Sterk met Melk. Brugse Ommeland en Meetjesland

Transcriptie

1 Sterk met Melk Brugse Ommeland en Meetjesland Dit verslag is geschreven in het kader van het project Sterk met Melk. Contact: Diane Schoonhoven, Leader+ project Sterk met Melk, , Het scoren van het dierenwelzijn bij melkvee. Inleiding op de demonstratiemiddag over dierenwelzijn door Nele Gyselinck (Faculteit Diergeneeskunde, Gent), februari 2007 Dierenarts Nele Gyselinck heeft uitgelegd hoe het dierenwelzijn van een melkkoe beoordeeld kan worden aan de hand van de conditiescore, properheid, huidbeschadigingen, speenconditie en klauwgezondheid. Hier volgt een samenvatting. 1 Conditiescore De conditie van een dier op een bepaald tijdstip is de weerspiegeling van de voeding van de voorbije periode, van het voedingsmanagement in relatie tot de productie en van de gezondheidstoestand van het dier. Met het gebruik van de conditiescore kunnen mogelijke gezondheidsproblemen vroeg opgespoord worden en kan het voedingsmanagement geoptimaliseerd worden. Dit verbetert de gezondheid, reproductie en productie van de koeien en de winst van de veehouder! 1.1 De conditie door het lactatiestadium heen De conditie van een koe wordt gescoord op schaal van 1 (extreem mager) tot 5 (extreem vet). Doorheen het lactatiestadium verandert de conditiescore. Aanbevolen worden de volgende scores in verschillende stadia: Bij droogzetten: 3.5 (grens: ) Bij afkalven: 3.5 (grens: ) In topproductie: 2.5 (grens: ) In midlactatie: 3.0 (grens: ) Door bij het naderen van de droogstand de conditiescore te doen stijgen tot 3.5 kan een koe lichaamsreserves opbouwen opdat de koe vlot de hoge melkproducties tijdens de lactatiepiek kan doorstaan. De conditiescore van bij het afkalven is een belangrijk getal voor de productie en gezondheid van de komende lactatie. Ook geeft het weer of een koe tijdens de droogstand juist gevoederd is geweest. Een afkalvende koe met een conditiescore van <3 zal niet in staat zijn een voldoende hoge topproductie te bereiken en zal waarschijnlijk last krijgen van pootproblemen. Een score van <3 kan ontstaan door een verminderde voederopname, kwalitatief slecht voer, ziekte of omgevingsfactoren (bijv. sociale stress). Een afkalvende koe met een conditiescore van >4 zal een grote kans hebben op verschillende stoornissen in gezondheid en reproductie zoals slepende me lkziekte, leververvetting, mastitis, lebmaagverplaatsing of verminderde vruchtbaarheid. Ook kan zo een koe in een soort van extra negatieve energiebalans terecht komen a.g.v. een te lage voederopname. Een daling in de condit iescore is normaal vanaf het afkalven tot aan de pieklactatie. Maar de daling moet beperkt blijven tot een vermindering van 1 á 1.5 punt!

2 Een condit ievermindering van meer dan 1.5 punt is een uiting van: Fouten in het voedingsmanagement, bijv. een te lage krachtvoergift, overschatting van de voederopnamen of overschatting van de ruwvoerkwaliteit. Verhoogd aantal dieren met (subklinische) metabole stoornissen, bijv. slepende me lkzie kte. Vanaf weken na het afkalven wordt de energiebalans terug positief. Koeien zijn vanaf dat moment in staat om lichaa msreserves aan te vullen en de conditiescore moet opnieuw stijgen met 1 á 1.5 punten tot 3.5 bij het droogzetten. Figuur 1 Evolutie van de aanbevolen conditiescore bij een Holstein koe in het verloop van de lactatie 1.2 Het bepalen van de conditiescore De conditiescore wordt bij melkkoeien voornamelijk bepaald aan de hand van het bekken en kruis. Best wordt eerst bepaald of het dier een score heeft van meer of minder dan 3. Dit kan bepaald worden door de hoek tussen het heupbeen en het zitbeen te evalueren. Als de hoek een V vormt, is de score 3 of minder. Als de hoek een U vormt, is de score meer dan 3. Figuur 2 Links een koe met een conditiescore van 3 of minder, rechts een koe met een score van meer dan 3.

3 Nadat bepaald is of een koe een score heeft van meer of minder dan 3 kan bepaald worden wat de score is op schaal van 1 tot 5. Bij een conditiescore van 1 is de koe extreem mager, met de volgende kenmerken: Sterk uitstekende ruggengraat; Uiteinden van de dwarsuitsteeksels van de lendenwervels zijn duide lijk zichtbaar; Uitsteeksels heup- en zitbeenderen zijn duidelijk te zien; Beenderen van staartbasis zijn duidelijk te zien en diepe koekoeksgaten aan staartbasis; Poten zwakbespierd. Bij een conditiescore van 2 is de koe in een erg negatieve energiebalans, met de volgende kenmerken: Ruggengraat is duide lijk zichtbaar; Lendewervels zijn beperkt bedekt, ongeveer ¾ van de dwarstuitsteeksels van de lendenwervels zijn zichtbaar; Scherpe uitsteeksels ter hoogte van heup- en zitbeen en V-vormige lijn tussen heupen zitbeenderen; Staartbasis is prominent aanwezig, de omgeving van de staartbasis is wat uitgehold, maar toch bedekt met een bescheiden hoeveelheid vlees. Bij een conditiescore van 3 is de koe in goede conditie, met de volgende kenmerken: Ruggengraat is meer bedekt; Afgeronde dwarsuitsteeksels t.h.v. lendenen; Uitsteeksels van heup- en zitbeenderen meer afgerond; V-vorm tussen heup- en zitbeen; Geen diepe koekoeksgaten meer, noch vetafzetting t.h.v. de staartbasis. Bij een conditiescore van 4 is de koe in overdreven conditie, met de volgende kenmerken: Ruggengraat is nauwelijks te zien; Uiteinden dwarsuitsteeksels van de lendenwervels zijn nauwelijks te zien en sterk afgerond; Heup- en zitbeenderen zijn sterk afgerond, maar nog wel zichtbaar; Vet aanwezig tussen heup- en zitbeenderen, romp en bedekking tussen heup- en zitbeenderen zijn van achteren zichtbaar als een vlakke lijn; Sacrale ligamenten en brede bekkenbanden niet zichtbaar. Bij een conditiescore van 5 is de koe extreem vet, met de volgende kenmerken: Ruggengraat niet zichtbaar; Dwarsuitsteeksels van lendenen niet zichtbaar; Uitsteeksels van heup- en zitbeenderen niet zichtbaar; Romp en flank vlak; Staartbasis volledig bedekt met vet.

4 Figuur 3 Conditiescore 2 Properheid Properheid is belangrijk omdat een sterk bevuilde koe een groter risico loopt op uierontsteking. Sterke bevuiling kan ook aanleiding geven tot huidirritatie en huidontstekingen. Daarnaast heeft vuil een slechte invloed op de temperatuurhuishouding van een koe. Bij het beoordelen van properheid wordt gekeken naar het uier, de achterpoten en de flank. Deze lichaamsde len worden gescoord op schaa l van 1 to 4, zie tabel 1. Tabel 1 Properheidscore Figuur 4 Properheidscore van het uier

5 Overmatige bevuiling van koeien is een teken dat het onderhoud van de stal te wensen overlaat of dat de huisvesting niet voldoet. Bevuilde achterpoten wijzen op bevuilde roosters en uierbevuiling kan te wijten zijn aan vuile ligplaatsen of aan contact met de uier met de bevuilde achterpoten. Bevuilde flanken zijn eveneens te wijten aan een vuile omgeving, maar ook aan kwispelende staarten met mest. 3 Huidbeschadigingen Huidbeschadigingen zijn vaak het gevolg van de huisvesting. Ze ontstaan bijvoorbeeld door contact met harde of ruwe vloeren en als gevolg van voederhekken en ligboxenafscheidingen die niet aangepast zijn aan de af metingen van de dieren. Een niet comfortabele ligbox veroorzaakt veelal letsels t.h.v. de hakken en rug. Vaak ontstaan kale plekken, zwellingen en wonden. Afwijkend sta- en liggedrag kunnen een teken zijn van een niet juist afgestelde ligbox: de koe gaat haar beweging onderbreken en herhalen en de beweging duurt te lang. Een voederhek dat niet is aangepast op de hoogte van de dieren veroorzaakt vooral letsels t.h.v. de rug. Vaak ontstaan kale of vereelte plekken en zwellingen. Figuur 5 Aanwezigheid van huidbeschadigingen op de hak Bij het beoordelen van huidbeschadigingen wordt gekeken naar de aan- of afwezigheid van kale plekken, zwellingen en wonden op de hakken. In de nek wordt gekeken of er kale plekken, zwelligen en/of wonden zijn en op de ruggegraat wordt gelet op (eventueel ontstoken) zwellingen. 4 Speenconditie Door de inwerking van het vacuüm en de bewegingen van de tepelvoering is machinaal melken een belastend proces voor de spenen. De conditie van de spenen opvolgen is belangrijk; speenafwijkingen kunnen een signaal zijn van fouten in het melkproces. De speenpunt vormt een barrière tussen de koe en ziektekiemen. Daarom is het niet onbelangrijk dat de speen in goede conditie verkeert. Gerafelde, uitgestulpte eeltranden vormen een verzamelplaats voor bacteriën en zijn dus een risicofactor voor mastitis. Door een verkeerd afgestelde melkmachine kunnen beschadigingen aan de speenpunt ontstaan. Oorzaken kunnen zijn: te hoog vacuüm, te lange me lktijden, afwijkende zuigrustslagverhouding of een niet-passende of oude tepelvoering.

6 Speenpuntvereelting komt vooral voor tijdens de lactatiepiek en kan verergeren bij het gebruik van irriterende dip- of spraymiddelen. Dip- of spraymiddelen met een hoge concentratie zachtmakende stof kunnen een positief effect hebben op de speenconditie. Figuur 6 Dikke rafelige eeltring Bij het scoren van de speentop wordt gekeken naar de dikte en rafeligheid van de eeltring. Een gezonde speen heeft een dunne en gladde eeltring; 75% van de koeien moet dergelijke speenpunten hebben. 5 Klauwgezondheid Kreupelheid gaat gepaard met pijn en is daarom een belangrijke parameter van welzijn. Een koe probeert de pijn te vermijden en gaat daarom manken. Maar: een koe is een meester in maskeren. Vaak zijn meer klauwproblemen aanwezig dan op het eerste gezicht gezegd zou worden. De belangrijkste oorzaak van kreupelheid liggen enerzijds in infecties als stinkpoot en Mortellaro en anderzijds in aandoeningen die het gevolg zijn van belasting, voeding en stofwisseling. De klauwgezondheid wordt beoordeeld terwijl de koe wegstapt van de observator en wordt gescoord op schaal van 1 tot 5, zie tabel 2. Figuur 7 Beoordeling van een wegstappende koe

7 Belangrijk is om koeien naast individuele behandelingen als een koe mankt twee keer per jaar te behandelen: 1. Als een koe de droogstand ingaat. Hiermee wordt een koe klaargezet voor een volgend lactatiestadium; 2. Twee maanden nadat een koe gekalfd heeft. Een koe is op dat moment uit haar negatieve energiebalans en door het bekappen van de klauwen wordt de koe geholpen met het opbouwen van haar conditie.