26 LRPLN 2012/10. Peter-Paul Verbeek

Transcriptie

1 26 LRPLN 2012/10 Peter-Paul Verbeek

2 INTERVIEW Auteur: René Leverink Fotograaf: Willem van Walderveen Jonge mensen enthousiast maken voor de wetenschap. Een van de oogmerken van De Jonge Akademie, een zelfstandig onderdeel van de Koninklijke Akademie van Wetenschappen. Er zijn heel spannende verhalen te vertellen over wetenschap, aldus voorzitter Peter-Paul Verbeek, hoogleraar Filosofie van Mens en Techniek aan de Universiteit Twente. De opwindende samenhang tussen wetenschap en samenleving Hoe toevallig is het dat filosoof Peter-Paul Verbeek voorzitter van De Jonge Akademie is? Filosofie is natuurlijk bij uitstek een wetenschap die vragen stelt, juist ook over de wetenschap zelf. Een van de belangrijkste vragen is: hoe kunnen we wetenschap onder de aandacht brengen van een jong publiek? Mijn vak techniekfilosofie gaat over techniek, dingen, apparaten, ingrepen in de mens, in de natuur. Maar natuurlijk heb ik ook aandacht voor wetenschap, hoe wetenschap zich ontwikkelt. Je moet wetenschap niet alleen zien als een soort waarheidsmachine over de wereld. Het gaat ook om hoe die waarheid wordt gemáákt, hoe die tot stand komt. En het gaat over de maatschappelijke rol van wetenschap, iets waar elke wetenschapper rekening mee moet houden en over na moet denken. Je kunt je niet terugtrekken in je laboratorium. Ik denk dat het grote publiek te weinig inzicht heeft in wat wetenschap is en hoe ze werkt. In het nieuws hoor je alleen over de resultaten, de succesverhalen, de Nobelprijzen. Maar je leest zelden iets over het proces, hoe nieuwsgierigheid werkt, hoe moeilijk het is om zekerheid te krijgen over een hypothese. Terwijl ook daar heel spannende verhalen over te vertellen zijn. Schutting Dat er zo n schutting staat tussen het publiek en de wetenschap komt volgens Verbeek aan de ene kant doordat wetenschap vaak te ingewikkeld is en aan de andere kant omdat sommige wetenschappers te weinig moeite doen om hun werk op een begrijpelijke manier voor het voetlicht te brengen. Een van de dingen die wij als De Jonge Akademie steeds weer benadrukken, is dat je als wetenschapper deel uitmaakt van de samenleving en erdoor gefinancierd wordt. Dan kun je niet zeggen: dat ga ik niet uitleggen, want het is veel te moeilijk. Veel wetenschappers zijn bang voor versimpeling. Maar een goede versimpeling kan juist recht 2012/10 LRPLN 27

3 doen aan het hart van je onderzoek. Natuurlijk is die financiering niet de enige reden waarom wetenschap naar buiten moet treden. De wetenschap heeft ook als taak de mensen die manier van kijken, denken en nieuwsgierig zijn mee te geven. Een mooi voorbeeld is De Jonge Akademie On Wheels. We gaan langs middelbare scholen met een bus vol wetenschappers, gepresenteerd door Victoria Koblenko, en de hele dag zijn er workshops, wedstrijden en presentaties. We doen dat niet alleen op vwo-scholen om leerlingen warm te maken voor een wetenschappelijke studie, maar juist ook op vmbo-scholen om kritisch-onderzoekend leren denken op een aansprekende manier over te brengen. Geloof Wetenschap heeft volgens Verbeek iets van een geloof. Een manier van kijken naar de wereld die waardevol is en al veel heeft opgeleverd. Maar, er zijn ook andere manieren om naar de wereld te kijken: Net als bij een geloof moet je de waarde van wetenschap weer niet overdrijven, want dan word je een fundamentalist. Als je denkt dat je alleen op basis van wetenschappelijke inzichten politieke problemen op kunt lossen, misken je dat er in de maatschappij meer is dan rationele kennis. Door dat spanningsveld hangen wetenschap en samenleving op een opwindende manier met elkaar samen. Heilzaam Is het de bedoeling zoveel mogelijk scholieren naar de universiteit te krijgen? Dat is een politieke vraag. De politiek moet zorgen dat de samenleving floreert. Dat er voldoende mensen zijn voor elke beroepsgroep. En natuurlijk is academisch onderwijs niet aan iedereen besteed, evenmin als een bepaald ambacht. Tegelijkertijd zit in die kritische manier van denken, dat kritisch kijken naar je eigen uitgangspunten, een emanciperende werking die op alle niveaus in de samenleving heilzaam kan werken. Academici voor de klas Verbeek vindt het ontzettend belangrijk dat op het vwo academici voor de klas staan. Een expliciet doel van het voorbereidend wetenschappelijk onderwijs is jonge mensen toeleiden naar wetenschappelijk onderwijs. Dat doe je niet alleen met kennis en inhoud, maar ook met attitude. Als ik kijk naar mijn eigen schooltijd, dan zijn het de academisch opgeleide leraren die achteraf gezien de meeste impact hebben gehad op mij, mijn ontwikkeling, mijn manier van denken en mijn motivatie om de wetenschap in te gaan. Die mij uitdaagden zelf aan het werk te gaan en niet alles voor zoete koek te slikken. Die de fascinatie voor de zoektocht van dat wetenschappelijk denken konden overbrengen. Die zichtbaar lol in de academische aanpak hadden. Natuurlijk zijn niet alle academici zulke bevlogen leraren, maar ik denk wel dat je er op een school minstens een paar tussen moet hebben zitten. Wat overigens niet wil zeggen dat je zonder academische achtergrond geen goede leraar kunt zijn. Combineren Maar waar haal je ze vandaan? Er is bijna geen middelbare school meer die voor alle lesuren in de tweede fase eerstegraadsleraren heeft. Hoe is dat zo gekomen? Verbeek: Ergens in de afgelopen decennia moet dat misgegaan zijn, want in het verleden was dat nooit zo. Maar het is lastig een precieze oorzaak aan te wijzen. Dat kan niet alleen het salaris zijn. Ik sluit niet uit dat ook de manier waarop het nieuwe leren is geïmplementeerd geen gunstig effect heeft gehad op de status van het leraarschap. De rol van de leraar als inspirerende deskundige is daarbij wel eens te veel op de achtergrond geraakt. Verder denk ik dat het leraarschap misschien meer bevrediging zou schenken als je het kon combineren met een vorm van wetenschappelijk onderzoek. Profielwerkstuk Een uitgelezen kans om in het voortgezet onderwijs alle leerlingen vertrouwd te maken met de wetenschappelijke manier van denken, is het profielwerkstuk. Helaas is dit ooit als meesterproef bedoelde onderdeel van het schoolexamen in het algemeen niet veel meer geworden dan een veredeld routinewerkstuk. Verbeek: Klopt. Leerlingen benaderen mij soms voor advies of een interview, en dan merk ik dat ze vaak meer aan het opzoeken dan aan het uitzoeken zijn. Misschien dat hier een taak ligt voor de universiteiten. Je zou van iedere student of wetenschappelijk medewerker kunnen eisen dat hij per jaar minstens één profielwerkstukgroep begeleidt en dan ook echt aandacht besteedt aan de wetenschappelijke manier van werken. En misschien zouden 28 LRPLN 2012/10

4 de begeleidende leraren ook scholing moeten krijgen op dit onderdeel. Wetenschap is cultuur Het wetenschapsbeleid van nu is nogal gericht op direct rendement, en derhalve op het stimuleren van de bètastudies. Verbeek vindt dit zorgwekkend: De beleidsmakers zien over het hoofd dat wetenschap iets maatschappelijks is, iets dat deel uitmaakt van de cultuur. Je moet woorden en een taal hebben om te snappen wat een cultuur is. Je moet weten wat voor ethische vragen opkomen bij de steeds verdergaande ontwikkeling van de technologie. Hoe een wetenschappelijk wereldbeeld zich verhoudt tot een religieus wereldbeeld. Om dat te duiden, heb je mensen nodig die daar voor geleerd hebben, die de geesteswetenschappelijke dimensie van onze samenleving goed begrijpen. De Jonge Akademie is daarom van mening dat het onverstandig is een groot deel van het wetenschapsgeld te besteden aan innovatie in negen topsectoren. Je krijgt dan vooral kortetermijnonderzoek, maar niet onderzoek gericht op de lange termijn, waar altijd de echt grote innovaties uit voortgekomen zijn. Men kijkt nu alleen naar de economische waarde van onderzoek. Maar ik denk dat wetenschap veel meer vormen van waarde heeft en bijvoorbeeld kan 2012/10 LRPLN 29

5 30 LRPLN 2012/10

6 bijdragen aan rechtvaardigheid, respect voor de natuur, een beter milieu en het functioneren van onze democratie. Allemaal zaken die niet direct economisch rendabel zijn, maar die we wel waardevol vinden. Je kunt alleen goede ipads en auto s maken als je ook inzicht hebt in hoe de mens in elkaar zit en hoe de relatie is tussen mens en techniek. Daar is veel sociale kennis voor nodig. Overigens kunnen wetenschappers het ook zichzelf aanrekenen als wetenschap in een aantal segmenten van de samenleving wordt gezien als de hobby van een stel excentriekelingen. Sommige wetenschappers hebben echt te weinig moeite gedaan - of tijd gevonden - om in contact te komen met de samenleving. Zich niet actief gemengd in politieke discussies op het moment dat hun vakgebied relevant is. Schrijf een ingezonden stuk! Primair onderwijs Jonge mensen enthousiast maken voor de wetenschap, daar kun je niet vroeg genoeg mee beginnen. Wat betekent dat voor de juf en de meester op de basisschool? Verbeek: Vaak kiezen studenten voor de pabo omdat ze iets met kinderen willen doen. Op zich prima natuurlijk. Maar het zou mooi zijn als basisschoolleraren daarnaast de ambitie hebben om hun leerlingen intellectueel zoveel mogelijk uit te dagen. En dan bedoel ik niet alleen de bollebozen en de hoogbegaafden. Een wetenschappelijke houding, een wetenschappelijke manier van denken is op alle leeftijden en niveaus van belang. Kijk naar mijn eigen vakgebied. Er is geen leeftijdsgroep waarmee je daar zo onbevangen over kunt discussiëren als de kleuters. Die vinden niets vanzelfsprekend. Er zijn allerlei regionale wetenschapsknooppunten (samenwerkingsverbanden tussen basisscholen en universiteiten), waar scholen zich bij kunnen aansluiten. Sommige scholen maken daar echt een speerpunt van en sturen hun leraren voor nascholing naar de universiteit. Dat hoeft natuurlijk niet meteen. Maar het zou wel goed zijn als de pabo s meer aandacht en tijd besteden aan wetenschapseducatie. Vanuit de Jonge Akademie hebben we een wetenschapsspel ontwikkeld, Expeditie Moendoes, waarin men moet leren een andere planeet te begrijpen, inclusief de taal en de natuurwetten. Dat spel gaan we ook aan pabo s aanbieden. Verder zijn er op elke basisschool wel ouders die graag bereid zijn vanuit hun vak of hobby iets wetenschappelijks met de kinderen te doen. Een experimentje of iets historisch. Dat kun je prima laten faciliteren door een wetenschapsknooppunt. De Jonge Akademie is een dynamisch en innovatief platform van jonge topwetenschappers met visie op wetenschap en wetenschapsbeleid. De leden vertegenwoordigen samen een breed spectrum van wetenschappelijke disciplines en zijn werkzaam bij Nederlandse universiteiten en een groot aantal onderzoeksinstituten. De Jonge Akademie functioneert zelfstandig binnen de Koninklijke Nederlandse Akademie van Wetenschappen. Een van de doelstellingen is het uitdragen van de fascinatie voor wetenschap en wetenschappelijke inzichten naar samenleving en onderwijs /10 LRPLN 31