 2) bewijzen te verzamelen van en 3) daders en slachtoffers op te sporen en te identificeren van onder meer overlast. Na de inwerkingtreding van de wetswijzigingen van 2009 werd in de Camerawet duidelijker vastgelegd hoe overlast vastgesteld kan worden aan de hand van camera-opnames. Voorheen was dit in de praktijk zeer moeilijk. Door de invoering van verschillende nieuwe bepalingen in de Camerawet, werd het voor gemeenten eenvoudiger om een doelgericht overlastbeleid te organiseren en op zogenaamde 'hot spots' intensieve acties tegen heel specifieke overlastfenomenen te voeren. 35 Indien men gebruik wil maken van camera's, is het van groot belang dat men duidelijke doelstellingen stelt. Tussen overlast voorkomen enerzijds, dienen als bewijslast na een incident anderzijds of beide zit immers een groot verschil. 36 De beslissing tot het plaatsen en het gebruiken van één of meerdere bewakingscamera's wordt genomen door de verantwoordelijke voor de verwerking, nadat er een positief advies werd verkregen van de gemeenteraad van de betrokken gemeente. De gemeenteraad moet op haar beurt voorafgaandelijk de korpschef van de betreffende politiezone raadplegen om haar advies te ondersteunen en deze laatste moet een veiligheidsanalyse uitvoeren. Vóór de inwerkingtreding van de wetswijzigingen moest er ook een privacytoets en een doelmatigheidsanalyse plaatsvinden. De wetgever werkte met deze vernieuwde adviesprocedure een oplossing uit voor de lastige procedure die in de oorspronkelijke Camerawet vervat zat. Men kan echter de vraag stellen of de doelmatigheidsanalyse en de privacytoets niet opnieuw moeten worden ingevoerd. Is het niet belangrijk dat de camera's efficiënt zijn en dus bijdragen aan het beoogde doel? Steden en gemeenten plaatsen camera's deels om overlast te bestrijden, maar wat als de camera's niet bijdragen aan dit doel? In Eindhoven werden er een aantal bewakingscamera's weggehaald met als gevolg dat de straat nog veiliger werd. Hier werd dus geconcludeerd dat het verwijderen van camera's niet leidt tot een terugkeer of stijging van criminaliteit en overlast. Dit kan worden verklaard door het simpele feit dat bewakingscamera's geen invloed hebben op criminaliteit en overlast. 37 Ook in België moet dit worden aangetoond met objectieve cijfers. Als men dit niet wetenschappelijk kan 33 LIGA VOOR MENSENRECHTEN, Camerabewaking en privacy het standpunt van de Liga voor Mensenrechten, 34 Wet van 21 maart 2007 tot regeling van de plaatsing en het gebruik van bewakingscamera's, B.S. 31 mei 2007 (hierna Camerawet); Art. 5 4 Camerawet: Het bekijken van deze beelden in real time is uitsluitend toegestaan onder toezicht van de politiediensten opdat de bevoegde diensten onmiddellijk kunnen ingrijpen bij misdrijf, schade, overlast of verstoring van de openbare orde en deze diensten in hun optreden optimaal kunnen worden gestuurd. [ ] Het opnemen van beelden is uitsluitend toegestaan teneinde bewijzen te verzamelen van overlast of van feiten die een misdrijf opleveren of schade veroorzaken en daders, verstoorders van de openbare orde, getuigen of slachtoffers op te sporen en te identificeren. Indien deze beelden geen bijdrage kunnen leveren tot het bewijzen van een misdrijf, van schade of van overlast of tot het identificeren van een dader, een verstoorder van de openbare orde, een getuige of een slachtoffer, worden zij niet langer dan één maand bewaard. 35 VERBEEK M., VAN HEDDEGHEM K. & DE SCHEPPER T., Handboek gemeentelijke administratieve sancties: de bestuurlijke aanpak van overlast, Brussel, Politea, OPTIMIT, I. VANDIJCK, De zin en onzin van camerabewaking: 10 drukbezochte valkuilen, drukbezochte-valkuilen.xml?lang=nl. 37 Datapanik.org, Minder camera's, meer veiligheid, 8 november 2012; Datapanik.org, Antwerpen plant extra camera's, 6 februari Big Brother Awards 2013 GAS 6/10

7 verantwoorden, zullen er steeds meer camera's bijkomen die niet bijdragen aan het beoogde doel, maar zal Big Brother ons wel 24u op 24 en 7 dagen op 7 in het oog kunnen houden en waarom? Een ideetje voor de toekomst voor de cameraliefhebbers onder ons is misschien om drones 38 in te schakelen voor het voorkomen, opsporen en bestrijden van overlast. Of gaat dit een beetje te ver? Ook de privacytoets is van groot belang. Wat zijn we met vele camera's als ons recht op privacy ongerechtvaardigd geschonden wordt? Voelen we ons echt veiliger als we in een buurt komen met vele camera's? Of denken we: "Hier kan het wel eens zeer onveilig zijn aangezien hier zoveel camera's hangen!" Camerabewaking kost de gemeenschap handenvol geld dat beter op andere manieren besteed kan worden. Zoals reeds gezegd is het bovendien nog steeds niet bewezen dat camerabewaking ook effectief werkt tegen criminaliteit en overlast. Ondanks het feit dat camera's die vandaag de dag "intelligent" worden genoemd, vergezeld gaan van allerlei technologische snufjes en gekoppeld worden aan steeds meer databanken. Camerabewaking duwt de samenleving echter in de richting van steeds meer repressie en controle en steeds minder privacy. 39 Ook in het belang van privacy moet de nood aan camerabewaking bewezen worden. Er kunnen ook vragen worden gesteld bij het feit dat steden en gemeenten een positief advies moeten geven, maar dat zij ook degenen zijn die beslissen over het GASbeleid. Als een bepaalde gemeente een grote voorstander is van GAS, zal zij dan niet logischerwijs een positief advies verlenen? Onmacht regeert, GAS floreert Gemeenten en steden gebruiken GAS te pas en te onpas om overlast te bestrijden, maar ook om de gekste handelingen te bestraffen. Een greep uit het aanbod van de Vlaamse GAS-reglementen 40 : Het is verboden op een openbare plaats ijskegels aan de buitenkant van de daken te laten hangen (Dendermonde). Het is verboden personen te doen schrikken (Lokeren). De plaatsen die voor welbepaalde spelen of sporten voorbehouden zijn, mogen niet gebruikt worden voor andere spelen of sporten of voor andere doeleinden (Hasselt). Waar bestratingswerken uitgevoerd worden, zal gedurende 15 dagen het op het plaveisel uitgestrooide zand niet mogen weggenomen worden (Gent). Het beoefenen van waarzeggen, uitleggen van dromen, kwakzalverij en aanverwante praktijken is verboden (Lokeren). Het is verboden op de rug- en zijleuning van de openbare banken te zitten of de banken te bevuilen (Hasselt). Enkel de biologisch afbreekbare confetti met een diameter van ± 10 mm zal nog worden toegelaten (Wellen). Het maken van een open vuur in de woning is verboden (Lede). Het is verboden personen die aan een besmettelijke ziekte lijden te vervoeren of te doen vervoeren met een ander vervoermiddel dan met een speciale ziekenwagen (Schaarbeek). Zoals men kan zien, wordt er dus niet overdreven als men zegt: "Je kan het zo gek niet bedenken!" Neem nu de twee laatste voorbeelden in de lijst. Wat heeft het maken van een open vuur in jouw eigen woning te maken met openbare overlast? Hoe wordt dit trouwens gecontroleerd? Door het raam van een woning 38 Drones zijn onbemande robots, uitgerust met camera's die ons vanuit de lucht non-stop in de gaten kunnen houden. Voor meer informatie kan je steeds het Big Brother Awards-dossier inzake drones lezen. 39 Datapanik.org, Antwerpen plant extra camera's, 6 februari STAMPMEDIA, p. 8-9, Big Brother Awards 2013 GAS 7/10

8 gluren? Los van de vraag of een GAS-ambtenaar deze bevoegdheid heeft, zou dit de privacy ernstig schenden. En moet je een ambulance bellen om je dochtertje dat griep heeft naar de dokter te brengen? Als je de kosten van de GAS-boete die je hiervoor zou kunnen krijgen afweegt tegenover de kosten (en eventueel de boete) die je zal moeten betalen voor het bellen van een ambulance in een nietlevensbedreigende situatie, dan zal de keuze snel gemaakt zijn. Maar zouden we deze keuze eigenlijk moeten maken? Nee! Dergelijke absurditeiten zouden niet sanctioneerbaar mogen zijn. Wat zal het volgende zijn? Een verbod op huilende baby's? Bij een afspraak met vrienden verplicht zijn elkaar ergens binnen tegemoet komen want anders is er sprake van samenscholing? Indien je niest op straat of op een overvolle tram, moet je verplicht drie dagen binnenshuis verblijven, want je zou wel eens iemand kunnen besmetten? Of kan je misschien beter meteen op je kleding een speldje hangen waarop vermeld staat dat je ziek bent? En wat als je per ongeluk te hard lacht met de schitterende mop die je zonet hoorde? En zo kunnen we nog even doorgaan. Moet er niet stilaan een belletje beginnen rinkelen wanneer er situaties ontstaan zoals een jury van het tijdschrift Humo die de allerabsurdste GAS-boete wil terugbetalen? 41 Dit belletje mag uiteraard niet te luid rinkelen, want dat zou wel eens voor overlast kunnen zorgen! GAS is alomtegenwoordig, dat kan niet meer worden ontkend en blijkt duidelijk op de onderstaande kaartjes. Wat ook niet kan worden ontkend, is dat er wel degelijk moet worden opgetreden tegen bepaalde vormen van overlast, zoals wildplassen en sluikstorten (wat oorspronkelijk de bedoeling was van GAS). GAS zou hier vooral als stok achter de deur moeten dienen. Eerst en vooral moeten steden en gemeenten voldoende infrastructuur voorzien (bijvoorbeeld meer openbare toiletten en vuilnisbakken). Als er ondanks deze maatregelen nog steeds wordt wildgeplast en gesluikstort, kan een GAS-boete soelaas bieden. Het GAS-systeem zou dus kansen kunnen bieden, als het verstandig wordt gebruikt. Laten we eerlijk zijn. Als GAS wordt afgeschaft, komt er gegarandeerd een ander instrument in de plaats om repressief op te treden tegen overlast. Wel kunnen er een aantal aanbevelingen worden gedaan waardoor het omstreden karakter van GAS toch wat kan worden afgezwakt. 42 Figuur: GAS in Vlaanderen, bron: Stampmedia.be Humo.be, Humo betaalt jouw GAS-boete terug!, 26 februari LIGA VOOR MENSENRECHTEN, Gemeentelijke Administratieve Sancties: standpunt en aanbevelingen, 43 STAMPMEDIA, p. 6, Big Brother Awards 2013 GAS 8/10

9 1) Om de willekeur tegen te gaan zou er een limitatieve lijst moeten komen van gedragingen die openbare overlast kunnen vormen en die het onderwerp kunnen zijn van GAS. Dit kan een meerwaarde bieden voor de gemeenten en steden én de burgers. De gemeenten en steden krijgen hierdoor de kans om 1) hun autonomie te behouden, 2) te differentiëren en 3) in te spelen op het contextgebonden kenmerk van overlast. Naast deze eerste lijst zou er ook een limitatieve lijst moeten komen van gedragingen die nooit als overlast kunnen worden beschouwd en dus ook nooit in aanmerking kunnen komen voor GAS. Opdat de lijst flexibel genoeg zou zijn om te kunnen inspelen op recente ontwikkelingen en fenomenen, zou een periodieke evaluatie opportuun zijn. Zo kan er worden nagegaan of de lijst dient te worden aangepast of aangevuld. Dergelijke lijst zou kunnen voorkomen dat gemeenten en steden hun fantasie de vrije loop laten inzake GAS. 2) Om de scheiding der machten te bewaren zou er tussen de gemeenten of steden en het gerechtelijk arrondissement afspraken kunnen worden gemaakt om de bestraffing van overlast in handen van het lokaal parket te laten. Zo wordt er vermeden dat steden en gemeenten de rechterlijke taak vervullen. Door de eerder vermelde limitatieve lijst van gedragingen die als overlast kunnen worden beschouwd, valt hun taak als wetgever weg. Ze zullen zelf niet langer kunnen beslissen wat onder overlast valt, maar zullen moeten kiezen uit een reeks gedragingen die de wetgever hen presenteert. Luc Van den Bossche, de "vader" van GAS 44, gelooft ondanks alles nog steeds in de GAS-wet. Maar dan wel in diegene van 1999 en niet in de wijziging die de scheiding der machten met de voeten veegt. 45 3) Er is nood aan wetenschappelijk onderzoek rond GAS en een grondige evaluatie van het huidige GASsysteem. Daarbij moet worden nagegaan of de doelstellingen (ontlasting van de parketten en tegengaan van straffeloosheid) van de wetgever werden bereikt. Het invoeren van een registratieplicht (voor ieder opgelegde GAS bijhouden waar en in welke vorm overlast werd vastgesteld) zou de pijnpunten op lokaal niveau kunnen bloot leggen en hierop kan men dan het beleid afstemmen. Als er rekening wordt gehouden met deze aanbevelingen, zouden al vele excessen en misbruiken van GAS worden vermeden. Indien met cijfers en wetenschappelijk onderzoek wordt aangetoond dat GAS werkelijk efficiënt is voor overlast, kan dit instrument waardevol worden. Maar zoals reeds duidelijk werd gemaakt, kan het niet verder hoe het GAS-systeem nu bezig is. Op de manier dat het GAS-systeem is geëvolueerd en nog verder zal evolueren, verglijden we binnenkort in een controlestaat waarin iedereen elkaar controleert, al dan niet met een camera, en niemand nog kan doen en laten wat hij/zij wil. Besluit Willen we evolueren naar een samenleving waar dagdagelijkse handelingen worden bestraft? Willen we evolueren naar een samenleving waar we steeds worden gevolgd door een camera en zo worden bestraft voor dagdagelijkse handelingen? Willen we onze vrijheid en onze privacy opgeven in ruil voor zogezegde veiligheid? Het eindpunt van GAS is duidelijk nog niet in zicht. Maar als dit zo blijft evolueren, waar zal het dan eindigen? Onveiligheidsgevoelens zijn nu eenmaal onverzadigbaar, het is nooit genoeg. Dit geeft steden en gemeenten vrij spel om steeds daadkrachtiger en repressiever op te treden. Daarom zeggen wij vol overtuiging "GAS? NEE BEDANKT!". 44 Luc Van den Bossche was minister van Binnenlandse Zaken in 1999 en overtuigde toen de federale regering van het nut om gemeentebesturen de mogelijkheid te geven zelf op te treden tegen kleine overlast. 45 STAMPMEDIA, p. 7, Big Brother Awards 2013 GAS 9/10

10 Big Brother Awards 2013 is een organisatie van: