DAAR ZIT MUZIEK IN. Eefje Lamboo

Transcriptie

1 TUSSENNOOTJES Stagiaire: Docent: Stagiaire: Docent: DAAR ZIT MUZIEK IN Goede morgen, ik kom dit schooljaar bij jullie in de klas stage lopen. Wat doe je zoal in je vrije tijd? Ik speel bij een big band en bij een harmonie, verder vind ik het leuk om Aha, dat komt mooi uit.. en zo worden de lessen muziek vaak doorgeschoven, of beter gezegd: afgeschoven op de schouders van een toevallig passerende stagiaire waar muziek in zit Eefje Lamboo Inleiding Tijdens mijn studie aan de Fontys PABO in Tilburg heb ik een paar keer deze situatie meegemaakt. Het heeft me gestimuleerd om na te denken over wat de betekenis van muziekonderwijs op basisscholen is. Ik besloot voor mijn afstudeerscriptie in 2007 onderzoek te doen naar het geven van muzieklessen op de basisschool. In dit artikel staan de conclusies van het onderzoek beschreven: onder andere dat de muziekles vaak minimale aandacht krijgt in de klas. Ik ben op zoek gegaan naar een praktische oplossing voor dit tekort en heb een nieuwe vorm van muzieklessen bedacht: de Tussennootjes. In dit artikel staat beschreven wat die Tussennootjes zijn en welke betekenis en kracht er in de Tussennootjes verscholen zit. Tot slot staat in een aantal voorbeeldlessen beschreven hoe gemakkelijk ze in de klas te gebruiken zijn. Praktijkonderzoek De titel van mijn afstudeerscriptie was: De geheime kracht van muziek. Ik heb voor deze titel gekozen omdat ik ervan overtuigd ben dat muziek méér met je doet dan dat je alleen een leuk liedje leert zingen of ritmes leert spelen. Op zoek naar die geheime kracht van muziek heb ik onderzoek gedaan naar de ervaringen van het geven van muzieklessen door vakleerkrachten muziek en leerkrachten binnen het basisonderwijs. Dat onderzoek leverde onder andere de volgende bevindingen op: 1. onderwijs geeft ontspanning en plezier. Juist voor leerlingen die vaak al lang achter elkaar geconcentreerd bezig moeten zijn in de klas is dat stukje ontspanning heel belangrijk. Het zou mooi zijn als muziekonderwijs op meerdere momenten per week terug zou komen. 2. onderwijs stimuleert de ontwikkeling van kinderen: muzieklessen dragen, vaak spelenderwijs, bij aan cognitieve, creatieve, sociaal- emotionele en zintuiglijke competenties. 3. Kinderen zijn gemotiveerder als het onderwijs aansluit bij hun belevingswereld. Juist bij muzieklessen is daarin heel wat mogelijk. Liefst met dansjes/ bewegen erbij! Aanvullend kwamen ook onderstaande conclusies uit dat onderzoek naar voren: 4. Er is weinig tijd voor muziekonderwijs: vaak maar een half uurtje per week. 5. onderwijs wordt vaak gezien als sluitpost: leerkrachten plannen het muziekhalfuurtje aan het eind van de dag of de week: als andere lessen langer duren dan gepland, valt de muziekles vaak uit. 6. Leerkrachten zien er vaak tegenop. Ze zijn er een beetje bang voor: ze vinden vaak dat ze te weinig kwaliteit kunnen bieden door gebrek aan muzikale achtergrond en/of scholing. 7. Vakleerkrachten muziek verdwijnen door bezuinigingen, dus zullen leerkrachten zelf meer met muziek moeten doen. 8. onderwijs zou geïntegreerd moeten en kunnen worden in andere vakken. Er is dus zeker behoefte aan muziekonderwijs op de basisschool, maar in de praktijk blijkt men er niet of nauwelijks aan toe te komen. De conclusies uit mijn onderzoek hebben mij op het spoor gezet om korte, eenvoudige, creatieve, muzikale lesonderbrekingen te bedenken, die een positieve bijdrage leveren aan de sfeer in een klas en aan de muzikale ontwikkeling van kinderen. Daarom dus Tussennootjes, rijke muzikale tussendoortjes. Wat zijn Tussennootjes? Hieronder staat beschreven wat Tussennootjes zijn en hoe ze te gebruiken zijn in de klas. Tussennootjes zijn kaartjes met korte tussendoortjes op muzikaal gebied in een doosje. Ze zijn in eerste instantie ontworpen voor leerlingen vanaf groep 3 van de basisschool, maar ze zijn in kleuterklassen ook goed toepasbaar! 42

2 T USSENNOOTJES Tussennootjes zijn verdeeld in vier categorieën, herkenbaar gemaakt met een symbool: zingen muziek maken/ bewegen op muziek luisteren naar/ ritme praten over muziek Elke categorie heeft zijn eigen kleur. Hierdoor is de soort activiteit van een Tussennootje direct te herkennen: zingen muziek maken/ bewegen op muziek luisteren naar/ ritme praten over muziek Per categorie worden twee kaartjes per week in de doos gedaan. In de Tussennootjesdoos zitten dus standaard acht kaartjes per week. Er zit een praktische handleiding bij de Tussennootjes. In deze handleiding is elk Tussennootje kort en duidelijk beschreven, geordend per categorie. Verder vind je bij deze handleiding een schematisch overzicht van de Tussennootjes per week. Daarin kun je elke week per categorie zien welke onderwerpen, spelletjes of liedjes er die week aan de orde komen. Op de Tussennootjesdoos zit een speeldoosje waar voorafgaand en eventueel na afloop van het Tussennootje aan gedraaid kan worden. Het startsein is daardoor voor leerlingen snel herkenbaar! De Tussennootjes zijn K3: klassikaal, kort en krachtig. Ze worden tussen twee lessen gegeven. Een Tussennootje heeft weinig voorbereidingstijd nodig en neemt drie tot maximaal vijf minuten in beslag. Tussennootjes zijn actueel: ze zijn gemakkelijk aan te passen en te koppelen aan recente of naderende gebeurtenissen, feesten, thema s, lessen, landen enzovoort. Ze zijn ook uit te breiden naar andere items dan alleen muziek. Tussennootjes zijn niet schoolgebonden, niet leeftijdgebonden en niet cultuurgebonden. Toepassen van Tussennootjes in de praktijk De leerkracht vraagt aan een kind aan het muziekdoosje te draaien: het is tijd voor een Tussennootje. Het draaien aan het speeldoosje kan door kinderen gedaan worden die bijvoorbeeld heel goed hebben meegedaan tijdens voorafgaande lessen, als een soort beloning. De leerkracht vraagt vervolgens aan dat kind een kaartje uit de doos te trekken, zodat het Tussennootje voor iedereen een verrassing is, ook voor de leerkracht. Samen bekijken ze het symbool op het getrokken kaartje. Dit symbool geeft de categorie van het Tussennootje aan. Met behulp van het schema met onderwerpen van die week, legt de leerkracht uit wat de bedoeling is. De muzikale activiteit, het Tussennootje, kan direct beginnen. Het Tussennootje wordt beëindigd door een kind weer aan het speeldoosje te laten draaien. Het is leuk om leerlingen na bijvoorbeeld drie weken Tussennootjes zelf een Tussennootjesweek te laten samenstellen uit de leukste Tussennootjes van de afgelopen weken. Dan kunnen kinderen zelf mee bepalen wat er aan bod komt. Uiteindelijk zou het helemaal leuk zijn als de kinderen zelf ook ideeën aandragen voor Tussennootjes. Op deze manier is hun betrokkenheid nog groter! De verborgen kracht van Tussennootjes Tussennootjes geven een moment rust en ontspanning en verhogen, door die onderbreking, uiteindelijk de concentratie. In mijn kleuterklas op basisschool Panta Rhei in Tilburg komen de Tussennootjes regelmatig aan bod. Ik heb het concept Tussennootjes in eerste instantie ontworpen voor de midden- en bovenbouwgroepen maar ik merk dat het ook in de kleuterklas een verrijking is! Samen met de kinderen maak ik kaartjes waar we m.b.v. symbolen korte muzikale spelletjes weergeven die we in het kistje doen. Het hulpje van de dag mag s morgens aan het kistje draaien. Zodra er aan het speeldoosje gedraaid wordt is het meteen muisstil. Na het muzikaal tussendoortje gaat iedereen weer ijverig aan het werk! Tussennootjes voldoen aan de kerndoelen: Leerlingen leren liedjes en leren ritme-instrumenten te gebruiken als ondersteuning bij het zingen (zingen en muziek maken/ ritme). Ze spelen en bewegen (bewegen op muziek). De leerlingen leren beelden, taal, muziek, spel en beweging te gebruiken om er gevoelens en ervaringen mee uit te drukken en om er mee te communiceren (luisteren naar en praten over muziek). Tussennootjes bevorderen het pedagogisch klimaat en de sfeer in de groep, alsook het groepsgevoel: Het Tussennootje is een gezamenlijke activiteit die door de kinderen samen uitgevoerd wordt. Dit is goed voor het groepsgevoel/ groepscohesie. Iedereen kan meedoen aan de Tussennootjes, niemand is hier heel erg goed of heel erg slecht in. Het zijn muzikale momentjes die je zonder muzikale bagage of muzikale achtergrond kunt uitvoeren. 43

3 T USSENNOOTJES Tussennootjes stimuleren de totale ontwikkeling. Daaronder vallen de volgende competenties. cognitieve competentie: Kinderen herinneren zich liedjes die ze geleerd hebben en ze zijn in staat om bewegingen uit te voeren wanneer een bepaald thema terugkomt. Ook kunnen ze ritmes onthouden en herkennen. creatieve competentie: In muziek wordt de creativiteit vooral vertaald in het ontwerpen en improviseren, bijvoorbeeld bij het maken van een geluidenspel of een rap. sociaal- emotionele competentie: Musiceren in de klas houdt in dat je moet samenwerken. De Tussennootjes worden klassikaal gedaan! zintuiglijke competentie: Oefeningen waarbij je verschillen in tempo, hoogte, sterkte en instrumentale klankkleuren moet onderscheiden of luisteropdrachten waarmee ze leren diverse aspecten van een totaal klankbeeld te onderscheiden. motorische competentie: Bij muziek en beweging gaat het vooral om de ontwikkeling van de grove motoriek: speelliederen, huppelen, dansen enzovoorts. Bij muziek maken gaat het meer om de ontwikkeling van de fijne motoriek (bv. spelen op een xylofoon). Tussennootjes zijn grenzeloos, net als muziek ook grenzeloos is. Ik heb de Tussennootjes-doos meegenomen en gebruikt tijdens mijn afstudeerstage in Suriname. De kinderen en de leerkrachten waren laaiend enthousiast! De muziekleerkracht van mijn stageschool was ook zeer enthousiast over de Tussennootjes. De muzieklessen die de muziekdocente gaf bestonden voornamelijk uit het zingen van godsdienstige liederen. Praten over muziek, naar muziek luisteren, muziek maken kwamen nooit aan de orde. Omdat de Tussennootjes kort en eenvoudig van opzet zijn en heel gemakkelijk aan een programma zijn toe te voegen, kunnen ze echt een leuke verrijking zijn voor het muziekonderwijs in Suriname. Reacties van docenten Leuke ideeën, creatief. De Tussennootjes zijn zonder veel voorbereiding te realiseren. Kinderen zijn meteen enthousiast. Leuk, fris en helder. Een gezellig tussendoortje waarmee de kinderen weer lekker fris worden. Gezellig. Het Tussennootjesdoosje met speeldoosje wekt nieuwsgierigheid op en geeft ook de sfeer aan. Erg leuk, duidelijke uitvoering. Erg leuk om te beginnen met het muziekje van het speeldoosje. Goed toe te passen/ lekker praktisch. Weinig voorbereiding/ korte duidelijke beschrijving. Je wordt zelf ook steeds enthousiaster. Het idee dat je toch iets aan muziek doet. Gevarieerd, niet alleen liedjes zingen. Veel enthousiasme van de kinderen (zodra je het kistje pakt). Het plezier en de ongedwongenheid waarmee de muzikale wereld van de kinderen wordt toegepast. Kinderen vinden het leuk en vragen naar een Tussennootje. Leuke onderbreking. Ik heb er maar even mee mogen werken. Zou het zeker vaker willen gebruiken. De leerlingen zijn wild enthousiast! Leuk/ afwisselend en goed uitvoerbaar. Brengt je ook weer op andere ideeën. Waar kan ik het Tussennootjesdoosje aanschaffen? Goed om kennis mee gemaakt te hebben. Deze vormen geven mij weer ideetjes als tussendoortjes`. Een top product! Gefeliciteerd. Hopelijk wordt het uitgegeven en op scholen toegepast. Reacties van kinderen: Tussennootjes in schema `Kijk, daar loopt de juf van die leuke dingetjes!` `Juf, wanneer kom je nog een keer bij ons in de klas een Tussennootje doen?` `Oh mag ik aan het muziekdoosje draaien!` Yes! Tijd voor een Tussennootje!` `Dat heb je leuk bedacht juf! Heeft je moeder je daarbij geholpen soms?` (Leerling groep 3) 44

4 TUSSENNOOTJES In het schema heb ik als voorbeeld zestien Tussennootjes uitgewerkt: vier Tussennootje per onderdeel. Boven de voorbeeldlessen staan de algemene benodigdheden vermeld: b.v. een actuele lijst van en een zandloper. Bij bewegen op muziek is het een extra stimulans als er ook cd s met hedendaagse muziek aanwezig zijn. Vraag eventueel de kinderen om zelf enkele cd s mee te nemen naar school. In de linkerkolom staat steeds een korte beschrijving van een Tussennootje met daarnaast in de rechterkolom een opsomming van de extra benodigdheden. CONCLUSIE Je kunt Tussennootjes altijd en overal gebruiken en ze kunnen aangepast worden aan de omstandigheden van elk moment! De kinderen die ermee gewerkt hebben en ook hun leerkrachten zijn er allemaal heel erg enthousiast over. Tussennootjes hebben mij en mijn creativiteit in het lesgeven veel inspiratie gegeven en daarmee mij en ook mijn leerlingen enorm verrijkt. Eefje Lamboo is in juni 2007 afgestudeerd aan de Fontys PABO te Tilburg en werkt nu fulltime als leerkracht in een kleuterklas op basisschool Panta Rhei te Tilburg Tussennootjes in schema Zingen binnen de groep (eventueel aan muziekdocent vragen welke liedjes de leerlingen geleerd hebben) maken / ritme binnen de groep (eventueel aan muziekdocent vragen welke liedjes de leerlingen geleerd hebben) Verschillende muziekinstrumentjes Zing een lied Bestaande, net aangeleerd(e) liedje(s) zingen. Variaties in zingen: - vals zingen - stoer zingen - op een bepaalde klank alles zingen bijvoorbeeld op de ou uu of oo klank. Hokjesspel De leerkracht tekent op het bord een groot vierkant. Dit wordt vervolgens in een aantal hokjes verdeeld. In samenspraak met de kinderen verschijnt in ieder hokje een tekening van iets dat geluid maakt (b.v. verschillende dierengeluiden). Als de tekeningen worden aangewezen maken de kinderen het bijbehorende geluid met hun mond. Bord en krijt Idols! Kies een aantal leerlingen als jury en laat de leerlingen om beurten (of in tweetallen) op de stip (hoepel) een liedje zingen voor de Jury. Na ieder optreden geeft de Jury commentaar. Wie gaat er voor naar de volgende ronde? Wie wordt de winnaar van Idols? Repareer een lied Een eenvoudig lied wordt in een aantal fragmenten verdeeld. De kinderen krijgen er ieder een enkel stukje toegewezen. De kinderen staan verspreid door het lokaal en zingen ieder bij herhaling hun eigen stukje van het lied. Iemand anders moet de kinderen in de goede volgorde voor de klas zetten en zo het liedje weer repareren. Hoepel Tekst van een liedje, in stukken geknipt Rap Een bestaand liedje rappen in plaats van zingen. Hierbij kan gebruik gemaakt worden van stoere hand/arm bewegingen. Wat hoor ik in de andere rij? Hoort die bij mij? Twee groepen kinderen zitten in een rij met de rug naar elkaar toe. Iedere groep heeft dezelfde instrumenten. De leerkracht laat, onzichtbaar voor de andere groep, een kind uit de ene groep op het instrument spelen. Het kind uit de andere groep met het hetzelfde instrument moet op dit geluid antwoorden. Wat zit er in de zak? Om de beurt pakt een leerling een denkbeeldig muziekinstrument uit de tas/ zak. Vervolgens wordt dit met gebaren gedemonstreerd. De anderen leerlingen raden wat het is. - Veel instrumenten, telkens twee dezelfde - Voor ieder kind een stoel Oude tas of zak Liedjesestafette De leerlingen staan in een rij. De voorste zingt een regel uit een liedje, en sluit achter in de rij aan. Hierna zingt de voorste de volgende regel, en sluit weer achteraan in de rij. Enzovoort. 45

5 Bewegen op muziek Bij veel Tussennootjes heb je muziek nodig. Vraag de leerlingen om muziek mee te nemen die zij mooi vinden. Dit is nog een extra motivatie! Een cd-speler Luisteren naar / praten over muziek Cd - speler Spiegelspel Twee leerlingen maken tegenover elkaar dezelfde beweging. Eventueel ondersteund door muziek Ochtendgymnastiek Ochtendgymnastiek op muziek waarbij de lichaamsdelen goed wakker worden geschud! Figurendans Met de kinderen wordt een (geometrische) figuur afgesproken, b.v. een cirkel. Terwijl de muziek speelt loopt iedereen door elkaar. Als de muziek stopt moet de groep zo snel mogelijk de afgesproken figuur vormen. Geef door! De leerlingen staan in een lange rij met de armen in elkaar gehaakt. Er wordt een Sambabal doorgegeven. De leerling die de Sambabal vastheeft als de muziek stopt, is af. - - Sambabal Herhalingen?? Luisteren of er b.v. herhalingen of rijmwoorden in de muziek zitten Zoek de hoek Emotiekaartjes neerzetten in hoeken van de klas: loop naar de hoek als je vindt dat de muziek bij een bepaalde emotie hoort. - - Emotiekaartjes: bang, blij, boos, verdrietig Letterspel Prik een letter in de krant/ boek. De leerlingen vormen groepjes of individueel namen met deze letter op tijd. Er kunnen namen gevormd worden m.b.t. de volgende categorieën: - naam zanger/ zangeres - naam liedje - naam instrument Het groepje dat als eerste bij alle categorieën een naam heeft bedacht, roept stop. Dan moeten alle groepjes stoppen met schrijven en worden de antwoorden besproken en de punten verdeeld (b.v. 2 punten per juist antwoord). - Krant/ boek - Pen en papier - Zandloper Wat ben ik (instrument)? De leerlingen krijgen een kaartje op het voorhoofd of rug geplakt met een instrument erop. Door vragen te stellen aan andere kinderen moeten de kinderen erachter zien te komen welk instrument ze zijn. Dit kan ook individueel door maar één leerling een kaartje op te spelden. Deze leerling moet dan om beurten aan de andere leerlingen vragen stellen die alleen maar met ja, of nee beantwoord mogen worden. - Kaartjes met namen van verschillende muziekinstrumenten erop. - Plakband/ veiligheidsspelden om de kaartjes te bevestigen. 46