NHL Hogeschool. Commerciële Economie. Uitgebreide opleidingsbeoordeling. Netherlands Quality Agency (NQA) December 2013

Transcriptie

1 NHL Hogeschool Commerciële Economie Uitgebreide opleidingsbeoordeling Netherlands Quality Agency (NQA) December 2013 NQA NHL Hogeschool: Commerciële Economie - UOB

2 2/81 NQA NHL Hogeschool: Commerciële Economie UOB

3 Inleiding Dit visitatierapport bevat de beoordeling van de bestaande hbo-bachelor-opleiding Commerciële Economie van NHL Hogeschool. De beoordeling is uitgevoerd door een visitatiepanel dat door NQA in opdracht van NHL Hogeschool is samengesteld. Het panel is in overleg met de opleiding samengesteld en is voorafgaand aan de visitatie goedgekeurd door de NVAO. Het rapport beschrijft de bevindingen, overwegingen en conclusies van het panel. Het is opgesteld conform het Beoordelingskader voor de uitgebreide opleidingsbeoordeling van de NVAO (22 november 2011) en het NQA Protocol 2013 voor de uitgebreide opleidingsbeoordeling. De visitatie heeft plaatsgevonden op 29 en 30 mei Het visitatiepanel bestond uit: de heer J.P.D. Riegen RM, voorzitter (voorzitter, domeindeskundige) mevrouw M.M. van Fruchten RM (domeindeskundige) de heer drs. P. Fernig (domeindeskundige) Mevrouw E.E.H. Boijmans (studentlid) Mevrouw C.M.F. Bomhof MOC, auditor van NQA, trad op als secretaris van het panel. Bij de aanvraag werd door de instelling een kritische reflectie aangeboden die naar vorm en inhoud voldeed aan de eisen van het desbetreffende beoordelingskader van de NVAO en aan de eisen van het NQA Protocol Het panel heeft de kritische reflectie bestudeerd en een bezoek aan de opleiding gebracht. De kritische reflectie en alle overige (mondeling en schriftelijk) verstrekte informatie hebben het visitatiepanel in staat gesteld om tot een weloverwogen oordeel te komen. In de door het panel bestudeerde aantal werkstukken op de visitatiedag bleek het aantal door het panel als onvoldoende beoordeelde werkstukken te groot om standaard 16 als voldoende te beoordelen. Daarbij past de kanttekening dat de opleiding sinds februari 2013 was begonnen met het doorvoeren van een aantal wijzigingen in het afstudeertraject. De door het panel beoordeelde afstudeerwerken waren allen voor februari 2013 in gang gezet of afgerond. De opleiding heeft op basis van de bevindingen van het panel het afstudeertraject verder aangepast. In december 2013 heeft het panel in overleg met de opleiding vier afstudeerwerken, vijf goedgekeurde plannen van aanpak en zeven goedgekeurde afstudeervoorstellen bestudeerd, die volgens het nieuwe afstudeerprotocol zijn opgesteld. NQA NHL Hogeschool: Commerciële Economie UOB 3/81

4 Met de beoordeling van deze documenten heeft het panel zich een beeld kunnen vormen van de recente ontwikkelingen in het afstudeerproces. Het panel heeft de bevindingen daarover verwerkt in de beschrijving van standaard 16. De oordelen in dit rapport betreffen zowel de voltijd- als de deeltijdvariant. Daar waar het oordeel van de voltijdvariant afwijkt van de deeltijdvariant, is dat vermeld. Het visitatiepanel verklaart dat de beoordeling van de opleiding in onafhankelijkheid heeft plaatsgevonden. Utrecht, 19 december 2013 Panelvoorzitter Panelsecretaris De heer J.P.D. Riegen RM Mevrouw C.M.F. Bomhof MOC 4/81 NQA NHL Hogeschool: Commerciële Economie UOB

5 Samenvatting Het visitatiepanel beoordeelt de hbo-bachelor opleiding Commerciële Economie aan NHL Hogeschool als onvoldoende. Beoogde eindkwalificaties De opleiding Commerciële Economie aan NHL Hogeschool is gebaseerd op het beroeps- en competentieprofiel zoals vastgesteld door het Landelijk Overleg Opleidingen Commerciële Economie in Dit profiel bevat in totaal elf competenties, een competentie meer dan het oorspronkelijke landelijk vastgestelde profiel van 2008, te weten de competentie Marketingcommunicatie. Voor voltijdstudenten is het nieuwe profiel met ingang van ingevoerd, voor deeltijdstudenten vindt de implementatie van het nieuwe profiel in plaats. De competenties zijn omschreven op drie niveaus: niveau 1 (foundation), niveau 2 (advanced) en niveau 3 (bachelor). Landelijk is afgesproken om de competenties marktonderzoek, bedrijfs- en omgevingsanalyse, marketingstrategie en beleidsontwikkeling en marketingplanning en uitvoering op niveau 3 af te toetsen. De opleiding CE toetst verder nog de sociale en communicatieve competentie en zelfsturende competentie op niveau 3 af. Verder dienen studenten afhankelijk van hun minorkeuze nog extra minimaal twee competenties op niveau 3 aan te tonen. Het panel constateert de eindkwalificaties van deze opleiding relevant zijn voor het opleidingsdocument en aansluiten bij het bachelorniveau. Het panel beoordeelt standaard 1 als voldoende. Programma Het panel constateert dat de kennis en vaardigheden die de opleiding biedt, op een passende manier aansluiten op de wijze van werken in het toekomstige beroepenveld van de CE-studenten. De praktijkgerichte werkwijze van deze opleiding draagt daar aan bij. Vanaf de propedeutische fase worden studenten aan de hand van praktijkopdrachten voorbereid op hun toekomstige werkveld. De opleiding hanteert de Body of Knowledge and Skills (BoKS) uit 2008, die is gekoppeld aan het oorspronkelijke competentieprofiel en is vastgelegd door het Landelijk Overleg Opleidingen Commerciële Economie. Een nieuwe BoKS is in ontwikkeling. Het panel constateert dat de vakliteratuur waar studenten mee in aanraking komen toereikend is, maar weinig vernieuwend. De opleiding biedt studenten de laatste jaren steeds meer mogelijkheden onderzoeksvaardigheden op te bouwen. Het panel beoordeelt standaard 2 met voldoende. De opleiding heeft de competenties op een overzichtelijke en doordachte wijze in het onderwijsprogramma vertaald. Het programma is opgebouwd in vier leerlijnen. In de integrale leerlijn zijn de competenties vertaald in concrete praktijkgerichte projecten op verschillende competentieniveaus. De andere leerlijnen sluiten daarop aan. In de conceptuele leerlijn biedt de opleiding studenten kennis aan die past bij de projecten in de integrale leerlijn. NQA NHL Hogeschool: Commerciële Economie UOB 5/81

6 In de vaardighedenlijn leren studenten aan de hand van trainingen hun handelingsrepertoire uitbreiden, passend bij het project waar zij aan werken. Een doorgaande lijn vormt de studieloopbaanbegeleiding, waarbij studenten hun competentieontwikkeling bijhouden in een digitaal portfolio. Het panel heeft veel waardering voor de samenhang die de opleiding in haar onderwijsprogramma heeft aangebracht, door het praktijkgerichte werken te combineren met het aanleren van kennis en vaardigheden. Studenten blijken de opbouw en de inhoud van het programma goed te waarderen. Het panel beoordeelt de standaard 3 als goed. De opleiding is opgebouwd op basis van het leerlijnenconcept van NHL Hogeschool en is gericht op het ontwikkelen van competenties. De opleiding werkt vooral praktijkgericht om de relatie tussen opleiding en het werken in het bedrijfsleven te waarborgen. Het panel heeft veel waardering voor de consequente vertaling van de competenties in de verschillende leerlijnen van het programma. De werkvormen zijn divers en geven blijk van een sterke vertaling van het didactisch concept in de concrete activiteiten. Het panel constateert dat dankzij de doordachte vormgeving van het programma studenten goed in staat zijn om systematisch en stapsgewijs de beoogde eindkwalificaties te behalen. Het panel beoordeelt standaard 4 als goed. De instroom van het programma is adequaat georganiseerd. Dat geldt zowel voor de voltijdstudenten uit de vo-opleidingen en de mbo-opleidingen als voor de deeltijdstudenten. De opleiding biedt mogelijkheden om deficiënties bijvoorbeeld op het gebied van Nederlands en Engels op te vangen. Daarnaast stimuleert de opleiding studenten die daarvoor gemotiveerd zijn, om deel te nemen aan het excellentieprogramma. Het panel heeft diverse studenten gesproken die met veel enthousiasme aan het excellentieprogramma deelnemen. Het panel beoordeelt standaard 5 als voldoende. De opleiding Commerciële Economie kent een intensief, maar wel studeerbaar programma. Het werken aan de projecten vraagt van studenten veel tijd en inzet. Uit navraag blijkt dat studenten gemiddeld circa 30 uur besteden aan de opleiding. Studenten zijn goed op de hoogte van wat van hen verwacht wordt. Docenten geven een passende begeleiding aan studenten bij de projecten en bereiden hen goed voor op de assessments. Het panel beoordeelt standaard 6 als voldoende. De opleiding voldoet met de 240 EC aan de wettelijke eisen. Het panel beoordeelt standaard 7 als voldaan. Personeel De opleiding baseert haar personeelsbeleid op het Meerjarenpersoneelsbeleidsplan van ECMA, het NHL-instituut, waar Commerciële Economie deel van uit maakt. De opleiding heeft een eigen scholingsplan en een eigen meerjarenpersoneelsplan opgesteld. De afstemming tussen de gewenste profilering van de opleiding en het daaruit voortvloeiende personeelsbeleid, blijft daarin wat onderbelicht. Jaarlijks voert de opleidingsmanager plannings-, voortgangs-, en beoordelingsgesprekken met docenten en medewerkers. Daarmee zijn de basis elementen voor een adequaat personeelsbeleid gewaarborgd. Het panel beoordeelt standaard 8 als voldoende. 6/81 NQA NHL Hogeschool: Commerciële Economie UOB

7 De opleiding Commerciële Economie beschikt over een enthousiast en kundig docententeam. Veel docenten zijn afkomstig uit het bedrijfsleven of zijn nog steeds actief in het werkveld. De opleiding stimuleert docenten om in contact te blijven met de beroepspraktijk. Daarnaast verplicht de opleiding docenten zich pedagogisch didactisch te bekwamen, door een cursus te volgen bij de Professionaliseringsacademie van de NHL. De opleiding voert een actief beleid om het aantal op masterniveau geschoolde docenten te vergroten. Haar aanstellingsbeleid en haar scholingsbeleid zijn daarop gericht. Het panel beoordeelt standaard 9 als voldoende. In totaal werken 21 docenten bij de opleiding Commerciële Economie. De docentstudentratio is 1:27,5 en voldoet daarmee aan de norm, die gesteld is op maximaal 1:30. Docenten geven aan in het medewerkerstevredenheidsonderzoek en tijdens de gesprekken met het panel de werkdruk als hoog te ervaren. De invoering van het nieuwe competentiegerichte curriculum in 2011, de wisselingen in het personeel en management en de afwezigheid van een tweetal zieke docenten dragen bij aan de werkdruk. De omvang van het docententeam is relatief beperkt en daardoor kwetsbaar voor onverwachte veranderingen zoals ziekteverzuim. Het enthousiasme en de goede samenwerking in het docententeam houden de werkdruk acceptabel. Het panel beoordeelt standaard 10 als voldoende. Voorzieningen De opleiding Commerciële Economie is gevestigd in het in 2010 vernieuwde gebouw van NHL Hogeschool in Leeuwarden. Het panel is onder de indruk van de kwaliteiten van dit nieuwe gebouw. Wel constateert het panel met de opleiding dat het docententeam met een tekort aan werkplekken kampt, dat met ingang van het nieuwe studiejaar door de beschikking van een extra ruimte wordt opgeheven. De inrichting en de indeling van de docent- en studentwerkplekken van de opleiding vergemakkelijken een goed contact tussen studenten en docenten. Het panel beoordeelt standaard 11 als voldoende. Karakteristiek aan de opleiding Commerciële Economie is de kleinschaligheid. Studenten geven aan de persoonlijke benadering zeer op prijs te stellen. De studieloopbaanbegeleiding vervult daar een belangrijke rol in. Vanaf het eerste jaar krijgt iedere student een vaste studieloopbaanbegeleider toegewezen, die de student gedurende de rest van de studie begeleidt. Het panel constateert dat de informele contacten tussen docenten en studenten en de formele loopbaanbegeleiding goed zijn georganiseerd. De persoonlijke benadering van studenten is een onderscheidend element van deze opleiding. Het panel beoordeelt standaard 12 als goed. Kwaliteitszorg De opleiding houdt diverse evaluaties om de kwaliteit van het onderwijs te borgen. Veel evaluaties zijn informeel van aard en vinden plaats in gesprekken tussen docenten en studenten. NQA NHL Hogeschool: Commerciële Economie UOB 7/81

8 Daarnaast vinden er ook schriftelijke evaluaties plaats met eigen ontworpen formulieren. In 2012 heeft de opleiding de het meetinstrument HBO-spiegel aangeschaft. De eerste metingen met dit instrument zijn inmiddels achter de rug. De uitkomsten daarvan waren ten tijde van de visitatie nog niet voorhanden. Het panel constateert dat de opleiding voldoende oog heeft voor de kwaliteit van het onderwijsprogramma. Het panel beoordeelt standaard 13 als voldoende. De afgelopen jaren heeft de opleiding diverse verbetermaatregelen getroffen. De belangrijkste daarvan was de invoering van het competentiegerichte curriculum in Daarnaast constateert het panel dat de opleiding de laatste jaren verbetermaatregelen vorm geeft op basis van evaluaties. Een consequente vertaling daarvan in jaarverslagen, jaarplannen en andere formeel vastgelegde documentatie heeft het panel niet aangetroffen. De opleiding geeft zelf aan in haar Kritische Reflectie dit punt te willen verbeteren. Het panel beoordeelt standaard 14 als voldoende. De opleiding betrekt met overleggen en andere vormen van communicatie studenten, docenten en het werkveld bij haar onderwijs. Het werkveld geeft aan dat het meer en meer invloed krijgt op de inhoud van het programma en geeft daar ook voorbeelden van. Het panel heeft daar waardering voor. Het panel stelt vast dat de opleiding nog geen vastgelegd formeel alumnibeleid kent. Verder constateert het panel dat de notulen van de opleidingscommissie niet via intranet verspreid worden. Het panel beoordeelt standaard 15 als voldoende. Toetsing en beoogde eindkwalificaties De opleiding hanteert een mix van toetsvormen, waarmee studenten de ontwikkeling van hun competenties kunnen aantonen. Het gaat daarbij om assessments, kennistoetsen, productbeoordelingen en de beoordeling van het digitaal portfolio. Het panel vindt de mix van toetsvormen passend bij het onderwijsprogramma. De kwaliteit van toetsing is formeel geborgd in de richtlijnen van het ECMA-beleid. Wel constateert het panel dat de invulling van dit beleid nog niet altijd even consequent is doorgevoerd. Zo ontbreken er nogal eens toetsmatrijzen, waardoor de beoordeling aan transparantie inboet. De beoordeling van de eindwerkstukken is sinds 2013 sterk gewijzigd en in de ogen van het panel verbeterd. Het panel is van mening dat de huidige beoordelingsformulieren voor afstudeeraanvraag, plan van aanpak en afstudeerrapport plus de afronding van competenties 9 en10 voldoende en zorgvuldig worden ingezet en toegepast. Het panel heeft in mei eindwerkstukken beoordeeld. Bij zes van deze eindwerkstukken kon het panel de voldoende beoordeling niet onderschrijven. Met name de onderzoeksopzet van deze eindwerkstukken waren naar mening van het panel onvoldoende uitgewerkt. De opleiding was met ingang van begonnen om met name de onderzoeksvaardigheden van studenten sterker aan te zetten. Ook heeft de opleiding de wijze van beoordeling aangepast. Op het moment van de visitatie waren de effecten daarvan op de eindwerkstukken nog niet zichtbaar. In december 2013 heeft het panel een aantal recente werkstukken bestudeerd, waarin die effecten wel zichtbaar zouden kunnen zijn. 8/81 NQA NHL Hogeschool: Commerciële Economie UOB

9 Het panel heeft geconstateerd dat de opleiding hard gewerkt heeft aan een verbetering. De kwaliteit van de onderzoeksopzet is toegenomen, zowel in de afstudeeraanvraag, als in het plan van aanpak en het afstudeerrapport. Wel zijn er nog verbeteringen mogelijk. Het onderzoek en de praktische uitwerking in bevindingen en aanbevelingen sluiten niet altijd goed op elkaar aan. Het panel adviseert de opleiding nauwgezetter naar de onderzoeksopzet - (centrale) onderzoeksvraag en deelvragen- te bekijken, dan wel meer aandacht te besteden aan de praktische uitwerking. Het panel beoordeelt standaard 16 op basis van de richtlijnen van de NVAO als onvoldoende. NQA NHL Hogeschool: Commerciële Economie UOB 9/81

10 10/81 NQA NHL Hogeschool: Commerciële Economie UOB

11 Inhoudsopgave 1 Basisgegevens van de opleiding 13 2 Beoordeling 15 Beoogde eindkwalificaties 15 Standaard 1 Beoogde eindkwalificaties 15 Programma 17 Standaard 2 Oriëntatie van het programma 17 Standaard 3 Inhoud van het programma 20 Standaard 4 Vormgeving van het programma 22 Standaard 5 Instroom 24 Standaard 6 Studeerbaarheid 26 Standaard 7 Duur 27 Personeel 28 Standaard 8 Personeelsbeleid 28 Standaard 9 Kwaliteit van het personeel 30 Standaard 10 Kwantiteit van het personeel 31 Voorzieningen 33 Standaard 11 Materiële voorzieningen 33 Standaard 12 Studiebegeleiding 35 Kwaliteitszorg 37 Standaard 13 Evaluatie resultaten 37 Standaard 14 Verbetermaatregelen 39 Standaard 15 Betrokkenheid bij kwaliteitszorg 41 Toetsing en gerealiseerde eindkwalificaties 42 Standaard 16 Toetsing en gerealiseerde eindkwalificaties 42 3 Eindoordeel over de opleiding 49 4 Aanbevelingen 51 5 Bijlagen 53 Bijlage 1: Eindkwalificaties van de opleiding 55 Bijlage 2: Overzicht opleidingsprogramma 59 Bijlage 3: Deskundigheden leden visitatiepanel en secretaris 1 Bijlage 4: Bezoekprogramma 7 Bijlage 5: Bestudeerde documenten 11 Bijlage 6: Overzicht bestudeerde afstudeerwerken 15 Bijlage 7: Verklaring van volledigheid en correctheid 17 NQA NHL Hogeschool: Commerciële Economie UOB 11/81

12 12/81 NQA NHL Hogeschool: Commerciële Economie UOB

13 1 Basisgegevens van de opleiding Administratieve gegevens van de opleiding 1. Naam opleiding in CROHO Commerciële Economie 2. Registratienummer opleiding in CROHO Oriëntatie en niveau Hbo; bachelor 4. Aantal studiepunten 240 EC 5. Afstudeerrichting(en) geen 6. Variant(en) Voltijd/deeltijd 7. Locatie(s) 1, Leeuwarden 8. Jaar vorige visitatie en datum besluit NVAO Vorige visitatie: december 2007 Besluit NVAO: 11 mei 2009 De opleiding Commerciële Economie maakt deel uit het instituut Economie en Management (ECMA), een van de vier instituten van NHL Hogescholen. Het ECMA kent vijf afdelingen, waaronder de afdeling Marketing Management. De opleiding Commerciële Economie maakt samen met de opleiding International Business en Languages deel uit van deze afdeling. Administratieve gegevens van de instelling 9. Naam instelling NHL Hogeschool 10. Status instelling Bekostigd 11. Resultaat instellingstoets kwaliteitszorg N.v.t. Kwantitatieve gegevens over de voltijdopleiding hbo-bachelor Tabel 1: Uitval uit het eerste jaar Cohort Uitval 33% 47% 44% 58% 34% 37% 33% Tabel 2: Uitval uit de bachelor Cohort Uitval 26% 19% 11% Tabel 3: Rendement Cohort Rendement 55% 73% 67% NQA NHL Hogeschool: Commerciële Economie UOB 13/81

14 Tabel 4: Docentkwaliteit Graad MA PhD Percentage 66% 5% Tabel 5: Student-docentratio Ratio 27,5:1 Tabel 6: Contacturen Studiejaar Contacturen Kwantitatieve gegevens over de deeltijdopleiding Hbo-Bachelor Tabel 1: Uitval uit het eerste jaar Cohort Uitval 42% 60% 20% 0% 50% 0% 67% Tabel 2: Uitval uit de bachelor Cohort Uitval 57% 75% 38% Tabel 3: Rendement Cohort Rendement 43% 25% 63% Tabel 4: Docentkwaliteit Graad MA PhD Percentage 66% 5% Tabel 5: Student-docentratio Ratio 27,5:1 Tabel 6: Contacturen Studiejaar Contacturen /81 NQA NHL Hogeschool: Commerciële Economie UOB

15 2 Beoordeling Het visitatiepanel beschrijft hieronder per standaard van het NVAO beoordelingskader de bevindingen, overwegingen en conclusies. Het eindoordeel over de opleiding volgt in hoofdstuk 3. Beoogde eindkwalificaties Standaard 1 Beoogde eindkwalificaties De beoogde eindkwalificaties van de opleiding zijn wat betreft inhoud, niveau en oriëntatie geconcretiseerd en voldoen aan internationale eisen. Bevindingen Competenties en beroepsrollen De opleiding Commerciële Economie hanteert een competentieset, gebaseerd op drie landelijke documenten: 1. Commerciële Economie, de blik naar buiten, Landelijk Beroeps- en Competentieprofiel Bacheloropleiding Commerciële Economie LOO-CE, december 2012; 2. Body of Knowledge & Skills sector HE), Domein Commercie, HBO-raad- juni 2008; 3. Standaard Bachelor of Business Administration (BBA) (vastgesteld door de Algemene Vergadering van de HBO-raad op 24 juni 2011). In 2012 is landelijk in het overleg van hbo-opleiding commerciële economie (LOO-CE) een nieuw landelijk profiel opgesteld. Dit profiel bestaat uit elf competenties: nieuw in dit profiel is competentie 8: marketingcommunicatie. Competentie CE 1. Ondernemerschap 2. Marktonderzoek 3. Bedrijfs- en omgevingsanalyse 4. Marketingstrategie en beleidsontwikkeling 5. Marketingplanning en -uitvoering 6. Verkoop 7. Communicatie 8. Marketingcommunicatie 9. Leiderschap en management 10. Sociale en communicatieve competentie (interpersoonlijk) 11. Zelfsturende competentie NQA NHL Hogeschool: Commerciële Economie UOB 15/81

16 Met ingang van het studiejaar heeft de opleiding het nieuwe landelijk vastgestelde competentieprofiel ingevoerd voor de voltijdopleiding. In voert de opleiding het vernieuwde profiel in voor de deeltijdstudenten. Tot die tijd geldt voor deze groep studenten het oude competentieprofiel met tien competenties, dus zonder competentie 8. Marketingcommunicatie is overigens geen nieuw element in de opleiding CE bij NHL Hogescholen. Binnen het curriculum was ook voor 2012 al aandacht voor deze competentie. De studenten krijgen in hun opleiding naast inhoudelijke kennis ook beroepsvorming geboden, gericht op het ontwikkelen van beroepsvaardigheden als onderzoekend vermogen, professioneel vakmanschap en verantwoord handelen. Daarmee sluiten de eindkwalificaties van deze opleiding aan op de BBA-standaard. De opleiding heeft de eindkwalificaties daarnaast gerelateerd aan de Dublin-descriptoren. Niveau van de competenties De competenties zijn beschreven op drie niveaus: niveau 1 (foundation), niveau 2 (advanced) en niveau 3 (bachelor). Ieder niveau is gespecificeerd in een aantal indicatoren, die aangeven wat op welk niveau van studenten verwacht mag worden. De opleiding heeft de competenties in een inzichtelijke klapper verwerkt. Studenten geven tijdens de gesprekken aan goed op de hoogte te zijn van de competenties, die de eindkwalificaties vormen. Om met succes te kunnen afstuderen moeten studenten de competenties 2 tot en met 5 en de competenties 10 en 11 op niveau 3 kunnen aantonen. Daarnaast tonen studenten van de overige competenties minimaal twee op niveau 3 aan om als bachelor te kunnen afstuderen (zie verder standaard 16). Aansluiting competenties op de beroepspraktijk. Het instituut Economie en Management (ECMA), waar de opleiding Commerciële Economie deel van uitmaakt, kent een kenniskring internationalisering. Deze kenniskring houdt zich bezig met het beleid gericht op de internationalisering van de opleidingen, waaronder ook die van de opleiding Commerciële Economie. De opleiding Commerciële Economie maakt deel uit van netwerken zoals het International Business en Management netwerk, waar hogescholen uit Frankrijk, Finland, Duitsland, Noorwegen en Spanje deel van uitmaken. In deze netwerken maken scholen afspraken over samenwerking, vergelijken zij opleidingsprogramma s en wisselen zij studenten en docenten met elkaar uit. In 2012 hebben negen CE-studenten een stage in het buitenland gelopen en hebben zes studenten een half jaar in het buitenland gestudeerd. Daarnaast zijn op het instituut Engelstalige minoren te volgen, waaronder International Business. De aansluiting op de beroepspraktijk vindt plaats onder meer door intensieve contacten met het werkveld en het uitvoeren van (betaalde) opdrachten voor het MKB in Friesland. Het merendeel van de docenten is afkomstig uit het bedrijfsleven en/of is nog steeds actief in diverse functies. Meer informatie daarover kunt u lezen onder standaard 2. 16/81 NQA NHL Hogeschool: Commerciële Economie UOB

17 Overwegingen en conclusie Het panel stelt vast dat de eindkwalificaties die de opleiding hanteert relevant zijn voor het opleidingsdomein. De opleiding hanteert het meest recente competentieprofiel zoals dat in het landelijk overleg van opleidingen voor Commerciële Economie is vastgesteld. De competenties zijn overzichtelijk verwerkt in deelniveaus. Uit de gesprekken met de diverse studenten blijken de competenties goed bekend te zijn. De relatie met de Dublin-descriptoren is helder verwoord. De opleiding voldoet hiermee aan de gangbare basiskwaliteit voor standaard 1. Het panel komt op basis van bovenstaande overwegingen tot het oordeel voldoende. Programma Standaard 2 Oriëntatie van het programma De oriëntatie van het programma waarborgt de ontwikkeling van vaardigheden op het gebied van wetenschappelijk onderzoek en/of de beroepspraktijk. Bevindingen Kennis en vaardigheden De opleiding hanteert de BoKS 2008, zoals die door het landelijk overleg Domein Commercie van de HBO-raad is opgesteld. In de BoKS staan deskundigheidsgebieden gekoppeld aan het in 2008 geldige competentieprofiel van afgestudeerde Commerciële Economie studenten. Het gaat daarbij om deskundigheidsgebieden zoals marketing, strategisch management en organisatie, onderzoek en onderzoeksopzet, SWOT-analyses, opstellen en implementeren van plannen enzovoorts. De aanpassing van het competentieprofiel leidt mogelijk tot een nieuwe BoKS. Daartoe is landelijk nog niet besloten. De opleiding heeft de aanpassingen van het profiel in het voltijdcurriculum ingevoerd. Het huidige cursusaanbod sluit daarmee aan op de te verkrijgen competenties. De opleiding maakt gebruik van een literatuurlijst, gebaseerd op de BoKS Bij de eindwerkstukken blijken studenten veelal gebruik te maken van de geboden vakliteratuur. Naar mening van het panel is de vakliteratuur toereikend voor de opleiding, maar weinig vernieuwend. Het panel constateert uit de gehanteerde literatuurlijst dat veel boeken bestaan uit standaardwerken van de Nederlandse vakliteratuur (bijvoorbeeld het Basisboek Bedrijfseconomie van de Boer en Grondslagen van het management van Keuning). Onderzoeksvaardigheden komen aan bod in de boeken van Baarda en Nel Verhoeven. Er wordt beperkt gebruik gemaakt van internationale literatuur (bijvoorbeeld Principes van de Marketing van Kotler). Tijdens diverse modules dienen studenten gebruik te maken van de mediatheek en alle abonnementen die ter beschikking van de opleiding staan. Het panel is van mening dat de opleiding studenten zou kunnen stimuleren ook bij de eindwerken meer vernieuwende vakliteratuur te gebruiken. NQA NHL Hogeschool: Commerciële Economie UOB 17/81

18 Beroepsvaardigheden De opleiding stelt zich ten doel om een programma te bieden dat aansluit bij de actuele beroepspraktijk en flexibel inspeelt op de ontwikkelingen in beroep en praktijk. Daarnaast wil de opleiding studenten en docenten laten participeren in onderzoeksprojecten die zijn afgestemd op de behoefte van het (Noordelijke) bedrijfsleven, non-profit instellingen en overheden. De opleiding beoogt een kennispartner te zijn voor het beroepenveld. De opleiding geeft invulling aan deze doelstellingen onder meer door studenten in het kader van hun opleiding onderzoeksopdrachten te laten vervullen voor het MKB in de regio. Een voorbeeld dat het panel aanspreekt is de vraag om een marketingcampagne te ontwikkelen voor een sportschool in Dokkum met als doel om meer senioren gebruik te laten maken van de voorzieningen op de sportschool. In 2012 is het werkleerbedrijf opgestart. Het werkleerbedrijf is een verzamelnaam voor projecten waarbij onder andere studenten uit de minor Sales (betaalde) onderzoeksopdrachten werven die door tweedejaars studenten worden uitgevoerd. Daarbij begeleiden de derde- en vierdejaars minor studenten de tweedejaars studenten in hun werkzaamheden ten behoeve van de (onderzoeks)opdracht om zo hun competentie leiding geven te vergroten. Studenten van het tweede jaar kunnen zich inschrijven voor onderzoeksopdrachten van het werkleerbedrijf, mits zij voldoen aan een aantal voorwaarden. Actueel De opleiding neemt deel aan het lectoraat Sociale Media en de expertisegebieden Concurrentiekracht MKB en Enabling Technologies. Een van de vernieuwingen in het onderwijsprogramma die daaruit voortvloeit is de introductie van de minor Marketing 3.0. Het Landelijke Overleg Commerciële Economie, waarin alle hbo-opleidingen Commerciële Economie participeren, stelt in haar notitie een blik naar buiten vast dat de ontwikkeling van digitale netwerken van grote invloed is op het vak. Dat is een van de redenen geweest om het competentieprofiel aan te passen. De opleiding Commerciële Economie aan NHL Hogeschool constateert ook een toenemende vraag naar opdrachten waarin sociale media een rol spelen. Samen met het lectoraat Social Media en de opleidingen Communicatie en Communicatie en Multimediadesign biedt de opleiding met ingang van studenten de minor Marketing 3.0. Participatie in het expertisegebied Concurrentiekracht MKB heeft geleid tot de ontwikkeling van de minor Exportmanagement. Deze wordt aangeboden door de opleiding International Business and Languages en is toegankelijk voor CE-studenten. Tevens heeft de opleiding diverse onderwerpen, zoals onderzoek en sales, in het opleidingsprogramma belegd bij competentiepiloten, die deskundig zijn op een gespecialiseerd terrein (docenten die verantwoordelijk zijn voor de invulling van het onderwijsprogramma behorend bij een specifieke competentie). 18/81 NQA NHL Hogeschool: Commerciële Economie UOB

19 Tevredenheid Voltijdstudenten waarderen de voorbereiding op de beroepsloopbaan en de praktijkgerichtheid van hun opleiding met respectievelijk een 3,4 en een 3,5 overeenkomstig de landelijke uitkomst. Deeltijdstudenten waarderen deze aspecten van de opleiding hoger, met een 3,6 en 3,7. Ook deze waardering is in lijn met de landelijke gegevens. Onderzoeksvaardigheden Vanouds heeft het opdoen van onderzoeksvaardigheden een belangrijke plek in de opleiding Commerciële Economie, zo schrijft de opleiding in de Kritische Reflectie. De onderzoekslijn is in de afgelopen jaren versterkt door de bundeling van kennis en activiteiten binnen ECMA. In 2011 is een projectgroep vanuit het ECMA gestart met het ontwikkelen van een basismodule onderzoek voor de propedeuse van alle opleidingen van het instituut. In 2013 voltooit de werkgroep de onderzoeksmodules voor de jaren 2 en 3. De kern van de onderzoekslijn binnen het ECMA is er opgericht om studenten een onderzoeksmatige houding te leren ontwikkelen; de juiste vragen te stellen, een onderzoeksdesign te maken, onderzoeksmethoden te kiezen en hun conclusies met analyses te onderbouwen. De onderzoeksleerlijn bouwt op van het eerste studiejaar tot en met het afstuderen. CE-studenten komen vanaf het eerste jaar in aanraking met onderzoek. Zij bouwen zo kennis en ervaring op, waarmee zij uiteindelijk zelfstandig een praktijkonderzoek kunnen opzetten en uitvoeren in de afstudeerfase. In de eerste basismodule doorlopen studenten de onderzoekscyclus aan de hand van een casus. Studenten zetten in deze casus een eigen bedrijf op (Project Eigen Bedrijf) en moeten diverse analyses uitvoeren om de haalbaarheid van het bedrijf te onderbouwen. Ook de latere opdrachten uit het werkleerbedrijf dragen bij aan het ontwikkelen van onderzoeksvaardigheden, doordat studenten in de praktijk zich met vraagstukken, verheldering van de vraagstukken en een plan van aanpak moeten bezighouden. Overwegingen en conclusie Op basis van de bestudering van documentatie en de gevoerde gesprekken constateert het panel dat de opleiding zich op een adequate wijze oriënteert op de beroepspraktijk. De kennis en vaardigheden die de opleiding aanbiedt, sluiten goed aan op de wijze van werken in het toekomstig beroepenveld van de CE-studenten. De vakliteratuur is op orde. Wel constateert dat het panel op basis van diverse gelezen eindwerkstukken dat studenten binnen de kaders van de geboden literatuur blijven werken en er weinig gezocht wordt naar nieuwe, meer actuele en/of andere inzichten. Het panel vraagt zich af of de opleiding de studenten daartoe voldoende aanzet. De opleiding werkt praktijkgericht, door studenten vanaf het begin van de opleiding met concrete projecten in aanraking te laten komen. Wat de onderzoeksvaardigheden betreft constateert het panel dat de opleiding diverse activiteiten onderneemt om deze vaardigheden bij studenten te ontwikkelen. Zeker in de eerste jaren van het curriculum (de propedeuse en het tweede studiejaar) wordt dat steeds meer zichtbaar in de werkstukken die studenten afleveren. NQA NHL Hogeschool: Commerciële Economie UOB 19/81

20 In de daarop volgende jaren geven studenten in de werkstukken minder blijk van de onderzoeksvaardigheden, waarover zij zouden moeten beschikken. Het ontbreekt in een aantal werkstukken aan vraagverheldering, een plan van aanpak en de motivatie daarvoor. Desalniettemin ziet het panel dat met de invoering van de ECMA onderzoekslijn de vaardigheden beter uitgevoerd en toegepast worden. Het panel komt op basis van bovenstaande overwegingen tot het oordeel voldoende. Standaard 3 Inhoud van het programma De inhoud van het programma biedt studenten de mogelijkheid om de beoogde eindkwalificaties te bereiken. Bevindingen Relatie tussen beoogde eindkwalificaties en de inhoud van het programma Het studieprogramma is opgebouwd uit leerlijnen met een eigen inhoudelijke gerichtheid. Er zijn vier leerlijnen te onderscheiden: de integrale leerlijn; de conceptuele leerlijn; de vaardigheden leerlijn; de studieloopbaanlijn. De eindkwalificaties van de opleiding zijn omschreven in competenties op drie niveaus, die in de loop der studiejaren steeds verder worden ontwikkeld. De competenties zijn overzichtelijk in het onderwijsprogramma vertaald. Zo staat in het studierooster bij elk onderdeel vermeld welke competenties bij het project, de cursus of de training aan bod komen. De opleiding CE heeft deze vorm van competentiegericht werken en de vertaling daarvan in het onderwijsprogramma ingevoerd in het studiejaar Studenten geven tijdens de gesprekken aan goed op de hoogte te zijn van de kennis en vaardigheden die zij op enig moment opdoen. In de integrale leerlijn zijn de competenties vertaald in projecten, (P-taken) op verschillende competentieniveaus. Iedere P-taak richt zich op een gering aantal competenties op één competentieniveau. Het in standaard 2 genoemde Project Eigen Bedrijf in het eerste jaar bevat bij voorbeeld per periode één of meer competenties op niveau 1. Ook de opdrachten uit het werkleerbedrijf, de stage en het afstudeerproject behoren tot de integrale leerlijn. Daarin worden steeds hogere eisen gesteld aan het competentieniveau, tot aan de gewenste eindkwalificaties. Kennis wordt aangeboden in een reeks cursussen. Dit onderdeel maakt deel uit van de conceptuele leerlijn. Daarin vindt een verschuiving plaats van kennis verwerven, naar toepassen en integreren bij het oplossen van beroepsproblemen. 20/81 NQA NHL Hogeschool: Commerciële Economie UOB

21 De vaardighedenleerlijn bestaat uit trainingen, die een bijdrage beogen te leveren aan vaardigheden. De trainingen zijn er op gericht om het handelingsrepertoire van de student te vergroten. De studieloopbaanbegeleiding bewaakt de voortgang van de competentieontwikkeling en geeft ondersteuning en begeleiding (studieloopbaanlijn). De student houdt de voortgang in zijn competentieontwikkeling bij in een digitaal portfolio. Daarbij stelt de opleiding steeds hogere eisen aan studiecompetenties, hbo-kwalificaties en reflectievaardigheden. Studenten blijken tijdens de gesprekken goed op de hoogte te zijn van de competenties waaraan zij werken. De competenties en hun niveaus leven onder de studenten, dankzij de consequente vertaling in studieroosters, projecten, cursussen, trainingen en de studieloopbaanbegeleiding. Samenhang in het programma Het onderwijsprogramma is opgebouwd in drie fases: de propedeuse, de hoofdfase en de afstudeerfase. In deze fases stelt de opleiding studenten in staat hun competenties te ontwikkelen van niveau 1 naar niveau 3. Studenten starten bijvoorbeeld met het relatief veilige Project Eigen Bedrijf in de propedeuse en groeien vervolgens door naar het werken voor externe opdrachtgevers in de hoofdfase. Daarmee nemen de kwaliteitseisen toe. Ook vindt er een verschuiving plaats van groepsopdrachten naar individuele opdrachten. Studenten uit een hoger jaar begeleiden jongerejaars projectgroepen. Zo begeleiden derdejaarsstudenten van de minor sales tweedejaarsstudenten, die opdrachten voor het werkleerbedrijf uitvoeren. De horizontale verbinding in het onderwijsprogramma komt tot stand door projecten, cursussen en trainingen per onderwijsperiode in onderlinge samenhang te programmeren. Cursussen (kennisleerlijn) en trainingen (vaardighedenleerlijn) zijn afgestemd op de benodigde kennis en vaardigheden die nodig zijn om de projecten die in de verschillende fases van het onderwijsprogramma te kunnen uitvoeren. De vakken in de propedeuse bijvoorbeeld zijn er op gericht om het Project Eigen Bedrijf tot een goed einde te brengen. Vakken als Bedrijfs- en Omgevingsanalyse, Onderzoeksvaardigheden, Haalbaarheidsanalyse, Strategische marketing, Management en Control maken deel uit van het eerste leerjaar en dragen bij aan het Project Eigen Bedrijf. Tevredenheid studenten Voltijdstudenten waarderen de samenhang van de verschillende onderdelen van de opleiding met een 3,6; overeenkomstig de landelijke waardering. Deeltijdstudenten zijn wat minder tevreden en waarderen de samenhang met een 3,3, lager dan de landelijke waardering van deeltijdstudenten (3,7). Overwegingen en conclusie Het panel is onder de indruk van de doordachte wijze waarop de opleiding inhoud en samenhang van het onderwijsprogramma heeft vormgegeven. De verschillende competenties zijn goed vertaald in leerlijnen en te behalen prestaties; de samenhang tussen de verschillende leerlijnen is helder en inzichtelijk. NQA NHL Hogeschool: Commerciële Economie UOB 21/81

22 Dat blijkt ook uit de wijze waarop studenten worden geïnformeerd over het onderwijsprogramma. Studenten geven tijdens de gesprekken weer goed op de hoogte te zijn van waar ze mee bezig zijn in de opleiding en wat daarvan de relatie is met de competenties waar aan ze werken. De keuze om vooral praktijkgericht te werken en daar de andere leerlijnen op aan te sluiten geeft blijk van een doordachte visie op het onderwijs. Het panel heeft daar veel waardering voor. Het panel komt op basis van bovenstaande overwegingen tot het oordeel goed. Standaard 4 Vormgeving van het programma De vormgeving van het programma zet aan tot studeren en biedt studenten de mogelijkheid om de beoogde eindkwalificaties te bereiken. Bevindingen Didactisch concept De opleiding is opgebouwd op basis van het leerlijnenconcept van de NHL en is gericht op het ontwikkelen van competenties. De opleiding werkt vooral praktijkgericht, om de relatie tussen studie/opleiding en het werken in de praktijk van het bedrijfsleven te waarborgen. Zoals in standaard 3 is toegelicht, kent de opleiding vier leerlijnen, die allemaal gericht zijn op het behalen van de eindkwalificaties, met ieder eigen werkvormen, docentrollen en toetsvormen. In de integrale leerlijn zijn de te behalen competenties vertaald in projecten. De te ontwikkelen competenties zijn bepalend voor de werkvorm, de toetsvorm en de beoordelingscriteria. De kennislijn is afgestemd op de integrale leerlijn, dat wil zeggen dat het aanbod van kennis is gekoppeld aan de projecten, die worden uitgevoerd. Hetzelfde geldt voor de aan te leren vaardigheden in de vaardigheidslijn. Ook die zijn afgestemd op de uit te voeren projecten. Een training presentatie bijvoorbeeld maakt deel uit van het onderdeel Project Marketing Plan in het tweede jaar, voorafgaand aan de daadwerkelijke presentatie van het plan. Voorts volgt vanuit het didactisch concept een ontwikkeling van docentsturing in de propedeuse, naar gedeelde docent- en studentsturing in hoofdfase en in de afstudeerfase voornamelijk studentsturing. Een constante factor in de begeleiding van de student is de studieloopbaanbegeleider. Deze wordt in het eerste jaar toegewezen aan iedere student en blijft de rest van zijn of haar studie aan de student gebonden (zie verder standaard 12). Werkvormen en studieactiviteiten voltijdstudenten In de integrale leerlijn staat het praktijkleren centraal, in de vorm van het uitvoeren van projecten. In de propedeuse werken studenten aan de opzet van een eigen bedrijf. In het tweede studiejaar werken studenten aan drie projecten: een Project Marketing Plan, het Beste Idee van Nederland en projecten uit het Werkleerbedrijf. 22/81 NQA NHL Hogeschool: Commerciële Economie UOB

23 In het derde jaar lopen de studenten een stage van 640 uur, in een bedrijf met minimaal 10 collega s. Iedere student voert een onderzoek uit en werk aan meerdere competenties. Daarnaast werken studenten tijdens hun stage aan twee persoonlijke leerdoelen die in het stage voorbereidingstraject zijn geformuleerd. Dan volgt de afstudeerfase met een eigen onderzoek. De kennisleerlijn is voornamelijk aanbodgericht en bestaat uit hoor- en werkcolleges. Vaardigheiden worden aangeleerd door middel van trainingen, hetzij klassikaal, hetzij in kleinere groepen. Het resultaat van de oefening wordt vervolgens ingezet in de integrale leerlijn zoals bijvoorbeeld het geven van een presentatie over het project. Het panel heeft tijdens de visitatiedagen kennis genomen van de verschillende werkvormen van de opleiding. Studenten hebben presentaties gegeven van twee projecten die zij hebben uitgevoerd. Bij de gesprekken vertelden studenten enthousiast over de verschillende projecten waaraan zij deelnamen, waaronder het opstarten van het eigen bedrijf in het eerste jaar. De vakken, ook de leervakken, waren goed aangesloten op de opdracht om een eigen bedrijf te starten. Daarbij ontvingen de studenten adequate begeleiding van docenten en derdejaarsstudenten sales, wat hen stimuleerde om tot betere resultaten te komen. De overstap naar het doen van betaalde opdrachten in het werkleerbedrijf in het daaropvolgende jaar, vinden studenten uitdagend en stimulerend. Ook hier speelde de begeleiding van ouderejaarsstudenten een belangrijke rol. Het panel constateert dat de opleiding een gevarieerde mix van werkvormen hanteert die goed aansluiten bij de leerdoelen en de competenties die van studenten gevraagd wordt. De mate van zelfsturendheid is goed gedoseerd over de jaren heen. Ook het principe dat ouderejaarsstudenten jongerejaarsstudenten begeleiden, waardoor ouderejaarsstudenten competenties op het terrein van bijvoorbeeld leiderschap opbouwen vindt het panel doordacht. Deeltijdstudenten Het didactisch concept voor de deeltijdstudenten wijkt enigszins af van het concept voor voltijdstudenten. De afwijking betreft vooral de integrale leerlijn, die voor deeltijdstudenten voor een belangrijk deel bestaat uit projecten die zij vervaardigen tijdens perioden van werkplekleren. Het panel heeft vanuit het beleid gezien dat de opleiding een optimale samenhang tussen de projecten (integrale leerlijn) en het werkplekleren nastreeft. In de Kritische Reflectie geeft de opleiding aan hier niet altijd in te slagen, omdat het werken op de werkplek een verloop heeft, dat niet te sturen is door de opleiding. Om het werkplekleren te borgen, werken deeltijdstudenten met een portfolio, waarin zij prestaties en werkervaring opnemen als bewijs voor verworven competenties. Studenten reflecteren op hun ontwikkeling volgens de STARR methode. Een assessor beoordeelt de resultaten. Waardering studenten Voltijdstudenten waarderen de gehanteerde werkvormen en de mate waarin de opleiding stimulerend is met en 3,5 en een 3,3, overeenkomstig de landelijke waardering. Deeltijdstudenten waarderen de gehanteerde werkvormen en het stimulerende karakter van de opleiding hoog, met respectievelijk een 3,7 en een 3,8. Dat is iets hoger dan het landelijke beeld. Studenten geven aan het geleerde goed in de praktijk te kunnen gebruiken. NQA NHL Hogeschool: Commerciële Economie UOB 23/81

24 Overwegingen en conclusie Het panel heeft met genoegen kennis genomen van de vormgeving van het programma. De consequente vertaling van competenties in de verschillende leerlijnen en de vertaling daarvan in de verschillende werkvormen en de studieloopbaanbegeleiding, ziet het panel als een sterk punt van deze opleiding. De verschillende presentaties die het panel heeft bijgewoond bevestigen de sterke vertaling van het didactisch concept van praktijkgericht en competentiegericht onderwijs in concrete activiteiten. Het panel komt op basis van bovenstaande overwegingen tot het oordeel goed. Standaard 5 Instroom Het programma sluit aan bij de kwalificaties van de instromende studenten. Bevindingen Toelatingseisen De opleiding stelt als algemene eis voor de toelating het bezit van een vwo/ havo-diploma met het juiste profiel, zoals E&M, dan wel een ander profiel met Economie of Maatschappij en Organisatie, en Wiskunde A of B. Ook studenten met een MBO-4 diploma, waarvan de opleiding verwant is aan Commerciële Economie worden toegelaten. Studenten die ouder zijn dan 21 jaar en niet over een van deze diploma s beschikken, kunnen worden toegelaten op basis van de 21+ regeling. Deze studenten leggen een toelatingsexamen af in de vakken Nederlands, Engels en Economie. Studenten met een getuigschrift van een propedeutisch of afsluitend examen aan een instelling voor hoger beroepsonderwijs of een daaraan gelijkwaardig buitenlands diploma kunnen een vrijstelling krijgen voor de toelatingseisen. Deeltijdstudenten krijgen een intakegesprek. In dit gesprek komt onder meer de relevantie van de werkkring voor de uitvoering van praktijkopdrachten aan de orde. Studenten kunnen instromen in september en in februari van het jaar. Vrijstellingen, deficiënties en excellentieprogramma De examencommissie kan een student vrijstelling verlenen voor het afleggen van een toets of toetseenheid, als de student buiten de opleiding met goed gevolg toets heeft afgelegd of over aantoonbare relevante kennis, inzicht en vaardigheden beschikt. De te volgen procedure is onderdeel van het onderwijs- en examenreglement. Deeltijdstudenten beschikken vaak over een grote variatie aan vooropleidingen en werkervaringen. In de NHL-intake assessment procedure wordt bepaald of en zo ja welke vrijstellingen verleend kunnen worden. In de praktijk blijkt daar weinig gebruik van te worden gemaakt. Studenten met deficiënties in bijvoorbeeld Nederlands en Engels kunnen terecht bij het Learning Centre van NHL Hogeschool. Het Learning Centre toetst het instapniveau en biedt remediërend onderwijs aan. Ook voert de opleiding een dyslexiebeleid. Daarnaast past de opleiding voorzieningen aan voor studenten met een lichamelijke beperking. 24/81 NQA NHL Hogeschool: Commerciële Economie UOB

25 Excellentieprogramma NHL Hogeschool biedt studenten met een meer dan gemiddelde ambitie een Excellentieprogramma aan. Studenten volgen het Excellentieprogramma naast hun opleiding en kunnen deelnemen aan projecten, denktanks met lectoraten, gastcolleges en excursies. CE-studenten stromen in het eerste jaar in en kunnen 30 EC s behalen in het excellentieprogramma. Sinds hebben veertien CE-studenten deelgenomen aan het Excellentieprogramma. Studenten worden geselecteerd op hun innovatieve ideeën en op grond van ondernemerschap, zoals naar voren kan komen bij het project Eigen Bedrijf. Voorbeelden van projecten uit het Excellentieprogramma zijn het organiseren van een Event waarbij CE-studenten samenwerkten met de theateropleiding. Een ander voorbeeld is het werken aan het Beste idee van Nederland waarvoor CE-studenten in het Excellentieprogramma verbinding leggen met andere opleidingen. Het panel heeft twee studenten gesproken die deelnemen aan het Excellentieprogramma, waarbij ze aangeven het extra programma goed te kunnen volgen naast het reguliere programma. Aansluiting programma op vooropleiding De opleiding organiseert voorlichtingsbijeenkomsten op diverse middelbare scholen en middelbaar beroepsonderwijs instellingen om aspirant-studenten een goed beeld van de opleiding te geven. Docenten van de opleiding geven uitleg over het onderwijsprogramma en bieden proeflessen op proefstudeerdagen aan. Ook buiten de proefstudeerdagen om kunnen potentiële studenten proeflessen volgen. Een aantal studenten maakt deel uit van een zogenaamd Dream Team, een team studenten dat voorlichting geeft op beurzen en open dagen aan nieuwe studenten. De opleiding voert intakegesprekken met deeltijdstudenten; met voltijdstudenten zijn er intakegesprekken als het eindexamenprofiel niet aansluit bij de opleiding. Studenten geven aan dat de opleiding goed aansluit bij de vooropleiding. Een student afkomstig uit het mbo constateert wel een groot verschil in het niveau van Engels. Waardering studenten Deeltijdstudenten zijn zeer tevreden over de aansluiting van de opleiding op de vooropleiding. Dat blijkt uit de gesprekken die het panel heeft gevoerd en uit de NSE cijfers van Daarin waarderen deze studenten de aansluiting van de opleiding op de vooropleiding met een 3,8. Dat is ruim boven de norm van 3,0 die de opleiding zichzelf stelt en boven de landelijke waardering van 3,6. Voltijdstudenten waarderen de aansluiting met een 3,4, gelijk aan het landelijke beeld. De studenten die instromen in februari, zijn minder tevreden over de aansluiting van vooropleiding op het onderwijsprogramma. De opleiding constateert dat de februari instroom van deeltijdstudenten lastig is in te passen in het huidige curriculum. De kleinschaligheid van de opleiding beperkt roostertechnisch de mogelijkheden om voor deze overigens geringe groep studenten een passende start in de opbouw van het programma te creëren. De opleiding is inmiddels gestopt met de instroom van nieuwe deeltijdstudenten in februari. NQA NHL Hogeschool: Commerciële Economie UOB 25/81

26 Overwegingen en conclusie Het panel komt op basis van bovenstaande overwegingen tot het oordeel dat de instroom van de opleiding adequaat is georganiseerd. Dat geldt voor de instroom van voltijdstudenten uit de vo-opleidingen en mbo-opleidingen en voor de deeltijdstudenten. Er zijn voldoende mogelijkheden om deficiënties te ondervangen. Daarnaast is de instroom in het excellentieprogramma van NHL Hogeschool zodanig vormgegeven dat studenten die daarvoor in aanmerking willen komen, deze ook daadwerkelijk kunnen gaan volgen. De opleiding voldoet hiermee aan de gangbare basiskwaliteit voor standaard 5. Het panel waardeert deze standaard met een voldoende. Standaard 6 Studeerbaarheid Het programma is studeerbaar. Bevindingen Bevorderen studievoortgang Het leerplan is zo opgebouwd dat een reguliere student de opleiding in vier jaar kan afronden. Het panel stelt vast dat de opleiding een aantal uitgangspunten hanteert om de voortgang te bevorderen: Studieloopbaanbegeleiding: iedere student heeft een studieloopbaanbegeleider die hem of haar begeleidt met planning, monitoring en zelfsturing. Langstudeerders krijgen een studieadviseur toegewezen, die hen begeleidt bij de afronding van hun studie; Evenwichtige verdeling van het standaardprogramma in de propedeutische fase om uitval te beperken. De studielast van de propedeuse bedraagt 60 EC, per semester is er een studielast van 30 EC. De semesters zijn verdeeld in twee periodes met 15 EC aan modulen; Spreiding van toetsen over het studiejaar: In de eerste twee studiejaren sluiten studenten een onderwijseenheid meestal na één periode af met een toets. In het derde en vierde studiejaar kunnen studenten na twee periodes een onderwijseenheid met een toets afsluiten, afhankelijk van het programma dat zij volgen. Per studiejaar is er recht op één herkansing. Er wordt niet meer dan een reguliere toets (dwz géén herkansingstoets) op een dag gepland. Per toetsweek wil de opleiding niet meer dan vier reguliere toetsen afnemen. De contacturen nemen af in de loop van de studie. Voltijdstudenten hebben in de eerste twee jaar van hun studie gemiddeld zestien contacturen. In de laatste twee jaar zijn dat gemiddeld negen contacturen. Deeltijdstudenten hebben in het eerste jaar gemiddeld elf contacturen per week; in het tweede en derde jaar zeven contacturen per week. In het laatste jaar hebben de deeltijdstudenten gemiddeld vijf contacturen per week. 26/81 NQA NHL Hogeschool: Commerciële Economie UOB

27 Bewaking studielast In de gesprekken geven studenten aan dat Commerciële Economie een intensieve studie is, met name vanwege de vele projecten waaraan zij deelnemen. Desgevraagd geven de studenten aan gemiddeld circa 30 uur per week aan hun studie te besteden. De opleiding schat de studielast in op basis van diverse criteria zoals aantal te volgen college-uren, aantal te bestuderen pagina s per uur en inschatting van tijdsbesteding aan opdrachten/activiteiten binnen projecten. Na iedere module vindt er een evaluatie plaats, waarin gecontroleerd wordt of de voorcalculatie en roostering realistisch zijn geweest. In de periode- en semesterevaluaties en de Nationale Studentenenquête is studeerbaarheid van de opleiding een onderwerp. Mogelijke problemen komen aan de orde in de diverse overlegvormen, zoals afdelingsoverleggen, het overleg van de opleidingscommissie, de werkveldadvies commissie en bij panelgesprekken met studenten. Studenten waarderen de studielast van de opleiding met een 3,4 (voltijdsstudenten) en een 3,6 (deeltijdsstudenten). Loopbaanbegeleiding voor studenten met functiebeperkingen Studenten met een beperking kunnen in overleg met een decaan werken volgens een specifieke planning en hebben recht op andere toetsvormen of uitgebreidere toetstijd. Dat geldt bijvoorbeeld voor dyslexiestudenten. Overwegingen en conclusie Het panel constateert dat het onderwijsprogramma intensief en studeerbaar is. De tijd die studenten besteden aan hun projecten is stevig. Uit de gesprekken met studenten blijkt dat de studeerbaarheid goed is. Het is voor studenten duidelijk wat er van hen verwacht wordt. De kleinschaligheid van de opleiding en de directe contacten tussen studenten en docenten zorgen voor een adequate bijsturing van het programma, indien de studiebelasting te hoog is. Het panel komt op basis van bovenstaande overwegingen tot het oordeel goed. Standaard 7 Duur De opleiding voldoet aan wettelijke eisen met betrekking tot de omvang en de duur van het programma. Bevindingen In de Onderwijs- en Examenregeling en in de Kritische reflectie is de verdeling van studiepunten beschreven. Deze laat zien dat de opleiding een curriculum een omvang heeft van 240 EC, waarvan elk studiejaar een omvang van 60 EC heeft. Jaarlijks evalueert de opleiding het leerplanschema en stelt deze zo nodig bij. De onderwijseenheden zijn ingedeeld naar leerlijnen en de verhouding tussen de leerlijnen wordt bewaakt. NQA NHL Hogeschool: Commerciële Economie UOB 27/81

28 Verdeling EC over leerlijnen en schooljaren: CE-voltijd Integrale leerlijn Conceptuele lijn Vaardighedenlijn SLB-lijn Jaar Jaar Jaar Jaar 4 60 CE-deeltijd Integrale leerlijn Conceptuele lijn Vaardighedenlijn SLB-lijn Jaar Jaar Jaar Jaar 4 60 Overwegingen en conclusie Het panel constateert dat de opleiding voldoet aan de wettelijke eisen wat betreft de omvang en de duur van het programma. Het panel komt op basis van bovenstaande overwegingen tot het oordeel voldoende. Personeel Standaard 8 Personeelsbeleid De opleiding beschikt over een doeltreffend personeelsbeleid. Bevindingen Personeelsbeleid De opleiding volgt het HRM-beleid van NHL/ECMA. Dit beleid is beschreven in het Meerjarenpersoneelsbeleidplan van ECMA. Belangrijke punten zijn de kwaliteit van het personeel, teamontwikkeling, teamsamenstelling en werkdruk. Het Meerjarenpersoneelsbeleid borduurt voort op het strategisch beleid van NHL Hogeschool. NHL Hogeschool streeft naar de positie van Regional University of Applied Sciences. Ook streeft NHL Hogeschool naar een hoger aandeel docenten op masterniveau. De opleiding heeft een eigen personeelsbeleidsplan opgesteld en gebaseerd op het HRMbeleid van ECMA/NHL. De opleiding heeft voor 2013 een eigen scholingsplan opgesteld. In het scholingsplan staan maatregelen beschreven als het behalen van de Pedagogische Didactische Bekwaamheid van docenten en het verhogen van het aantal op masterniveau geschoolde docenten. 28/81 NQA NHL Hogeschool: Commerciële Economie UOB

29 Het panel vindt de strategische vertaling van de gewenste profilering van de opleiding in een daarop afgestemd personeelsbeleid thans onderbelicht. Hoe wil de opleiding zich positioneren binnen de ambities van NHL Hogeschool en wat betekent dat voor het personeelsbeleid? Het antwoord op die vragen is niet herkenbaar terug te vinden in de documentatie die het panel heeft bestudeerd. Functionerings- en beoordelingsbeleid Jaarlijks vinden er gesprekken plaats in het kader van Coachen-Beoordelen-Belonen. Deze gesprekken maken deel uit van het loopbaanbeleid waarvan afspraken over scholing en professionalisering een onderdeel zijn. Uit de gesprekken met het opleidingsmanagement komt naar voren dat alle medewerkers een plannings-, voortgangs- en beoordelingsgesprek voeren met de afdelingsmanager. Professionaliseringsbeleid NHL Hogeschool beschikt over een professionaliseringsacademie. Docenten kunnen op basis van de scholingsplannen per afdeling op deze academie bijgeschoold worden. Voorbeelden van recente scholing van CE-docenten zijn onder meer assessmenttrainingen, trainingen SLB en training voor leden van de examencommissie. Nieuw aangestelde CE-docenten met een tijdelijk contract, die niet over een onderwijsbevoegdheid beschikken, moeten in het tweede jaar de aantekening Pedagogische Didactische Bekwaamheid behalen. Zittende docenten volgen conform het scholingsplan een opfriscursus in 2013/2014. Het professionaliseringsbeleid stuurt voorts aan op het vergroten van het aandeel docenten met een masteropleiding tot 88 procent van het docentencorps. Daarnaast stelt de opleiding docenten in de gelegenheid om zich inhoudelijk te scholen door opleidingen te volgen en seminars of workshops bij te wonen. Tijdens de gesprekken geven docenten aan voldoende mogelijkheden te vinden om te werken aan de eigen competentieontwikkeling. Het behalen van de Pedagogisch Didactische Bekwaamheid, de vier studiedagen per jaar en de vele conferenties zijn daar voorbeelden van. De studiedagen gaan bijvoorbeeld over onderwerpen als blended learning en social media. Om de onderzoeksvaardigheden van docenten te verhogen volgt een aantal docenten verplicht het Teach the teacher programma over het doen van onderzoek. Deze docenten hebben dan vervolgens de taak om de opgedane kennis over te dragen aan hun collega s. Aanstellingsbeleid In het Meerjarenpersoneelsbeleidsplan staan een aantal aanstellingscriteria vermeld. ECMA wil in de komende jaren alleen medewerkers met een master of PhD titel aanstellen. Met de instroom van nieuwe docenten met onderzoeksvaardigheden wil het instituut de kwaliteit van het onderzoeksaanbod verhogen. De opleiding vindt het daarnaast belangrijk dat iedere docent beschikt over relevante praktijkervaring en een relevant netwerk, om het contact met het werkveld te borgen. NQA NHL Hogeschool: Commerciële Economie UOB 29/81

30 Medewerkerstevredenheid De keuze om het onderwijs competentgericht aan te bieden heeft veel inspanning van het team gevraagd. Uit het medewerkerstevredenheidsonderzoek van 2011 blijkt dat medewerkers van de afdeling Marketing Management, waar Commerciële Economie deel van uit maakt, gemiddeld laag scoren. De werkdruk wordt als hoog ervaren (zie verder standaard 10). Het management voert gesprekken en organiseert bijeenkomsten om de relatie tussen medewerkers en het management te verbeteren, de werkdruk terug te dringen en het werkklimaat te verbeteren. De gemiddelde medewerkerstevredenheid over alle aspecten bedraagt een 6,0. De werksfeer wordt gewaardeerd met een 7,1. Overwegingen en conclusie Bij een eerder gehouden interne midterm review in 2012 heeft de opleiding geconstateerd dat het personeelsbeleid meer aandacht vroeg. Sindsdien is een aantal zaken opgepakt. Het scholingsplan en de verdere uitwerking van het meerjarenbeleidsplan van de ECMA op opleidingsniveau in bijvoorbeeld de plannings-, voortgangs- en beoordelingsgesprekken zijn daar voorbeelden van. Het panel heeft kennis genomen van het personeelsplan en ziet dat deze in basis op orde is. Het strategische karakter van dit personeelsplan behoeft nog verdere uitwerking, vindt het panel. Met name de afstemming tussen de gewenste profilering van de opleiding en het daaruit voortvloeiende personeelsbeleid, vindt het panel niet herkenbaar terug in het huidige personeelsplan. Omdat het personeelsbeleid nu op orde is gebracht en de meest essentiële elementen aanwezig zijn, acht het panel de kwaliteit van het personeelsbeleid voldoende. Standaard 9 Kwaliteit van het personeel Het personeel is gekwalificeerd voor de inhoudelijke, onderwijskundige en organisatorische realisatie van het programma. Bevindingen Kwaliteit docententeam Docenten van de opleiding Commerciële Economie moeten voldoen aan het competentieprofiel, zoals dat is vastgelegd in het meerjarenpersoneelsbeleidsplan. Docenten zijn inzetbaar als Tutor, expert, trainer, assessor/examinator en als studieloopbaanbegeleider; In de begeleiding van stage- en afstudeerfase; Bij debatten en excursies; Als onderzoeker; Voor het verzorgen van contractactiviteiten. 30/81 NQA NHL Hogeschool: Commerciële Economie UOB

31 De opleiding verwacht dat iedere docent meerdere rollen kan vervullen. Daar waar kennis en ervaring omissies vertonen, zijn er scholingsmogelijkheden bijvoorbeeld op het gebied van Pedagogische Didactische Bekwaamheid. Het opleidingsniveau van de docenten voldoet nog niet aan de doelstellingen, zo constateert het panel. De opleiding stelt zich ten doel om 75 procent van de docenten over een mastertitel te laten beschikken. 71 Procent van de docenten beschikt over een masteropleiding (15 van de 21 medewerkers), onder hen is een docent gepromoveerd. Zes medewerkers beschikken over een Bachelor opleiding; daarvan volgen twee docenten een masteropleiding en heeft een docent aangegeven een masteropleiding te willen starten. Praktijkgerichtheid docenten Zeven van de 21 docenten zijn ook werkzaam in het werkveld. Zij zijn bijvoorbeeld actief in organisatieadvies, export, internationaal ondernemen en bij een vertaalbureau. Naast docenten in vaste dienst, werkt de opleiding ook met free-lance docenten, ervaringsdeskundigen en gastdocenten. Daarmee versterkt de opleiding de relatie tussen de opleiding en de actuele beroepspraktijk, aldus het panel. Verder maakt de opleiding veel gebruik van betaalde en onbetaalde opdrachten in het werkveld zoals projecten. Daarmee blijven de docenten betrokken bij de beroepspraktijk. Overwegingen en conclusie Het panel constateert op basis van de gesprekken met het docententeam dat de opleiding CE over een gedreven en deskundig docentencorps beschikt. Docenten pakken nieuwe ontwikkelingen in het werkveld op. De wijze waarop dit team de afgelopen jaren richting heeft gegeven aan de invulling van het nieuwe onderwijsprogramma en het competentiegericht werken is naar oordeel van het panel bewonderenswaardig. Het gewenste opleidingsniveau van de docenten naar master- en hoger niveau zal de komende jaren gerealiseerd worden. Het panel komt op basis van bovenstaande overwegingen tot het oordeel voldoende. Standaard 10 Kwantiteit van het personeel De omvang van het personeel is toereikend voor de realisatie van het programma. Bevindingen Omvang personeel De opleiding Commerciële Economie heeft een formatie van 21 docenten, exclusief management en ondersteuning. Naast het afdelingshoofd zijn er coördinatoren aangesteld voor jaar 1, jaar 2, de stage, het afstuderen, de deeltijdopleiding en voor de afzonderlijke vijf minoren. Een van de vier onderwijsservicebureaus van NHL Hogeschool verzorgt de administratieve ondersteuning van de opleiding. NQA NHL Hogeschool: Commerciële Economie UOB 31/81

32 Verder beschikt de opleiding over een stafmedewerker (ondersteuning afdelingshoofd en docenten) en een consulent praktijkplaatsen (ondersteuning coördinatoren stage en afstuderen en ondersteuning bij buitenlandstudie) Tot slot is er ondersteuning van een consultant onderwijs en een consultant kwaliteitszorg van de afdeling O&K van NHL Hogeschool. De opleiding zet gastdocenten, freelancers en specialisten in de diverse studiejaren om daarmee de vaste docenten te ontlasten en extra (praktijk)kennis in huis te halen. De opleiding zet in op groei van het aantal studenten. Een toename van het aantal studenten zal leiden tot een toename van het aantal docenten. Daarnaast geeft de opleiding in de Kritische Reflectie aan dat een scholingsbeleid is opgesteld. Dit beleid is ook gericht op het spreiden van deskundigheid om zo de werkdruk op individueel niveau te verminderen. Zeven van de 21 docenten een tijdelijke aanstelling. Daarmee heeft 33 procent van het aantal docenten een flexibel contract. De opleiding wil niet meer dan 25 procent van de docenten op flexibele basis laten werken. De huidige overschrijding heeft te maken met de recente groei van het docententeam en een aantal personeelswisselingen. Werkdruk De opleiding streeft naar een student/docent ratio tussen de 1:25 en de 1:30. Op dit moment bedraagt de ratio 1:27,5 conform de norm, zo stelt het panel vast. Desalniettemin komen uit het medewerkerstevredenheidsonderzoek van 2011 en uit de contacten met docenten signalen dat de werkdruk hoog wordt bevonden. Dat heeft verschillende oorzaken, zo blijkt uit de Kritische Reflectie en de gesprekken die het panel heeft gevoerd. De ontwikkeling van de opleiding naar het competentiegericht werken in 2011 (zie ook standaard 3), de tijdelijke onderbezetting van de afdeling ten tijde van de aanpassing van het curriculum en de vele wisselingen in het management in de afgelopen zes jaar hebben de werkdruk ongunstig beïnvloed. De werkdruk is nog steeds aan de hoge kant, volgens het docententeam, ondanks de huidige stabiliteit op managementniveau. De huidige werkdruk vloeit voort uit ziekte van een tweetal docenten. Daarnaast vraagt de vernieuwing van het onderwijsprogramma, zoals de introductie van de nieuwe minor Marketing 3.0 extra tijd van docenten. Deze tijd wordt onder meer van uit expertise projecten gefaciliteerd om te voorkomen dat de werkdruk verder oploopt. Het enthousiasme van het team en de goede onderlinge samenwerking houdt de werkdruk acceptabel. Het management en het docententeam blijven aandacht besteden aan de werkdruk en zoeken methoden om die verder omlaag te brengen. Studenttevredenheid Een van de indicatoren voor een toereikende omvang van het personeel is de bereikbaarheid van medewerkers voor studenten. Uit de gesprekken met docenten en studenten blijkt de bereikbaarheid van docenten voor studenten goed op orde te zijn. De contacten zijn frequent en laagdrempelig. Bij de NSE behaalt de voltijdopleiding een 3,3. De deeltijdopleiding scoort lager dan het landelijk gemiddelde met een 3,0. De opleiding wijt deze lagere score aan roostertechnische omstandigheden. 32/81 NQA NHL Hogeschool: Commerciële Economie UOB

33 Overwegingen en conclusie Het panel is van mening dat de omvang van het team op basis van de docent/student ratio op orde is. De opleiding is relatief klein evenals het docententeam dat de opleiding verzorgt. Dat maakt het team kwetsbaar voor onverwachte veranderingen, zoals het huidige ziekteverzuim. De beperkte omvang van het team leidt er ook toe dat docenten nogal eens verschillende petten dragen: als studieloopbaanbegeleider, lid van de examencommissie en/of toetscommissie. Dat kan mogelijk tot ongewenste vermenging van functies/taken leiden. De opleiding is daar alert op. Ook beïnvloedt het de docenttaak, die dan een relatief groot aantal taakuren en weinig docentlesuren kent. Het panel komt op basis van bovenstaande overwegingen tot het oordeel voldoende. Voorzieningen Standaard 11 Materiële voorzieningen De huisvesting en de materiële voorzieningen zijn toereikend voor de realisatie van het programma. Bevindingen Huisvesting en voorzieningen De opleiding is gevestigd op de Kenniscampus van de NHL in een vernieuwd gebouw, ontwikkeld rond de oude vestiging van de NHL. Het gebouw is in gebruik sinds januari In de vestiging zijn werk- en projectruimten te vinden, voorzien van diverse audiovisuele, ICT- en multimedia-apparatuur. De werkruimtes voor docenten en de praktijkruimtes voor de studenten van de opleiding Commerciële Economie zijn bij elkaar in één deel van het gebouw geconcentreerd. Er zijn twee werkruimten voor docenten beschikbaar, één voor docenten in de propedeusefase en één voor docenten in de hoofdfase. Voor de docenten zijn 15 werkplekken beschikbaar. Dit aantal docentplekken blijkt ontoereikend te zijn. Op de monitor bij de docentenkamers wordt diverse informatie geplaatst, waarmee studenten op de hoogte kunnen blijven van actuele ontwikkelingen. Studenten kunnen gebruik maken van een CE-studielandschap en een break-outroom. Vanaf volgend studiejaar is er een extra communityruimte beschikbaar om tegemoet te komen aan het huidige tekort aan werkplekken. Docenten en studenten kunnen gebruik maken van deze communityruimte. Studenten kunnen gebruik maken van studiewerkplekken in de studielandschappen en break-out rooms. In totaal zijn er veertien studielandschappen in het NHL gebouw te vinden. NQA NHL Hogeschool: Commerciële Economie UOB 33/81

34 Iedere studielandschap beschikt over servicecorners, waar studenten kunnen kopiëren, printen en scannen. De break-outrooms zijn bedoeld voor meer besloten werk en overleg en bieden ruimte voor ongeveer zes personen. Het gebouw kent 75 van deze rooms, waar studenten gebruik van kunnen maken. Het panel is onder de indruk van de voorzieningen en de uitrusting van het gebouw. Op de Kenniscampus bevinden zich verder een mediatheek, copyshop, internetcafé, boekhandel, uitzendbureau, huisartsenpraktijk en restaurant. De mediatheek biedt studenten en docenten ondersteuning bij het vinden van informatie en bevat een ruime collectie publicaties. Daarnaast biedt de mediatheek toegang tot online informatie. Alle studenten en docenten hebben toegang tot de mediatheek. In de mediatheek zijn er ruim 100 werkplekken met draadloze internetverbinding. Het panel ziet dat de voorzieningen vanuit de mediatheek goed aansluiten bij de vraag van studenten en docenten. NHL Hogeschool heeft 420 laptopwerkplekken voor personeel, 227 personeel-pc plekken, 832 studenten- pc plekken, 846 algemene laptopaanlandplekken en 1100 studentenwerkplekken. Gemiddeld bezoekt per dag 40 procent van de studentenpopulatie de NHL, waarvan de helft over een eigen laptop beschikt. Studententevredenheid Studenten Commerciële Economie zijn over het algemeen tevreden over de kwaliteit en kwantiteit van de materiële voorzieningen (score 3,2 op de NSE door voltijdsstudenten; 3,5 door deeltijdstudenten). Daarentegen zijn studenten minder tevreden over het vinden van een geschikte, goed uitgeruste werkplek en de ICT-faciliteiten. De opleiding is samen met de afdeling Facilitaire Dienstverlening een onderzoek gestart om te onderzoeken of er meer werkplekken gecreëerd kunnen worden. Daarnaast probeert de opleiding door een andere roosterindeling een betere spreiding van de werkplekken te bewerkstelligen. Het panel acht deze maatregelen passend binnen de mogelijkheden die de opleiding heeft om het aantal werkplekken en de beschikbaarheid van de werkplekken te vergroten. Overwegingen en conclusie Het panel is onder de indruk van de kwaliteiten van dit nieuwe gebouw. Daarbij constateert het panel dat de inrichting en de indeling op de opleiding Commerciële Economie de contacten tussen docenten en studenten vergemakkelijkt omdat de twee docentwerkkamers dicht bij het studentlandschap zijn gesitueerd. Het panel begrijpt de keuze om de docenten propedeuse en de docenten hoofdfase apart in te delen, maar stelt tegelijkertijd de vraag of zo de interactie tussen docenten in alle vier leerjaren wel bevorderd wordt. Studenten geven aan de informatie op de bij de docentenkamer geplaatste monitor nauwelijks te bekijken en hoofdzakelijk het intranet als informatiebron te beschouwen. Uit navraag bij studenten blijken de ICT-voorzieningen toereikend te zijn. Het tekort aan ruimte waar docenten en studenten nu mee kampen, is met de beschikbaarheid van een nieuwe ruimte met ingang van het nieuwe studiejaar opgelost. Het panel komt op basis van bovenstaande overwegingen tot het oordeel voldoende. 34/81 NQA NHL Hogeschool: Commerciële Economie UOB

35 Standaard 12 Studiebegeleiding De studiebegeleiding en de informatievoorziening aan studenten bevorderen de studievoortgang en sluiten aan bij de behoefte van studenten. Bevindingen Studiebegeleiding De opleiding Commerciële Economie is kleinschalig van opzet, waardoor contacten tussen studenten en docenten gemakkelijk verlopen. Docenten en vooral studenten roemen de kleinschaligheid van de opleiding: mensen kennen elkaar, studenten voelen zich geen nummer in de opleiding. Studiebegeleiding vindt plaats in de vorm van studieloopbaanbegeleiding, één van de vier leerlijnen van de opleiding. De begeleiding is gericht op de toenemende zelfstandigheid van de student en het succesvol en zonder onnodig tijdverlies voltooien van de opleiding. Iedere klas heeft een studieloopbaandocent, die indien mogelijk de hele studie dezelfde studenten begeleidt. Iedere week is er een overlegmoment voor de studieloopbaanbegeleiders (SLB-ers). In het eerste jaar telt een klas 24 studenten. In de jaren daarna wordt de klasomvang kleiner door uitstroom van de studenten. Het aantal klassen blijft wel gelijk, vanwege de koppeling aan de SLB-ers. Uit navraag van het panel blijken studenten de ruimte te hebben om voor een andere studieloopbaan begeleider te kiezen. Het Studieloopbaan-programma (verder SLB-programma) omvat voortgangsplannen en afspraken met de SLB er over studiekeuzes, oriëntatie op te volgen minoren en de competentieontwikkeling van studenten. Daarnaast heeft de SLB er een belangrijke rol in het Stage Voorbereiding Traject (SVT) en het Afstudeer Voorbereidings Traject (AVT). In het digitale portfolio van de student worden de verslagen van deze trajecten opgenomen. In 2011 is in het ECMA een werkgroep SLB opgericht, dat heeft geleid tot een nieuw SLBprogramma. Het eerste jaar is uitgewerkt en is met ingang van het studiejaar ingevoerd bij alle ECMA-opleidingen. Er is hierin geen verschil tussen het voltijd- en het deeltijdprogramma. Het SLB-programma van het eerste jaar is nu onderverdeeld in vier periodes met ieder een eigen thema: informeren & motiveren; oriënteren & ontwikkelen; ontdekken & doorgaan en tot slot aantonen & vooruitkijken. De laatste periode wordt afgesloten met een portfolio assessment. Vooruitlopend op de verder ontwikkeling van het SLB-programma heeft de opleiding Commerciële Economie een grotere rol toebedeeld aan de SLB ers bij het afstuderen, om de sociale, interpersoonlijke en zelfsturende competenties op niveau 3 te kunnen toetsen. Met ingang van het leerjaar is een eindassessment ingevoerd. Studenten voeren een gesprek met de SLB-docent en een beoordelaar, waarbij de student moet aantonen hoe hij/zij heeft gewerkt aan de verwerving van de betreffende competenties en hoe hij/zij zich heeft voorbereid op de beroepspraktijk. Het panel vindt deze ontwikkeling positief ten aanzien van de borging van de betreffende competenties op eindniveau 3. NQA NHL Hogeschool: Commerciële Economie UOB 35/81

36 De studieadviseur beheert studentendossiers en doet voorstellen voor individuele studieroutes. Hij stemt de werkzaamheden af met de SLB ers, de examencommissie, de decaan en geeft advies over studentenbeleid. De decaan is de contactpersoon voor studenten bij problemen in de sfeer van studievoorzieningen of persoonlijke situaties. De stagebegeleiding is in handen van de stagedocent, de stagebeleider en de SLB er. Voordat een student stage gaat lopen moet hij of zij eerst het Stage Voorbereidingstraject doorlopen. De stagedocent begeleidt de student vanuit school en helpt de student onder meer bij het formuleren van de leerdoelen voor de stage. Deze leerdoelen zijn in lijn met de competenties die een student wenst te behalen. Deze te verwerven competenties bepaalt de student in overleg met de SLB er. Een stagebegeleider van de stageverlenende organisatie verzorgt de begeleiding van de student op de stageplek zelf. Hij of zij maakt de student wegwijs op de stageplek, geeft ondersteuning bij het uitvoeren van de stagewerkzaamheden en geeft feedback. De stagebegeleider geeft een beoordelingsadvies aan de stagedocent. De stagedocent beoordeelt de stage aan de hand van het stagerapport, de portfolio en het assessment. De afstudeerbegeleiding begint bij het Afstudeer Voorbereidingstraject. Die bestaat uit vier onderdelen: Algemene voorlichting bij het afstuderen; Vaststellen welke competenties aan bod dienen te komen in het afstudeertraject; Sollicitatiepracticum; Het opstellen van een plan van aanpak samen met een goede probleemstelling (zie verder ook standaard 16). De afstudeercoördinator ontvangt van de student een voorlopige probleemstelling en een plan van aanpak, zodra de student een bedrijf en opdracht heeft gevonden. De afstudeercoördinator begeleidt de student bij dit proces en geeft indien het geheel aan de voorwaarden voldoet een voorlopige goedkeuring. De afstudeercoördinator wijst een begeleidende docent aan. Samen met de begeleidend docent en de bedrijfsbegeleider toetst de afstudeercoördinator of de probleemstelling en het plan van aanpak aan de voorwaarden voldoen. De SLB er volgt het gehele afstudeertraject en laat de student toelichting geven op zijn keuzes en de te verwerven competenties. De SLB er richt zich in deze fase specifiek op de zelfsturende competentie. Informatievoorziening Studenten kunnen zich via intranet, BlackBoard en Educator informeren over de opleiding, het leerplan, het rooster, de inhoud van de lessen (BlackBoard), de onderwijs- en toetseenheden, de keuze van de minoren, het studieplan, de toetsresultaten en de studievoortgang (Educator). De consequente vermelding van de competenties bij het leerplan, de inhoud van de lessen de onderwijs- en toetseenheden helpen studenten zicht te houden op hun voortgang in hun competentieontwikkeling, aldus het panel. 36/81 NQA NHL Hogeschool: Commerciële Economie UOB

37 Studententevredenheid Studenten zijn tevreden over de studiebegeleiding, zo blijkt uit de uitkomsten van de NSE. Deeltijdstudenten waarderen deze met een 3,8; voltijdstudenten met een 3,4. Over de informatievoorziening zijn deeltijdstudenten minder tevreden. Ze waarderen deze met een 2,9 en dat is aanmerkelijk lager dan de landelijke waardering (3,5). Het gaat met name om de studievoortgang en de informatie over procedures en regels. Dit onderwerp is besproken met docenten, die betrokken zijn bij het deeltijdprogramma. Voltijdstudenten waarderen de informatievoorziening hoger met een 3,2. Deze waardering is iets lager dan het landelijk gemiddelde (3,3). Overwegingen en conclusie Opvallend is het aantal studenten dat de kleinschaligheid, de laagdrempeligheid van de contacten met docenten en de begeleiding als onderscheidende sterke punten van de opleiding benoemen tijdens de gesprekken. Voor veel van hen was dat reden om voor deze opleiding te kiezen. De informele contacten zijn intensief, de formele studieloopbaanbegeleiding is goed georganiseerd, constateert het panel. Het panel vindt onder meer de keuze om één studieloopbaanbegeleider voor de duur van de opleiding aan één student te koppelen doordacht. Ook de begeleiding van stages en het afstudeertraject is formeel goed georganiseerd. De informatievoorziening aan de deeltijdstudenten behoeft nog aandacht. Het panel is zeer tevreden over de kwaliteit van de begeleiding. Het panel komt op basis van bovenstaande overwegingen tot het oordeel goed voor beide varianten. Kwaliteitszorg Standaard 13 Evaluatie resultaten De opleiding wordt periodiek geëvalueerd, mede aan de hand van toetsbare streefdoelen. Bevindingen Kwaliteitszorgbeleid Het kwaliteitszorgbeleid is gebaseerd op het NHL-beleid (Notitie NHL Kwaliteitszorg 2010) en is vastgelegd in het handboek Kwaliteitszorg ECMA (2011). Het interne kwaliteitszorgbeleid voorziet in een aantal instrumenten, waaronder Meting van studenttevredenheid van alle modules, panelgesprekken met studenten en input uit overleg met stakeholders (werkveldadviescommissie, opleidingscommissie, Afdelings/teamoverleg docenten en alumni). NQA NHL Hogeschool: Commerciële Economie UOB 37/81

38 Daarbij maakt de opleiding gebruik van een aantal instrumenten: Nationale Studenten Enquête (NSE), jaarlijks, de minimumnorm voor de opleiding is 3,0; HBO-monitor jaarlijks; Met ingang van 2012 de HBO-spiegel, alle modules jaar 1 en 2 en daarna elke nieuwe module; Medewerkers Tevredenheids Onderzoek, iedere twee jaar; Mid-term audit, eens per zes jaar; Panelgesprekken of studentenraad, twee keer per jaar; Opleidingscommissie, minimaal vier keer per jaar; Werkveldcommissie, minimaal vier keer per jaar. Binnen ECMA zijn een aantal meetbare doelstellingen gedefinieerd. Voorbeelden daarvan zijn: De score op de NSE is gemiddeld 3,5 (op een vijfpuntsschaal) (voltijd en deeltijd); Het verhogen van de flexiblititeit, de praktijkgerichtheid van de opleiding, de studiebegeleiding en de toetsing en beoordeling dienen minimaal met een 3,5 te worden beoordeeld op een vijfpuntsschaal; Over het algemeen geldt dat tevredenheidsmetingen minimaal een 7,0 dienen behalen op een tienpuntsschaal en een 3,0 op een vijfpuntsschaal. Organisatie kwaliteitszorg Binnen ECMA bewaakt de kenniskring Kwaliteitszorg het kwaliteitsbeleid. De kenniskring stelt doelen, voert evaluaties uit en vertaalt de uitkomsten daarvan in nieuwe jaardoelen. De kenniskring rapporteert de bevindingen aan het MT van ECMA en legt hierover verantwoording af in het jaarverslag. De coördinator Kwaliteitszorg van de afdeling Marketing Management participeert in de kenniskring. De opleiding Commerciële Economie heeft het afgelopen jaar een aantal verbeteringen in de organisatie van de kwaliteitszorg doorgevoerd, nadat bij een midterm review in 2012 duidelijk werd dat de kwaliteitszorg verbetering behoefde. De opleiding wilde met name de onderwijsevaluaties verbeteren en heeft daarom bij de start van het studiejaar de hbo-spiegel aangeschaft. De hbo-spiegel is een digitaal evaluatie instrument, dat ook binnen de andere opleidingen van ECMA gehanteerd wordt. Daardoor is het mogelijk om resultaten onderling te vergelijken en bij te sturen indien mogelijk. Met behulp van de hbo-spiegel worden nieuwe modules twee keer geëvalueerd, aan de hand van vragen over de module, de docent en het tentamen. Tevens worden de jaren 1 en 2 volledig geëvalueerd, vanwege de vernieuwing in het onderwijsprogramma vanaf is doorgevoerd. Inmiddels is een eerste pilot met de hbo-spiegel achter de rug. Er zijn regelmatig gesprekken met studenten over de inhoud van het onderwijsprogramma, de aansluiting van de toetsen en de kwaliteit van docenten aan de hand van opleidingsevaluatieformulieren, waarvan een belangrijk deel in is ingevoerd. 38/81 NQA NHL Hogeschool: Commerciële Economie UOB

39 Ook vindt er veel informele bijsturing plaats op basis van gesprekken tussen docenten en studenten. De kleinschaligheid van de opleiding bevordert de informele wijze van evalueren en bijsturen. Studenttevredenheid Studenten waarderen in de NSE de informatie over de uitkomsten van de onderwijsevaluaties met een 3,1. De onderwijsevaluaties zelf worden met en 3,3 gewaardeerd terwijl de wijze waarop de opleiding gebruik maakt van de evaluaties met een 3,1 is beoordeeld. Deze waarderingen komen overeen met het landelijk gemiddelde. Overwegingen en conclusie Uit de gesprekken blijkt dat de opleiding recent begonnen is met een meer formele invulling van de kwaliteitszorg. Sterk element in de kwaliteitszorg zijn de vele (informele) gesprekken tussen docenten en studenten over het onderwijsprogramma, over de wijze van doceren en over de aansluiting van toetsen op de onderwijseenheden. De formele kant van kwaliteitszorg is tot voor kort onderbelicht gebleven, naar mening van het panel. Het panel constateert bijvoorbeeld dat de opleiding pas recent eigen meetbare streefdoelen heeft gedefinieerd. Daarmee heeft tot nu toe een stevige sturing op de eigen PDCA-cyclus ontbroken. Wel ziet het panel dat de opleiding hiertoe aanzetten heeft gezet in het jaarplan 2013 en ook voornemens is om de evaluaties met betrokkenen (studenten en stakeholders) te bespreken. Het panel komt op basis van bovenstaande overwegingen tot het oordeel voldoende. Standaard 14 Verbetermaatregelen De uitkomsten van deze evaluaties vormen de basis voor aantoonbare verbetermaatregelen die bijdragen aan realisatie van de streefdoelen. Bevindingen Verbetercyclus Zoals hierboven vermeld, werkt de opleiding aan de uitvoering van de PDCA-cyclus door regelmatig evaluaties te organiseren en de resultaten daarvan na terugkoppeling aan diverse stakeholders te vertalen in verbetermaatregelen. Het betreft daarbij voornamelijk mondeling gepresenteerde uitkomsten van evaluaties en daaraan gekoppelde verbeterplannen. Het formeel vastleggen van evaluaties en verbeterplannen is nog geen usance binnen Commerciële Economie, vanwege het informele en kleinschalige karakter van opleiding. In de Kritische Reflectie geeft de opleiding aan de evaluaties en de verbeterplannen breder te willen communiceren onder studenten onder meer via intranet. De ECMA-coördinator kwaliteitszorg en het hoofd van de afdeling Marketing Management zijn verantwoordelijk voor het bespreken van de evaluatieresultaten met stakeholders. NQA NHL Hogeschool: Commerciële Economie UOB 39/81

40 Het hoofd van de opleiding, de competentiepiloten (docenten die verantwoordelijk zijn voor de invulling van het onderwijsprogramma behorend bij een specifieke competentie) en de docenten van de betreffende modules zijn verantwoordelijk voor het doorvoeren van verbeteringen in het curriculum. Eventuele verbeteracties staan vermeld in het jaarplan van de afdeling Marketing Management. In de voortgangsgesprekken met docenten en de vervolgevaluaties komen de verbeteracties aan de orde. Verbetermaatregelen aan de hand van voorgaande visitatie Bij de visitatie eind 2007 beoordeelde het toenmalige panel alle zes de onderwerpen als voldoende. Het panel heeft destijds een aantal aanbevelingen beschreven die vervolgens door de opleiding zijn opgepakt. Een voorbeeld daarvan is het uitwerken van de relaties tussen programma onderdelen en de eindkwalificaties door de integrale leerlijn in ieder semester op te nemen, ondersteund door flankerend onderwijs in de overige leerlijnen. Overige verbetermaatregelen In de Kritische Reflectie noemt de opleiding nog een aantal verbetermaatregelen die recentelijk zijn doorgevoerd. De meest opvallende zijn: Implementatie van de onderzoeksleerlijn in voor jaar 1 en 4 (in voor de jaren 2,3 en 4); Verbeteren praktijkgericht onderzoek door instelling van het werkleerbedrijf ( ); Doorvoeren competentiegericht onderwijs (2011 en 2012); Toetsbeleid (2012); Duidelijk personeelsplan (2013); Invoeren vak- en docentevaluatie (2012); Nieuwe afstudeerhandleiding ( ); Meer aftoetsen assessments ( ); Eindassessment afstuderen ( ). Op basis van de gesprekken en de beschikbaar gestelde documentatie constateert het panel dat de opleiding met name in de laatste jaren veel verbetermaatregelen heeft geïmplementeerd. De belangrijkste daarvan is het doorvoeren van het competentiegericht onderwijs geweest. Andere voor het panel belangrijke punten betreffen de implementatie van de onderzoeksleerlijn en het aanpassen van de afstudeerfase (zie standaard 16). Overwegingen en conclusie Het panel constateert dat de opleiding een snelle inhaalslag maakt, waar het gaat om het consequent uitvoeren van verbetermaatregelen op basis van eerder gemaakte evaluaties. Daarmee weet de opleiding sinds recent een steviger invulling te geven aan de PDCAcyclus. Het informele en kleinschalige karakter van de opleiding vergemakkelijkt het treffen van snelle verbeteracties. Hierin schuilt volgens het panel het gevaar dat verbeteracties minder sterk worden geborgd. 40/81 NQA NHL Hogeschool: Commerciële Economie UOB

41 De opleiding heeft zich voorgenomen zich op dit punt te willen verbeteren, maar moet deze verbetering nog implementeren onder meer door voorgenomen verbeteracties formeel vast te leggen in jaarplannen dan wel te communiceren via intranet. Het panel komt op basis van bovenstaande overwegingen tot het oordeel voldoende. Standaard 15 Betrokkenheid bij kwaliteitszorg Bij de interne kwaliteitszorg zijn de opleidings- en examencommissie, medewerkers, studenten, alumni en het afnemend beroepenveld van de opleiding actief betrokken. Bevindingen Betrokkenheid stakeholders De opleiding wil medewerkers, studenten en het beroepenveld nauw betrekken bij de ontwikkelingen van de opleiding. De opleiding voert dan ook frequent overleg met medewerkers, studenten, alumni, werkveld onder meer ook via opleidingscommissie, examencommissie, toetscommissie en werkveldadviescommissie. De medewerkers participeren actief in de kwaliteitszorg door de verschillende overlegvormen, afdelingsbrede studiedagen, de PDCA-cyclus en de deelname aan tevredenheidsonderzoeken. De opleiding bevraagt de studenten naar hun mening en waardering via studentenevaluaties, de opleidingscommissie en panelgesprekken. In het nieuwe ECMA-kwaliteitszorgsysteem van 2011 is de betrokkenheid van studenten vergroot. Individuele docenten onderhouden veel informele contacten met alumni. Alumni worden ingezet voor onderwijsactiviteiten. Van een echt beschreven en vastgelegd alumnibeleid is geen sprake. Tot slot zijn er intensieve contacten met het werkveld via contacten met het regionale bedrijfsleven. Vanuit de regio komt een grote variatie aan stage- afstudeer-, project- en contractopdrachten bij de opleiding terecht. De werkveldadviescommissie is nauw betrokken bij de bespreking van de resultaten van de onderwijsevaluaties, studentenenquêtes en opleidingsevaluaties. De werkveldadviescommissie is gevraagd om een bijdrage te leveren aan de beoordeling van de afstudeerwerkstukken en de evaluatie van het afstudeertraject. Studenttevredenheid Studenten waarderen de betrokkenheid bij het onderwijs en het gebruik van de onderwijsevaluaties met een 3,1, overeenkomstig de landelijke waardering. NQA NHL Hogeschool: Commerciële Economie UOB 41/81

42 Overwegingen en conclusie Uit de gesprekken die het panel gevoerd heeft blijkt de betrokkenheid van studenten, docenten en het werkveld bij de opleiding op orde te zijn. De vertegenwoordiger van de werkveldcommissie geeft aan dat de invloed van het werkveld op de inhoud van de opleiding groeit. Zo heeft het werkveld geadviseerd om meer aandacht te besteden aan het gebruik van sales en online marketing, hetgeen door de opleiding is opgepakt. Het panel heeft waardering voor de wijze waarop het werkveld is betrokken. Tegelijkertijd constateert het panel dat het alumnibeleid nauwelijks van de grond komt. Dat vindt het panel een gemiste kans, in het bijzonder vanwege de kleinschaligheid van de opleiding. Ook heeft het panel vraagtekens bij het functioneren van de opleidingscommissie. Het panel constateert dat de notulen van de opleidingscommissie wel worden geschreven maar niet op Intranet worden geplaatst. Daarmee zijn de besprekingen van de opleidingscommissie minder inzichtelijk voor alle CE-studenten en docenten/medewerkers, dan mogelijk zou zijn. Uit de notulen blijkt dat de opleidingscommissie minder aandacht besteedt aan de wettelijke taken zoals het vaststellen van het Onderwijs- en Examenreglement en de beoordeling daarvan, maar zich hoofdzakelijk richt op de derde taak van de opleidingscommissie namelijk het gevraagd en ongevraagd advies geven. Het panel komt op basis van bovenstaande overwegingen tot het oordeel voldoende. Toetsing en gerealiseerde eindkwalificaties Standaard 16 Toetsing en gerealiseerde eindkwalificaties De opleiding beschikt over een adequaat systeem van toetsing en toont aan dat de beoogde eindkwalificaties worden gerealiseerd. Bevindingen Systeem van toetsing Aan de hand van de competentiematrix geeft de opleiding aan binnen welke toetseenheid welke competentie wordt getoetst. Deze competentiematrix sluit aan bij het Onderwijs en Examenreglement (OER) van de opleiding Commerciële Economie als onderdeel van het studentenstatuut (Studentenstatuut CE). In de propedeuse toetst de opleiding de competenties op niveau 1; in jaar 2 worden de competenties op niveau 2 getoetst. In de stage en de minoren toetst men de competenties op niveau 2 en 3. In de afstudeerfase moeten studenten de competenties op niveau 3 aantonen. Daarbij hanteert de opleiding een mix van toetsvormen, waaronder competentietesten, kennistoetsen, vaardigheidstoetsen en ontwikkelingsgerichte assessments. 42/81 NQA NHL Hogeschool: Commerciële Economie UOB

43 Het panel vindt de mix van toetsvormen passend bij het onderwijsprogramma en de leerlijnen, waarlangs de opleiding werkt. Kwaliteitsborging van de toetsen Docenten maken de toetsen aan de hand van de Catalogus van Toetsvormen van het instituut ECMA. Per toetsvorm staat beschreven aan welke criteria de toets moet voldoen. De opleiding informeert studenten van te voren via BlackBoard over de opgaven, de normering en cesuur. De beoordelingscriteria zijn opgenomen in het werkmateriaal. De opleiding biedt studenten proeftoetsen, proefassessments en voorbeelden van portfolio s ter inzage. De examencommissie is verantwoordelijk voor de kwaliteitsborging van de toetsing. De commissie werkt binnen de kaders van het WHW en het toetsbeleid van de NHL (Toetsbeleid NHL 2012, Toetsbeleid ECMA 2012). Met ingang van het studiejaar heeft de examencommissie een toetscommissie aangesteld om de toetsdeskundigheid te organiseren en het afdelingsmanagement te adviseren over het toetsbeleid. De toetscommissie geeft feedback op de kwaliteit van de toetsen en richt zich met name op: De toetsen van nieuwe modulen; De toetsen van nieuwe docenten; Toetsen die op initiatief van docenten worden ingebracht; Toetsen die op basis van studentevaluaties worden ingebracht; Stage en afstuderen. Het panel is van mening dat de kwaliteit van de toetsing is geborgd in de richtlijnen van het ECMA-beleid. De implementatie van het toetsbeleid kan nog aan kracht winnen, bijvoorbeeld door het opstellen en hanteren van toetsmatrijzen voor alle toetsen, Het panel heeft geconstateerd dat het voorkomt dat toetsmatrijzen ontbreken waardoor de beoordeling minder transparant is, dan mogelijk zou zijn. De beoordeling van de eindwerkstukken is sinds 2013 sterk gewijzigd. De beoordeling vond in periode voor februari 2013 plaats door een externe examinator en een begeleidend docent aan de hand van twee verschillende formulieren. Het panel vond de beoordeling niet altijd even navolgbaar. Inhoud van het rapport en de presentatie van het rapport bepaalden beide voor de helft het eindcijfer. In februari 2013 is er meer uniformiteit in de beoordeling aangebracht tussen de beoordelaars. De afstudeerwerken van studenten die gestart zijn na februari 2013 worden door twee examinatoren, zijnde de docentbegeleider en een examinator, aan de hand van hetzelfde formulier en dezelfde criteria en indicatoren beoordeeld. In juli 2013 is de beoordeling verder gestroomlijnd. De afstudeerscriptie wordt sinds juli 2013 ter beoordeling voorgelegd aan twee examinatoren: een examinator, afkomstig van de opleiding en een externe examinator. De docentbegeleider speelt geen rol meer in de eindbeoordeling van de scriptie. Beide beoordelen onafhankelijk het eindrapport aan de hand van een uitgewerkt beoordelingsformulier, waarin de competenties, de opbouw van het rapport, het theoretisch kader en de reflectie als beoordelingscriteria staan benoemd. Er gelden minimale scores per onderdeel, er kan niet meer onderling gecompenseerd worden. NQA NHL Hogeschool: Commerciële Economie UOB 43/81

44 Het verschil tussen beide beoordelaars mag niet meer dan een punt zijn. Bij een groter verschil beoordeelt de afstudeercommissie de afstudeerscriptie. Bovendien dienen beide examinatoren de scriptie met minimaal een 5.5 te beoordelen. Het panel is van mening dat de huidige beoordelingsformulieren voor afstudeeraanvraag, plan van aanpak en afstudeerrapport plus de afronding van competenties 9 en10 voldoende en zorgvuldig worden ingezet en toegepast. Realisatie van de beoogde eindkwalificaties De afstudeeropdracht bestaat uit een praktijkgericht onderzoek bij een bedrijf of organisatie. Het onderzoek dient marketing/business relevant te zijn, voldoende mogelijkheden te bieden om beleidsadvies te geven van voldoende theoretisch niveau. Ook dient het onderzoek minimaal vier maanden werk te bedragen. In het afstudeertraject moet de student in zijn scriptie aantonen competenties 2 t/m 5 op voldoende niveau te beheersen. Competenties 10 en 11 (sociale communicatieve en zelfsturende competentie) komen aan bod in de reflectie van de student, waarin hij onder meer moet aangeven of hij zijn persoonlijke leerdoelen heeft behaald. In februari 2013 heeft de opleiding het afstudeerprotocol gewijzigd. Mede naar aanleiding van de eerste beoordeling van het visitatiepanel eind mei heeft de opleiding het afstudeertraject in juli van 2013 verder toegespitst. De regeling rond het afstudeertraject is vastgelegd in een afstudeerhandleiding van februari 2013, aangepast in juli Dit traject ziet er sindsdien als volgt uit: Afstudeervoorstel: Studenten formuleren een afstudeervoorstel en leggen die voor aan de afstudeercoördinator. De afstudeercoördinator vervult de rol van procescoördinator in het afstudeertraject en monitort het niveau van de afstudeerwerken. Na goedkeuring werkt de student het afstudeervoorstel uit tot een plan van aanpak onder begeleiding van een vakdocent; Plan van aanpak: Het plan van aanpak bestaat uit een probleemstelling, een hoofdvraag en deelvragen, een vooronderzoek, een theoretisch kader en de onderzoeksverantwoording. De student legt dit plan van aanpak voor aan de afstudeercommissie, na goedkeuring van de vakdocent en de bedrijfsbegeleider. De afstudeercommissie bestaat uit vier leden: een vakdocent marketing, een vakdocent sales, een vakdocent onderzoek en een onderwijsconsultant. De vakdocenten zijn geschoold in onderzoeksvaardigheden. Na goedkeuring kan de student beginnen met zijn afstudeeronderzoek; Beoordeling: De afstudeerscriptie wordt ter beoordeling voorgelegd aan twee examinatoren die aan de hand van een uitgewerkt beoordelingsformulier het rapport beoordelen. Bij een voldoende beoordeling (minimaal 5.5) presenteert en verdedigt de student zijn afstudeerwerk. Het eindcijfer is opgebouwd uit zowel de beoordeling van de scriptie (60 procent) als de verdediging en presentatie (40 procent). 44/81 NQA NHL Hogeschool: Commerciële Economie UOB

45 Het panel heeft de aanvullend ingediende afstudeeraanvragen, plannen van aanpak, afstudeerrapporten en afronding competenties 9 en 10 bekeken. Daarbij is het panel opgevallen dat de onderzoeksonderdelen een steviger plaats hebben gekregen in het afstudeertraject. Het panel ziet daarbij dat er veel aandacht uitgaat naar het formuleren van het afstudeervoorstel en het plan van aanpak. Het panel heeft bij een aantal afstudeeraanvragen geconstateerd dat pas na een derde of vierde voorstel goedkeuring is verleend. Dit bevordert de doorlooptijd voor de student niet. Ook komt het nog voor dat een plan van aanpak is goedgekeurd, dat toch nog tot een onvoldoende afstudeerscriptie leidt., Dit roept bij het panel vragen op over de begeleiding van het afstudeeronderzoek of de beoordeling van het plan van aanpak. Met name waar het gaat om de uitwerking van de onderzoeksvraag in deelvragen is verbetering mogelijk. Het panel vond de relatie tussen hoofdvraag en deelvragen niet altijd even doordacht. Ook zijn de plannen van aanpak van een behoorlijke omvang (circa 15 pagina s). Het panel vraagt zich af of het mogelijk zou zijn door een gerichte begeleiding de doorlooptijd tussen afstudeervoorstel en het uitvoeren en afronden van het afstudeeronderzoek te beperken. Een aanbeveling is dat de afstudeercoördinator eerder contact opneemt met de afstudeerbegeleider zodat ook het bedrijf samen met de student in gesprek gaan met de opleiding. Ook zou het panel willen pleiten voor een plan van aanpak dat zich beperkt tot de hoofdpunten van het afstudeeronderzoek en daardoor minder omvangrijk is dan de huidige plannen van aanpak. Beoordeling panel In mei 2013 heeft het panel negentien werkstukken beoordeeld van afstudeerders uit de periode 2010 tot en met april Daarbij is een doorsnede gekozen voor wat betreft de eindcijfers. Ook is rekening gehouden met het aandeel voltijdstudenten en deeltijdstudenten. Bij de beoordeling in mei 2013 zijn werkstukken van afstudeerders bestudeerd, waarbij het oude regime van afstuderen van toepassing was. Studenten van deze lichting zijn minder geschoold in onderzoeksvaardigheden dan studenten die later zijn afgestudeerd, constateert het panel. Ook heeft de opleiding de beoordeling van de werkstukken sindsdien sterk gewijzigd. In mei 2013 waren nog geen werkstukken voorhanden, waarin de wijzigingen zichtbaar waren. Het panel heeft in mei 2013 bij zes van de negentien geselecteerde afstudeerwerken de voldoende beoordeling van de opleiding niet kunnen onderschrijven. In de meeste als onvoldoende beoordeelde werkstukken ontbrak een duidelijk plan van aanpak, een heldere probleemstelling, uitgewerkt in een centrale onderzoeksvraag en meerdere deelvragen en een daaraan gekoppelde onderzoeksopzet. In de door het panel als voldoende beoordeelde werkstukken waren de probleemstelling en de onderzoeksvragen beter geformuleerd en onderbouwd. Deze in mei als voldoende bevonden werkstukken lieten een duidelijke keuze zien voor een onderzoeksopzet, passend bij de probleemstelling bijvoorbeeld uitgewerkt in een kwalitatief en een kwantitatief deel. Kritisch was het panel ook over het gebruik van bronnen. Vakliteratuur (theorie passend bij de opdracht) werd beperkt gebruikt als onderbouwing van onderzoek en bevindingen, zo stelde het panel vast in de in mei bestudeerde eindwerkstukken. NQA NHL Hogeschool: Commerciële Economie UOB 45/81

46 Door de onvoldoende beoordeling van zes van de negentien werkstukken was de tien procentsnorm van de NVAO overschreden en was een voldoende beoordeling van standaard 16 niet mogelijk. Wel achtte het panel het denkbaar dat het nieuwe afstudeertraject met meer aandacht voor onderzoeksvaardigheden tot een verbetering van het afstudeerniveau zou leiden. Om daarover zich een onderbouwd beeld te kunnen vormen, is besloten om later in 2013 alsnog een aantal werkstukken te bestuderen. Op basis van de uitkomsten van de eerste bevindingen van het panel heeft de opleiding in juli 2013 een aantal verdere wijzigingen ingevoerd in het afstudeertraject (zie boven). Om te kunnen beoordelen of deze wijzigingen effectief zijn, heeft het panel in december 2013 nog eens vier afstudeerwerken, vijf goedgekeurde plannen van aanpak en zeven goedgekeurde afstudeervoorstellen bestudeerd. Het betrof werkstukken van studenten die onder het nieuwe afstudeerregime vallen. Van de vier afstudeerwerken was er één werkstuk dat door de opleiding niet als voldoende werd beoordeeld. Het panel heeft dit werkstuk in zijn beoordeling meegenomen, omdat ook in een als onvoldoende beoordeeld werkstuk de effecten van de ingevoerde wijzigingen in afstudeertraject en beoordeling zichtbaar zouden moeten zijn. Het panel constateert dat het niveau is verbeterd van de scripties die volgens het afstudeerprotocol van juli 2013 zijn geschreven. De onderzoeksonderdelen zijn beter verwerkt dan in de afstudeerscripties die het panel in mei 2013 heeft bestudeerd. De door de opleiding afgekeurde scriptie is terecht afgekeurd. Daarnaast ziet het panel mogelijkheden tot verdere verbetering in de scripties die het heeft bestudeerd. Daarbij denkt het panel aan de hierboven genoemde uitwerking van de onderzoeksvraag in deelvragen, het gebruik van bronnen anders dan de standaardliteratuur, het verder uitwerken van de financiële onderbouwing en de conclusies die uit het onderzoek worden getrokken. Overwegingen en conclusie Het panel stelt vast dat het toetsbeleid van de opleiding adequaat is ingericht. De mix van toetsvormen is passend bij het onderwijsprogramma. De kwaliteit van toetsing is formeel geborgd in de richtlijnen van het ECMA-beleid. Wel constateert het panel dat de invulling van dit beleid nog niet altijd even consequent is doorgevoerd. De opleiding heeft daar aandacht voor. Het afstudeertraject heeft in en aan het begin van het studiejaar een aantal wijzigingen ondergaan. De beoordeling is verbeterd, in systematiek en transparantie. Onderzoek heeft zowel in het onderwijsprogramma als in het afstudeertraject meer aandacht gekregen. Deze wijzigingen waren vanwege de recente implementatiedatum nog niet doorgevoerd in de negentien afstudeerwerken die het panel in mei 2013 ter beoordeling heeft bestudeerd. Bij deze afstudeerwerken heeft het panel in zes gevallen de voldoende beoordeling van de opleiding niet kunnen onderschrijven. Met name de onderzoeksmatige kant van het afstudeerwerk was matig tot onvoldoende uitgevoerd. Met het aantal als onvoldoende beoordeelde eindwerkstukken is de tien procentsnorm van de NVAO overschreden en is daarmee een voldoende beoordeling van deze standaard niet meer mogelijk. Het panel sloot echter in mei 2013 niet uit dat de nieuwe eindwerkstukken een betere uitkomst zouden vertonen dan de werkstukken die het panel onder ogen heeft gezien. 46/81 NQA NHL Hogeschool: Commerciële Economie UOB

47 Het panel kwam tot die overweging op basis van de vernieuwde afstudeerhandleiding, de versterkte aandacht voor de onderzoeksvaardigheden, de nieuwe beoordelingssystematiek en het gewijzigde beoordelingsformulier. Op het moment van visitatie was het effect van deze verbeteringen nog niet zichtbaar in de eindwerkstukken, omdat er, op enkele concepten na, nog geen recente eindwerkstukken voor handen waren. In december 2013 heeft het panel alsnog vier eindwerkstukken en een aantal afstudeervoorstellen en plannen van aanpak kunnen bestuderen. Op basis van deze nieuwe eindwerkstukken en plannen van aanpak heeft het panel geconstateerd dat het niveau van deze eindwerkstukken verbeterd is met name daar waar het gaat om de kwaliteit van het onderzoek. Het panel vindt het raadzaam om een aantal verbeteringen verder aan te scherpen, zoals het vertalen van de onderzoeksvraag in relevante deelvragen en de praktische uitwerking van het onderzoek in bevindingen en de aanbevelingen en vooral de financiële uitwerking daarvan. Het panel heeft op basis van de tien procentnorm van het NVAO over het totaal aantal als voldoende te beoordelen eindwerkstukken standaard 16 als onvoldoende beoordeeld. NQA NHL Hogeschool: Commerciële Economie UOB 47/81

48 48/81 NQA NHL Hogeschool: Commerciële Economie UOB

49 3 Eindoordeel over de opleiding Oordelen op de standaarden Het visitatiepanel komt tot de volgende oordelen op de standaarden: Standaard Oordeel voltijd Oordeel deeltijd Standaard 1 Beoogde eindkwalificaties Voldoende Voldoende Standaard 2 Oriëntatie van het programma Standaard 3 Inhoud van het programma Standaard 4 Vormgeving van het programma Standaard 5 Instroom Voldoende Goed Goed Voldoende Voldoende Goed Goed Voldoen Standaard 6 Studeerbaarheid Standaard 7 Duur Standaard 8 Personeelsbeleid Standaard 9 Kwaliteit van het personeel Standaard 10 Kwantiteit van het personeel Standaard 11 Materiële voorzieningen Standaard 12 Studiebegeleiding Standaard 13 Evaluatie resultaten Standaard 14 Verbetermaatregelen Standaard 15 Betrokkenheid bij kwaliteitszorg Standaard 16 Toetsing en gerealiseerde eindkwalificaties Voldoende Voldaan Voldoende Voldoende Voldoende Voldoende Goed Voldoende Voldoende Voldoende Onvoldoende Voldoende Voldaan Voldoende Voldoende Voldoende Voldoende Goed Voldoende Voldoende Voldoende Onvoldoende Overwegingen en conclusie Weging van de oordelen op de zestien standaarden op basis van de motivering bij de standaarden en volgens de beslisregels van NVAO: Het eindoordeel over een opleiding is in elk geval onvoldoende indien standaard 1 of 16 als onvoldoende beoordeeld wordt. Een onvoldoende bij standaard 1 kan niet leiden tot het toekennen van een herstelperiode door de NVAO; Het eindoordeel over een opleiding kan alleen goed zijn indien tenminste de standaarden 1, 3, 6, 9, 13, 14, 15 en 16 als goed worden beoordeeld; Het eindoordeel over een opleiding kan alleen excellent zijn indien de standaarden 1, 3, 6, 9, 13, 14, 15 en 16 als excellent worden beoordeeld. Het visitatiepanel beoordeelt de kwaliteit van de bestaande hbo-bacheloropleiding Commerciële Economie van NHL Hogeschool als onvoldoende voor de voltijd- en deeltijdvariant. NQA NHL Hogeschool: Commerciële Economie UOB 49/81

50 50/81 NQA NHL Hogeschool: Commerciële Economie UOB

51 4 Aanbevelingen Het panel komt tot de volgende aanbevelingen: Standaard 2 Zorg voor een stevige borging van de onderzoeksvaardigheden van studenten door voorrang te geven aan de implementatie van de ECMA-onderzoekslijn. Betrek de onderzoeksvaardigheden systematisch bij het beoordelen van de werkstukken van studenten vanaf de propedeutische fase. Standaard 8 Zorg voor en verdere uitwerking van het eigen personeelsplan in lijn met de strategische keuzes van de NHL, de ECMA en de positionering van de eigen opleiding. Standaard 9 Maak meer werk van een stevige vergroting van het aantal master geschoolde docenten om daarmee de onderzoeksvaardigheden van het docententeam te vergroten. Standaard 13 Formuleer meetbare eigen doelstellingen op opleidingsniveau om daarmee de kwaliteitszorg een stevige borging in de eigen opleiding te geven. Standaard 14 Maak werk van het consequent vastleggen van resultaten uit evaluaties en daaraan gekoppelde verbeteracties in jaarverslagen en jaarplannen en in documenten op Intranet. Standaard 16 Maak consequent gebruik van toetsmatrijzen om de beoordelingen van toetsen inzichtelijk en controleerbaar te maken. Continueer de ingezette kwaliteitsverbetering met betrekking tot de onderzoeksvaardigheden en verwerking in (afstudeer)producten. Hierbij wel de juiste balans in ogenschouw houden ten aanzien van toegepast onderzoek, bruikbaarheid voor de opdrachtgever en met name ook de doorlooptijd voor de student. Een aanbeveling is dat de afstudeercoördinator eerder contact opneemt met de afstudeerbegeleider van het bedrijf, zodat het bedrijf en de student in overleg kunnen gaan met de opleiding. Blijf aandacht besteden aan de uitwerking van de onderzoeksvraag en de daaraan gerelateerde deelvragen. Zorg voor consistentie tussen de bevindingen uit het onderzoek en de praktische uitvoering ervan. NQA NHL Hogeschool: Commerciële Economie UOB 51/81

52 52/81 NQA NHL Hogeschool: Commerciële Economie UOB

53 5 Bijlagen NQA NHL Hogeschool: Commerciële Economie UOB 53/81

54 54/81 NQA NHL Hogeschool: Commerciële Economie UOB

55 Bijlage 1: Eindkwalificaties van de opleiding Voor de voltijdsstudenten geldt onderstaande competentieprofiel vanaf Voor deeltijdstudenten geldt hetzelfde profiel met uitzondering van competentie 8. Om te kunnen afstuderen moeten alle competenties op niveau 3 worden aangetoond; competenties 2,3,4,5 en 10 en 11 aantoonbaar in de eindwerkstukken, de overige kunnen in de minoren worden afgetoetst. Competentie Indicatoren 1. Ondernemerschap Initiëren en creëren van producten en diensten, zelfstandig en ondernemend Niveau 3 (voor minoren) Omzetten, zelfstandig, van een concept in een product of een dienst en zorgen voor de organisatie van het (laten) maken ervan. Vormgeven en besturen, zelfstandig, van een project of onderneming. 2. Marktonderzoek Opzetten, uitvoeren, interpreteren, toetsen en evalueren van marktonderzoek 3. Bedrijfs- en omgevingsanalyse 4. Marketingstrategie en beleidsontwikkeling Niveau 3 Formuleren, zelfstandig, van een probleemstelling en onderzoeksvraag vanuit een of meerdere contexten. Maken, zelfstandig, en onder eigen verantwoording uitvoeren van een onderzoeksplan, inclusief een kostenbegroting, met verantwoording van de keuze van het type onderzoek en de vragenlijst. Combineren van marktonderzoek kennis en database/cm/datamining klantkennis Verwerken van de data volgens een vooraf opgesteld analyseplan, gebruikmakend van voor het onderzoek relevante statistische technieken met behulp van een statistisch pakket. Maken van een rapport, inclusief grafische voorstellingen, verantwoorden van de gehanteerde statistische methoden en technieken, trekken van conclusies en geven van aanbevelingen. Presenteren van de onderzoeksresultaten, inclusief conclusies en aanbevelingen, verantwoorden van de aanpak en het advies over het vervolgtraject dat eventueel moet worden doorlopen. Vaststellen voor een onderneming van enerzijds de sterktes en zwaktes op basis van een analyse van de interne bedrijfsprocessen en cultuur, als onderdeel van de waardeketen, en anderzijds van de kansen en bedreigingen op de lokale, nationale en/of internationale markt op basis van relevante nationale en internationale trends. Niveau 3 Opstellen, zelfstandig, van een marktanalyseplan vanuit een of meerdere contexten. Trekken van conclusies, zelfstandig, op basis van beschikbare en mogelijk onvolledige informatie en aangeven van belangentegenstellingen. Beoordelen van strategische opties voor de nationale en/of internationale markt op basis van de analyse. Rapporteren en overtuigend presenteren van de resultaten en verantwoorden van de analyse, inclusief verantwoorden van de aanpak en geven van een advies over het vervolgtraject. Ontwikkelen van marketingbeleid voor een (internationale) onderneming en het kunnen onderbouwen van gemaakte keuzes. Niveau 3 Benoemen van een aantal opties op basis van een zelfstandig uitgevoerde analyse in opdracht van een externe opdrachtgever. NQA NHL Hogeschool: Commerciële Economie UOB 55/81

56 5. Marketingplanning en - uitvoering Prioriteren van opties eventueel in overleg met de opdrachtgever. Onderzoeken van de haalbaarheid van deze opties. Opstellen van marketingdoelstellingen of bijstellen van bestaande doelstellingen, voor de middellange of lange termijn. Ontwerpen van een marketingplan voor de verwezenlijking van deze doelstellingen, inclusief de marketinginstrumenten die daarvoor worden ingezet en de organisatorische en financiële consequenties. Bepalen van een systeem van evaluatie van resultaten tijdens en na de uitvoering. Opstellen, uitvoeren, bijstellen en evalueren van plannen vanuit het marketingbeleid. Niveau 3 Analyseren en onderzoeken, zelfstandig, van veranderingen voor alle functionele gebieden van de organisatie, uitgaande van een complexe marketingprobleemstelling. Ontwikkelen, uitvoeren, bijstellen en evalueren, zelfstandig, van een on- en offline plan (voor communicatie, inkoop en/of verkoop, distributie, organisatie) op basis van een complexe marketingprobleemstelling. Presenteren van de analyse en conclusies op overtuigende wijze aan management en andere doelgroepen voor het verkrijgen van instemming met en draagvlak en budget voor de uitvoering. 6. Verkoop Onderhouden van zakelijke relaties ten behoeve van inkoop, verkoop en dienstverlening. Niveau 3 (voor minoren) Collaboratieve klantrelaties aangaan Het kunnen uitvoeren van aanbestedingstrajecten Opstellen en beoordelen en evalueren van een strategisch salesen/of leveranciersplan Uitvoeren van een analyse van de effectiviteit van de inkoop- en verkooporganisatie Ontwerpen van een effectieve in- en verkooporganisatie Selecteren en onderhouden van een eigen netwerk ten behoeve van inkoop en verkoop c.q. dienstverlening (eventueel met behulp van CRM-systeem en dataminingtechnieken 7. Communicatie Communiceren in minimaal 1 vreemde taal en daarbij rekening houden met cultuur- verschillen. Beheersen van Engels op minimaal taalniveau 2 Adviseren over aspecten van de cultuur, samenleving en gedragspatronen in landen of regio s waar deze vreemde taal formeel geldt en/of wordt gebruikt; Adviseren over het adequaat inspelen op verschillen in bedrijfsculturen binnen landen of regio s waar deze vreemde taal formeel geldt en/of wordt gebruikt. 8. Marketingcommunicatie On- en offline communiceren met marketingdoelgroepen Niveau 3 (voor minoren) Vorm geven en aangaan van de dialoog met stakeholders. Ontwikkelen van de positionering en merkstrategie van een organisatie. Beheersen van het communicatieproces in termen van strategie, doelgroep, positionering, briefing, concept, productie, traffic en media Rapporteren en verantwoorden van de resultaten (o.a. accountability) van de analyse, inclusief verantwoorden van de aanpak en geven van een advies over het vervolgtraject. 56/81 NQA NHL Hogeschool: Commerciële Economie UOB

57 9. Leiderschap en management Niveau 3 (voor minoren) 10. Sociale en communicatieve competentie (interpersoonlijk) 11. Zelfsturende competentie Leidinggeven aan een project, bedrijfsonderdeel, bedrijfsproces of bedrijf. Hanteren van complexe conflictsituaties in een projectgroep Zelfstandig geven van leiding op resultaatgerichte wijze aan een eenvoudig bedrijfsonderdeel of project Bijdrage van een medewerker of lid van projectgroep gefundeerd beoordelen en terugkoppelen De directe communicatie met de partijen in het commerciële werkveld. Niveau 3 De student benut zijn/haar organisatiesensitiviteit en gevoel voor verhoudingen waardoor hij/zij een prettige gesprekspartner is die zijn/haar doelen haalt De student beschikt over advies- en coachingsvaardigheden De student analyseert beschikbare informatie en vormt op basis daarvan zijn/haar eigen mening De student handelt conform de bedrijfscultuur waarvan hij/zij deel uit maakt. De communicatie die een persoon met zichzelf voert als professional in het commerciële werkveld. Niveau 3 De student is gericht op verdere professionalisering van het beroep en het verhogen van zijn/haar persoonlijke effectiviteit. Hij/Zij is zich bewust van culturele aspecten, respect voor anderen, beroepscodes en ethische principes voor professioneel handelen. De student is proactief in het signaleren van vragen. De student is zelfsturend en vaardig op het gebied van timemanagement. De student neemt leiding binnen een projectgroep. De student benut de inbreng en feedback van anderen om de kwaliteit van zijn/haar werk te verhogen. De student werkt aan continue verbetering, bijv. via de PDCA-cirkel. De student bouwt aan een zakelijk netwerk en bezoekt af en toe relevante bijeenkomsten en congressen. NQA NHL Hogeschool: Commerciële Economie UOB 57/81

58 58/81 NQA NHL Hogeschool: Commerciële Economie UOB

59 Bijlage 2: Overzicht opleidingsprogramma NQA NHL Hogeschool: Commerciële Economie UOB 59/81

60 60/81 NQA NHL Hogeschool: Commerciële Economie UOB

61 NQA NHL Hogeschool: Commerciële Economie UOB 61/81

62 62/81 NQA NHL Hogeschool: Commerciële Economie UOB

63 NQA NHL Hogeschool: Commerciële Economie UOB 63/81