INHOUD. Inleiding. Biografische schets 2. Literatuur 4. Verantwoording inventarisatie 6. Catalogus. Gedateerde ontwerpen 8. Ongedateerde ontwerpen 9

Transcriptie

1 INHOUD Inleiding Biografische schets 2 Literatuur 4 Verantwoording inventarisatie 6 Catalogus Gedateerde ontwerpen 8 Ongedateerde ontwerpen 9

2 Inleiding INLEIDING Biografische schets J.F. Metzelaar ( ) opleiding Johan Frederik Metzelaar werd op 21 juli 1818 geboren te Rotterdam. Hij volgde een timmeropleiding en s avonds aanvullend tekenonderwijs in Rotterdam. In 1838 vestigde hij zich als zelfstandig timmerman. In zijn zaak leidde hij verschillende ambachtslieden op, onder wie ook bijvoorbeeld de latere architect J.H. Leliman ( ). 1 Bij de opleiding die Metzelaar volgde aan de Academie van Beeldende Kunsten en Technische Wetenschappen te Rotterdam was hij een van de beste leerlingen. Zo gaf de Academie hem een gouden medaille voor een prijsvraagontwerp en kort na de afronding van zijn studie werd Metzelaar er benoemd tot leraar. beroepspraktijk In 1847 vestigde Metzelaar zich als zelfstandig architect in Rotterdam. Toen werd hem ook de herbouw opgedragen van de Rotterdamse suikerfabriek, die net was afgebrand. Daarna volgden opdrachten voor verschillende stoomfabrieken. Rotterdam bleef zijn belangrijkste bouwterrein; hij ontwierp er het gebouw van de bijbank van de Nederlandsche Bank, de Officieren-Sociëteit in het Park en de Wasch-, bad- en zweminrichting. Daarnaast ontwierp hij met name villa s, boerderijen, koetshuizen, stallen en herenhuizen. In 1848 deed hij mee aan een prijsvraag voor de Rotterdamse Zuiderkerk. Architect A.W. van Dam behaalde echter de eerste prijs, Metzelaar de tweede. Het ontwerp van Van Dam is ook uitgevoerd. 2 In totaal is Metzelaar dertig jaar lang als architect actief geweest. Andere belangrijke gebouwen van zijn hand waren: het Leeskabinet, de Villa Hoboken ( , thans Natuurmuseum) en winkelhuis Bunnekamp & Mähler, alle te Rotterdam. 1 Het archief van J.H. Leliman wordt ook in het NAi bewaard, code LELI. 2 Het NAi beheert ook een aantal tekeningen van A.W. van Dam, code DAMA. 2

3 Inleiding In het jaar 1870 brak een belangrijke periode aan in Metzelaars carrière als architect. Hij werd benoemd tot Ingenieur-Architect voor Gevangenissen en Rechtsgebouwen bij het Departement van Justitie. Deze betrekking heeft hij waargenomen tot 1886, waarna zijn zoon, architect W.C. Metzelaar, de post overnam. Metzelaar bouwde in deze functie onder meer het tuchthuis in Leeuwarden, het gerechtsgebouw in Tiel, de kantongerechten te Hilversum, Alphen, Apeldoorn en Geldermalsen, en de cellulaire gevangenissen in Scheveningen, Breda, Arnhem en Groningen. Zijn zoon bouwde de koepelgevangenis in Haarlem. De gevangenissen in Scheveningen en Breda werden geroemd vanwege hun koepelvormige ijzeren overkapping. Ook Buitenlandse regeringen waren zeer geïnteresseerd in zijn ontwerpen, ook vanwege de constructie. In Breda had de koepel een spanwijdte van 56 meter. Metzelaar werd dan ook gevraagd in Zweden in dienst te treden als hoofdambtenaar bij Justitie. Dit sloeg hij echter af, omdat hij liever in Nederland wilde blijven. Dit terwijl hij volgens een tijdgenoot tweemaal zoveel betaald zou krijgen. nevenactiviteiten In 1839 werd Metzelaar benoemd tot leraar in de bouwkunst aan de Rotterdamse Academie, en bleef dit tot Vanaf 1860 was hij vervolgens leraar in de geschiedenis der bouwkunst aan dezelfde Academie, tot Metzelaar was vanaf de oprichting van de Maatschappij tot Bevordering der Bouwkunst in 1842 lid. Hij won ook enkele door de Maatschappij uitgeschreven prijsvragen, bijvoorbeeld voor een groote boerderij met aanhorigheden. In 1892 werd hij benoemd tot erelid. Hij nam eerder ook zitting in het bestuur en was erelid van de afdeling Rotterdam van de Maatschappij. Ook was hij erelid van het Genootschap Pulchri Studio te Den Haag. Verder was hij Ridder in de orde van de Nederlandse Leeuw en Ridder in de Gustaaf- Wasa-orde van Zweden. Metzelaar is overleden op 22 januari 1897 in Rotterdam. 3

4 Inleiding Literatuur Publicaties van J.F. Metzelaar Metzelaar, J.F., Stalling en koetshuis. Van den heer J.A. Nottebohm, te Rotterdam, Bouwkundige Bijdragen 14 (1865), Metzelaar, J.F., Winkelhuis te Rotterdam, Bouwkundige Bijdragen 14 (1867), Metzelaar, J.F., Boerderij, toebehoorende aan den heer J. van Hoboken van Cortgene, Bouwkundige Bijdragen 15 (1867), Metzelaar, J.F. e.a., Teekenonderwijs op de openbare en bijzondere scholen in Nederland, Bouwkundige Bijdragen 18 (1871), Metzelaar, J.F., Een bouwkunstig spook, De Tijdspiegel (1878) deel 2, Metzelaar, J.F. en H.P. Vogel, Restauratie van het raadhuis te s Gravenhage, Bouwkundig Weekblad 1 (1881) 3,

5 Inleiding Secundaire Literatuur Jan Frederik Metzelaar, De Opmerker 32 (1897) 5, 33. Berens, H., W.N. Rose ( ). Stedebouw, civiele techniek en architectuur, Rotterdam Jong, S.D. de, J.H. Leliman ( ). Eclecticisme als ontwerpmethode voor een nieuwe bouwkunst, Rotterdam Krabbe, C.P., Ambacht Kunst Wetenschap. Bevordering van de bouwkunst in Nederland ( ), Zwolle Rieber, C.T.J. Louis, Johan Frederik Metzelaar, Bouwkundig Weekblad, 17 (1897) 5, Rosenberg, P.T.E.E., De Metzelaars, een halve eeuw justitiegebouwen, in: C.J. van der Peet en G.H.P. Steenmeijer (red.), De Rijksbouwmeesters, Rotterdam 1995, Woud, A. van der, The Art of Building. From Classicism to Modernity: The Dutch Architectural Debate , Hants/Burlington Woud, A. van der, Waarheid en karakter. Het debat over de bouwkunst , Rotterdam

6 Inleiding Verantwoording inventarisatie Acquisitie In 1987 werd door de Stichting Architectuur Museum, de voorloper van het NAi, na contact met dhr. A. van der Woud, een portefeuille met 42 tekeningen van J.F. Metzelaar aangekocht via een veiling bij veilinghuis Bubb Kuyper in Haarlem. Het aankoopbedrag was 4848 gulden. Vermoedelijk waren deze tekeningen afkomstig uit een verzameling tekeningen van W.M. Kam, de latere stadsarchitect van Amersfoort. Onder een ander veilingnummer werden namelijk tekeningen van Amersfoortse gebouwen van Kam aangetroffen. Deze werden door een handelaar aangekocht. Kam was als tekenaar in dienst bij Metzelaar, net als bijvoorbeeld ook C.M. Droogleever Fortuyn, waarvan ook tekeningen in deze tekeningencollectie te vinden zijn. Bewerking R. Vredenburg maakte in juni 1992 een plaatsingslijst van de collectie: een portefeuille met tekeningen van verschillende projecten. In totaal ging het om 46 tekeningen. In 2002 zijn de tekeningen geïnventariseerd en projectgewijs geordend. Daarbinnen is een chronologische ordening aangehouden, en voor de ongedateerde projecten een typologische. In de beschrijvingen is achtereenvolgens datering, project, documenten, aanvraagnummer, aantal bladen, techniek, voorstelling, datering, signering, teksten op de tekeningen en schaal genoteerd. De tekeningen werden stuk voor stuk genummerd met een t-nummer. Materiaal van Metzelaar in andere NAi-archieven In het archief van A.N. Godefroy bevindt zich een tekening door Godefroy en Metzelaar van de Rotterdamse Schouwburg, gedateerd februari Het betreft een opstand van de voorgevel. Deze tekening heeft aanvraagnummer GODE Een afbeelding van deze tekening is afgedrukt in: E. Botman, P. van den Heuvel, Het Tekeningenarchief A.N. Godefroy, architectuurtekeningen , Rotterdam 1989, 64. 6

7 Inleiding Aanwijzingen voor gebruik U kunt de tekeningen in deze collectie raadplegen met behulp van de aanvraagnummers, die u in de catalogus bij de beschrijvingen aantreft. Vermeld deze aanvraagnummers, mét de code METZ, op de aanvraagbriefjes aan de balie van de NAi-studiezaal. 7

8 Aanvragen als: METZ + aanvr.nr. CATALOGUS Gedateerde ontwerpen Ontwerp voor een gebouw voor het Leeskabinet, Rotterdam. tekeningen t 1, t 2, t 3, t 4, t 5, t 6, t 7 7 bladen, in potlood, inkt en waterverf op papier, met plattegronden, aanzichten, doorsneden en een interieurperspectief, gedateerd 27 februari en 10 april 1863 en 26 april 1874, teksten op de tekeningen: J.F. Metzelaar architect, Geteekend door W.H. Kam Ontwerp voor de Ruigeplaatbrug, bij het drinkwaterleidingterrein, Rotterdam. tekeningen t 8, t 9, t 10, t 11 4 bladen, lichtdrukken, met situatie, plattegronden, aanzichten, doorsneden en details, teksten op de tekeningen: Ruigeplaatbrug Westelijk landhoofd, Gemeente Rotterdam Behoort bij bestek no. 292, schaal 1 op 50 en 1 op

9 Aanvragen als: METZ + aanvr.nr. Ongedateerde ontwerpen Ontwerp voor een brug [over de Oudedijksche Wetering, Kralingen]. tekeningen t 12, t 13 2 bladen, in inkt op papier, met plattegrond, aanzichten, doorsneden en details. Ontwerp voor de verbouwing van een fabriek, opdrachtgever Nederlandsche Stoomboot Reederij, Feijenoord. Aanvraagnummer tekening t 14 1 blad, in inkt en waterverf op papier, met voorgevel en zijgevel, teksten op de tekening: Schets Ontwerp van de te verbouwen fabriek van de Nederlandsche Stoomboot Reederij te Feijenoord, door den heer J.F. Metzelaar, Geteekend door C.M. Drooglever Fortuyn. 9

10 Aanvragen als: METZ + aanvr.nr. Prijsvraagontwerp voor een Doopsgezinde Kerk, motto Menno Simons, Spijkerboorsteeg, [Amsterdam]. tekeningen t 15, t 16, t 17, t 18 4 bladen, in inkt op papier, genummerde serie, met plattegronden, aanzichten, doorsneden en details, schaal 1 op 20 en 1 op 100. Ontwerp voor een kerk, opdrachtgever Nederduitsch Hervormde Gemeente, Rotterdam. tekeningen t 19, t 20, t 21, t 22, t 23, t 24, t 25, t 26, t 27, t 28, t bladen, in inkt en waterverf op papier, genummerde en ongenummerde serie met plattegronden, aanzichten, doorsneden en een spreekgestoelte, teksten op de tekeningen: Ontwerp voor een kerk ten dienste der Nederduitsch Hervormde Gemeente te Rotterdam. Geschikt voor 1400 personen., Geteekend door W.H. Kam, Ontworpen door J.F. Metzelaar. Ontwerp voor een kerk, z.p. tekeningen t 30, t 31, t 32, t 33 4 bladen, in potlood, inkt en waterverf op papier, met plattegronden, aanzicht en doorsnede. 10

11 Aanvragen als: METZ + aanvr.nr. Ontwerp voor een woonhuis, [Haringvliet]. tekeningen t 34, t 35 2 bladen, in potlood en inkt op papier, met plattegronden en aanzichten. Ontwerp voor een woonhuis, Scheveningen. tekeningen t 36, t 37 2 bladen, in inkt en waterverf op papier, met plattegronden, gedateerd in november, schaal 1 op 100. Ontwerp voor de betimmering van een winkelhuis, z.p. tekeningen t 38, t 39 2 bladen, in potlood op papier, met aanzichten, schaal 1 op

12 Aanvragen als: METZ + aanvr.nr. Ontwerp voor een plafonddecoratie. Aanvraagnummer tekening t 40 1 blad, in potlood en waterverf op papier, met aanzicht. Ontwerp voor een console, z.p. Aanvraagnummer tekening t 41 1 blad, in potlood op papier, met aanzichten. Sjabloon voor een ornament, z.p. Aanvraagnummer tekening t 42 1 blad, sjabloonvorm. 12

13 Aanvragen als: METZ + aanvr.nr. Sjabloon voor decoratief schilderwerk ornament, z.p. Aanvraagnummer tekening t 43 1 blad, sjabloonvorm van een bloem, potlood en verf op papier. Oud Hollandse kast, z.p. tekeningen t 44, t 45 2 bladen, in potlood op papier, met aanzichten, schaal 1 op 5. Drievoet kandelaar voor de ingang van de Officieren Sociëteit, Park, Rotterdam. tekening t 46 1 blad, in inkt op papier, met aanzicht, teksten op de tekening: Drievoet Candelabre voor den ingang van de Officieren-Sociëteit, Park, Ontworpen door J.F. Metzelaar, Geteekend door C.M. Droogleever Fortuijn. 13