Verantwoord antibioticumgebruik en selectief niet-droogzetten

Transcriptie

1 Verantwoord antibioticumgebruik en selectief nietdroogzetten Een studie in opdracht van Lami uitgevoerd door de Universitaire Landbouwhuisdieren Praktijk (ULP) Juli

2 Inhoud Introduktie... 3 Opzet van de studie... 4 Uitvoer van de studie... 4 Kwartiercelgetal bepaling... 4 Bedrijfsfactoren... 4 Koefactoren... 5 Hygiënescore... 5 Conditiescore... 5 Speenpuntscore... 5 Stress bepaling... 5 Aantal kg melk tijdens de laatste melking... 5 Resultaten... 6 Bedrijven... 6 Aantal deelnemende koeien... 6 Ontwikkeling van mastitis... 7 Kg melk voor droogzetten... 7 Celgetal na afkalven... 7 Hygiënescore op koeniveau... 8 Conclusie en discussie... 9 Zonder droogzetters meer mastitis... 9 Volledige management moet goed op orde zijn... 9 Een laag koecelgetal betekent niet altijd 4 lage kwartieren celgetallen... 9 Vaarzen doen het beter dan koeien... 9 Hygiëne droogstand van groot belang Droogstandsrantsoen op orde Verantwoord antibioticumgebruik Bijlage Dankwoord

3 Introduktie In het antibioticaconvenant van 3 december 2008 is overeengekomen dat het antibiotica gebruik bij dieren moet worden aangepakt. Tot dit convenant is besloten, vanwege het toenemende probleem van resistente bacteriën in de humane gezondheidszorg. In het antibioticumconvenant wordt de noodzaak aangegeven van een volledige transparantie van het antibioticumgebruik en het streven naar een meer verantwoord gebruik van antibiotica. Doel van dit convenant is reductie van antibioticagebruik en daarmee hoopt men verdere resistentie van bacteriën te voorkomen. Ook in de melkveehouderij zal het antibiotica gebruik flink verminderd moeten worden. Hoewel er nog weinig directe aanwijzingen zijn voor resistentieontwikkeling binnen de melkveehouderij zal ook binnen de melkveesector een reductie van antibiotica noodzakelijk zijn. In de melkveesector wordt 60% van het totale antibioticaverbruik gebruikt voor toepassing in de uier. Hiervan is ruim 20% voor de behandeling van (sub)klinische mastitis en ongeveer 40% voor het droogzetten van koeien met antibiotica. Binnen de melkveehouderij worden weinig tot geen koppelbehandelingen toegepast en wordt er bijna geen antibiotica preventief gebruikt. De enige toepassing waarbij antibiotica op grote schaal worden toegepast is bij het droogzetten. Het droogzetten van koeien met antibiotica gebeurt op ca. 85 % van de Nederlandse bedrijven en heeft een 2ledige functie: 1. Behandelen van bestaande infectie 2. Voorkomen van nieuwe infecties in de droogstand Het voorkomen van nieuwe infecties is een preventieve toepassing van antibiotica; het is juist het preventieve gebruik van antibiotica waar steeds strengere eisen aan zullen worden gesteld. Er treedt alleen een echte reductie van het antibioticumgebruik op wanneer er door het weglaten van droogzetters niet veel extra (sub)klinische mastitis voor terug komt. Daarnaast is het vanuit diergezondheid en dierenwelzijn niet acceptabel wanneer door het selectief nietdroogzetten veel extra zieke koeien terugkomen. Dit betekent dat het niet meer droogzetten met droogzetters met beleid moet gebeuren. Vandaar dat wij spreken van selectief nietdroogzetten, dat wil zeggen: in principe gaat de koe met droogzetters droog, tenzij blijkt dat het zonder kan. Dat is dus een voorzichtige benadering, waarbij we hopen dat het een eerste aanzet geeft tot een nog meer verantwoord gebruik van antibiotica. Proberen om op maat de koeien droog te zetten, in plaats van standaard uit routine naar de droogzetters te grijpen. Dit zal extra inspanning van de veehouders vragen, om het management nog meer te optimaliseren. Vanuit dat oogpunt is de studie gestart, waarbij twee vragen centraal stonden: 1. Wat is het effect van selectief nietdroogzetten op de uiergezondheid in de volgende lactatie 2. Welke managementaanpassingen spelen een rol in het succesvol selectief nietdroogzetten Met het uitgevoerde onderzoek hopen we te laten zien dat het selectief nietdroogzetten, uitgaande van een goede uiergezondheid en een optimaal management, succesvol kan zijn. 3

4 Opzet van de studie Voor het uitvoeren van de studie zijn 7 bedrijven binnen de provincie Utrecht geselecteerd op basis van onderstaande criteria: Bedrijfscelgetal < cellen/ml Percentage klinische mastitis < 20% Percentage koeien die laag de droogstand in gaan en er hoog weer uitkomen < 10% Productieniveau > 7000 kg /koe /jaar Bedrijfsomvang minimaal 80 melkgevende koeien Binnen deze bedrijven moesten de deelnemende koeien aan onderstaande eisen voldoen: Koeien: laatste 3 MPR uitslagen celgetal < cellen/ml kwartiercelgetal voor droogzetten < cellen/ml voor oudere kalfs koeien Vaarzen: laatste 3 MPR uitslagen celgetal < cellen/ml kwartiercelgetal voor droogzetten < cellen/ml voor vaarzen Geen klinische mastitis in de afgelopen lactatie gehad Geen afwijkende spenen De resultaten van droogzetten met of zonder antibiotica werden gevolgd aan de hand van uiergezondheidsgegevens van de koeien. Hierbij werd gekeken naar het percentage koeien met klinische mastitis en werd het celgetal van de 1 e MPR na droogzetten beoordeeld. Uitvoer van de studie Kwartiercelgetal bepaling Op basis van de lijst droog te zetten dieren werden de bedrijven iedere week bezocht. Koeien die droog moesten en de laatste 3 MPR uitslagen een celgetal onder de cellen/ml (koeien) of < cellen/ml (vaarzen) werden voor het melken bemonsterd. Met behulp van een draagbare celgetalmeter (DCC DeLaval) werd het celgetal van ieder kwartier bepaald. Alleen wanneer alle 4 de kwartieren een celgetal hadden van onder de cellen/ml (koeien) of < cellen/ml (vaarzen) werden de dieren toegelaten in de studie. De geselecteerde dieren werden om en om met of zonder antibiotica drooggezet. Hiervoor werd de droogzetter gebruikt die de veehouder altijd gebruikt. Bedrijfsfactoren Op ieder bedrijf werden de managementsfactoren gescoord waarvan bekend is dat ze een risico vormen voor het krijgen van mastitis. We noemen dit de bedrijfsrisicofactoren. De volgende punten werden gescoord: Buitenuitloop ja / nee Hygiëne / infectiedruk tijdens de droogstand Melktechniek Dragen van handschoenen Gebruik van papieren uier doeken Koeien niet liggen direct na het melken Gebruik van teat sealants bij overige koeien buiten de proef Melkgift voor droogzetten BVD status 4

5 Koefactoren Daarnaast werden van de deelnemende koeien ook een aantal mogelijke risicofactoren gescoord. Hygiënescore Conditiescore Speenpuntscore Stress Aantal kg melk tijdens laatste melking Hygiënescore Op de dag van het droogzetten wordt de hygiëne van de koeien gescoord op een schaal van 1 tot 4, waarbij 1 schoon is en 4 zeer bevuild (zie bijlage 1). Niet alleen de koeien die voor de proef worden drooggezet worden gescoord, maar ook alle koeien die al binnen de studie zijn droog gezet worden gescoord. Hiervoor werd gekeken naar: uier dijen onderbenen klauwen Er wordt gesproken van een verhoogde infectiedruk wanneer: aantal uier scores 3 of 4 > 10% aantal dijen score 3 of 4 >15% aantal onderpoot score 3 of 4 > 20% Conditiescore Bij ieder bedrijfsbezoek werden de conditie van de droge koeien gescoord volgens een scoresysteem op en schaal van 15, van mager tot zeer vet. De score werd uitgevoerd in halve punten. Speenpuntscore Voor het droogzetten werden de speenpunten van de betreffende koe gescoord. Voor het scoren van de speenpunten werd onderscheid gemaakt in drie groepen, een gezonde gladde speenpunt, een speenpunt met vereelting en een speen met een rafelige punt. Elke speenpunt wordt vergeleken met de foto s uit de bijlage en beoordeeld. Wanneer één of meerdere speenpunten in de groep vereelt of rafelig wordt gescoord, wordt de hele koe in deze groep ingedeeld. Een koe krijgt dus de score: glad, vereelt of rafelig. Stress bepaling Door middel van een stresstest is aan de hand van een gesprek met de veehouder eenmalig bepaald of zijn koeien last hebben gehad van verhoogde stress. Deze test bestaat uit 7 vragen die met ja en nee beantwoord kunnen worden. Elk antwoord levert 0 of 4 punten op. Wanneer er meer dan 6 punten worden gehaald is er verhoogde stress. Wanneer er 4 punten worden gescoord is er licht verhoogde stress bij de koeien. Aantal kg melk tijdens de laatste melking De veehouders noteerden van de deelnemende koeien het aantal kg melk van de laatste melking voor droogzetten. 5

6 Resultaten Bedrijven In Tabel 1 is een aantal kenmerken van de deelnemende bedrijven weergegeven. Melkproductieniveau varieerde tussen de bijna kg tot en met kg melk. Ook was er een grote variatie in de typen melkstallen. Bedrijf Aantal koeien Produktie (kg) Type melkstal Weken droogstand Open tandem 6 stands Rapid exit x 6 visgraat x 8 zij aan zij x Merlin robot x 4 visgraat x 6 visgraat 6 Tabel 1. Overzicht van de deelnemende bedrijven Van alle deelnemende bedrijven zijn de bedrijfsscores weergegeven in Tabel 2. Per deelnemend bedrijf zijn de risicofactoren in kaart gebracht om zo tot een algemene risicoschatting per bedrijf te komen. Deelnemende bedrijven a b c d e f g Risicofactor Geen buitenuitloop droge koeien Verhoogde stress Hygiëne tijdens droogstand Geen melkershandschoenen / Geen papieren doeken Koeien kunnen liggen na melken Geen teatsealants bij koeien niet in studie BVD status positief??? Totale risico schatting Aantal mastitis gevallen Tabel 2. Overzicht van risicofactoren per bedrijf Bij deze risicoschatting zijn alle factoren even zwaar gewogen, wat waarschijnlijk in de praktijk niet het geval is. Sommige factoren hebben een sterkere invloed op het krijgen van mastitis dan andere. Aantal deelnemende koeien Het bepalen van de kwartiercelgetallen had tot gevolg dat er heel veel koeien niet mee mochten doen in de studie. Ondanks dat de koeien de laatste 3 MPR uitslagen een laag celgetal hadden, waren er vaak veel dieren waarbij 1 of meerder kwartieren een verhoogd celgetal hadden. De afspraak was dat koeien alleen mochten meedoen als alle 4 de kwartieren een laag celgetal hadden. Van de 93 geselecteerde dieren deden er uiteindelijk maar 46 dieren mee in de studie (Tabel 3). 6

7 pariteit selectie op basis van MPR % afvallers op basis van kwartier celgetal aantal deelnemend in de studie met antibiotica zonder antibiotica % % % % Tabel 3. Verdeling over de verschillende pariteiten Op basis van de MPR werden meer vaarzen dan oudere kalfs dieren geselecteerd. Na de bepaling van de kwartiercelgetallen vielen er minder vaarzen af dan oudere kalfs koeien. Hierdoor deden uiteindelijk vooral veel vaarzen mee in de studie. Ontwikkeling van mastitis In de groep zonder antibiotica ontwikkelden 5 koeien een klinische mastitis, waarvan 4 gevallen in de eerste week van de droogstand en 1 geval na afkalven (Tabel 4). In de groep dieren die werden drooggezet met antibiotica ontwikkelde geen enkel dier klinische mastitis. Met Antibiotica Zonder Antibiotica Drooggezet Klinische mastitis 0 5 Tabel 4. Aantal koeien droogzet en celgetal ontwikkelingen Tabel 5 laat zien dat van de 6 oudere kalfs dieren er 3 mastitis kregen (50%), terwijl bij de vaarzen maar 2 dieren een mastitis ontwikkelden (11%). Geen van de dieren die zonder antibiotica werden drooggezet kwamen met een hoog celgetal uit de droogstand, behalve de dieren die klinische mastitis hadden gehad. Pariteit 1 Pariteit 2 en hoger Drooggezet zonder AB 18 6 Klinische mastitis ontwikkeld 2 3 Verhoogd celgetal na droogstand Op klinische mastitis gevallen na geen Op klinische mastitis gevallen na geen Percentages 11 % 50% Tabel 5. Pariteiten van koeien drooggezet en ontwikkeling van mastitis en verhoogd celgetal Kg melk voor droogzetten Van alle droog te zetten dieren is het aantal kg melk van de laatste melking genoteerd. De kg melk bij de laatste melking van alle dieren varieerde tussen de 6 en 21 kg, met een gemiddelde van 14,1 kg melk. De koeien die zonder antibiotica droog gezet werden gaven gemiddeld 13,7 kg en de groep met antibiotica gaven 14.6 kg melk. Bij de koeien die mastitis kregen was er geen relatie met de hoogte van de melkgift voor droogzetten. Celgetal na afkalven Uit de MPR uitslagen bleek dat de gemiddelde celgetallen voor de droogstand tussen de koeien met en zonder antibiotica niet verschilden. De groep zonder antibiotica had gemiddeld voor droogzetten een celgetal van cellen/ml en de groep met antibiotica een celgetal van cellen/ml. Na 7

8 afkalven was er geen van de dieren met een verhoogd celgetal, met uitzondering van de dieren die mastitis hadden gehad. Hierdoor kwam het gemiddelde in de groep zonder antibiotica hoger uit dan het gemiddelde in de groep met antibiotica. Hygiënescore op koeniveau Door de kleine aantallen dieren is het meten van bedrijfs en koe effecten erg lastig. Wat wel duidelijk naar voren kwam was dat de hygiënescore op het moment van droogzetten en de hygiënescore in de droogstand als belangrijk wordt gezien. 8

9 Conclusie en discussie Zonder droogzetters meer mastitis Uit de studie blijkt dat het niet meer droogzetten met antibiotica gepaard gaat met meer mastitis. Ik zou bijna zeggen: gelukkig, anders zouden al die jaren voor niets al die antibiotica gebruikt hebben. Van de 24 dieren die zonder antibiotica zijn drooggezet hebben het er 19 prima gedaan, die hadden de antibiotica dus niet nodig. De uitdaging gaat worden dat we het management zo aanpassen dat we met een minimum aan antibioticum toch een goede uiergezondheid kunnen realiseren. Door de kleine aantallen in deze studie wordt het lastig om hele scherpe uitspraken te doen, maar toch zijn er belangrijke zaken naar voren gekomen. Volledige management moet goed op orde zijn De deelnemende bedrijven hadden allemaal een goede uiergezondheid, want daar waren ze op geselecteerd. Hun management hebben ze niet op voorhand aangepast. Nog beter sturen met het rantsoen, waardoor de productie zonder teveel stress goed wordt afgebouwd aan het einde van de lactatie heeft een aantal bedrijven tijdens de studie aangepast. Neem uw bedrijfsvoering kritisch onder de loep en kijk waar u nog puntjes op de i kunt zetten. De uiergezondheid in de lactatie moet u eerst op orde hebben, voordat u zich kunt richten op minder antibiotica in de droogstand. Zorg er voor dat u eerst minder koeien heeft met klinische of subklinische mastitis, voordat u gaat kijken welke koeien er zonder antibiotica droog kunnen. Hoe beter uw uiergezondheidskengetallen zijn, des te groter de kans op succes! Tankmelkcelgetal max cellen per ml % koeien met klinische mastitis max. 15% % koeien met verhoogd celgetal max. 15% % koeien met nieuwe infecties max. 10% % koeien verhoogd na afkalven max. 10% Een laag koecelgetal betekent niet altijd 4 lage kwartieren celgetallen Omdat we in deze studie zo min mogelijk risico wilden nemen is er voor gekozen dat koeien behalve een laag keocelgetal, ook 4 lage kwartiercelgetallen moesten hebben. Ondanks een laag koecelgetal kunnen er toch een of meerder kwartieren met een infectie tussen zitten. Het hebben van een infectie in één van de kwartieren doet de kans op mastitis toenemen, vandaar dat we wilden dat alle 4 de kwartieren een laag celgetal hadden. Nu blijkt achteraf, dat er dan veel dieren niet meer in aanmerking komen om zonder antibiotica drooggezet te worden. Of deze koeien een infectie in een van de kwartieren hadden of dat het celgetal verhoogd was vanwege een lage melkproduktie is niet bekend. Nader onderzoek zal moeten aantonen wat het meest veilige koecelgetal is, waarbij de kans op een besmet kwartier uiterst klein is. Vaarzen doen het beter dan koeien Niet alleen deden er meer vaarzen mee in de proef omdat ze een laag celgetal hadden, ook kregen de vaarzen veel minder mastitis dan de oudere kalfs koeien. Het celgetal van vaarzen is op de meeste bedrijven veel lager dan dat van de koeien, en zijn de uiers van vaarzen minder vaak bemset met mastitisverwekkers. Veel bedrijven starten voorzichtig starten met de vaarzen in het selectief nietdroogzetten en gaan van daar uit verder met de laag celgetal ouder kalfs koeien. Op deze manier kunt u al mooi ervaring opdoen. 9

10 Hygiëne droogstand van groot belang Hygiëne is als een belangrijk aandachtspunt naar voren gekomen. Niet alleen de hygiëne bij de lacterende, maar vooral de hygiëne bij de droge koeien zijn een belangrijke factor. Zo n kwetsbaar uier dat net droog staat moet aan zo min mogelijk kiemen worden blootgesteld. Tot op heden kon u een deel van de matige hygiëne oplossen met een tube droogzetters. Dat zal in de toekomst minder worden, waardoor we naar een strengere vorm van hygiëne moeten. Wen u zelf aan om de boxen en roosters van de droge koeien minstens 2 x per dag schoon te krabben. Droogstandsrantsoen op orde Door uw koeien een goed rantsoen te bieden met daarin alle benodigde mineralen en vitamines neemt de afweer van uw koeien toe. Hoe beter de afweer van uw koeien is, des te kleiner de kans dat het bacteriën om mastitis te veroorzaken. Van de 5 koeien die mastitis ontwikkelden vonden er 4 plaats in de eerste week na droogzetten. We weten dat begin en einde droogstand de gevaarlijkste perioden zijn, maar in deze studie bleek de eerste week na droogzetten veel riskanter te zijn dat de weken voor afkalven. Het goed afbouwen van de lactatie en de droge koeien de eerste week na droogzetten dagelijks dippen kunnen een deel van deze problemen wegvangen. Een gedegen droogstandsrantsoen met daarbij een bewaking van de conditie van uw koeien vergroot de kans op een probleemloze start na afkalven. Afkalven in een te royale conditie kan tot veel onnodige problemen leiden. Verantwoord antibioticumgebruik Zoals in de inleiding aangegeven gaat het niet om de cijfertjes van het antibioticumgebruik, maar gaat het om het verantwoord toepassen van antibiotica. Dat betekent toepassen wanneer het nodig is, met het juiste middel, in de juiste dosering en voldoende lang. Een koe rondom droogzetten met antibiotica geldt voor 4 dagdoseringen. Een koe voor mastitis behandelen alleen in de uier telt voor 3 4 dagdoseringen en een mastitisbehandeling in de uier én in de nek telt voor 6 8 dagdoseringen. Wanneer er voor iedere 2 koeien die zonder droogzetters worden drooggezet er 1 koe met mastitis terug komt is er een reductie van 50% van het antibioticumgebruik. Maar dat is vanuit dierenwelzijn en diergezondheid onacceptabel! Dat is niet de manier waarop we het antibioticumgebruik willen terugdringen. De uitdaging zal worden om hygiëne, huisvesting en rantsoen zo aan te scherpen dat er slechts een zeer gering aantal mastitisgevallen ontstaat door het selectief gebruik van droogzetters. De basis van een goede uiergezondheid is een optimaal management en een goed uitgebalanceerd rantsoen. Een gezonde koppel is de beste manier om het antibioticumgebruik te verlagen!! 10

11 Bijlage 1 11

12 Dankwoord Ik wil graag alle veehouders bedanken voor deelname aan de studie. Sommigen hadden vooraf twijfels, maar wilden toch graag actief meewerken aan een meer verantwoord gebruik van antibiotica. Zij waren nieuwsgierig of het mogelijk was om op hun bedrijf selectief met droogzetters om te gaan en wilden weten welke aanpassingen daarvoor nodig waren. Enkelen zeiden letterlijk dat er tenslotte iemand vooraan in de polonaise moest lopen. Ook de studenten Angeliek Scheer en Maarten van den Berg hartelijk dank voor hun inzet. Tot slot wil ik nog vermelden dat bijna alle deelnemende veehouders niet meer routinematig al hun koeien met droogzetters droogzetten. Ze hebben op hun eigen bedrijf gezien waar de mogelijke zwakke plekken zitten en waar aanpassingen van het management nodig waren om de resultaten nog optimaler te maken. Door de deelname aan de studie zijn ze anders naar hun droogstandsmanagement gaan kijken en beslissen nu per koe of er droogzetters in gaan of niet. Eigenlijk precies zoals we het gehoopt hadden: Droogstandsmanagement op maat! Tine van Werven / Dierenarts ULP Juli