Inhoudsopgave Bestuursverslag Woord van de voorzitter Algemene informatie Financiële positie en beleid in 2015 Integraal risicomanagement

Transcriptie

1 Jaarverslag

2 Inhoudsopgave Bestuursverslag 6 Woord van de voorzitter 7 1 Algemene informatie Juridische structuur Missie en Doelstellingen Personalia 12 2 Financiële positie en beleid in Financiële opzet en positie Beleid en beleidskeuzes 16 3 Integraal risicomanagement Risicobeeld Stichting Voorzieningsfonds Getronics Risico Management Systeem Concrete risico s 34 4 Verslag van het vermogensbeheer Resultaten beleggingen Rendementen pensioenrekening individuele deelnemers Maatschappelijk verantwoord beleggen 53 5 Pensioenen Pensioencommunicatie Pensioenregeling Wet en regelgeving, relevante ontwikkelingen 60 6 Actuariële analyse 63 7 Besturing en naleving wetgeving Wet Versterking bestuur pensioenfondsen Bestuursmodel Bestuursaangelegenheden Bestuurscommissies Goed Pensioenfondsbestuur Informatie vanuit toezicht van DNB en AFM Deskundigheids en integriteitstoets en opleiding Gedragscodes Honoreringsregeling Geschillen Verantwoordingsorgaan Organisatie en uitvoering Uitvoeringskosten Statutenwijziging 75 8 Verwachte gang van zaken 76 Jaarrekening 78 9 Jaarrekening Balans per 31 december Staat van baten en lasten Kasstroomoverzicht Toelichting op de jaarrekening Controleverklaring van de onafhankelijke accountant Actuariële verklaring Bijzondere statutaire zeggenschapsrechten 131 2

3 Bijlagen 132 Bijlage 1 Deelnemersbestand 133 Bijlage 2 Nevenfuncties bestuursleden 134 Bijlage 3 Begrippenlijst 135 3

4 Kerncijfers Bedragen x Aantal verzekerden (per einde van het jaar) Deelnemers, actief en voortgezet Gewezen deelnemers Ingegane pensioenen Totaal aantal verzekerden Pensioenen Kostendekkende premie Feitelijke premie Gedempte premie Uitvoeringskosten Uitkeringen Toeslagverlening Inactieve deelnemers Saldo 0,00% 0,00% 0,00% 0,00% 0,00% Overige pensioenen 0,00% 0,00% 0,00% 0,00% 0,00% Vermogen en solvabiliteit Aanwezig eigen vermogen Minimaal vereist eigen vermogen (PW art. 131) Vereist eigen vermogen (PW art. 132) Voorziening pensioenverplichtingen Dekkingsgraad 100,9% 104,3% 104,0% 91,3% 92,4% Reële dekkingsgraad 84,0% 83,4% nvt nvt nvt Beleidsdekkingsgraad 103,1% 103,0% nvt nvt nvt TBI grens 122,7% 124,0% nvt nvt nvt Gemiddelde duration 16,8 16,2 14,4 14,9 16,3 Actieve deelnemers 15,9 16,8 13,8 15,4 16,8 Gewezen deelnemers 23,6 22,4 17,8 18,6 23,2 Gepensioneerde deelnemers 11,1 11,2 10,5 10,9 11,1 Duration vastrentende waarden 9,7 8,0 9,7 7,7 10,8 Rentetermijnstructuur 1,7% 1,8% 2,7% 2,4% 2,7% Beleggingen Balanswaarde Directe beleggingsopbrengsten Indirecte beleggingsopbrengsten

5 Beleggingsportefeuille Vastgoedbeleggingen Aandelen Vastrentende waarden Derivaten Overige beleggingen en liquiditeiten Totaal beleggingen Beleggingsrendement Totale portefeuille 1,2% 14,2% 5,3% 9,6% 4,0% Benchmarkrendement portefeuille 0,0% 14,2% 5,2% 10,4% 3,7% 5

6 Bestuursverslag 6

7 Woord van de voorzitter In dit jaarverslag legt het bestuur verantwoording af over het gevoerde beleid in 2015, de achterliggende overwegingen bij de vaststelling van het beleid en de uitkomsten hiervan voor Stichting Voorzieningsfonds Getronics (SVG). Toekomst pensioenfonds Per 1 januari 2015 zijn alle medewerkers van KPN Corporate Market deelnemer geworden aan de pensioenregeling van Stichting Pensioenfonds KPN. Dit geldt ook voor de medewerkers van SPIE en Call2. Dit heeft tot gevolg dat SVG per 1 januari 2015 een pensioenfonds is geworden zonder actieve deelnemers. Het pensioenfonds is met de werkgever een nieuwe uitvoeringsovereenkomst voor onbepaalde tijd overeengekomen. Door deze ontwikkeling is het bestuur in 2015 een project gestart om onderzoek te doen naar het toekomstperspectief van het pensioenfonds. Het project is opgedeeld in vier fasen. In de eerste fase zijn verschillende alternatieven en mogelijkheden voor de toekomst van het fonds in kaart gebracht. In de tweede fase zijn voorkeursvarianten bepaald en nader uitgewerkt. Hierbij zijn ook de uitkomsten betrokken van het in 2015 gehouden risicobereidheidsonderzoek onder de deelnemers. In de derde fase wordt een definitieve keuze gemaakt. Deze fase wordt naar verwachting afgerond in het tweede kwartaal van In de laatste fase wordt de gekozen oplossing gerealiseerd. Hieronder is het verloop van de verschillende fasen binnen het project weergegeven. Fase 1 Oriëntatiefase (afgerond op ) Fase 2 Voorkeursvarianten uitwerken (afgerond januari 2016) Fase 3 Definitief besluit nemen (afgerond tweede kwartaal 2016) Fase 4 Gekozen oplossing realiseren (afgerond op ) Financiële positie De beleidsdekkingsgraad is ten opzichte van eind 2014 met 0,1%-punt gestegen tot 103,1% eind De financiële positie werd positief beïnvloed door de beleggingsrendementen. Naast de gedaalde rekenrente in 2015 had de gewijzigde methode voor de vaststelling van de rekenrente voor pensioenfondsen, die De Nederlandsche Bank (DNB) in juli doorvoerde, een negatief effect op de dekkingsgraad. De actuele dekkingsgraad was eind ,9%. Rendement beleggingen Voor aandelen stond het jaar 2015 in het teken van de Griekse crisis, de groeivertraging in China en de sterk dalende grondstoffen- en olieprijzen. De Griekse problemen en de zwakke Europese economische groei zorgden begin 2015 voor een scherp dalende euro, vooral ten opzichte van de dollar. De devaluatie van de Chinese renminbi leidde tot een sterke correctie op de aandelenmarkten, waarop de FED ook besloot om de voorgenomen renteverhogingen uit te stellen. Hierop nam de kracht van de dollar tijdelijk weer wat af. Hoewel de Chinese groeivertraging ook de Amerikaanse en Europese economie beïnvloedde, wisten deze regio s en vooral de Verenigde Staten zich te herstellen. Half december kwam de FED dan ook met de verwachte renteverhoging. De ECB kondigde, mede door de 7

8 kwetsbaarheid van het economisch herstel en de zeer lage inflatie, daarentegen juist een uitbreiding van de stimuleringsmaatregelen aan. De beleggingen behaalden in 2015 een positief resultaat. Het totaalrendement (inclusief dat op derivaten) bedroeg 1,2% (2014: 14,2%). Het positieve rendement werd veroorzaakt door fysieke beleggingen. De fysieke beleggingen droegen met 1,7% positief bij aan het rendement. De afdekking van het renterisico door middel van derivaten droeg met 0,5% negatief bij aan het rendement. Aanpassing regeling Per 31 december 2014 is het besluit om de garantieregelingen te beëindigen en af te wikkelen geëffectueerd. Als gevolg van dit besluit is de individuele waarde van de garantieregelingen van vóór 2015 als extra pensioenkapitaal gestort op de individuele pensioenrekening. Ook de tariefsgarantieregeling van PinkRoccade, zoals destijds bij de fusie is overeengekomen, wordt op dezelfde wijze afgewikkeld. Alle (gewezen) deelnemers zijn in het vierde kwartaal van 2014 geïnformeerd over dit besluit en hebben de mogelijkheid gekregen om bezwaar te maken tegen de afwikkeling van de garantieregelingen, dan wel te kiezen om de waarde van de garantieregelingen en het saldo op de pensioenrekening om te zetten in een aanspraak op levenslang ouderdomspensioen met bijbehorend partnerpensioen. Maatschappelijk Verantwoord Beleggen Het pensioenfonds vindt Maatschappelijk Verantwoord Beleggen belangrijk en heeft dit vastgelegd in het beleggingsbeleid. De uitvoering is uitbesteed aan TKPI. Het beleid bestaat uit de periodieke screening op duurzaamheid van de ondernemingen waarin wordt belegd, het voeren van een dialoog met bedrijven, uitsluiting van bepaalde bedrijven en landen en een actief stembeleid. Het beleid is vastgelegd in de fondsvoorwaarden van de beleggingsfondsen. Eveneens is TKPI voor de onroerend goed beleggingen aangesloten bij GRESB (Global Real Estate Sustainability Benchmark). Dit is een wereldwijd initiatief voor het meten van de duurzaamheid van vastgoedportefeuilles en het verbeteren van deze duurzaamheid. Nieuw Financieel Toetsingskader Per 1 januari 2015 is het Nieuw Financieel Toetsingskader (nftk) ingevoerd. Dit nieuwe kader heeft als doel om te zorgen dat pensioenfondsen beter bestand zijn tegen een crisis. In het toetsingskader staat welke financiële buffers aangehouden moeten worden. Deze buffers zorgen ervoor dat de pensioenen minder snel worden verlaagd bij een crisis, maar ook dat de pensioenen minder snel worden verhoogd als er meevallers zijn. Voor 1 oktober 2015 zijn alle werkzaamheden in het kader van de invoering van het nieuw Financieel Toetsingskader afgerond. Dit heeft in de loop van 2015 geleid tot: Herijking en vaststelling van de missie, visie en doelstellingen; Vaststelling beleidsdekkingsgraad; Vaststelling risicohouding op korte en lange termijn; Vaststelling van het toeslagbeleid en kortingsbeleid; Uitvoeren aanvangshaalbaarheidstoets en toetsing aan de risicohouding; Herstelplan Door wijzigingen in de pensioenwetgeving per 1 januari 2015 heeft het pensioenfonds een aangepast herstelplan ingediend. Dit herstelplan is beoordeeld door DNB en goedgekeurd. De kern van het herstelplan is dat SVG uitgaande van voorgeschreven richtlijnen binnen een periode van tien jaar een beleidsdekkingsgraad heeft die hoger is dan het vereist eigen 8

9 vermogen (119,2%) 1. Het herstelplan laat zien dat verwacht wordt dat de beleidsdekkingsgraad binnen 10 jaar het niveau van het vereist eigen vermogen bereikt. Risicomanagement Het afgelopen jaar heeft het bestuur aandacht besteed aan het risicomanagement. Jaarlijks wordt een inventarisatie uitgevoerd om de risico s die het pensioenfonds loopt in kaart te brengen. Per risico zijn twee bestuursleden benoemd die verantwoordelijk zijn voor de monitoring van het risico. Op kwartaalbasis wordt over alle risico s gerapporteerd. Collectieve waardeoverdracht In verband met de overgang van de actieve deelnemers naar de pensioenregeling van Stichting Pensioenfonds KPN hebben sociale partners de beide pensioenfondsen verzocht om mee te werken aan een collectieve waardeoverdracht van de pensioenen van deze deelnemers naar Stichting Pensioenfonds KPN. Beide pensioenfondsen hebben meegewerkt aan dit verzoek en hebben afspraken gemaakt over de voorwaarden van de collectieve waardeoverdracht. Het voornemen tot de collectieve waardeoverdracht is voorgelegd aan DNB en in februari 2016 heeft DNB aangegeven geen gebruik te maken van haar bevoegdheid om een verbod tot waardeoverdracht op te leggen. De collectieve waardeoverdracht wordt per 1 april 2016 geëffectueerd. Communicatie Een belangrijke taak van het pensioenfonds is het verzorgen van een goede communicatie met alle belanghebbenden. De website is in 2015 vernieuwd en wordt gebruikt voor nieuwsberichten en de publicatie van de dekkingsgraad. In 2015 heeft het pensioenfonds een presentatie gegeven aansluitend op de jaarvergadering van de Vereniging van Gepensioneerden Getronics. Voor de presentatie zijn alle pensioengerechtigden uitgenodigd. Doel van deze bijeenkomst is het informeren van de pensioengerechtigden en het vergroten van de dialoog. Tijdens deze bijeenkomst stond de toekomst van het pensioenfonds, de invoering van het nieuw Financieel Toetsingskader en de financiële positie van het pensioenfonds centraal. Verantwoordingsorgaan Het Verantwoordingsorgaan is van oordeel dat het bestuur in 2015 als goed bestuur heeft gehandeld. Het bestuur heeft daarbij taakbewust de belangen van betrokken deelnemers, gewezen deelnemers, pensioengerechtigden en de werkgever gediend. Visitatiecommissie Begin 2016 heeft de visitatiecommissie een visitatie uitgevoerd over het verslagjaar De visitatiecommissie is van oordeel dat de kwaliteit van de governance op een goed niveau ligt en dat het bestuur zich terdege van haar verantwoordelijkheden bewust is. Bestuur In 2015 hebben geen wijzigingen plaatsgevonden in het bestuur. 1 Dit vereist eigen vermogen is gebaseerd op de balans exclusief het vermogen en verplichtingen voor risico deelnemers. Met ingang van 2016 zal de beleidsdekkingsgraad, als gevolg van gewijzigde regelgeving, bepaald worden inclusief het vermogen en verplichtingen voor risico deelnemers. 9

10 We nodigen u graag uit tot het lezen van dit jaarverslag. Houten, 22 april 2016 F.H.K. Ooms Voorzitter Stichting Voorzieningsfonds Getronics 10

11 1 Algemene informatie 1.1 Juridische structuur Stichting Voorzieningsfonds Getronics (SVG) is statutair gevestigd te Amsterdam ten kantore van KPN Corporate Market BV. De stichting is ingeschreven bij de Kamer van Koophandel onder nummer De feitelijke vestiging is TKP Pensioen BV, Europaweg 27, 9723 AS, Groningen. SVG is een ondernemingspensioenfonds. Het pensioenfonds heeft sinds haar oprichting in 1983 tot doel de uitvoering te verzorgen van de pensioenvoorzieningen welke voor de medewerkers van KPN Corporate Market zijn getroffen. Per 1 januari 2015 zijn alle medewerkers van KPN Corporate Market deelnemer geworden aan de pensioenregeling van Stichting Pensioenfonds KPN. Dit heeft tot gevolg dat SVG per 1 januari 2015 een pensioenfonds is geworden zonder actieve deelnemers. Ultimo boekjaar had het pensioenfonds gewezen deelnemers en pensioengerechtigden met een belegd vermogen van ruim 1,2 miljard. De meeste (gewezen) deelnemers van SVG namen deel aan de flexibele Getronicspensioenregeling. Deze regeling had het karakter van een premieovereenkomst. Daarnaast voert het fonds nog een aantal regelingen uit voor gesloten groepen van gewezen deelnemers en pensioengerechtigden. Deze regelingen worden gekarakteriseerd als een uitkeringsovereenkomst. Aon Hewitt Nederland CV voert adviserende diensten uit op actuarieel gebied en PwC Advisery begeleidt het bestuur bij het proces omtrent het toekomstperspectief van SVG. Uitgangspunt bij de uitbesteding is dat het bestuur, conform de eisen van de Pensioenwet verantwoordelijk blijft voor de juiste uitvoering van de uitbestede taken. Het bestuur laat zich terzijde staan door de onafhankelijke externe certificerende actuaris van Aon Consulting Nederland CV en de onafhankelijke externe accountant PwC. 1.2 Missie en Doelstellingen Het pensioenfonds draagt de verantwoordelijkheid voor een goede uitvoering van de in de pensioenovereenkomst gedefinieerde pensioenregelingen voor gewezen deelnemers en pensioengerechtigden in overeenstemming met de bestaande wet- en regelgeving. Het pensioenfonds geeft invulling aan de uitvoering van de pensioenregeling van KPN Corporate Market BV en de met haar gelieerde Nederlandse ondernemingen, voor zover de medewerkers niet deelnemen aan een andere pensioenregeling. De doelstelling van SVG is om binnen de grenzen van haar middelen de deelnemers, gewezen deelnemers en hun nabestaanden te beschermen tegen geldelijke gevolgen van ouderdom, arbeidsongeschiktheid en overlijden. In het kader van het nftk is de doelstelling van het pensioenfonds herijkt. 11

12 Onderstaand is de kerndoelstelling van het pensioenfonds nader weergegeven: Kerndoelstelling In standhouden van nominale aanspraken voor ingegane pensioenen en bevroren DBaanspraken. Een zo hoog mogelijk pensioenresultaat voor de DC-aanspraken binnen de kaders ten aanzien van prudent person. Ambitie en toeslagverlening Ambitie van de SVG-regeling: 70% - 75% van de van toepassing zijnde fiscaal maximale middelloonregeling inclusief uitgesteld partnerpensioen. Toeslagverlening: voorwaardelijke toeslagambitie van de consumentenprijsindex (afgeleid). Kader: risicobereidheid van het bestuur (prudent person) Beperking maximale value at risk gegeven kerndoelstelling. Uitsluitingen bepaalde beleggingscategorieën. Andere (wettelijke) beperkingen. Het pensioenfonds heeft beleid ontwikkeld op het gebied van financiering, toeslagverlening, beleggingen, risicomanagement en communicatie om de genoemde doelstellingen te bereiken. Dit beleid is vastgelegd in diverse documenten, waarvan de actuariële en bedrijfstechnische nota (ABTN) het belangrijkste is. De ABTN is voor het laatst geactualiseerd in het derde kwartaal van Personalia Bestuur SVG heeft een paritair samengesteld bestuur dat bestaat uit drie werkgeversvertegenwoordigers, twee werknemersvertegenwoordigers en één vertegenwoordiger namens de pensioengerechtigden. In hoofdstuk 7 is een toelichting opgenomen over het bestuursmodel. Het bestuur heeft een aantal commissies ingesteld en wordt terzijde gestaan door een adviserend- en certificerend actuaris en een externe accountant, een verantwoordingsorgaan en een tweetal externe deskundigen op het gebied van beleggingen en vermogensbeheer. Het pensioenfonds heeft geen personeel in dienst, alle werkzaamheden (pensioenadministratie, vermogensbeheer, communicatie, etc.) zijn uitbesteed. Benoemd door de werkgever Naam Geboorte Functie in M/V Bestuurslid Bestuurslid Functie/in jaar bestuur vanaf Tot dienst van F.H.K. Ooms Voorzitter M Directeur Compensation & Benefits KPN J.K. Dijkstra Bestuurslid M Geen E.F.M Meurs Bestuurslid M Benoemd namens de deelnemers Naam Functie in bestuur M/V Geboorte jaar Bestuurslid vanaf Bestuurslid Tot A.C. Mögelin Secretaris M Geen Director Finance KPN Functie/in dienst van G. de Jong Bestuurslid M Consultant 12

13 Benoemd namens de pensioengerechtigden Naam Functie in bestuur M/V Geboorte jaar Bestuurslid vanaf Bestuurslid Tot Functie/in dienst van C. Rollfs of Roelofs Bestuurslid M Gepensioneerd In februari 2015 is DNB akkoord gegaan met de benoeming van de heer De Jong. Daarnaast liep de termijn van de heer Dijkstra af op 1 januari De werkgever heeft de heer Dijkstra voorgedragen voor een vervolgtermijn. Indien het bestuur van het pensioenfonds zal besluiten de huidige situatie van een gesloten pensioenfonds te handhaven, dan zal de invulling van de governance worden beoordeeld. De nevenfuncties van de bestuursleden zijn in bijlage 2 toegevoegd. Verantwoordingsorgaan In verband met de inwerkingtreding van de Wet versterking bestuur pensioenfondsen bestaat het verantwoordingsorgaan van SVG sinds 1 juli 2014 uit zes leden, te weten twee vertegenwoordigers van de werkgever, twee vertegenwoordigers van de deelnemers en twee vertegenwoordiger van de pensioengerechtigden. Het bestuur legt verantwoording af aan het verantwoordingsorgaan over het beleid en de wijze waarop het is uitgevoerd en over de naleving van de Principes voor Goed Pensioenfondsbestuur. Het bestuur bespreekt ten minste eenmaal per jaar het gevoerde beleid en de resultaten daarvan met het verantwoordingsorgaan. Het verantwoordingsorgaan heeft de bevoegdheid een oordeel te geven over het handelen van het bestuur ten aanzien van het uitgevoerde beleid en over beleidskeuzes voor de toekomst. Dit oordeel wordt, samen met de reactie van het bestuur daarop, bekend gemaakt en in het jaarverslag opgenomen. Dit oordeel is opgenomen in paragraaf 7.5.2: Verslag verantwoordingsorgaan. Het verantwoordingsorgaan is als volgt samengesteld: Naam Vertegenwoordiger van M/V Geboorte jaar Vanaf Tot Functie A. Ribbink Werkgever M Voorzitter N. de Heer Werkgever V Lid F. van der Reep Deelnemers M Lid R. Zuidhof Deelnemers M Lid B. Bloemendal Pensioengerechtigden M Lid F. Egging Pensioengerechtigden M secretaris In verband met de benoeming van de heer De Jong als lid van het bestuur heeft het verantwoordingsorgaan de heer Van der Reep voorgedragen als vervanger. Het bestuur heeft de heer Van der Reep als voorkeurs kandidaat voorgedragen aan de deelnemers zoals gedefinieerd in de statuten. Er hebben zich geen tegenkandidaten gemeld en derhalve heeft het bestuur de heer Van der Reep in februari 2016 benoemd als lid van het verantwoordingsorgaan. Het verantwoordingsorgaan heeft een rooster van aftreden en een functieprofiel vastgesteld. Visitatiecommissie Voor de invulling van het intern toezicht heeft het fonds gekozen voor een visitatiecommissie. De visitatiecommissie is eind 2009 ingesteld. In 2013 heeft het bestuur een tweetal nieuwe leden benoemd voor de visitatiecommissie. 13

14 De visitatiecommissie bestaat uit: A.M.J. de Bekker (voorzitter) A.A. van Hienen mw. A.J.E.M. Vollenbroek Communicatiecommissie De verantwoordelijkheid van de communicatiecommissie is het bestuur te adviseren over alle communicatieaangelegenheden. De communicatiecommissie is als volgt samengesteld: De heer C. Rollfs of Roelofs De heer A.C. Mögelin (voorzitter) De heer G. de Jong Beleggingscommissie In 2015 heeft het bestuur besloten een beleggingscommissie in te stellen (zie ook paragraaf 7.4). Tijdens de vergadering van de beleggingscommissie zijn de overige bestuursleden wel aanwezig, zodat alle bestuursleden betrokken worden bij de discussie over de onderwerpen beleggingen en het vermogensbeheer. De beleggingscommissie bestaat uit: De heer F.H.K. Ooms (voorzitter) De heer E.F.M. Meurs De heer J.K. Dijkstra Het bestuur wordt met betrekking tot beleggingen en het vermogensbeheer bijgestaan door twee externe adviseurs: De heer J. Mensonides De heer B. Leffers Compliance officer Mevrouw B. Ouwerkerk, Nederlands Compliance Instituut Audit en Financiële Commissie De Audit en Financiële Commissie staat het bestuur bij in de voorbereiding van besluiten die zich richten op de algemene financiële gang van zaken binnen het pensioenfonds. De Audit en Financiële Commissie is als volgt samengesteld: De heer E.F.M. Meurs (voorzitter) De heer J.K. Dijkstra De heer A.C. Mögelin Beleggingsadvies / Fiduciair beheer Het fiduciair beheer wordt verzorgd door TKP Investments BV (TKPI) te Groningen. TKPI rapporteert aan het bestuur en de twee externe adviseurs die het bestuur bijstaan bij beleggingen en vermogensbeheer. Pensioenadministratie Het pensioenfonds heeft de pensioenadministratie uitbesteed aan TKP Pensioen B.V. te Groningen. Adviserend actuaris Het pensioenfonds wordt voor actuariaat en risicobeheersing op lange termijn ondersteund door de externe adviserend actuaris van Aon Consulting Nederland CV. Certificeerders PwC, externe accountant Aon Consulting Nederland CV, externe actuaris 14

15 2 Financiële positie en beleid in Financiële opzet en positie De dekkingsgraad is een maatstaf voor de financiële positie van een pensioenfonds. Het geeft het pensioenvermogen als percentage van de contante waarde van de pensioenverplichtingen weer. De dekkingsgraad kan wijzigen door diverse factoren, zoals de ontwikkeling van het beleggingsresultaat, verzekeringstechnische ontwikkelingen en de ontwikkeling van de marktrente. De minimaal vereiste dekkingsgraad eind 2015 bedraagt 104,9%. Per 1 januari 2015 wordt de financiële positie van het pensioenfonds uitgedrukt in de beleidsdekkingsgraad. De beleidsdekkingsgraad is het gemiddelde van de laatste 12- maandelijkse actuele dekkingsgraden. De beleidsdekkingsgraad van het pensioenfonds bedraagt ultimo ,1% (103,0% in 2014). Onderstaande grafiek geeft de ontwikkeling van de dekkingsgraad van het pensioenfonds gedurende het jaar weer: Effect beleggingsresultaat Het totale beleggingsrendement bedroeg in ,2%; rekening houdende met de benodigde rentetoevoeging in de verplichtingen hebben de beleggingsresultaten een positief effect op de dekkingsgraad van 0,5%-punt. 15

16 Effect wijziging rentetermijnstructuur De wijziging van de rentetermijnstructuur (RTS) heeft gevolgen voor de waardering van de technische voorziening. In 2015 heeft de daling van de RTS tot een substantiële stijging van de technische voorziening geleid met een negatief effect op de dekkingsgraad van -6,5%-punt. Deze daling is in een aantal oorzaken onder te verdelen: de methode voor het vaststellen van de RTS, de aanpassing van de UFR en de daling van de rente. De methode voor het bepalen van de RTS is in 2015 op twee momenten veranderd. Als gevolg van een besluit van toezichthouder DNB is de driemaandsmiddeling, die tot eind 2014 onderdeel was van de RTS, per 1 januari 2015 vervallen. Deze wijziging heeft per 1 januari 2015 geleid tot een stijging van de technische voorziening met een effect van -3,4%-punt op de dekkingsgraad. Daarnaast heeft de toezichthouder op 15 juli 2015 besloten de UFR-systematiek te wijzigen. Dit heeft geleid tot een stijging van de technische voorziening met een effect van -2,1%-punt op de dekkingsgraad. Daarnaast heeft de reguliere mutatie van de RTS in 2015 een effect van 1,0%-punt op de dekkingsgraad. De onderstaande tabel geeft het verloop van de dekkingsgraad over de laatste vijf jaar weer. Ter illustratie zijn daarbij ook vermeld het behaalde beleggingsrendement en de gemiddelde rente van de rentetermijnstructuur ultimo het betreffende jaar Dekkingsgraad 100,9% 104,3% 104,0% 91,3% 92,4% Beleggingsrendement 1,2% 14,2% 5,3% 9,6% 4,0% Gemiddelde rentetermijnstructuur 1,7% 1,8% 2,7% 2,4% 2,7% 2.2 Beleid en beleidskeuzes Het bestuur heeft beleid ontwikkeld op het gebied van financiering, beleggingen en toeslagen om de risico s en de financiële positie van het pensioenfonds te beheersen. Bij het maken van beleidskeuzes worden de belangen van alle belanghebbenden evenwichtig afgewogen. Het beleid moet worden uitgevoerd binnen de kaders van de pensioenovereenkomst Financieringsbeleid Uitvoeringsovereenkomst De stichting heeft met de aangesloten ondernemingen een uitvoeringsovereenkomst afgesloten. Per 1 januari 2015 is de pensioenopbouw van de actieve deelnemers ondergebracht bij stichting Pensioenfonds KPN. Daarmee is de uitvoeringsovereenkomst per 31 december 2014 beëindigd en omgezet in een nieuwe uitvoeringsovereenkomst. De uitvoeringsovereenkomst is aangegaan voor onbepaalde tijd. In deze overeenkomst zijn de rechten en plichten van de werkgever geregeld ten opzichte van het pensioenfonds. 16

17 Premiebeleid Het pensioenfonds heeft het premiebeleid vastgelegd in de Actuariële en Bedrijfstechnische Nota (ABTN). Per 1 januari 2015 is de pensioenopbouw van de actieve deelnemers ondergebracht bij Stichting Pensioenfonds KPN. In de nieuwe uitvoeringsovereenkomst, ingegaan per 1 januari 2015, is een jaarlijkse premie overeenkomen van maximaal circa 1 miljoen. Dit behelst onder andere de bijdrage van de werkgever die nodig is om, na het overgaan van de actieve deelnemers naar pensioenfonds KPN, de resterende actuariële en overige lasten van deze deelnemers te kunnen dekken. ABTN De actuariële en bedrijfstechnische nota (ABTN) geeft de centrale criteria aan op basis waarvan het (financieel) beleid van een pensioenfonds wordt gevoerd. Het opstellen van een ABTN is een verplichting, die voortvloeit uit de Pensioenwet (PW). De ABTN heeft de bedoeling het actuariële en bedrijfstechnische beleid transparant te maken en heeft dus de hoedanigheid van een bedrijfsplan, dat het algeheel functioneren inzichtelijk maakt. Voor het pensioenfonds dwingt de ABTN ertoe zich te vergewissen van alle samenhangende aspecten van bedrijfsvoering, financieringsbeleid en risico's en vormt voor DNB een integrale informatiebron bij de uitoefening van het toezicht. In 2015 is de ABTN door het bestuur geactualiseerd. Kostendekkende premie Vanwege de overgang van de actieve deelnemers naar Stichting Pensioenfonds KPN is in 2015 geen sprake meer van opbouw van rechten, daarom vindt geen premie inleg meer plaats. De feitelijke ontvangen premie bestaat voornamelijk uit premies ten aanzien van specifieke afspraken, of verrekeningen vanuit eerdere jaren. Specifiek betreft het nog de volgende onderdelen: - premie voor de compensatie van administratiekosten van geoutsourcete onderdelen - premie voor verzekeringstechnisch nadeel van de overgegane actieven per 1 januari een koopsom voor de inkoop van rechten van een specifieke deelnemer. De feitelijke premie wordt afgezet tegen de kostendekkende premie om te toetsen of de financiering van de pensioenregeling aan de wettelijke vereisten voldoet. Het fonds maakt gebruik van de mogelijkheid om de premie te dempen. De gedempte kostendekkende premie over 2015 bedraagt 1,1 miljoen. In 2015 bedraagt de feitelijke premie 1,7 miljoen. Het fonds voldoet hiermee aan de eis dat de feitelijke premie minimaal gelijk moet zijn aan de gedempte kostendekkende premie Toeslagenbeleid Het toeslagbeleid is voorwaardelijk. De ex ante bepaalde factor is de ontwikkeling van de consumentenprijsindex (CPI) alle huishoudens (afgeleid). Enige uitzondering hierop is de opgebouwde pensioenaanspraken en pensioenen van de gewezen deelnemers en de pensioengerechtigden van de pensioenregeling die voorheen door het voormalige Stichting Pensioenfonds PinkRoccade werd uitgevoerd, waarvoor geldt een voorwaardelijke toeslagverlening op basis van de ontwikkeling van de loonindex. De mate van toeslagverlening wordt jaarlijks door het bestuur vastgesteld en is mede afhankelijk van de financiële positie van het fonds. De premie bevat geen opslag ten behoeve van het toeslagbeleid. Bovendien wordt er door het fonds geen reserve aangehouden om in de toekomst toeslagen te kunnen verlenen. Er bestaat geen recht op toeslagverlening. 17

18 Het bestuur heeft zowel per 1 januari 2015 als per 1 januari 2014 besloten dat de ingegane pensioenen van de standaard SVG-regeling en de opgebouwde en ingegane pensioenen van de overige regelingen niet worden verhoogd. Bij dit besluit heeft het bestuur de uitgangspunten van het toeslagbeleid en de richtlijnen van DNB gehanteerd Beleggingsbeleid Om de doelstelling van het pensioenfonds te bereiken, wordt op zo n manier belegd dat een optimaal rendement wordt behaald tegen aanvaardbare risico s. Hoe dit beleggingsbeleid tot stand komt is hieronder weergegeven in de schematische weergave van de beleggingscyclus Proces Het pensioenfonds belegt vanuit de prudent person gedachte. Hierbij moeten de beleggingen voldoen aan kwalitatieve beginselen van veiligheid, kwaliteit en spreiding van risico s. Dit houdt onder andere in dat het beleggingsbeleid wordt afgestemd op de verplichtingenstructuur van het pensioenfonds tegen marktwaarde. Hierbij wordt rekening gehouden met de wettelijke eisen die in de Pensioenwet aan het beleggingsbeleid en risicomanagement worden gesteld. De Nederlandsche Bank (DNB) houdt hier toezicht op. Op basis van de missie en doelstellingen en de vastgestelde investment beliefs wordt het beleidskader vastgesteld. 18

19 Investment beliefs De investment beliefs zijn uitgewerkt in twee categorieën: a) de strategie en risicobereidheid Beleggingen in meer risicovolle beleggingscategorieën bieden op termijn voldoende extra rendement voor het (extra) risico dat wordt gelopen. o Rendement gaat hand in hand met risico. Beleggingen vinden plaats in beleggingscategorieën zoals aandelen waarbij het risico wordt gelopen de investering (deels) te verliezen. De verwachting is dat deze risicovolle beleggingen op termijn voldoende extra rendement opleveren ter compensatie voor de risico s: er is sprake van een risicopremie. Aan de hand van onder andere een ALM studie wordt het beoogde rendement-/risicoprofiel vastgesteld. Er wordt alleen in die beleggingscategorieën belegd die naar verwachting een positieve bijdrage leveren aan het rendement-/risicoprofiel van het pensioenfonds. Diversificatie is belangrijk. o Het pensioenfonds is gebaat bij een stabiel rendement/-risicoprofiel. Om dit te bereiken diversifieert het pensioenfonds haar beleggingen. Diversificatie zorgt voor spreiding van de beleggingsrisico s. Daarom belegt het pensioenfonds het vermogen in meerdere beleggingscategorieën. Er wordt uitgebreid onderzoek uitgevoerd naar de toegevoegde waarde, alvorens een beleggingscategorie wordt toegevoegd. Hierbij wegen de complexiteit en kosten ten aanzien van een beleggingscategorie of specifieke beheerder mee. Bij voorkeur liquide beleggingen. o Het pensioenfonds prefereert liquide beleggingen boven minder liquide beleggingen. Bij een belegging in een minder liquide beleggingscategorie moet voldoende compensatie worden ontvangen in de vorm van een illiquiditeitspremie. Daarnaast dienen beleggingen in minder liquide beleggingscategorieën zoveel als mogelijk overdraagbaar te zijn zonder grote onzekerheid over de waarde van de belegging. Maatschappelijk verantwoord beleggen is een belangrijk uitgangspunt voor het pensioenfonds. o Het pensioenfonds onthoudt zich, of werkt niet mee aan een beleggingstransactie die: verboden is, bijvoorbeeld op grond van het internationale recht; in onmiddellijk verband staat met een schending van mensenrechten en/of de fundamentele vrijheden. Het renterisico is op lange termijn geen renderend risico. Het bestuur heeft wel de mogelijkheid waarde te kunnen toevoegen door, afhankelijk van marktomstandigheden, niet altijd het renterisico volledig weg te nemen. o Vanwege de karakteristieken van de pensioenregeling is het voor het pensioenfonds niet goed mogelijk volledig afgedekt te zijn. Inflatierisico is een belangrijk risico voor de deelnemers. o Het pensioenfonds heeft de ambitie om de koopkracht van de aanspraken te behouden. Een stijgende inflatie is een risico voor koopkracht van de aanspraken. Bij het vaststellen van het beleggingsbeleid is aandacht voor koopkrachteffecten. Op lange termijn is er geen beloning voor valutarisico. o Het valutarisico wordt zoveel als mogelijk afgedekt indien dit kostenefficiënt mogelijk is. 19

20 b) invulling en uitvoering van de beleggingen Alleen actief beheer wanneer de overtuiging aanwezig is dat dit waarde kan toevoegen. o De mogelijk toegevoegde waarde van actief beheer is afhankelijk van de beleggingscategorie, de specifieke markt en de kosten. Derivaten zijn efficiënte instrumenten bij het afdekken van risico s. o Derivaten worden alleen gebruikt als de werking en gevoeligheden ervan voldoende worden begrepen en sprake is van toegevoegde waarde. Het pensioenfonds gebruikt alleen derivaten om risico s te beheersen en de portefeuille efficiënt te beheren. (Tijdelijke) Aanpassing van het beleggingsbeleid kan noodzakelijk zijn om risico s te reduceren. o Er wordt in beginsel niet ingespeeld op marktbewegingen op korte termijn (tactisch beleid). Indien het bestuur met het oog op significante risico s het noodzakelijk acht kan het beleggingsbeleid (tijdelijk) worden aangepast Beleggingsaanpak Het beheer van de beleggingen is een mengvorm van actief en passief beheer en vindt plaats volgens het multi-manager principe via TKPI beleggingsfondsen en een aantal discretionaire portefeuilles. Voor de actief beheerde portefeuille houdt dit in dat verschillende vermogensbeheerders op een gestructureerde en gedisciplineerde wijze worden geselecteerd op basis van beleggingsstijl, deskundigheid en capaciteiten. Deze aanpak zorgt voor een spreiding over beleggingsstijlen van meerdere eersteklas beleggingsinstellingen wereldwijd. De kans op stabiele bovengemiddelde rendementen is hierdoor groter. Daarnaast heeft een actief beleggingsfonds als doel binnen vastgestelde risicokaders een hoger rendement te behalen dan de benchmark. De passief beheerde beleggingsfondsen volgen daarentegen de benchmark en maken in principe gebruik van één manager. Een passief beheerd fonds behaalt normaal gesproken een beperkt lager rendement dan de benchmark doordat de feitelijke belegging beheer- en transactiekosten met zich meebrengt. Deze worden niet meegenomen in het rendement van de benchmark. Toch kan het voorkomen dat ook een passief beheer beleggingsfonds een hoger rendement behaalt dan de benchmark. Dit kan onder andere komen door de terugvordering van dividendbelasting. Bij het berekenen van het benchmarkrendement wordt de mogelijkheid om dividendbelasting terug te vragen niet meegenomen, terwijl dit door de fiscale status van de gehanteerde beleggingsfondsen (voor zowel de actief als passief beheerde fondsen) deels wel mogelijk is Strategisch beleggingsbeleid Het bestuur bepaalt het beleggingsbeleid van het pensioenfonds op basis van de doelstellingen van het pensioenfonds. Het strategisch beleggingsbeleid geldt in principe voor langere tijd, maar het bestuur evalueert regulier het beleid met behulp van inzichten uit de ALM-studie. Deze studie gaat in op de samenhang tussen de verplichtingen (met een lange looptijd) en de beleggingen en integreert de drie belangrijkste beleidsterreinen van het pensioenfonds: het toeslag-, premie- en beleggingsbeleid. De ALM-studie is een belangrijk hulpmiddel bij het vaststellen van het strategisch beleggingsbeleid, omdat het inzicht geeft in de rendements- en risicokarakteristieken van beleidskeuzes. Het bestuur besteedt mede via de ALM-studies veel aandacht aan risicomanagement. Op basis hiervan is het beleggingsbeleid ingericht op het beperken van de kans op zeer lage dekkingsgraden. Hierbij is het belangrijkste risico voor de dekkingsgraad, te weten een daling van de rente, deels afgedekt. Tegelijk geldt als randvoorwaarde dat voldoende opwaarts potentieel behouden blijft. Het beleggingsbeleid is daarom dynamisch en wordt continu gemonitord om het zo optimaal mogelijk te houden. Dit betekent dat het beleggingsbeleid 20

21 rekening houdt met de actuele marktontwikkelingen en dat het wordt bijgestuurd als dat nodig is. In 2015 bestond het strategisch beleggingsbeleid uit een normportefeuille voor de beleggingen uit hoofde van individuele beleggingsrekeningen (Collectieve vermogen) enerzijds en de beleggingen uit hoofde van het pensioenfonds zelf (DB vermogen) anderzijds. Daarnaast worden beleggingen voor rekening en risico van de deelnemer aangehouden ten behoeve van de beleggingsmixen van de Life Cycles. Het beleggingsbeleid van de beleggingsmixen van de Life Cycles en het CDC vermogen is gericht op de pensioenopbouw van de individuele deelnemers door het behalen van een voldoende hoog rendement op het door individuele deelnemers ingebrachte vermogen. Met het door een deelnemer, via een Life Cycle of via collectieve beleggingen, opgebouwd vermogen worden op de pensioendatum pensioenaanspraken ingekocht. De beleggingen van het DB vermogen zijn gericht op het kunnen uitkeren van de pensioenaanspraken, buffervorming en de ambitie van het pensioenfonds om de koopkracht van de aanspraken te behouden. Het beleggingsbeleid wordt bepaald op basis van de doelstelling van het pensioenfonds en met behulp van inzichten uit de Asset Liability Management (ALM)-studie. Deze studie gaat in op het beheer van verplichtingen en beleggingen en integreert de belangrijkste beleidsterreinen van het pensioenfonds: het toeslag-, premie- en beleggingsbeleid. Een ALM-studie is een belangrijk hulpmiddel bij het vaststellen van het strategisch beleggingsbeleid, omdat het inzicht geeft in de rendements- en risicokarakteristieken van beleidskeuzes. In 2015 zijn diverse ALM-analyses uitgevoerd Wijziging Strategisch beleggingsbeleid 2015 Het bestuur heeft op 19 juni 2015 besloten de strategische gewichten van de beleggingsportefeuille zodanig aan te passen, dat het totale risicoprofiel van de beleggingsportefeuille niet wordt vergroot. Een opsomming van de wijzigingen van de strategische beslissingen staat hieronder vermeld: Verlagen van het gewicht onroerend goed van 4% naar 2%. Verhogen van het gewicht aandelen van 36,5% naar 36,75%. Verhogen van het gewicht van de vastrentende waarden portefeuille van 59,5% naar 61,25% door het gewicht van de (discretionaire) EMU staatsobligatieportefeuille te verhogen van 16,5% naar 18,25%. Verlaging van de renteafdekking van 60% naar 50% voor de DB portefeuille en het invoeren van een nieuwe rentestaffel, waarbij de afdekking van het renterisico toeneemt naar mate de marktrente stijgt De minimale strategische afdekking van het renterisico bedraagt 50%. Binnen de discretionaire staatsobligatiesportefeuilles voor het DB vermogen en voor de Life Cycles is besloten om (over het algemeen) langlopende nominale staatsobligaties met een negatief effectief rendement te verkopen. De volgende tabellen geven de strategische beleggingsportefeuilles per eind 2014 en 2015 weer. De werkelijke gewichten per eind december 2015 zijn eveneens weergegeven. De werkelijke gewichten wijken gedurende het jaar af van de strategische gewichten door koersontwikkelingen. 21

22 Strategische gewichten Defined Benefit beleggingsportefeuille (%) Beleggingscategorie Strategisch gewicht eind 2014 Strategisch gewicht eind 2015 Werkelijk gewicht eind 2015 Aandelen 36,5 36,75 37,6 Vastrentende waarden 57,0 58,75 51,3 Inflatie gerelateerde obligaties 2,5 2,5 2,5 Onroerend goed 4,0 2,0 2,7 Liquiditeiten - - 1,9 Renteswaps - 0 3,9 Totaal 100,0 100,0 100,0 Wijziging renteafdekking Ten aanzien van de DB verplichtingen dekt SVG het renterisico gedeeltelijk af. Voor het afdekken van het renterisico maakt het pensioenfonds ook gebruikt van derivaten. Gedurende het eerste en tweede kwartaal van 2015 heeft het bestuur gesproken over het afdekken van het renterisico door middel van een rentestaffel. Vooruitopend op de nadere uitwerking en invoering van een rentestaffel heeft het bestuur op 19 juni 2015 besloten de renteafdekking van de DB verplichtingen per 22 juni 2015 te verlagen van 60% naar 50%. Om de renteafdekking te effectueren zijn renteswaps verkocht. Er geldt een toegestane bandbreedte van 45-55%. Binnen deze bandbreedte kan de mate van afdekking vrij bewegen zonder aanvullende maatregelen te nemen. Het meetmoment is in beginsel het eind van iedere maand. Als de bandbreedte wordt overschreden, wordt de mate van afdekking teruggebracht naar de gewenste mate van afdekking. Op 21 augustus 2015 heeft het bestuur de rentestaffel vastgesteld, waarbij alleen bij opwaartse rentetriggers de mate van renteafdekking van DB verplichtingen (exclusief garanties) wordt verhoogd. Bij een 20-jaars swaprente van circa 4% wordt de afdekking verhoogd naar 85%, wat overeenkomt met een afdekking op basis van UFR van circa 100%. Het bestuur gaf aan een voorkeur te hebben voor niet afgeronde niveaus waarop de afdekking wordt verhoogd. De rentetriggers zijn gekozen met rentestijgingen van circa 0,55%-punt. Bij het hanteren van kleinere stappen wordt het renterisico eerder (met kleine stapjes) dichtgezet. Voordeel van kleinere stappen en het eerder dichtzetten is dat het fonds eerder c.q. meer beschermd is indien de rente eerst omhoog gaat en daarna weer terugloopt. Het nadeel is dat het pensioenfonds minder profiteert van het opwaarts potentieel. Rentestaffel verhogen afdekking renterisico 2,23% 60% 2,79% 70% 3,36% 80% 3,93% 85% Begrenzing curverisico Het bestuur heeft ervoor gekozen om het renterisico van de defined benefit verplichtingen af te dekken met renteswaps met een initiële looptijd tot en met 50 jaar. Toegepaste afdekkingsinstrumenten De rentegevoeligheid van renteswaps wordt bij de bepaling van de mate van renteafdekking volledig meegenomen. 22

23 2.2.4 Samenstelling beleggingsportefeuille Aandelen Het pensioenfonds belegt wereldwijd in aandelen. Deze beleggingen vinden plaats via TKPI beleggingsfondsen. Strategisch wordt binnen de aandelenportefeuilles de exposure naar de Amerikaanse dollar, Britse pond en Japanse yen in de benchmark afgedekt naar de euro. Daar waar mogelijk wordt het valutarisico afgedekt binnen de beleggingsfondsen. Hierdoor resteert nog een beperkt valutarisico. De aandelenbeleggingen wereldwijd en in Europa hebben een passief beleggingsbeleid en volgen de benchmark. De beleggingen in opkomende landen hebben een actief beleggingsbeleid en hebben als doel om binnen vastgestelde risicokaders een hoger rendement dan de relevante benchmark te behalen. Onderstaande tabel geeft de strategische samenstelling van de DB en Collectieve beleggingsportefeuille weer. Samenstelling aandelenportefeuille Regio Norm Beleid Doelstelling gewicht Wereldwijd 69% Passief Benchmark volgen Europa 13% Passief Benchmark volgen Opkomende markten 18% Actief 3-jaars outperformance van 200 basispunten boven benchmark en tracking error 400 basispunten Vastrentende waarden Voor het afdekken van het renterisico wordt bij de bepaling van de mate van afdekken van het nominale renterisico omgegaan met de diverse subcategorieën in vastrentende waarden. De vastrentende portefeuille wordt, naast het behalen van absoluut rendement, ingezet voor de afdekking van het renterisico. De vastrentende waardenportefeuilles luiden in euro s of zijn afgedekt naar euro. De uitzondering is de portefeuille staatsleningen van opkomende landen waarbij minimaal 80% van de beleggingen afgedekt zijn naar euro. De strategische samenstelling van de vastrentende waarden portefeuille, op basis van de totale portefeuille, is als volgt: Samenstelling vastrentende waardenportefeuille (als % totale portefeuille) Regio Norm Beleid Doelstelling gewicht Staatsleningen Euroland 18,25% Passief Gericht op het behalen van een stabiele vermogensgroei (CDC portefeuille) en het afdekken van een deel van het renterisico van de verplichtingen (DB vermogen) Staatsleningen 2,5% Passief inflatiegerelateerd Duitsland Benchmark volgen Bedrijfsobligaties Euro 9,0% Actief 3-jaars outperformance van 100 basispunten boven benchmark en tracking error 200 basispunten Bedrijfsobligaties Wereld 9,0% Passief (excl. financials) Benchmark volgen Staatsleningen opkomende landen 6,8% Actief 3-jaars outperformance van 100 basispunten boven benchmark en tracking error 200 basispunten High Yield obligaties 5,2% Actief 3-jaars outperformance van 200 basispunten boven benchmark en tracking error 700 basispunten Hypotheken 10,5% Actief BofA Merrill Lynch Netherlands Government Index total return De beleggingen vinden plaats via TKPI beleggingsfondsen en voor een deel via discretionaire portefeuilles bij TKPI. De beleggingen in Europese bedrijfsobligaties, obligaties uitgegeven door opkomende landen, high yield obligaties en Nederlandse hypotheken hebben een actief 23

24 beleggingsbeleid en streven naar een hoger rendement dan de relevante benchmarks. De overige beleggingen hebben een passief beleggingsbeleid en volgen daarmee de relevante benchmarks. Onroerend goed Voor de DB en CDC portefeuille worden de beleggingen in onroerend goed voor 100% belegd in Europees niet beursgenoteerd onroerend goed. De beleggingen in het TKPI European Real Estate Fund zijn per 30 januari 2015 verkocht. CBRE Eurosiris verkocht, in het kader van de strategie om het fonds de komende jaren te liquideren, diverse beleggingen. De opbrengsten die hieruit voortvloeiden zijn in 2015 uitgekeerd aan de participanten van het CBRE Eurosiris fonds. CBRE Eurosiris verwacht nog steeds dat het tot in 2018 duurt voordat alle onderliggende fondsen zijn verkocht. Ook 2016 zal een belangrijk jaar zijn als het gaat om het verkopen van fondsbelangen. Naar verwachting zal het Eurosiris fonds in 2016 voor bijna EUR 130 miljoen aan beleggingen verkopen. Daarnaast is de verwachting dat het jaarrendement van het Eurosiris Fonds over de hele looptijd op -2,5% zal zijn. Dit betekent een Equity Multiple van circa 0,84. Dit betekent dat 84% van het door beleggers ingelegde vermogen door het CBRE Eurosiris Fonds uiteindelijk terugverdiend wordt. Sinds eind 2012 verwerkt CBRE Eurosiris, in verband met de vele uittredingsverplichtingen, geen toe- en uittredingen. Hedge funds Het strategisch gewicht van hedge fondsen is sinds %. Door de beperkte verhandelbaarheid resteerde begin 2015 echter nog een klein belang ( 14 duizend). In het derde kwartaal zijn, vooruitlopend op de beoogde verkoop van de positie in hedge funds (de verwerking van de hoogte van het bod), de beleggingen in augustus afgewaardeerd. Daarnaast zijn in de waardering van september alle kosten en fees met betrekking tot de liquidatie opgenomen. De laatste positie in hedge funds is 1 december verkocht en per 16 december 2015 is de opbrengst uitgekeerd, waarmee de volledige verkoop uit deze illiquide side pocket is afgerond. Tactisch beleid Het pensioenfonds voert geen actief tactisch beleid rond de strategische benchmarkgewichten en streeft ernaar om de afwijkingen van de werkelijke portefeuillegewichten ten opzichte van de strategische benchmarkgewichten minimaal te houden. Gevolgen van wijziging pensioenregeling voor beleggingsbeleid Het bestuur heeft per 1 januari 2015 de pensioenregeling gewijzigd. In de nieuwe regeling zijn de rendements-, de tariefs- en de inkoopgarantie voor de deelnemers in de Collectieve (DC) regeling komen te vervallen. De deelnemers hebben de keuze gekregen hun opbouw onder te brengen in het DB vermogen of in Life Cycle beleggen. De Collectieve DC regeling is echter in beperkte omvang blijven bestaan, aangezien een aantal deelnemers heeft aangegeven de bestaande situatie te willen handhaven. Een ander onderdeel van de nieuwe pensioenregeling is dat de inkoop van pensioen op basis van een rekenrente met middeling is komen te vervallen. Per 1 januari 2015 vindt de inkoop plaats op basis van marktrente. Om dit inkooprisico en het beleggingsrisico als gevolg van de afschaffing van de rendementsgarantie, dat bij de deelnemer ligt, te verkleinen, is de samenstelling van de Life Cycle beleggingen eveneens per 1 januari 2015 gewijzigd (zie paragraaf 4.2). Door in de laatste periode van de Life Cycle te beleggen in langlopende staatsobligaties neemt het inkooprisico naar verwachting af. Als de rente daalt, stijgt de waarde van deze obligaties met een hoger opgebouwd saldo tot gevolg. Met dit hogere 24