LANDELIJKE BILDUNGS- CONFERENTIE VOOR LERARENOPLEIDERS

Transcriptie

1 LANDELIJKE BILDUNGS- CONFERENTIE VOOR LERARENOPLEIDERS 1 OKTOBER 2015 OPLEIDEN TOT GEBILDETE LERAAR Gedreven Expert Beroepsbekwaam Inspirerend Luisterend Denkvaardig Erudiet Tijdsbewust Ethisch Ludiek Esthetisch Reflexief Actueel Adaptief Resultaatgericht

2 Organisatie Deze conferentie is een initiatief van verschillende lerarenopleidingen van hbo s en universiteiten en van enkele bildungsorganisaties. Bij de organisatie zijn betrokken: Hogeschool Utrecht, Hogeschool voor de Kunsten Utrecht, Hogeschool Arnhem Nijmegen, de Academie Pedagogiek & Onderwijs van Saxion, Hogeschool Windesheim, Hogeschool InHolland, Universitaire Lerarenopleiding Tilburg, Fontys Lerarenopleiding Tilburg, het Centrum voor Humanistisch Vormingsonderwijs, het Centre of Expertise Persoonlijk Meesterschap (CEPM) en de Internationale School voor Wijsbegeerte (ISVW). De organisaties hebben de krachten gebundeld om deze eerste landelijke bildungsconferentie voor lerarenopleidingen te organiseren. De conferentie heeft als doel om te laten zien hoezeer bildung in het huidige onderwijs al leeft en na te gaan hoe we verder vorm en inhoud kunnen geven aan bildung in de verschillende lerarenopleidingen en op scholen in het werkveld. Het organisatieteam bestaat uit: Voorzitter: Mathi Vijgen Hogeschool Utrecht (mathi.vijgen@hu.nl). Hanke Drop Hogeschool voor de Kunsten Utrecht en Hogeschool Utrecht (hanke.drop@hu.nl) Erno Eskens Internationale School voor Wijsbegeerte (erno.eskens@isvw.nl) Thom Geurts Hogeschool InHolland (t.m.j.geurts@home.nl) Bart van Haaster Saxion (b.n.m.vanhaaster@saxion.nl) Tom van den Hoek Hogeschool Utrecht (tom.vandenhoek@student.hu.nl) Ruud Klarus Hogeschool Arnhem-Nijmegen (Ruud.Klarus@han.nl) Ibeline Polak Centrum voor Humanistisch Vormingsonderwijs (i.polak@hvo.nl) Marijke van Meenen Centrum voor Humanistisch Vormingsonderwijs (m.vanmeenen@hvo.nl) Cok Bakker Hogeschool Utrecht (cok.bakker@hu.nl) Henk Swart Centre of Expertise Persoonlijk Meesterschap (h.swart@kpz.nl) Rob van Otterdijk Lerarenopleiding Tilburg University (robotterdijk@gmail.com) Marie-Louise Reijn Hogeschool InHolland (MarieLouise.Reijn@INHOLLAND.nl) Albert Smit Hogeschool Utrecht (albert.smit@hu.nl) Gerard Van Stralen Onderwijsadviseur (vstralen@gmail.com) Karin Verouden Fontys Lerarenopleiding Tilburg (k.verouden@fontys.nl) Jan de Vlaming Saxion (j.devlaming@saxion.nl) Ton Zondervan Windesheim (AAW.Zondervan@windesheim.nl) Het congres is mede mogelijk gemaakt door de Faculteit Educatie van de Hogeschool Utrecht, Centre of Expertise Persoonlijk Meesterschap, Hogeschool Arnhem Nijmegen, Windesheim, InHolland. 2

3 Introductie De leraar en de lerarenopleidingen mogen zich verheugen in een grote belangstelling van de media. De laatste tijd wordt daarbij de term bildung veel gebruikt. Meestal wordt bildung in verband gebracht met de zorg over de kwaliteit van het onderwijs. Is de leraar of lerares wel voldoende geëquipeerd om de student of leerling in zijn ontwikkeling voor te bereiden op de toekomstige samenleving? Beschikt de leraar/ lerares hiervoor wel over voldoende kennis, inzichten en vaardigheden en heeft hij of zij de juiste houding om aan de eigen persoonlijke ontwikkeling en die van de student te werken? Binnen het HBO leeft die zorg over de kwaliteit van het onderwijs al langer. De HBO-raad formuleerde in 2009 in zijn Green Paper: De hogescholen bieden geen vocational training aan, maar leiden beroepsbeoefenaren op het hoogste niveau op. Dit zijn geen toepassers, maar beroepsbeoefenaren die over een brede scope beschikken, die relaties leggen met maatschappelijke en soms ethische vraagstukken, die beschikken over een culturele bagage, die in de ware betekenis van het woord academische vorming hebben genoten. Burgerschap en bildung zijn de termen die hieraan gekoppeld worden. Signalen zijn er ook vanuit andere onderwijssectoren. De onderwijsraad bijvoorbeeld constateert in zijn rapport Een smalle kijk op de onderwijskwaliteit 1, dat er te weinig visie is op wat het onderwijs leerlingen en studenten moet bijbrengen. In de afgelopen periode was de aandacht te eenzijdig gericht op meetbare doelen, in het bijzonder op het verhogen van taal- en rekenprestaties. De onderwijsraad wijst er nu uitdrukkelijk op dat de samenleving vooral ook behoefte heeft aan mensen met creativiteit, probleemoplossend vermogen, culturele en morele sensitiviteit, zorgzaamheid en vakmanschap (Onderwijsraad, 2013, p.9). Ook minister J. Bussemaker van OCW wijst in de Lerarenagenda rechtstreeks op de noodzaak tot persoonsvorming van de leraar en heeft haar standpunt in diverse interviews en toespraken uitgewerkt. Bildung hoort in het hart van het lerarenberoep te zitten. Onderzoek van de Onderwijsraad (Leraar zijn, 2013a) laat zien hoe veel leraren en lerarenopleiders momenteel hun werk ervaren. Onderwijs, schoolorganisaties en het werk van leraren zijn gedurende de afgelopen decennia verzakelijkt. Dat gebeurde onder druk van de economie. Maar ook door directieve en op meetbare resultaten gerichte managementstijlen. Te vaak verliezen leraren de waardigheid van hun beroep in toepassing en administratieve afwikkeling van dichtgetimmerde protocollen. Leraarschap botst met de beperking van onderwijs tot meetbare doelen. Gelukkig lijken politiek en samenleving nu aan leraren meer ruimte te willen bieden voor de ontwikkeling van hun persoonlijke professionaliteit, die het mogelijk maakt meer zelf keuzes te maken en te handelen. Hiervoor is bildung essentieel. Voor de voorbereidingsgroep lerarenopleidingen (Lero) van de landelijke conferentie is dit alles voldoende reden om een conferentie te organiseren en elkaar op het thema bildung te ontmoeten en informatie uit te wisselen, met als doel: de betekenis van bildung voor de lerarenopleiding te bespreken; kennis te krijgen van wat er reeds gebeurt aan bildung in de lerarenopleidingen; vast te stellen wat de verdere stappen van samenwerking kunnen zijn op het terrein van bildung. Voor 175 vertegenwoordigers die betrokken zijn bij de lerarenopleidingen is er gelegenheid om op deze conferentie over deze punten geïnformeerd te raken en in debat te gaan: management, lerarenopleiders, studenten en beroepenveld. Minister Bussemaker is genodigd voor de conferentie. Wij hopen u te mogen ontmoeten op 1 oktober Dick de Wolff, voorloper bildung van de Lerarenagenda 3

4 Programma Dagvoorzitter: Mathi Vijgen uur Ontvangst met koffie/thee uur Opening Dick de Wolff uur Marli Huijer, Denker des Vaderlands over bildung en discipline (key note) uur Introductie workshops (Mathi Vijgen) uur Workshops rond good practices van bildung door leraren en lerarenopleiders uit de secties po, vo, mbo, so en pabo uur: Eerste ronde workshops uur: Koffie/thee uur: Tweede ronde workshops uur Lunch uur Joep Dohmen over bildung (key note) uur Inleiding middagprogramma met uitleg agoramodel (Erno Eskens) uur Gesprekken over de relatie van het bildungsonderwijs met leven en wereld uur: Eerste ronde uur: Koffie/thee uur: Tweede ronde Relatie bildungsonderwijs met de levensferen Privésfeer: o.l.v. Joep Dohmen Private sfeer: o.l.v. Arjo Klamer (uitgenodigd) Publieke sfeer: Spreker nog niet bekend Politieke sfeer: o.l.v. Jet Bussemaker (uitgenodigd) Relatie bildungsonderwijs met de trainingspraktijken Religie: o.l.v. Cok Bakker Sport: o.l.v. Henk Oosterling Kunst: o.l.v. Peter Henk Steenhuis Filosofie/ wetenschap: o.l.v. Kees Boele (uitgenodigd) In de gang tref je, naast een boekenstand, ook de ideeënmuur (o.l.v. Dick Middelhoek). Plak je geeltje met je idee met betrekking tot bildung in het onderwijs op de muur. De ideeën worden aan de minister voorgelegd uur Terugkoppeling van de belangrijkste conclusies en ideeën uit gespreksrondes (Van Eeden + Bierens de Haanzaal) en blik op de ideeënmuur uur Minister Bussemaker in gesprek met Dick de Wolff over de bevindingen van deze dag uur Gelegenheid na te praten aan de bar 4

5 Daarom vind ik het belangrijk dat leraren leren om uitvinders te zijn. Uitvinders die zich willen en kunnen verwonderen. Die kennis en theorie leren relateren aan hoe ze zichzelf zien als mens, als leraar. En die hun eigen achtergrond en overtuigingen kunnen verbinden met 21 ste -eeuwse vaardigheden als onderzoeken, verbanden leggen, nieuwsgierigheid, creativiteit. De lerarenopleidingen moeten voor die houding de basis leggen. En ruimte voor Bildung is daarbij in mijn ogen essentieel. Minister Bussemaker De kunst van het opleiden, rede tijdens het Congres voor Lerarenopleiders 26 maart Over de sprekers en gespreksleiders Cok Bakker is lector Normatieve Professionalisering aan de Hogeschool Utrecht. Daarnaast is hij hoogleraar Didactiek van Levensbeschouwelijke Vorming aan de Universiteit Utrecht. Kees Boele is portefeuillehouder onderwijs van de Vereniging van Hogescholen. Hij publiceerde onlangs het boek Onderwijsheid. Hij is tevens bestuursvoorzitter van de HAN. Jet Bussemaker is minister van Onderwijs, Cultuur en Wetenschap. Ze studeerde politicologie en was eerder Kamerlid en staatssecretaris van Volksgezondheid, Welzijn en Sport. Joep Dohmen is emeritus-hoogleraar Wijsgerige en Praktijkgerichte Ethiek aan de Universiteit voor Humanistiek en lector Bildung aan het Centrum Humanistisch Vormingonderwijs. In oktober verschijnt zijn nieuwste boek: Moderne bildung. Erno Eskens is programmadirecteur van de Internationale School voor Wijsbegeerte. Hij was eerder (hoofd)redacteur van Filosofie Magazine en uitgever bij Veen Magazines. Arjo Klamer is wethouder Werk en Inkomen, Participatie, Welzijn en Buurten in Hilversum en professor in de Economie van Kunst en Cultuur aan de Erasmus Universiteit in Rotterdam. Zijn onderzoek gaat over de waarden van cultuur, waarbij cultuur zowel verwijst naar de kunsten als naar de waarden in een samenleving of organisatie. Hij richtte eerder de Academia Vitae op, waar bildungsonderwijs centraal stond. lector Filosofie aan De Haagse Hogeschool. Ze werd opgeleid tot huisarts en filosoof, was coördinator van de Junkiebond, promoveerde in de filosofie en was eerder hoogleraar Gender en Biomedische Wetenschappen aan de Universiteit van Maastricht. Zij publiceerde meerdere spraakmakende boeken, onder meer over discipline en ritme. Henk Oosterling is hoogleraar Filosofie in Rotterdam en was nationaal kampioen Japans zwaardvechten (Kendo). Hij is oprichter van Rotterdam Vakmanstad, een plek waar Rotterdamse jongeren opgroeien tot verantwoordelijke eco-sociale burgers. Peter Henk Steenhuis is filosofie-redacteur bij Trouw. Hij publiceerde over de taalontwikkeling van zijn oudste zoon en over kunst en filosofie. Zijn Filosofie van het kijken en Denken over dichten (2011) kwamen op de shortlist van de Socrates Wisselbeker. Met René Gude publiceerde hij onlangs het kunst- en filosofieboek Door het beeld Door het woord. Mathi Vijgen is voorzitter van de programmaraad bildung FE/HU en voorzitter van de voorbereidingsgroep landelijke bildungsconferentie. Dick de Wolff is directeur van de Faculteit Educatie van Hogeschool Utrecht. Hij is voorloper bildung van de Lerarenagenda en initiatiefnemer van de landelijke bildungsconferentie. Marli Huijer is Denker des Vaderlands, bijzonder hoogleraar Filosofie aan de Erasmus Universiteit en 5

6 Waarom is deze dag voor jou de moeite waard? Er is ruimte om je eigen voorbeelden van bildung uit je opleiding in te brengen en je maakt kennis met good practices van andere opleidingen. Je ontmoet denkers over bildung en gaat onder leiding van deze denkers met elkaar in gesprek over specifieke aspecten van bildung en hun relevantie voor het onderwijs. Je inbreng wordt verwerkt op een site waarop je je ervaringen met bildung in het onderwijs kunt plaatsen en waar je inspiratie kunt opdoen voor je eigen bildungsonderwijs. Indien gewenst ontvang je een certificaat van deelname. Schrijf je nu in! Inschrijven kan via: Toegang: 85,- inclusief lunchbuffet, koffie/thee en het boek van Ruud Klarus en Fedor de Beer Waar, goed en schoon onderwijs ISVW, 2015 (t.w.v. 24,95). Voor studenten is de deelname gratis. (Als je student bent, dan graag een verzoek tot deelname per mail richten Graag kopie studentenkaart bijsluiten). Bij overschrijding van het aantal aanmeldingen wordt bij de selectie met name rekening gehouden met de spreiding van de vertegenwoordiging van de groepen die betrokken zijn bij de opleidingen: lerarenopleiders, docenten, studenten, management en vertegenwoordigers van het beroepenveld en de onderwijswereld. Ter voorbereiding op de conferentie verdient het aanbeveling om de bijgevoegde teksten Over bildung en de leraar en lerares en over het bildungsagoramodel aandachtig door te nemen. Ze bieden belangrijke achtergrond en discussiestof voor respectievelijk het ochtend en het middagprogramma. Aanmelden: voor 1 september! Voor meer informatie en contact: info@isvw.nl, tel

7 VOORBEREIDING OP DE CONFERENTIE OVER BILDUNG EN DE LERAAR/LERARES Bildung, een sine qua non! Lerarenopleidingen werken samen aan leraren in Bildung Geen beroep draagt méér bij aan de toekomst van de samenleving dan dat van de leraar. Bildung Onder bildung wordt het proces verstaan van persoonlijke ontwikkeling op basis van een brede beschouwing van culturele en maatschappelijke verworvenheden en uitingen. Bildung is een middel om mensen te stimuleren tot een open, betrokken en nieuwsgierige houding ten opzichte van hun samenleving en cultuur. Een houding die hen beter in staat stelt tot het ontwikkelen van morele en kritische oordelen. In die zin is bildung direct gerelateerd aan burgerschap en een voorwaarde voor de verdere ontwikkeling naar een samenleving, waarin mensen zich verantwoordelijk weten voor het beschavingspeil van de betreffende samenleving en cultuur. Iedere burger wordt geacht hier een bijdrage aan te leveren. Werken aan bildung: het hbo De Vereniging Hogescholen (VH) wijst de laatste jaren op het belang van het werken aan bildung bij studenten binnen de hogescholen. Juist in tijden van crisis moet je werken aan hoogwaardig en ambitieus hoger onderwijs. En dan niet alleen maar vanwege de economische waarde, maar ook de waarde van ontplooiing en ontwikkeling van zelfstandige en verantwoordelijke mensen: bildung! De Bestuurscommissie Onderwijs van de VH heeft bildung vanwege het bij de instellingen opkomende debat over dit thema benoemd tot kennisdelingsthema. 7

8 Werken aan bildung: de lerarenopleidingen Het belang van bildung dat geldt voor studenten binnen het hoger onderwijs in het algemeen, geldt in nog sterkere mate voor studenten aan de lerarenopleidingen. Aankomende leraren hebben op grond van hun professie een bijzondere taak en verantwoordelijkheid waar het bildung betreft. In Leraar zijn. Meer oog voor persoonlijke professionaliteit (Onderwijsraad, 2013a) wordt er op gewezen, dat persoonlijke professionaliteit van de leraar in de toekomst belangrijk is om verantwoord en evenwichtig te werken aan de kwalificatie, de socialisatie en persoonsvorming van leerlingen. De aankomende leraar moet zich ontwikkelen tot een persoonlijkheid, die beschikt over een brede maatschappelijke en culturele oriëntatie, een kritische onderzoekende houding, praktische wijsheid in onderwijszaken en vooral ook een drive om te werken aan de educatieve en persoonlijke ontwikkeling van zijn leerlingen. De bildung van de leraar is een voorwaarde voor de bildung van leerlingen. Wij, lerarenopleidingen, willen met bildung aankomende leraren stimuleren en helpen om in bildung te zijn en te blijven voor goed en toekomstbestendig onderwijs, voor hun eigen persoonlijke groei, motivatie en carrièremogelijkheden. Zo gaan ze binnen hun school functioneren als leraren in bildung die op hun beurt een bijdrage leveren aan de vorming en bildung van hun leerlingen. De leraar in bildung: een profielschets Bij het werken aan bildung binnen de lerarenopleidingen is een profielschets van de leraar in bildung noodzakelijk. De profielschets, die hieronder volgt, geeft aan welke kwaliteiten we bij het werken aan bildung bij onze studenten beogen. Hij is ook bedoeld als een kader waarbinnen de studenten werkend aan hun bildung eigen keuzes kunnen maken. In de toekomst moet de profielschets, in al of niet gewijzigde vorm, geïntegreerd worden in een nieuw beroepsprofiel van de leraar, waaraan nieuwe eindkwalificaties kunnen worden ontleend. Voorlopige schets van de leraar in bildung 1. De leraar in bildung is nieuwsgierig en heeft een open, onderzoekende houding ten opzichte van mens en maatschappij, kunst en natuur; hij stimuleert deze nieuwsgierigheid en openheid ook bij zijn leerlingen. 2. De leraar in bildung differentieert zijn onderwijs vindingrijk en oplossingsgericht naar de onderwijsbehoeften en diversiteit van zijn leerlingen, met oog voor hun persoonlijke ontwikkeling: hij realiseert hiermee echt passend onderwijs. 3. De leraar in bildung heeft inzicht in de eigen traditie en cultuur en zicht op andere culturen en denkwijzen en levert door kritische overdracht van waarden en cultuur een bijdrage aan de opvoeding van leerlingen tot betrokken democratische (wereld)burgers. 8

9 4. De leraar in bildung denkt zelfstandig en interdependent en volgt kritisch actuele en nieuwe ontwikkelingen op maatschappelijk, politiek, wetenschappelijk en cultureel gebied, ook binnen de jeugdcultuur. Hij trekt hieruit consequenties voor zijn handelen als leraar in het besef dat hij leerlingen moet voorbereiden op een toekomstige, nog onbekende samenleving. 5. De leraar in bildung werkt aan zijn normatieve professionalisering. Dit betekent dat hij op basis van een open waardenoriëntatie bewust normen richtsnoeren ontwikkelt, verfijnt en verinnerlijkt om op een persoonlijke en verantwoorde wijze een bijdrage te leveren aan de educatie en morele vorming van leerlingen. Vanuit deze houding kan hij ook bij conflicten binnen de klas of bij confrontatie met morele dilemma s als vanzelf goed en verantwoord handelen. 6. De leraar in bildung gaat geregeld een open gesprek aan met zijn leerlingen over actuele kwesties en neemt hun opvattingen serieus. Hij stimuleert ze, door hen in aanraking te brengen met de opvattingen van anderen en door kritisch onderling vragen te stellen, om zelf open en kritisch te ontdekken wat voor hun waarheid, schoonheid en goedheid is. Zo helpt hij leerlingen om zich te ontwikkelen tot een authentiek persoon met een eigen levens- en wereldbeschouwing. Hij ervaart die gesprekken ook zelf als verrijkend. 7. De leraar in bildung werkt zelfstandig, in interactie met zijn leerlingen en in teamverband en binnen de bredere onderwijsomgeving aan zijn persoonlijke professionaliteit als leraar en weet als autonome professional zijn handelen te verantwoorden naar leerlingen, collegae, ouders, besturen en andere betrokkenen. Bildung van leraren in de lerarenopleidingen Bildung kan op verschillende manieren vertaald worden. Daarbij gaat het om een gelijktijdigheid (en en) en samenhang (niet óf óf): strategisch: opgenomen in missie en visie van de instelling; cultureel: als onderdeel van de kwaliteitscultuur in een instelling en/of opleiding; gemeenschappelijk: door (informele) bildungscommunities van leren en werken; sociaal: door interactie en samenwerking met educatieve, culturele en wetenschappelijke instellingen in de omgeving; personeel: in het HRM-beleid zichtbaar en voelbaar als opgave voor docent en medewerker; curriculair: door verwevenheid in het opleidingsprogramma; extra-curriculair: in extra keuzeonderdelen, bijvoorbeeld via honoursprogramma s of Studium Generale. Voor het vormgeven van bildung kan men in deze opsomming een zekere hiërarchie zien: als een instelling echt kiest voor bildung, is het van belang dat men in alle lagen van de organisatie en in relatie met de omgeving al deze lagen van bildung beleeft. 9

10 LANDELIJKE BILDUNGSCONFERENTIE 2015 Bildungsagoramodel Bildung als proces van de eigen innerlijke ontwikkeling op basis van een brede oriëntatie op samenleving en cultuur beoogt de totale persoonlijkheid hoofd, hart en handen te ontwikkelen. Hierbij zijn nieuwsgierigheid, betrokkenheid, empathie, discipline en het vermogen tot kritisch oordelen belangrijke voorwaarden om zoveel kennis, inzicht en zelfstandigheid te verwerven dat de persoon zijn eigen ontwikkeling kan sturen. De verschillende hogescholen en universiteiten hanteren hun eigen methoden om dit proces op gang te brengen. Het bildungsagoramodel, is o.a. door René Gude, de onlangs overleden Denker des Vaderlands, ontwikkeld om organisaties2 hierbij te helpen. Het model helpt vooral om mogelijke vormen van bildung in kaart te brengen. De werkelijkheid waarin we leven is in navolging van Peter Sloterdijk ingedeeld in sferen waarin we ons als mensen begeven, vaak ook tegelijkertijd. Het gaat hier om: 10

11 Vier levenssferen: 1. privé, de eigen thuissituatie, het eigen persoonlijke leven; 2. privaat, de economie, de wereld van het werk; 3. publiek, de samenleving, de participatie in maatschappelijke organisaties en ontwikkelingen; 4. politiek, de (rechts)staat, haar bestuur en beheer, de staatsburger. Vier trainingssferen waarbinnen mensen zich kunnen trainen in kwaliteiten om binnen de vier levenssferen adequaat en zinvol te acteren: 5. religie en wereldbeschouwing: oefening in verwondering, sensitiviteit, betrokkenheid, zingeving; 6. sport, spel en humor: oefening in discipline, doelgerichte samenwerking, sportiviteit, relativeren; 7. kunst en cultuur: oefening in creativiteit, expressiviteit, inlevingsvermogen, kritisch oordelen; 8. filosofie/wetenschap: oefening in openheid, kritisch denken, onderzoeken, zelfkennis, wijsheid. Het bildungsagoramodel wijst op mogelijke trainingsprogramma s voor het onderwijs en biedt tegelijkertijd een model om zelfstandig en gedisciplineerd te zoeken naar dwarsverbindingen tussen de sferen zodat men meer zicht en greep krijgt op (de eigen verhouding tot) de werkelijkheid. Centraal in het agoramodel staat de zielenwagen van Plato symbool voor de gebildete persoon. Deze probeert in de sferen om hem heen zo breed mogelijk zicht te krijgen op de materiële werkelijkheid (het zwarte paard, de fysica) in relatie tot rationele ordeningsprincipes (het witte paard, de logica) en tot ideële doelstellingen (de wagenmenner, de ethica). Zo oefent hij zich ook om eigen fysieke behoeften (handen), gevoel (hart) en verstand (hoofd) in evenwicht te houden. Voorbeeld hoe je sport (6) door middel van vragen kunt relateren aan andere levenssferen (1) Welke betekenis heeft sport in je persoonlijk leven? (2) Wie hebben er zoal economisch belang bij sport? (3) Welke maatschappelijke functies vervult sport? (4) In hoeverre is de politiek geïnteresseerd in sport? (5) Is sport een surrogaat voor religie? (6) Hoe is de verhouding tussen sport en schoonheidsbeleving? (7) Is er sprake van verwetenschappelijking van de sport? 11

12 Alvast ter inspiratie Bildung is denken (onderwijs), verbinden (religie), verbeelden (kunst), spelen (sport), zorgen (privésfeer), werken (private sfeer), organiseren (publieke sfeer) en vooruitzien (politieke sfeer). Hoe kunnen we deze activiteiten nog beter in ons onderwijs krijgen? En hoe leren we deze activiteiten zo te combineren dat we out-of-the-box gaan denken. Kunnen we onszelf en onze leerlingen aanleren om originele verbanden te leggen tussen de genoemde activiteiten? Oefen zelf maar alvast. Hoe zie jij in je leven en in je onderwijs de relatie tussen bijvoorbeeld: denken en werken in een door consumentisme gedreven kennissamenleving? spelen en organiseren in de multiculturele samenleving? verbinden in en vooruitzien in de populistische samenleving? zorgen en spelen in de technologie gestuurde samenleving? verbeelden en organiseren in de radicaliserende samenleving? zorgen en denken in een antropocene welvaartssamenleving? denken en verbeelden in de geïndividualiseerde participatiesamenleving? werken en zorgen in een gesegregeerde samenleving? spelen en vooruitzien in een netwerksamenleving? verbinden en organiseren in een globaliserende samenleving?.. Gedachten over Bildung Vorming en bildung Bildung is eigenlijke vorming: levenlange zelfvorming en zelfontplooiing in dynamische relatie met een wijde sociale en culturele omgeving. Doel van bildung: learning to be Bildung vooronderstelt een fundament van algemene kennis en competenties om sociaal te functioneren en bouwt daarop voort. Het gaat om de verwerving van begrip en persoonlijk inzicht met betrekking tot de werkelijkheid en om de ontwikkeling van persoonlijke kwaliteiten om daarin zelfbewust en zinvol te leven. Doel is learning to be (UNESCO). Nieuwsgierigheid en bildung Gedisciplineerde nieuwsgierigheid lijkt voor het werken aan bildung essentieel. Het gaat hier niet enkel om gericht zoeken naar nieuwe wetenswaardigheden, indrukken, ervaringen en contacten om je leefwereld te verwijden, maar ook om het alert en kritisch zoeken naar onverwachte aspecten, dwarsverbanden of dimensies in de schijnbaar vanzelfsprekende wereld om je heen. Zonder nieuwsgierigheid blijf je opgesloten in een beperkte en oppervlakkige leefwereld. Nieuwsgierigheid is een voorwaarde voor vrij mens zijn. 12

13 De artes liberales en bildung Er wordt van vrije kunsten gesproken omdat zij in oorsprong niet de beroepsopleiding maar de opleiding van de vrije mens beogen. Kunst biedt een schat aan mogelijkheden om zich alleen of samen met anderen in een veilige omgeving en op een onderhoudende manier te trainen in kwaliteiten als creativiteit, expressiviteit, verbeeldingskracht, inlevingsvermogen, harmonische samenwerking, oordeelskundigheid, die essentieel zijn voor vrijheidsbeleving en bildung. Deze door middel van de kunst en gecultiveerde persoonlijke kwaliteiten kunnen dan ook worden ingezet binnen het privédomein, de beroepsuitoefening, de publieke en de politieke sfeer. Hoe bijdragen aan bildung? Bildung is vrij, persoonlijk, uniek: je kunt het een ander niet aanleren of opdringen. Wel kun je bildung faciliteren door een veilige en rijke leef- en leeromgeving en stimuleren door training van persoonlijke kwaliteiten zoals zelfdiscipline, kritische denk- en taalvaardigheden, het vermogen tot verwondering, empathie, oordeelsvorming en zelfreflectie. Belangrijk is ook het bieden van inspirerende voorbeelden van bildung. Noten 1 Onderwijsraad (2013). Een smalle kijk op onderwijskwaliteit, Den Haag, Onderwijsraad. 2 En Denken! Bildung voor Leraren, Van Stralen & Gude, 2012, p. 19. Deze definitie is ook te vinden in: Verenigde Hogescholen (VH), Cahier 2, De betekenis van Bildung. 3 Uit de inleiding van voorzitter Thom de Graaf bij het HBO-discours over bildung in het Hoger Onderwijs, 16 januari Vereniging Hogescholen (VH), Cahier 1, Definitie van bildung en waarom. 5 Deze paragraaf is ontleend aan Vereniging Hogescholen (VH), Cahier 1, Definitie van Bildung en waarom. Alleen de sociale invalshoek is toegevoegd. 6 Het model is ook bruikbaar voor verbanden, organisaties of instellingen door de persoon te vervangen door het betreffende verband etc. 13

14 Literatuur en nota s Bakker, C. & Wassink, H. (2015). Leraren en het goede leren; Normatieve professionalisering in het onderwijs. Utrecht: Hogeschool Utrecht. Boele, K. (2015). Onderwijsheid, Terug naar waar het echt om gaat. Klement Pelckmans: Zoetermeer. Bussemaker, J. (2015). De leraar als uitvinder. Rede gehouden op 26 maart op het Velon-congres. Dohmen, J. (2015). Moderne Bildung. Hoe jongeren hun leven vorm kunnen geven. Ambo: Amsterdam (verschijnt in oktober 2015). HBO-raad/Vereniging Hogescholen. (2009). Greenpaper. Den Haag: Vereniging Hogescholen. Klarus, R. & Beer, de F. (2015). Waar, Goed en Schoon Onderwijs. ISVW Uitgevers: Leusden. Ministerie OCW. (2013). De leraar maakt het verschil. Kamerbrief minister en staatssecretaris van OCW, kamerstuk (p.11). Onderwijsraad. (2013). Een smalle kijk op onderwijskwaliteit. Den Haag: Onderwijsraad. Onderwijsraad. (2013a). Leraar zijn. Meer oog voor persoonlijke professionaliteit. Den Haag: Onderwijsraad. Oosterling, H. (2013). ECO3. Doendenken. Heijningen: Japsam Books. Sissing, H (2015) jaar denken over onderwijs. Uitgeverij Boom: Amsterdam. Stralen, G. & Gude, R. (red.) (2012). EN DENKEN! Bildung voor leraren, ISVW Uitgevers: Leusden. Swart, H. (2015). Jongeren in de verleiding van radicalisering. Katholieke Pabo: Zwolle. Unesco-rapport. (1996). Learning:treasure within van de International commission of education for the twenty-first century. Deel 2 (principles), hoofdstuk 4, Jacques Delors. 14

15 Wat, waar en hoe Wat? 1 e bildungsbergconferentie Waar? Internationale School Voor Wijsbegeerte (ISVW) Dodeweg 8, 3832 Leusden Tel receptie@isvw.nl Wanneer? Aanvang 9.00 einde uur Hoe meld ik mij aan? Via de site: of telefonisch: Hoe kom ik er? Met de OV-fiets (vanaf station Amersfoort) Bij rijwielshop en fietsenstalling Eckman op het stationsplein kun je voor 6,- per dag een fiets huren. Je dient een legitimatiebewijs mee te nemen en een borg van 50,- te betalen. Met de Shuttlebus (vanaf station Amersfoort) Via boek je op voorhand uw rit van het station naar Landgoed ISVW. Ook de terugweg dien je op voorhand te boeken. De shuttle is beschikbaar van uur en van uur tegen een tarief van 6,00 per persoon. Je kunt dit afrekenen bij de chauffeur. Je vindt de shuttle bij de uitgang aan de Barchman Wuytierslaan. Op het perron verwijzen borden naar de uitgang Barchman Wuytierslaan, je loopt de andere kant op dan naar de stationshal en gaat via de spoorbrug naar de uitgang. Daar vind je de taxihalte waar, afhankelijk van de aanvragen, een Bestax busje of een Bestax taxi komt om u naar de ISVW te brengen. Met de Regiotaxi (vanaf station Amersfoort) De Regiotaxi is een prima vervoersmiddel voor ongeveer 5,00 per persoon per rit. Indien je vanaf het station een regiotaxi naar de ISVW wilt bestellen kun je tot 1 uur van tevoren bellen met de regiotaxi (tel ). Indien je een regiotaxi naar het station wilt bestellen kun je dit bij de receptie van de ISVW melden. Houd in beide gevallen rekening met een wachttijd van ongeveer 30 minuten. Met de auto De ISVW vind je naast de A28 op de Dodeweg 8 te Leusden. Neem afslag Leusden- Zuid. Er is ruime parkeergelegenheid. 15

16