WERKING. Neerslag. Algemeen 1

Transcriptie

1 WERKING Neerslag Algemeen 1 Volgens het KMI bedraagt de neerslag in Laag- en Midden-België gemiddeld tussen de 750 en de 850 mm. In de Kuststreek is oktober de natste maand, terwijl voor Laag- en Midden-België de grootste hoeveelheid neerslag in de periode juli-augustus valt. In Hoog-België zijn er twee maxima : juliaugustus en december-januari. De afwijking van de maandelijkse hoeveelheid neerslag situeert zich tussen 40% en 50%, naargelang de maand. Dit betekent dat men zich 2 maal op 3 mag verwachten aan maandelijkse hoeveelheden neerslag begrepen tussen 50% en 150% van de normale waarde. Voor de jaarlijkse gemiddelde waarde is de veranderlijkheid slechts ongeveer 15%. Dit komt door de compensatie van de opeenvolging van de verschillende weertypen. In het grootste deel van het land zijn er gemiddeld 200 regendagen (met meer dan 0,1 mm/dag). Het gemiddelde aantal regendagen vermeerdert licht naar Hoog-België toe (216, met een maximum van 230 in de Hoge Venen) en vermindert naar de Kust toe (182). De veranderlijkheid van deze getallen bedraagt ongeveer 25 dagen. In december en januari is het gemiddeld aantal regendagen het grootst (15 tot 20) over het gehele land en van mei tot augustus is het aantal regendagen geringer (13 tot 17). De veranderlijkheid van het maandelijks aantal regendagen benadert de 5 dagen, wat wil zeggen dat men zich normaal niet aan minder dan 8 regendagen en aan niet meer dan 25 dagen moet verwachten. Het kan nochtans voorkomen, weliswaar zeer zelden, dat men slechts 2 of 3 regendagen, of meer dan 26 tot 30 regendagen tijdens een maand telt 2. De intensiteit van de regenval kan zeer verschillend zijn. We spreken van frontale neerslag bij aanhoudende regen van 1 tot 2 mm water per uur. Een dag met lichte motregen geeft 2 tot 4 mm in 24 uur, uitgezonderd in de Ardennen, waar de intensiteit het dubbele kan bedragen. Een sterke neerslagvlaag geeft 1 tot 2 mm per minuut en een zeer hevige neerslagvlaag 3 tot 4 mm per minuut. In onze streken ligt de maximale intensiteit nooit boven de 5 mm per minuut gedurende enkele minuten. Een zwaar onweer geeft 30 tot 80 mm neerslag, terwijl de hoeveelheid soms boven de 100 mm in 2 of 3 uur ligt voor zeer hevig onweer. 1 Bron : KMI 2 Zo viel er in de hele maand april 2007 in de oostelijke kuststreek geen millimeter regen, terwijl het in december 2012, op 4 dagen na, elke dag regende. Van de extreem hoge neerslagwaarden registreerden we (met eigen metingen) 232 mm neerslag in september 2001, d.i. ruim driemaal de normale waarde voor de maand september voor onze streek.

2 Neerslag in 2015 In huidig verslag maken we voor de evaluatie van de neerslag over het jaar 2015 in het oostkustgebied gebruik van de gegevens van vier meetstations, nl. een KMI-meetstation te Knokke (Graaf Jansdijk 428) en drie meetstations van de Vlaamse Milieumaatschappij, nl. te Brugge (Dampoort), te Dudzele (pompstation Ronselarebeek) en te Oostkamp (Kampveld/Hertsbergebeek). De totale neerslag voor 2015 bedroeg te Knokke-Heist 894 mm, te Brugge 895 mm en te Oostkamp 833 mm. Het meetstation te Dudzele wordt hier even buiten beschouwing gelaten omdat de juistheid van de meetgegevens niet gegarandeerd lijkt. Het gemiddelde van de drie weerhouden Neerslag in 2015 Oostkamp Brugge Knokke jan feb mrt apr mei jun jul aug sep okt nov dec meetstations bedraagt 874 mm, wat ongeveer 14% boven de normale neerslag (ca. 750 mm) ligt voor het oostkustgebied. Uit de vergelijking van de drie meetstations blijkt dat de maandelijkse neerslaghoeveelheden meestal gelijklopend zijn, behalve in de zomerperiode (i.c. mei, augustus en september) waar soms grotere afwijkingen te zien zijn. Dit laatste wordt uiteraard verklaard door onweersbuien die zeer lokaal plaatsvinden en typisch zijn voor de zomer. Een vergelijking van de neerslagwaarden 2015 te Brugge met de langdurig gemeten gemiddelden te Oostkerke gaf enkele merkwaardige resultaten. Januari ging door als een eerder natte maand met een neerslaghoeveelheid (111 mm) die bijna het dubbele bedroeg van de normale waarde (58 mm) en verdeeld over 24 regendagen. De periode februari tot en met juni was dan weer eerder droog te noemen waarbij iedere maand lager scoorde dan het langdurig gemiddelde. Vooral de maand april was extreem droog (13 mm tegenover 43 mm normaal). De zomer mag globaal genomen als nat worden beschouwd waarbij juli dan wel eerder lichtjes nat mag worden genoemd, terwijl augustus en vooral september zeer nat waren. De extreem hoge dagwaarden van het jaar vielen trouwens ook Uittreksel jaarrapport

3 OOSTKUSTPOLDER Gewone algemene vergadering 15 maart 2016 in deze periode te noteren, nl. op 30 augustus (50 mm) en op 3 en 13 september (resp. 13 en 21 mm). Het najaar bracht afwisseling in de neerslagsituatie. Zowel oktober als december scoorden zeer laag op het vlak van neerslag (telkens ongeveer de helft van de normale waarde), terwijl november daarentegen uitgesproken nat was (153 mm tegenover 71 normaal). April kende 8 mm neerslag 1200 regendagen met in totaal slechts mm neerslag Hoewel oktober en december 763 gemiddelde = uitzonderlijk 663 normaal = 750 droog waren, viel 600 er toch neerslag in ongeveer de 400 helft van het aantal dagen. 200 Januari spande evenwel de kroon 0 met 24 regendagen op 31, onmiddellijk gevolgd door november met 22 op 30. Het aantal regendagen in 2015 bedroeg 189. Normaal is dit voor de kustzone 182. Uit dit alles kunnen we concluderen dat het voorbije jaar, althans wat de neerslag betreft, een vrij normaal jaar was, zowel qua neerslaghoeveelheid als qua aantal regendagen. De periodes van grote neerslag, en de daarmee samenhangende evenwel beperkte wateroverlast, brachten de landbouwwerkzaamheden in 2015 niet in het gedrang. De hoge neerslagwaarden van augustus kwamen na een zeer gunstige maand juli, die toeliet de oogstwerkzaamheden tot een goed einde te brengen. Verder hadden de relatief hoge neerslaghoeveelheden van september en november geen uitgesproken negatieve gevolgen voor de landbouw omdat de polderpeilen steeds voldoende beheersbaar bleven. Peilbeheer Algemeen In de poldergebieden is het peilbeheer een subtiel spel, waarbij het ontvangen (onder de vorm van neerslag), het (tijdelijk) bergen en het afvoeren (lozing op zee) in onderling en samenhangend verband staan en met elkaar dienen te worden afgewogen. Die afweging gebeurt in functie van veiligheid en leefbaarheid. Veiligheid moet worden gewaarborgd zowel naar de personen als naar hun goederen. In gebieden die voor hun waterhuishouding van het getij afhankelijk zijn, zoals de Uittreksel jaarrapport

4 polders, is nooit volledige garantie op droge voeten te geven. Vooral in het winterhalfjaar moet rekening gehouden worden met hoge grondwaterpeilen de verzadiging van de bodem die een natuurlijke versnelde afvoer van het neerslagwater naar de waterlopen teweegbrengt. Hierdoor vermindert het bufferend vermogen van het gebied en moet in een snellere waterafvoer worden voorzien wil men wateroverlast of overstroming vermijden. Het vlakke reliëf van de polders en hun ligging onder het vloedpeil van de zee laat weinig speelruimte. In extreme omstandigheden (toestand van zeer hoge grondwaterpeilen en langdurige of intense neerslag) werkt het poldersysteem als een verzadigde spons waar elke druppel neerslag onmiddellijk moet kunnen afgevoerd worden. De afhankelijkheid van het getij is een bijkomende beperkende factor die tot minder veiligheid en bijgevolg tot meer schade kan leiden. Vooral bij doodtij, dat zich enkele dagen 6 Noordzee : eb en vloed tot na het eerste en laatste kwartier van de maan voordoet, treden vaak problemen op met de afwatering. Het ebpeil bereikt dan immers niet zijn laagste stand, zodat er dan slechts een gering verschil is tussen het polderpeil en het zeepeil. In dergelijke omstandigheden moet de lozing van het achterwater vaak gedurende meerdere tijbewegingen worden uitgesteld. Hoe tegenstrijdig het ook moge lijken, het is dan ook meestal bij springtij dat de beste voorwaarden aanwezig zijn voor een goede afwatering van de polders. Bij springtij is er een grote peilfluctuatie op de Noordzee, zodat dan niet alleen het vloedpeil extreem hoog kan zijn (wat meestal irrelevant is voor de afwatering van de polders), maar ook het ebpeil vaak zeer laag is. Zoals hoger uiteengezet behoort het zuidelijke deel van de Oostkustpolder tot de zandstreek, met niveaus variërend tussen de 4,00 m (Assebroekse Meersen) en 24,10 m TAW (cuestagebied van Oedelem). Het peilbeheer wijkt in dit hellend gebied uiteraard sterk af van dat in de polderstreek, en is er voornamelijk op gericht het water zoveel als mogelijk op te houden in de stroomopwaartse gebieden, ter vrijwaring van de stroomafwaartse gebieden. Eens het water de lage zones heeft Uittreksel jaarrapport

5 bereikt, met het gevaar van wateroverlast of mogelijke overstromingen tot gevolg, komt het er dan wel op aan de lozingsmogelijkheden naar de afvoerkanalen (Gentse Vaart, Zuidervaart en Leopoldkanaal) optimaal te benutten. Operationeel meetnet Om een dynamisch peilbeheer te kunnen voeren, zijn meetgegevens nodig. Dynamisch peilbeheer betekent dat de waterbeheerder streeft naar een peil dat maatschappelijk zo breed mogelijk gedragen is en zo veel als mogelijk gedifferentieerd is in tijd en ruimte. In de noordelijke zones van de Oostkustpolder beschikken we over meetreeksen van oppervlaktewaterpeilen, grondwaterpeilen en neerslagwaarden sedert Een correcte interpretatie van die massa aan gegevens moet leiden tot een goede inschatting van de meest aangewezen peilen op een bepaalde locatie en op een bepaald moment. Naast de gegevens uit het zelfstandig meetnet van de Oostkustpolder, zijn ook heel wat gegevens ter beschikking van verscheidene administraties van het Vlaamse Gewest, o.m. het Hydrologisch Informatie Centrum (HIC) dat behoort tot het Waterbouwkundig Laboratorium bij het Departement Mobiliteit en Openbare Werken van de Vlaamse Overheid, en de Vlaamse Milieumaatschappij (VMM), Afdeling Operationeel Waterbeheer. In 2015 besloot de Oostkustpolder, op vraag van de VMM en het HIC, alle meetgegevens te centraliseren naar één infopunt, te raadplegen via de website Deze gegevens zijn eveneens via de eigen website van de Polder te raadplegen. In een volgend hoofdstuk wordt dieper ingegaan op het bestaande meetnet van de Oostkustpolder en de uitbreiding die in de loop van 2015 werd gerealiseerd. Peilbeheer in 2015 Hoogwaterbeheer 2,5 2,4 2,3 2,2 2,1 2 1,9 1,8 1,7 1,6 1,5 Peilen Vuile Vaart Knokke-Heist Er zijn in de loop van 2015 nooit extreem hoge waterpeilen geweest. Beperkte hoogwatertoestanden waren er halverwege januari en begin december. De hoogste pieken werden genoteerd op 14 januari met een peil van 2,36 m TAW en op 1 december met een Uittreksel jaarrapport

6 peil van 2,24 m TAW, beide gemeten op het meest representatieve punt zijnde de Vuile Vaart ter hoogte van de Greveningedijk te Westkapelle. Er was op geen enkel ogenblik nood aan de inzet van de mobiele pompen. Op de Ronselarebeek te Dudzele stegen de maxima in de eerste helft van januari tot 2,27 m TAW en begin februari tot 2,20 m TAW. Op 23 september kregen we nog een eenmalige piek van 2,25 m TAW om in de laatste week van november te eindigen met twee pieken van resp. 2,31 en 2,23 m TAW. De pompen hoefden slechts gedurende enkele dagen in december te worden ingeschakeld. Aan het pompstation van de Hoofdsloot te Oostkamp beleefden we een rustig jaar. Er werd slechts één kleine piek genoteerd van Pompstation Hoofdsloot ,10 m TAW op de Gentse 6,5 Vaart, wat resulteerde in een 6,0 eenmalige korte opstoot van de polderpeilen tot 4,30 m 5,5 Afvoersloot TAW in het stroomgebied 5,0 van de Hoofdsloot. Vanaf 4,5 einde mei werd het Aanvoersloot 4,0 polderpeil systematisch verlaagd van gemiddeld 3,95 3,5 naar 3,65 m TAW, dit op 3,0 vraag van de Vlaamse Landmaatschappij in wier opdracht op dat ogenblik natuurinrichtingswerken in de Assebroekse Meersen van start waren gegaan. Van eind augustus tot eind september was er nog enige peilfluctuatie met een maximum van 4,25 m TAW op 24 september, maar tot het einde van het jaar kon een stabiel peil van ± 3,60 m TAW perfect gehandhaafd worden. Spijts de summiere meetgegevens waarover we beschikken m.b.t. de peilen op het St.-Trudoledeken te Assebroek, kunnen we nu al besluiten dat de saneringswerken die de Polder heeft uitgevoerd op het traject tussen de Odegemstraat en de Baron Ruzettelaan (zie verder) hun effect niet gemist hebben. Waar we voorheen bij hoge waterstanden peilverschillen noteerden tussen de 40 en 50 cm, zijn deze thans gereduceerd tot ca. 20 cm. Deze verbeterde afwatering via het St.-Trudoledeken heeft een gunstige invloed op het peilbeheer van de Hoofdsloot met een verminderde werking van het pompstation aldaar tot gevolg. Wat het middengebied (voormalige Damse Polder) betreft beschikken we over enkele summiere gegevens, weliswaar in de meest representatieve regio, nl. te Lapscheure. Op de waterloop Haringgat werden op 15 januari peilen tot 2,71 m TAW genoteerd. Dit peil ligt ca. 20 cm hoger dan het tot dusver berekende maximum. In de overige delen van de Polder zijn geen relevante peilen bekend en verwijzen we naar het hoofdstuk betreffende de uitbreiding en optimalisatie van het peilmeetnet. Zoals bekend vormt het Leopoldkanaal de hoofdafwatering voor het grootste gedeelte van de Oostkustpolder. Het openen en sluiten van de sluizen van het Leopoldkanaal te Zeebrugge gebeurt volautomatisch via meting van twee peilen nl. t.h.v. Damme en t.h.v. Maldegem. De bemeestering Uittreksel jaarrapport

7 van deze sluizen is in handen van de NV Waterwegen en Zeekanaal. Door een berekening met deze twee peilen als parameter worden vervolgens de sluizen aangestuurd. Per tijbeweging beschikt de beheerder van het Leopoldkanaal over ongeveer 6 uren om het polderwater te lozen, nl. vanaf enkele uren voorafgaand aan het laagste zeepeil (eb) tot enkele uren daarna. Per etmaal kan er derhalve in normale omstandigheden, dus zonder storm of ongunstige tijen, gedurende ongeveer 12 uren water worden geloosd. Sinds het voorjaar van 2014 zijn twee vijzelpompen operationeel die het water van het Leopoldkanaal kan opmalen naar het Afleidingskanaal van de Leie. Deze pompen, met een gezamenlijke capaciteit van 10 m³/sec., hebben als doel de hoogste waterstanden in het Leopoldkanaal af te vlakken. Volgens een peilprotocol, onderschreven door de Oostkustpolder op 3 april 2012, is een aanslagpeil van 2,20 m TAW en een afslagpeil van 2,00 m TAW afgesproken. Blijkens informatie ons ter beschikking gesteld door de diensten van de NV Waterwegen en Zeekanaal zijn de pompen bij hoge waterstanden op het Leopoldkanaal zowel in november als in december 2015 automatisch in werking gegaan. Dit gebeurde eenmalig op 22 november bij een peil van 2,24 m TAW en driemaal op 30 november en 1 december bij peilen van 2,24 en 2,25 m TAW. Bovendien wordt de goede werking van de vijzels wekelijks getest. Laagwaterbeheer Bevloeiingspunten in de Oostkustpolder Naast de beheersing van het hoogwaterrisico, is er voor de Polderbesturen een belangrijke taak weggelegd inzake het tegengaan van verdroging. De Polders hebben hierin een lange ervaring opgebouwd. Om verdroging tegen te gaan worden in de Polders traditioneel in het zomerhalfjaar hogere peilen ingesteld. De Oostkustpolder beschikt over uitgebreide mogelijkheden tot kunstmatige aanvulling van het oppervlaktewater. In de voormalige Zwin- Polder gebeurt dit via de effluentlozing van het zuiveringsstation te Knokke, en via zes watercaptatiepunten op de Damse Vaart en één op de Brugse Ringvaart. In de Damse Polder gebeurt dit via vijf captatiepunten op de Damse Vaart en in de Polder St.- Trudoledeken door terugvloei vanuit de Gentse Vaart via het afvoerkanaal van de Hoofdsloot te Oostkamp. Het essentiële verschil tussen zomer- en winterpeilen bestaat erin dat de zomerpeilen relatief Uittreksel jaarrapport

8 stabiel zijn, terwijl de winterpeilen veel meer fluctueren waarbij deze laatste vaak zeer laag, dan weer zeer hoog kunnen zijn. In normale winters kan het dan gebeuren dat, in de perceptie, de winterpeilen systematisch laag worden gehouden, terwijl het voor de waterbeheerder dan enkel de bedoeling is voldoende buffermogelijkheid te voorzien in geval van plotse of aanhoudende neerslag. De gevoeligste periode voor verdroging is te situeren tussen juni en september. Uit de bovenstaande peilgrafieken van zowel de Vuile Vaart te Westkapelle als de Ronselarebeek te Dudzele blijkt dat er in 2015, spijts het droge voorjaar en de toenemende beregeningsvraag uit de landbouw, op geen enkel moment gevaar voor droogte geweest is. Er bleef m.a.w. telkens een neerslagoverschot, zodat de afvoer meestal nog belangrijker was dan de aanvoer van bevloeiingswater. In de poldergebieden rond het Boudewijnkanaal zijn lage polderpeilen vaak oorzaak van toenemende verzilting als gevolg van zoute kwel vanuit het kanaal. Om dit fenomeen te neutraliseren beschikt de Polder over een waterinlaat op de Brugse Ringvaart ter hoogte van de Dampoort. Dit laat toe om het jaarrond zoet water doorheen de Dudzeelse polders te sturen waardoor de saliniteit van het oppervlaktewater enigszins kan onderdrukt worden. Uittreksel jaarrapport