Tweede deel van de excursie over de monumenten in de binnenstad 21 mei Nieuwe Tielseweg Villa Spoorenberg

Transcriptie

1 Nieuwe Tielseweg Villa Spoorenberg De deelnemers werden rondgeleid vanaf de villa Spoorenberg aan de nieuwe Tielseweg. De begeleiders tijdens deze wandeling waren Peter Schipper en Ton Schiltmans. Beide heren zijn betrokken bij Waardevol Tiel. Ook de penningmeester en tevens lid van onze vereniging deed zijn opwachting. Vierentwintig personen hebben meegewandeld. Een aantal introducés heeft achteraf blijk gegeven van hun waardering voor deze wandeling. Leden die deze dag niet aanwezig konden zijn vonden dit zeer spijtig en hebben gevraagd om een herhaling. Zij vinden het uniek om ook het interieur van diverse monumenten te bekijken. Wij hebben al eerder aangegeven, indien er belangstelling voor bestaat, de mogelijkheid kan worden gecreëerd om dit op een groot scherm te laten zien. De villa Spoorenberg is genoemd naar een van haar bewoners de heer P.J. Spoorenberg, die In de dertiger jaren hier woonde en medefirmant was van de eerste Nederlandse Glucose en Caramelfabriek. Het terrein waarop ondermeer de villa staat heeft in het verleden een bedrijfsbestemming gekregen, om een eventuele uitbreiding van de Glucosefabriek mogelijk te maken. De statige villa is gelegen in een fraaie tuin met aan de voorzijde twee oude hoge bomen en rechts van het pand een oprijlaan met een rij fraaie populieren. De villa met tuin is gelegen aan het begin van het Sterrebos. Recht tegenover het pand is aan de overzijde van de straat nog een grote villa uit dezelfde periode gelegen. Samen vormen deze twee villa's een fraaie entree van het Sterrebos. De gotische Maartenskerk domineert het gezicht achter de villa Spoorenberg. Pagina 1

2 Op deze plek stond vroeger de fabriek Pagina 2

3 Nieuwe Tielseweg Rechtbank Dit gerechtsgebouw uit de periode behoort tot de meest rijk uitgevoerde gerechtsgebouwen uit de negentiende eeuw in ons land. Het gebouw werd als arrondissementsrechtbank en kantongerecht ontworpen door Rijksbouwmeester Johan Frederik Metzelaar ( ). J.F. Metzelaar was aanvankelijk werkzaam als architect in Rotterdam. Metzelaar was in zijn architectuur sterk gericht op de internationale ontwikkelingen. Hij had veel belangstelling voor met name het Duitse neoclassicisme en eclecticisme. J.F. Metzelaar werd in 1870 aangesteld als rijksbouwmeester voor de Justitiegebouwen. Vanaf 1883 werd zijn zoon W.C. Metzelaar aangesteld als zijn assistent. Hij nam na het pensioen van Johan Frederik de leiding over en bleef in dienst van Justitie tot in Tiel was sinds 1811 al zetel van een arrondissementsrechtbank, meteen vanaf de hervorming van het rechtstelsel, waarbij Nederland naar Frans voorbeeld werd onderverdeeld in zeven departementen, vierendertig arrondissementen en tweehonderdtwintig kantons. De Tielse rechtbank was aanvankelijk ondergebracht in een deel van het oude stadhuis, zoals wel in meer steden het geval was. Het nieuwe, in opdracht van het Rijk tot stand gekomen rechtsgebouw werd net buiten de stadswallen gebouwd aan de Nieuwe Tielseweg nabij de Waal en de achttiende-eeuwse Plantage, een fraai park, dat aan het gebouw een fraaie setting meegaf. Het gerechtsgebouw te Tiel kreeg een zeer rijke en bijzondere opzet. De gemeente stelde in 1878 kosteloos een terrein beschikbaar en het ontwerp van Metzelaar uit 1879 werd in 1882 voltooid. Het werd echter het enige arrondissementsgebouw dat J.F. Metzelaar mocht uitvoeren en behoorde dan ook meteen tot zijn hoofdwerken, naast zijn imposante koepelgevangenissen in Arnhem en Breda. Pagina 3

4 Het gerechtsgebouw op een oude, ingekleurde ansichtkaart Het gebouw werd opgetrokken op een rechthoekige plattegrond en werd geheel onderkelderd, zodat de begane grond verheven van het maaiveld kwam te liggen, zoals ook bij de oudere gerechtsgebouwen gebruikelijk was. Aan de voor- en achterzijde bestond het ontwerp uit een dwars geplaatste tweelaags vleugel met zijtopgevels en bij de voorvleugel een fronton boven de monumentale naar voren springende entreepartij. Tussen deze vleugels bevindt zich een driebeukige sectie, waarvan het middendeel de feitelijke zittingszaal bevat waarvan de gevels en kap iets hoger zijn dan die van de vooren achtervleugel. In totaal twaalf hoog geplaatste rondboogvensters (zes per zijgevel) verlichten deze zaal. De lagere zijbeuken bevatten kantoor- en dienstruimten. De zaal, maar ook andere ruimten kregen een rijk uitgedost interieur, thans met name in de zaal nog gaaf bewaard gebleven. In de voorvleugel was links het kantongerecht opgenomen en rechts bevond zich het bureau van de rechter-commissaris. Centraal in de achtervleugel is de raadkamer ondergebracht. Pagina 4

5 Het Kantongerecht werd in 1882 gebouwd als Arrondissementsrechtbank. Sinds 1935 doet het alleen dienst als kantongerecht. Het gebouw heeft een overdaad aan detailleringen, ontleend aan verschillende bouwstijlen en is ontworpen door architect J.F. Metzelaar, die ook de markante koepel gevangenissen van Breda, Haarlem en Arnhem schiep. Het kantongerecht werd in 1996 na een restauratie van drie jaar weer in gebruik genomen. Architect Otto van Dijk noemde het gebouw bij de heropening "een prachtige suikertaart". Pagina 5

6 Rechtbankstraat De parkeergarage Zoals in de uitnodiging al was aangegeven beschouwd De Tielse Binnenstad Vereniging het nieuwe cultuur kwartier nu al als gemeentelijk monument. Daarom zullen zijn we op 21mei ook de garage gaan bekijken. In de garage zijn kunstwerken opgehangen die de geschiedenis van Tiel weergeven. De heer Bert-Jan Teunissen (manager bij de gemeente Tiel) nam u mee en vertelde u alles over de nieuwste technieken die zijn gebruikt in de garage. (recente) opgravingen en de verandering in de loop van de rivieren en het landschap door de eeuwen heen. oude landkaarten, plattegronden en archeologische vondsten verwerkte Sylvia in haar kleurrijke panelen. u vindt ze op de parkeerlagen p - 3: middeleeuwen en Hanzestad en p -4: prehistorie en Romeinen. Cor Litjens woont en werkt in Deest. Hij is vooral geïnteresseerd in de wederopbouw, de architectuur en de industriële tijd van de stad Tiel. Zijn monumentale werken voor parkeerlaag p-1 :tweede wereldoorlog en wederopbouw en p -2: industriële tijd met de Daalderop-en Betuwefabriek zijn uitgevoerd in het bruinrode cortenstaal en het zilverkleurige aluminium. Op de pilaren staan symbolen. Dit zijn silhouetten van de Daalderop- en Betuwefabriek (p -2) en Tielse wederopbouwpanden in de binnenstad (p-1). Tekst overgenomen van de folder Kunst in Zinder en Westluidense Poort. Iedere etage van de parkeergarage brengt de bezoeker verder terug in de tijd. Iedere etage verwijst naar een periode uit de Tielse geschiedenis en heeft daarnaast zijn eigen kenmerkende kleur en symbolen op de pilaren. Behalve leerzaam en fascinerend is dit ook erg praktisch voor het snel terug vinden van de auto. Schilder en fotograaf Sylvia Janssen van Doorn (1962 Dodewaard) en beeldend kunstenaar Cor Litjens (1956 Nijmegen) hebben samen, in opdracht van de gemeente de historie van Tiel in beeld gebracht. Beide kunstenaars hebben dit gedaan vanuit hun eigen optiek. Sylvia Janssen van Doorn woont en werkt in Tiel. Zij is al heel lang gefascineerd door de rijke geschiedenis van deze streek, de Pagina 6

7 Op 15 november 1944 blaast de Duitse bezetter de Waterpoot op. In 1978 heeft het gemeentebestuur besloten om het monument te herbouwen. Op deze plaat is de binnenstad van Tiel te zien. De gaten geven de plaatsen aan die in de oorlog zijn gebombardeerd. Daalderop Betuwefabriek Pagina 7

8 In de Kelder van de garage is de een collage te zien over Tiel. De informatie is m.b.t. de tennaamstelling van Tiel is helaas niet correct. Dioli is nooit de de vroegere naam van Tiel geweest. Resumé Kunst en geschiedenis wijzen de weg in parkeergarage De geschiedenis van Tiel is terug te zien in de parkeergarage. Kunstenaars Sylvia Janssen van Doorn en Cor Litjens, beiden wonend en werkend in de regio, maakten speciaal hiervoor kunstuitingen. Iedere etage brengt de bezoeker verder terug in de tijd. De parkeergarage vertelt als het ware een verhaal. Hoe dieper u de garage inrijdt, hoe dieper u de geschiedenis in gaat. Iedere parkeerlaag heeft zijn eigen themakleuren en kenmerkende opdruk op de kolommen. Die verwijzen naar een periode uit de Tielse geschiedenis. Parkeerlaag -1: Tweede Wereldoorlog en wederopbouw Parkeerlaag -2: Industriële tijd (Firma Daalderop- en Betuwefabriek) Parkeerlaag -3: Middeleeuwen en Hanzestad Parkeerlaag -4: Prehistorie en Romeinen Op elke parkeerlaag zijn ook kunstuitingen die herinneren aan die tijd. Tekst overgenomen van de facebookpgina zaak van de stad. Pagina 8

9 Tolhuiswal Op het terrein van de familie van Helden zijn de fundamenten van de oude molen te zien. Zij zijn ook lid van onze vereniging. Mede daarom mochten wij een blik werpen op deze plaats. Het plein De Groote sociëteit Streekmuseum De Groote Sociëteit met zijn statige voorgevel stamt uit De Groote Sociëteit is gebouwd als ontmoetingsplaats voor heren van gegoede stand die in 1764 hun sociëteit oprichtten. De bouwkosten bedroegen destijds vijfhonderd gulden. Deze som werd bijeengebracht door honderd obligaties uit te geven. Ook dit gebouw heeft zware schade opgelopen tijdens de Tweede Wereldoorlog. In 1972 werd het gerestaureerd. Pagina 9

10 Om lid te kunnen worden van de vereniging moet er gestemd worden. Pagina 10

11 Westluidense straat Pankoekhoek Na de excursie konden de leden bij de Pankoekhoek een kopje koffie met appelgebak krijgen tegen een speciale prijs. Ruud en Loes van de Bergh zijn ook lid van onze vereniging Mocht u meer willen weten over deze door ons georganiseerde wandeling schroom dan niet om contact op te nemen met het secretariaat. De TBV kijkt terug op een geslaagde wandeling! Pagina 11