NASIONALE SENIOR SERTIFIKAAT GRAAD 12

Transcriptie

1 NSIONLE SENIOR SERTIFIKT GRD 12 LEWENSWETENSKPPE V1 NOVEMER 2015 PUNTE: 150 TYD: 2½ uur Hierdie vraestel bestaan uit 17 bladsye.

2 Lewenswetenskappe/V1 2 DE/November 2015 INSTRUKSIES EN INLIGTING Lees die volgende instruksies aandagtig deur voordat jy die vrae begin beantwoord eantwoord L die vrae. Skryf L die antwoorde in die NTWOORDEOEK. egin die antwoorde op ELKE vraag boaan 'n NUWE bladsy. Nommer die antwoorde korrek volgens die nommeringstelsel wat in hierdie vraestel gebruik is. ied jou antwoorde volgens die instruksies by elke vraag aan. LLE sketse moet met potlood gemaak word en die byskrifte met blou of swart ink. Teken diagramme, vloeidiagramme of tabelle slegs wanneer dit gevra word. Die diagramme in hierdie vraestel is NIE noodwendig volgens skaal geteken NIE. MOENIE grafiekpapier gebruik NIE. Jy moet 'n nieprogrammeerbare sakrekenaar, gradeboog en passer gebruik, waar nodig. Skryf netjies en leesbaar.

3 Lewenswetenskappe/V1 3 DE/November 2015 FDELING VRG Verskeie opsies word as moontlike antwoorde op die volgende vrae gegee. Kies die antwoord en skryf slegs die letter ( tot D) langs die vraagnommer (1.1.1 tot ) in die NTWOORDEOEK neer, byvoorbeeld D Watter EEN van die volgende prosesse is verantwoordelik vir die produsering van manlike gamete? Spermatogenese Oögenese Ejakulasie D Ovulasie Die deel van die sentrale senuweestelsel wat die menslike liggaam teen ernstige beserings beskerm wanneer 'n persoon kaalvoet op 'n doring trap, is die D serebellum. medulla oblongata. rugmurg. serebrum Wanneer 'n persoon 'n resies hardloop, help sweet om die D hoeveelheid soute in die liggaam te reguleer. hoeveelheid glukose in die liggaam te beheer. liggaam deur verdamping af te koel. hoeveelheid water in die liggaam te reguleer Watter EEN van die volgende is die korrekte volgorde waarin impulse in 'n refleksaksie oorgedra word? D Reseptor sensoriese neuron interneuron motoriese neuron effektor Reseptor motoriese neuron sensoriese neuron interneuron effektor Reseptor motoriese neuron interneuron sensoriese neuron effektor Reseptor interneuron sensoriese neuron motoriese neuron effektor Watter EEN van die volgende is 'n funksie van adrenalien? D Laat die bloeddruk daal evorder die omskakeling van glukose in glikogeen Verhoog die spiertonus van die skeletspiere Laat die bloedvate in die vel verwyd

4 Lewenswetenskappe/V1 4 DE/November Die volgende strukture is deel van die manlike voortplantingstelsel: (i) Skrotum (ii) Prostaatklier (iii) Semenvesikels (iv) Penis (v) Testis Watter EEN van die volgende struktuurkombinasies produseer semen? D Slegs (i), (ii) en (iv) Slegs (i), (iii) en (v) Slegs (ii), (iii) en (v) Slegs (ii), (iii) en (iv) y seeperdjies stort die vroulike seeperdjie die eiers in 'n sakkie in die manlike seeperdjie se liggaam. Die manlike seeperdjie skei dan sperms in die sakkie af. evrugting vind in die sakkie plaas. Die bevrugte eiers ontwikkel in die sakkie. Sakkie 'n Manlike seeperdjie Watter tipe bevrugting en voortplantingstrategie stel dit voor? D Uitwendige bevrugting en viviparie Inwendige bevrugting en viviparie Uitwendige bevrugting en oviparie Inwendige bevrugting en oviparie

5 Lewenswetenskappe/V1 5 DE/November 2015 VRG EN VERWYS N DIE ONDERSOEK HIERONDER. 'n Ondersoek is uitgevoer om die invloed van alkohol op reaksietyd te bepaal. Die prosedure was soos volg: Vyftig volwasse vrywilligers is gebruik. Hulle reaksietye is aan die begin van die ondersoek gemeet. Elkeen is alkohol gegee om te drink. Hulle reaksietye is weer na 30 minute gemeet Wat is die onafhanklike veranderlike in die ondersoek hierbo? D Getal vrywilligers Tyd nadat alkohol gedrink is Reaksietyd lkohol in die liggaam Die volgende faktore is gedurende die ondersoek in ag geneem: (i) (ii) (iii) (iv) Ouderdom van die vrywilligers Getal vrywilligers lkohol ingeneem Instrument wat gebruik is om die reaksietyd te meet Watter EEN van die volgende kombinasies faktore sal die geldigheid van die ondersoek beïnvloed? D Slegs (i) en (ii) Slegs (i), (iii) en (iv) (i), (ii), (iii) en (iv) Slegs (ii), (iii) en (iv)

6 Lewenswetenskappe/V1 6 DE/November Stygende temperature op arde as gevolg van die verhoogde/ verhewigde kweekhuiseffek, veroorsaak dat ys in gletsers smelt. Die grafiek hieronder toon die resultate van 'n ondersoek wat tussen 1978 en 2006 verandering in die grootte van 'n gebied (oppervlakte) in die Noordpoolstreek wat met ys bedek was, gemeet het. Grafiek wat die verandering in grootte toon van 'n gebied (oppervlakte) in die Noordpoolstreek wat tussen 1978 en 2006 met ys bedek was 9 Oppervlakte van gebied wat met ys bedek was (miljoene km 2 ) Jaar [angepas uit nsidc.org] Die verskil tussen die grootte van die gebied (oppervlakte) wat in 1978 met ys bedek was en die grootte van die gebied (oppervlakte) wat in 1998 met ys bedek was, is miljoen km 2. D 1,3 7,2 0,7 5,9 (10 x 2) (20)

7 Lewenswetenskappe/V1 7 DE/November Gee die korrekte biologiese term vir elk van die volgende beskrywings. Skryf slegs die term langs die vraagnommer (1.2.1 tot 1.2.7) in die NTWOORDEOEK neer Die deel van die brein wat die hartklop beheer Die handhawing van 'n konstante interne omgewing in die liggaam, binne sekere perke Die plantgroeihormoon wat saaddormansie bevorder 'n Versamelnaam vir die membrane wat die brein beskerm 'n Hormoon wat die soutkonsentrasie in die mens se bloed reguleer 'n Laag in die atmosfeer wat deur chloorfluoorkoolstowwe ('F's') beskadig word 'n Hormoon wat die rypwording van sperms stimuleer (7 x 1) (7) 1.3 Dui aan of elk van die beskrywings in KOLOM I van toepassing is op SLEGS, SLEGS, EIDE EN of GEENEEN van die items in KOLOM II nie. Skryf slegs, slegs, beide en of geeneen langs die vraagnommer (1.3.1 tot 1.3.5) in die NTWOORDEOEK neer. KOLOM I Vereis die produsering van 'n groot getal gamete om die oorlewing van die spesie te verseker 'n Tipe ontwikkeling by voëls waar die kleintjies nie in staat is om te beweeg en hulleself te voed nie 'n Plantbeskermingsmeganisme teen patogene 'n Klier wat stowwe produseer wat deur buise na teikenorgane vervoer word Word deur plante gebruik om die moontlikheid om deur herbivore geëet te word, te verklein : : : : : : : : : : KOLOM II Uitwendige bevrugting Inwendige bevrugting Prekosiële ontwikkeling ltrisiële ontwikkeling hemikalieë Dorings Endokriene klier Eksokriene klier hemikalieë Dorings (5 x 2) (10)

8 Lewenswetenskappe/V1 8 DE/November Elke diagram hieronder stel gedeeltes van die menslike oog voor. E E D D DIGRM 1 DIGRM Gee die LETTER en NM van die deel wat: (a) (b) (c) Saamtrek om die vorm van die lens te verander Die hoeveelheid lig wat die oog binnedring, beheer Deur die konjunktiva beskerm word estudeer DIGRM 1 en DIGRM 2. Watter proses is verantwoordelik vir die verandering in die vorm van deel E? Watter diagram (1 of 2) stel die toestand van die oog voor wanneer 'n persoon 'n boek lees? (8)

9 Lewenswetenskappe/V1 9 DE/November Die diagram hieronder toon die groeibeweging van 'n deel van 'n plant na 'n prikkel/stimulus toe. Prikkel Watter groeibeweging word in die diagram voorgestel? Identifiseer die prikkel wat gemerk is. Noem die groeihormoon wat verantwoordelik is vir die groeibeweging wat in VRG genoem is. Sal 'n hoë konsentrasie van die groeihormoon wat in VRG genoem is, wortelgroei stimuleer of inhibeer? Noem die verskynsel waar die knoppe/botsels by die punt van die plant die groei van die sytakke reguleer. (5) TOTL FDELING : 50

10 Lewenswetenskappe/V1 10 DE/November 2015 FDELING VRG Die diagram hieronder stel 'n gedeelte van die menslike oor voor. D E Identifiseer deel: (a) (b) (c) E Verduidelik die gevolge indien deel geblokkeer is. (4) eskryf hoe deel D, die halfsirkelvormige kanale, 'n rol speel om balans te behou wanneer die liggaam van spoed en rigting verander. (5) (12)

11 Lewenswetenskappe/V1 11 DE/November Die diagram hieronder illustreer 'n fase in meiose Identifiseer deel: (a) (b) (c) Identifiseer die fase wat hierbo geïllustreer word. Gee 'n rede vir jou antwoord op VRG Teken 'n diagram van die sel hierbo soos dit tydens anafase I sal lyk. (4) (10)

12 Lewenswetenskappe/V1 12 DE/November 'n Ondersoek is uitgevoer om die deursnee van 'n gesonde follikel in 'n menslike ovarium in die menstruasiesiklus te bepaal. 'n Steekproef bestaande uit 50 vroue tussen die ouderdom van 20 en 25, met gereelde menstruasiesiklusse, is vir die ondersoek gebruik. Die gemiddelde veranderinge in die follikeldeursnee van al 50 vroue gedurende hulle menstruasiesiklusse is gemeet en aangeteken Noem TWEE stappe wat tydens die beplanning van hierdie ondersoek in ag geneem is. Die volgende resultate is uit die ondersoek verkry. DE WROP DIE GEMIDDELDE FOLLIKELS GEMEET IS FOLLIKELDEURSNEE VN DIE 50 VROUE (mm) 5 6, , , ,0 20 3,4 25 2,6 [angepas uit Journal of Reproduction and Fertilisation,1983] Gebruik die resultate en verduidelik: (a) (b) Die veranderinge in die follikeldeursnee van dag 14 tot dag 25 Hoe die resultate waarskynlik sou verskil indien al 50 vroue voorbehoedpille gebruik het wat 'n groot hoeveelheid progesteroon bevat (3) (3) (8)

13 Lewenswetenskappe/V1 13 DE/November Die diagram hieronder stel die sentrale senuweestelsel van die mens voor. D E Identifiseer deel: (a) (b) (c) D Noem DRIE funksies van deel. (3) (6) 2.5 eskryf die bou en die werking van die outonome senuweestelsel. (4) [40]

14 Lewenswetenskappe/V1 14 DE/November 2015 VRG eskryf hoe die menslike liggaam die konsentrasie koolstofdioksied in die bloed herstel indien dit hoër as normaal styg. (6) 3.2 'n Ondersoek is uitgevoer om die glukosekonsentrasie in die bloed van twee persone, Mo en Thabiso, te vergelyk voor en nadat glukose ingeneem is. Die volgende prosedure is gevolg: Die glukosekonsentrasie in hulle bloed is aan die begin van die ondersoek gemeet en weer 1 uur na die aanvang van die ondersoek. Elkeen van hulle het 1 uur na die aanvang van die ondersoek 50 ml glukoseoplossing ontvang om te drink. Die glukosekonsentrasie in hulle bloed is vir die volgende 4 uur nadat glukose ingeneem is, elke 30 minute gemeet. Die resultate word in die grafiek hieronder getoon. Die pyle dui aan wanneer hulle die glukoseoplossing gedrink het. LET WEL: Die normale bloedglukosekonsentrasie is tussen 80 en 120 mg/100 cm loedglukosekonsentrasie (mg/10 cm 3 ) Inname van glukose Tydperk X Thabiso Mo Tyd (uur) Gee hierdie grafiek 'n geskikte opskrif. Met hoeveel het die konsentrasievlak van Thabiso se bloedglukose gestyg (in mg/100 cm 3 ) nadat hy die glukoseoplossing gedrink het? Toon LLE berekeninge.

15 Lewenswetenskappe/V1 15 DE/November Hoe lank het dit die konsentrasievlak van Mo se bloedglukose geneem om na sy oorspronklike vlak terug te keer nadat die glukoseoplossing ingeneem is? (a) (b) Wie (Thabiso of Mo) het diabetes mellitus? Gee EEN waarneembare rede vir jou antwoord op VRG 3.2.4(a) Verduidelik die veranderinge in Mo se glukosevlak in tydperk X. (4) (11) 3.3 Lees die uittreksel hieronder. JG WILD VIR VOEDSEL 'n Organisasie bekend as die 'Trade Records nalysis of Fauna and Flora in ommerce (TRFFI)', het 'n ondersoek uitgevoer om die omvang van die onwettige doodmaak van wild vir gebruik as wildsvleis en die invloed daarvan op die omgewing te bepaal. Hierdie organisasie het berig dat die onwettige doodmaak van wild, beide vir handel en verbruik, die afgelope twee jaar in baie frika-lande toegeneem het. Daar is ook genoem dat sommige spesies, soos die impala (rooibokke), bo ander wildspesies verkies word. Een van die organisasie se aanbevelings was dat die jag van wild gewettig moet word. Dit sal die regerings in hierdie lande in staat stel om die aantal diere wat gejag word, te beheer en ook om die ouderdom van diere wat gejag word, te beperk. Daar is ook aanbeveel dat slegs baie ou en swak diere in 'n bevolking gejag moet word. [angepas en vertaal uit die artikel 'Wildlife Under Siege', Endangered Wildlife, 2000] Wat word die onwettige jag en doodmaak van diere genoem? Noem EEN manier waarop mense wildhabitatte vernietig. Gee TWEE redes vir die toename in die onwettige doodmaak van wild. Verduidelik hoe die toename in die doodmaak van wild die omgewing sal beïnvloed. Verduidelik waarom die organisasie aanbeveel het dat slegs baie ou en swak diere in 'n bevolking doodgemaak moet word indien jag gewettig sou word. (3) (3) (10)

16 Lewenswetenskappe/V1 16 DE/November Lees die uittreksel hieronder. VOEDSELSEKERHEID IN SUID-FRIK Een van die uitdagings in Suid-frika is armes se toegang tot voedsel. Statistiek S het in 2009 'n opname gedoen om die persentasie huishoudings in elke provinsie wat toegang tot voedsel gehad het, te bepaal. Die resultate word in die tabel hieronder getoon: PROVINSIE HUISHOUDINGS WT TOEGNG TOT VOEDSEL HET (%) Wes-Kaap 85 Oos-Kaap 79 Mpumalanga 79 Vrystaat 67 Noord-Kaap 75 Noordwes 79 KwaZulu-Natal 77 Limpopo 88 Gauteng 82 Dit blyk dat Suid-frikaners in stedelike gebiede voldoende toegang tot voedsel het, maar dieselfde kan nie van huishoudings in landelike gebiede gesê word nie. Die prys van stapelvoedsel (bv. mielies en rys) in landelike gebiede is gewoonlik hoër as in stedelike gebiede. Die uitbreiding van landbou is die sleutel tot voedselsekerheid en verligting van armoede. Die meeste mense wat in landelike gebiede woon, het toegang tot grond, maar meer moet nog gedoen word om boerdery vir huishoudelike gebruik (aanplant van gewasse slegs vir die gesin se gebruik) in hierdie gebiede meer doeltreffend te maak. [angepas en vertaal uit Food Security, Departement van Landbou, osbou en Visserye, Maart 2011] Wat word met voedselsekerheid bedoel? Stel EEN rede voor waarom voedselpryse in landelike gebiede gewoonlik hoër as voedselpryse in stedelike gebiede is. Noem TWEE maniere waarop boerdery vir huishoudelike gebruik armoede kan verlig. Stel TWEE maniere voor waarop die Departement van Landbou boerdery in die landelike gebiede kan verbeter. Teken 'n staaf-/kolomgrafiek om toegang tot voedsel in die volgende drie provinsies, naamlik Limpopo, Noord-Kaap en Vrystaat te vergelyk. (6) (13) [40] TOTL FDELING : 80

17 Lewenswetenskappe/V1 17 DE/November 2015 FDELING VRG 4 Verduidelik die strukturele geskiktheid van die spermsel vir sy funksie en beskryf die betrokkenheid daarvan by die vorming van 'n sigoot en die ontwikkeling van hierdie sigoot totdat inplanting plaasvind. Inhoud: Sintese: (17) (3) (20) LET WEL: GEEN punte sal vir antwoorde in die vorm van vloeidiagramme, tabelle of diagramme toegeken word NIE. TOTL FDELING : GROOTTOTL:

18 NSIONLE SENIOR SERTIFIKT GRD 12 LEWENSWETENSKPPE V1 NOVEMER 2015 MEMORNDUM PUNTE: 150 Hierdie memorandum bestaan 12 bladsye.

19 Lewenswetenskappe/V1 2 DE/November 2015 Memorandum EGINSELS MET ETREKKING TOT NSIEN VN LEWENSWETENSKPPE Indien meer inligting as die puntetoekenning gegee word Hou op nasien wanneer die maksimum punte behaal is en trek 'n kronkellyn en dui 'maks' punte in die regterkantse kantlyn aan. Indien, byvoorbeeld, drie redes vereis en vyf word gegee Sien net die eerste drie na ongeag of almal of sommige korrek/nie korrek is nie. Indien die hele proses beskryf word terwyl slegs 'n deel vereis word Lees alles en krediteer die relevante dele. Indien vergelykings vereis word, maar beskrywings gegee word anvaar indien die verskille/ooreenkomste duidelik is. Indien tabulering vereis word en paragrawe gegee word Kandidate sal punte verbeur indien nie getabuleer nie. Indien geannoteerde diagramme gegee word as beskrywings vereis word Kandidate sal punte verbeur. Indien vloeidiagramme i.p.v. beskrywings aangebied word Kandidate sal punte verbeur. 8. Indien die volgorde vaag is en skakels nie sin maak nie Krediteer waar volgorde en skakelings korrek is. Waar volgorde en skakels nie korrek is nie, moenie krediteer nie. s die volgorde en skakel weer korrek is, gaan voort om te krediteer. 9. Nie-erkende afkortings anvaar indien dit aan begin van antwoord omskryf is. Indien dit nie omskryf is nie, moenie die nie-erkende afkorting krediteer nie, maar krediteer die res van die antwoord indien dit korrek is Verkeerd genommer Indien die antwoorde by die regte volgorde van die vrae pas, is dit aanvaarbaar. Indien die taal wat gebruik word, die bedoelde betekenis verander Moenie aanvaar nie. Spelfoute anvaar as dit herkenbaar is, met die voorbehoud dat dit nie iets anders in Lewenswetenskappe beteken nie of as dit nie buite konteks is nie. 13. Indien gewone name gegee word in terminologie anvaar, indien dit by die nasionale memobespreking aanvaar is. 14. Indien slegs letter vereis word en slegs die naam gegee word (en andersom) Geen krediet nie.

20 Lewenswetenskappe/V1 3 DE/November 2015 Memorandum s eenhede nie in mate aangedui word nie Kandidate sal punte verbeur. Memorandum sal afsonderlike punte vir eenhede aandui. Wees sensitief vir die betekenis van 'n antwoord, wat soms op verskillende maniere aangebied kan word Opskrif lle illustrasies (diagramme, tekeninge, grafieke, tabelle, ens.) moet 'n opskrif hê. 18. Vermenging van amptelike tale (terme/konsepte) 'n Enkele woord of twee in enige ander amptelike taal anders as die leerder se assesseringstaal waarin die meeste van sy/haar antwoorde aangebied word, moet gekrediteer word, indien dit korrek is. 'n Nasiener wat in die relevante amptelike taal vaardig is, behoort geraadpleeg te word. Dit geld vir alle amptelike tale Geen veranderinge aan die memorandum nie Memorandums mag nie verander word nie. In uitsonderlike gevalle sal die provinsiale interne moderator met die nasionale interne moderator beraadslaag (en die Umalusi-moderator, indien nodig). mptelike memorandums Slegs memorandums wat die handtekeninge van die nasionale interne moderator en die Umalusi-moderatore bevat en deur die nasionale Departement van asiese Onderwys via die provinsies versprei word, mag gebruik word.

21 Lewenswetenskappe/V1 4 DE/November 2015 Memorandum FDELING VRG D (10 x 2) (20) Medulla oblongata Homeostase bsissiensuur /S/ Meninges ldosteroon Osoon /O Testosteroon /FSH/LH (7) eide en Slegs Slegs Slegs eide en (5 x 2) (10) (a) - siliêre spier (b) - iris (c) D - kornea kkommodasie Diagram 2 Fototropisme Lig /Sonlig/Stralingsenergie Ouksiene /I/IS/indoolasynsuur Inhibeer pikale dominansie /oorheersing (8) (5) TOTL FDELING : 50

22 Lewenswetenskappe/V1 5 DE/November 2015 Memorandum FDELING VRG (a) Eustachius-buis (b) Ronde venster (c) Koglea Lug kan nie ingeneem word nie /vrygestel word - om die druk dieselfde te hou - aan weerskante van die timpaniese membraan nie - Timpaniese membraan/ossikels/gehoorbeentjies kan nie vrylik vibreer nie - Dit kan daartoe lei dat die timpaniese membraan bars en - kan daarom lei tot gehoorverlies /doofheid /pyn (Enige 4) (4) Veranderinge in die rigting en spoed van beweging: - Veroorsaak dat die endolimf beweeg in deel D/ halfsirkelvormige kanale - Die kristas - wat in die ampullas voorkom word gestimuleer - en skakel prikkels om in impulse - wat deur die gehoorsenuwee /vestibulêre senuwee vervoer word - na die serebellum - vanwaar impulse deur die motoriese neurone oorgedra word - na die skeletspiere /effektore om balans in die liggaam te herstel (Enige 5) (5) (12) (a) hromosoom (b) Spoeldraad /spoelvesel (c) Sentromeer Metafase II - hromosome lê onafhanklik /enkel - op die ewenaar

23 Lewenswetenskappe/V1 6 DE/November 2015 Memorandum Puntetoekenning: Dui 4 chromosome aan (nie chromatiede nie) S - Dui skeiding van die genetiese materiaal aan D - Korrekte variasie in die chromosome aangedui (skakerings op die chromosome moet komplimentêr wees) (Gebruik die letters tydens die nasienproses) (4) (10)

24 Lewenswetenskappe/V1 7 DE/November 2015 Memorandum Kry toestemming /etiese goedkeuring - esluit wat die monstergrootte moet wees - esluit watter meetinstrument gebruik gaan word - esluit watter ouderdomsgroep die deelnemers sal wees - esluit om slegs vroue met gereelde menstruasiesiklusse te gebruik - esluit hoe resultate aangeteken kan word - esluit op die tydsduur - Leer hoe om die apparaat te gebruik (Enige 2) (SIEN SLEGS EERSTE TWEE N) (a) - Die follikels se grootte neem af/verklein - sodra ovulasie plaasgevind het - Die gevolglike corpus luteum het kleiner geword - omdat bevrugting nie plaasgevind het nie (Enige 3) (b) - Die produsering van FSH - sal geïnhibeer word - wat die ontwikkeling/groei van 'n follikel sal keer/inhibeer - daarom sal die grootte van die follikel dieselfde bly (Enige 3) (a) Medulla oblongata (b) orpus callosum (c) Serebellum - eheer alle willekeurige aktiwiteite /voorbeeld - Dit bevat sentrums wat alle sensasies ontvang en vertolk /voorbeeld - Dit is die setel van alle hoër intellektuele vermoëns /voorbeeld - Dit is die setel van emosionele gedrag /voorbeeld (SIEN SLEGS EERSTE DRIE N) (3) (3) (8) (3) (6) Elke orgaan en klier word beheer deur twee stelle senuwees / dubbelinnervasie - wat antagonisties werk - wat onwillekeurige reaksies beheer/ bewerkstellig homeostase - Simpatiese senuwees - stimuleer normaalweg 'n reaksie /voorbeeld - Parasimpatiese senuwees - inhibeer normaalweg 'n reaksie /voorbeeld (Enige 4) (4) [40]

25 Lewenswetenskappe/V1 8 DE/November 2015 Memorandum VRG Reseptorselle - in die karotis /nekslagaar/aorta word gestimuleer - om impulse na die medulla oblongata in die brein te stuur - wat dan die hart stimuleer - om vinniger te klop - en die asemhalingspiere /voorbeeld - trek meer aktief saam - Dit verhoog die tempo / diepte van asemhaling - Meer O 2 word na die longe geneem en uitgeasem wat die O 2 vlak in die bloed normaliseer (Enige 6) (6) Vergelyking van die bloedglukosevlak van twee persone in 5 ure /voor en na glukose ingeneem is ( ) (anvaar getalle tussen vir die eerste waarde en vir die tweede waarde) = 20 / 200 mg/100 cm 3 (anvaar antwoord ooreenstemmend met die waardes wat die leerder gegee het) anvaar enige antwoord tussen 1,7 tot 1,9 ure/ minute 1uur42min 1uur54min (a) Thabiso (b) - Sy glukosevlak is hoër as die normale perk - Dit neem langer vir sy glukosevlak om tot normaal terug te keer (Enige 1) (SIEN SLEGS EERSTE EEN N) - Wanneer sy glukosevlak hoog is / 99/98mg/100cm 3 - word insulien in sy bloed gesekreteer - wat oortollige glukose na glikogeen in die lewer omskakel - en om die selle te stimuleer om meer glukose te absorbeer - dus daal die bloedglukosevlak (Enige 4) Stropery / Stroping - Ontbossing - Verstedeliking - Mynbou - Landbou - Veldbrande - Konstruksies - esoedeling - Uitheemse spesies word ingebring (Enige 1) (SIEN SLEGS EERSTE EEN N) (4) (11)

26 Lewenswetenskappe/V1 9 DE/November 2015 Memorandum Toename in die menslike bevolking - Toename in werkloosheid /armoede - Verhoging van pryse van wildsvleis /gulsigheid - Toename in vraag - Onvoldoende beskerming van wilde diere (Enige 2) (SIEN SLEGS EERSTE TWEE N) - Versteur die ekosisteem - omdat voedselkettings beïnvloed word - wat lei tot die uitsterwing van sommige spesies in die ekosisteem - wat uiteindelik sal lei tot 'n verlies aan biodiversiteit (Enige 3) - aie ou diere se vermoë om in hulle lewe voort te plant is verby /ou diere is aan die einde van hulle lewensduur - en kan gevolglik nie 'n groot invloed op die bevolkingsgrootte hê nie - Verswakte diere het 'n kort lewensduur - en sal nie tot die oorlewing van die bevolking bydra nie - Die doodmaak van ou en swak diere kan voorkom dat n bevolking sy dravermoë oorskry - Gene wat die swak kenmerke veroorsaak sal uit die geenpoel verwyder word (Enige 3) - Voedselsekerheid verwys na die toegang - tot genoegsame / veilige /voedsame voedsel - vir alle mense te alle tye (Enige 2) - Pryse word verhoog om die vervoerkoste oor die lang afstande te dek - Geen kompetisie tussen handelaars in landelike gebiede - Verlaag die vraag na goedere in landelike gebiede (Enige1) (SIEN SLEGS EERSTE EEN N) - Die behoefte om voedsel te koop neem af - Verkoop oortollige produkte om geld te verdien (SIEN SLEGS EERSTE TWEE N) - Maak mense bewus van die voordele van boerdery - Verskaf hulpbronne /voorbeeld - Ontwikkel vaardighede vir boerdery - Verskaf aansporings om boerdery aan te moedig (Enige 2) (SIEN SLEGS EERSTE TWEE N) (3) (3) (10)

27 Lewenswetenskappe/V1 10 DE/November 2015 Memorandum L Toegang tot voedsel deur huishoudings (%) Toegang tot voedsel deur huishoudings in drie provinsies 88 P T S 0 Limpopo Noord-Kaap Nothern ape Free Vrystaat State Provinsie Puntetoekenning vir die grafiek Kriteria Puntetoekenning Kolomgrafiek geteken (T) 1 Opskrif van grafiek 1 Korrekte skaal vir X-as(kolomme ewe wyd en gespasieerd) en Y-as 1 (S) Korrekte byskrif en eenheid vir X-as en Y-as (L) 1 Trek van die grafiek (P) 0: Geen kolomme korrek gestip 1: 1 tot 2 kolomme korrek gestip 2: l 3 kolomme korrek gestip LET WEL: Indien n lyngrafiek geteken is punte sal toegeken word vir slegs opskrif en byskrif van X en Y asse' Indien n histogram geteken is sal punte verbeur word vir slegs die soort grafiek en korrekte skaal (6) (13) [40] TOTL FDELING : 80

28 Lewenswetenskappe/V1 11 DE/November 2015 Memorandum FDELING VRG 4 Strukturele geskiktheid van die spermsel vir inwendige bevrugting - Die voorste deel van die kop van die spermsel bevat 'n akrosoom /blasie waarin die ensieme voorkom om 'n pad na die ovum op te los - Die kern van die sperm dra die genetiese materiaal van die man/ haploïede getal chromosome - Die middelstuk bevat mitochondriums wat energie vrystel sodat die sperms kan swem - Die aanwesigheid van 'n lang stert maak dit vir die sperms moontlik om na die ovum te swem - Die spermsel se inhoud soos die sitoplasma en genetiese materiaal is gereduseer /kompak Wat dit lig maak vir doeltreffende beweging (Enige 3 x 2) (6) evrugting - In die Fallopiusbuise - kom een spermsel in kontak met die ovum se membraan - Die kern van die sperm dring die ovum binne - Dan word die ovum se membraan ondeurdringbaar vir ander sperms - Die kern van die sperm versmelt OF sperm versmelt met eiersel - met die kern van die ovum - om 'n diploïede sigoot te vorm - dit word bevrugting genoem (Enige 5) (5) Gebeure na bevrugting tot inplanting plaasvind - Die sigoot verdeel baie keer deur mitose - om n embrio te vorm - Dit bestaan eers uit 'n bol selle - wat die morula genoem word - wat dan in 'n hol bal van selle ontwikkel - wat die blastula /blastosis genoem word - Dit heg aan die uteruswand /endometrium - deur chorioniese villi te gebruik (Enige 6) Inhoud: Sintese: (6) (17) (3) (20)

29 Lewenswetenskappe/V1 12 DE/November 2015 Memorandum Slegs inligting met betrekking tot: - Strukturele geskiktheid van die spermsel - Gebeure tydens bevrugting - Gebeure na bevrugting totdat inplanting plaasvind Geen irrelevante inligting. SSESSERING VN DIE NIEDING VN DIE OPSTEL Relevansie Logiese volgorde Uitbreiding lle inligting wat gegee is, is relevant tot die vraag Idees is in 'n logiese/oorsaak-gevolg- eantwoord alle aspekte vereis deur die opstel in genoegsame volgorde gegee lle strukture is verwant aan die onderskeie funksies van die spermsel. Die volgorde van die gebeure tydens bevrugting en na bevrugting tot by inplanting is in die korrekte volgorde. besonderhede Die volgende punte moet ten minste ingesluit wees: - Die strukturele geskiktheid van die spermsel (4/6) - Gebeure tydens bevrugting (3/5) - Gebeure na bevrugting totdat inplanting plaasvind (4/6) 1 punt 1 punt 1 punt TOTL FDELING : 20 GROOTTOTL: 150