Snel schakelen in de gemeente Oss

Transcriptie

1 Praktijkvoorbeelden Energiezuinige Utiliteitsbouw Snel schakelen in de gemeente Oss Communicatief en flexibel management basis voor het meest duurzame verbouwde gemeentehuis van Nederland

2 Duurzaamheid gaat dus, wat mij betreft, ook om de manier waarop je met elkaar omgaat, voor, tijdens en ook weer na de bouw Voetbal is oorlog ; Rinus Michels beroemde uitspraak uit 1970 heerste lange tijd op de Nederlandse en zelfs op de internationale velden. Eigentijdse succescoaches wijzen veeleer op zachtere kwaliteiten als communiceren, combineren en ook: snel schakelen en flexibel positiespel. Het heeft er daarom ook alle schijn van dat Gé van Tiem, hoofd Vastgoedbedrijf en projectleider tijdens de renovatie van het gemeentehuis in Oss, zich op zijn minst enigszins verbonden voelt met de spelopvattingen in het moderne voetbal. Hetzelfde gaat op voor Albert Brouwer van WHR Installatie-adviseur. Hij was als installatietechnisch adviseur verbonden aan het project. Want uit de opstelling van beide professionals tijdens de renovatie van het gemeentehuis, is één ding duidelijk geworden: zonder teamgeest, flexibiliteit, communicatie en het vermogen om snel te kunnen schakelen, was het duurzame gemeentehuis niet zo duurzaam geworden als het nu is.

3 Hoe die omgeving er vervolgens uit moest gaan zien, was niet meteen duidelijk. Opvallend is de relatief lange ontwerpperiode die aan de daadwerkelijke renovatie voorafging. De ontwerpfase nam twee jaar tijd in beslag waarbij duurzaamheid aanvankelijk niet eens zo n hele gearticuleerde rol speelde in de bouwplannen. Brouwer, tijdens het project verantwoordelijk voor de voorbereiding en de montagebegeleiding: Tijdens het ontwerp is duurzaamheid steeds een onderwerp van gesprek geweest, maar was er eigenlijk geen budget. Het bestek ging eigenlijk niet veel verder dan het Nationaal Pakket Duurzaam Bouwen met een klein plusje; eigenlijk zijn alle duurzaamheidsmaatregelen pas tijdens de uitvoering geïntroduceerd. Dat maakt het project bijzonder omdat we die maatregelen steeds als afzonderlijke projecten hebben voorbereid en uiteindelijk in overleg met de bouwers in het geheel hebben ingepast, maar nog verbazingwekkender wordt het als je bedenkt dat het gemeentehuis uiteindelijk doorgroeide naar het A + -label. Van Tiem: We konden twee dingen doen: het bestaande pand tegen de grond stoten en nieuw gaan bouwen, of we konden er voor kiezen om op een of andere manier het gebouw te laten staan en te renoveren. Het grote voordeel van dit pand was echter dat de bouwkundige constructie zich heel goed leende voor herbouw. Je kon dus heel veel nietfunctionele ruimte weghalen, terwijl het gebouw als zodanig bleef staan. De keuze viel op renovatie, waarbij de groeiende gemeentelijke duurzaamheidsambities de doorslag gaven: Van Tiem: We wilden het gebouw dat we hadden maximaal hergebruiken. Klein plusje Het verhaal van het nieuwe duurzame gemeentehuis heeft iets weg van een sprookje: de gemeente Oss beschikte over een oud pand, dat door toedoen van moedige mannen en vrouwen met visie en doorzettingsvermogen, langzaam transformeerde tot een stijlvol en in alle opzichten modern gemeentehuis. Albert Brouwer kan precies vertellen hoe dit sprookje afliep: Uiteindelijk hebben we een fantastisch resultaat neergezet, begint Brouwer bij het einde van het verhaal, maar helemaal aan het begin van het traject was nog niet per se duidelijk dat we zover zouden komen. De eerste plannen voor het nieuwe gemeentehuis van Oss dateren uit Hoofd Vastgoedbedrijf van de gemeente Oss, Gé Van Tiem, herinnert zich zijn oude gemeentehuis nog als een echt jaren zeventig pand, met paviljoenachtige aanbouw met de voor die tijd karakteristieke honingraat bouwstructuur. Op zich niks mis mee, stelt Van Tiem, maar wel heel erg gedateerd, zeker als je kijkt naar werkomstandigheden en binnenklimaat; door de bouwfysische kwaliteit van het gebouw en met name die van het zuiddeel werd het zomers zo warm, dat je dat je medewerkers tegenwoordig niet meer aan kunt doen. Isolatie, koeling en ventilatie waren domweg een drama. Het gebouw paste als zodanig niet langer in de visie op werkplek en werknemers die de gemeente Oss voor ogen stond. Van Tiem: We willen in Oss doorgroeien naar een zeer professionele organisatie; mensen en organisatie hebben bij ons daarom topprioriteit. Dat betekent dat je een bepaalt type mensen aan wilt trekken dat daar bij past. Dat betekent vervolgens ook, dat je dan een omgeving aan moet bieden waarin die dynamiek van ons bedrijf tot uitdrukking komt, een plek dus waarin die eigentijdse dynamische medewerker zich lekker voelt. En dan kan het feest beginnen. Van energielabel G naar A + Van Tiem: Om goed te kunnen kiezen hebben we een aantal bouwvarianten door laten rekenen, waarbij we steeds hebben gekeken naar de aspecten capaciteit, kwaliteit, functionaliteit en efficiency. En hij voegt daar lachend aan toe: natuurlijk hebben we ook gekeken naar financiën, maar wij beginnen altijd aan de andere kant. Opmerkelijk genoeg viel de optie om te renoveren ondanks de complexiteit van de operatie niet duurder uit dan nieuwbouw. De projectleider: Op een totaal kantooroppervlak van m 2 hebben we circa 1100 euro per vierkante meter geïnvesteerd; voor nieuwbouw waren we meer kwijt geweest. Renovatie bleek daarmee ook in financieel opzicht een schot in de roos. Een voordeel dat nog eens wordt versterkt door het lage energiegebruik van het vernieuwde gemeentehuis: Oss maakt een grote sprong van energielabel G (het slechtst mogelijke) naar het uitmuntend energielabel A+. Ook de scores op de GPR-Gebouw (Gemeentelijke Praktijk Richtlijn) rekenmethode voor duurzaamheid pakten fraai uit: Energie 7,8; Milieu 7,2; Gezondheid 8,2; Gebruikskwaliteit: 9,3 en Toekomstwaarde maar liefst 9,4. Oss komt daarmee op een gemiddelde van 8,4. Ter vergelijking: het nieuwbouw Bouwbesluitniveau geeft een gemiddelde score van 6. Het succes kwam de gemeente Oss echter allerminst aanwaaien: tijdens de verbouwing moest de winkel open blijven want er moest tenslotte ook nog gewoon gewerkt en getrouwd kunnen blijven worden in Oss. Het bezorgde het bouwteam vooral enkele logistieke hoofdbrekens. Bovendien werden de bouwplannen tijdens de vier bouwjaren een aantal malen op punten gewijzigd en naar een hoger duurzaamheidniveau omgebogen. Hoe slaagden Gé van Tiem en met hem Albert Brouwer er in om het complexe proces toch tot een succesvol resultaat te begeleiden?

4 Circus Op dit punt aangeland toont Van Tiem de managementopvattingen die ook een modern voetbalcoach niet zouden misstaan. Het belangrijkste is misschien wel onze focus op onderlinge communicatie en afstemming. Niet alleen tussen de mensen die direct bij de bouw betrokken zijn maar ook ten opzichte van de gebruikers van het pand. Heel veel hangt daarbij af van de juiste persoon op de juiste plaats in de organisatie rondom de renovatie, aldus Van Tiem. Daarnaast spelen creativiteit en flexibiliteit een belangrijke rol. Brouwer: Toen er op een bepaald moment budget beschikbaar kwam voor zonnepanelen hebben we zeer snel kunnen beslissen hoe we dat gingen inpassen. We kozen voor een variant waarin een deel van de panelen geïntegreerd is in de gevel en een deel op het dak is opgesteld. Vooral het eerste deel vereiste enige creativiteit binnen het bouwteam. Brouwer: Wij deden het rekenwerk, maar je moet onderling goed communiceren en snel schakelen om die techniek probleemloos in te kunnen passen binnen het project. Brouwer en zijn collega s doorstonden de proef zonder problemen en kregen de smaak te pakken. Dat de geoliede bouwmachine soepel kon blijven draaien, is mede te danken aan de nadrukkelijke keuze van de gemeente Oss om tijdens de uitvoeringsfase een centrale rol te geven aan de architect. Van Tiem: Heel bewust hebben we gezegd dat het architectenbureau ook het bouwmanagement moest doen. Oude tijden, waarin de architect optrad als bouwmeester, leken hiermee in Oss te herleven. Het grote voordeel van de architect als bouwmanager is dat hij zowel de taal van de stuurgroep als de taal van de bouwers en installateurs spreekt verduidelijkt van Tiem. En hij vervolgt: Hij kan dus binnen het hele circus dat de renovatie met zich meebrengt zowel naar boven als naar beneden optimaal communiceren en zo nodig heel snel schakelen bij plotselinge problemen of veranderingen. Verder kijken in de tijd Vanuit zijn belangstelling voor innovatie en energiezuinige technieken, is Brouwer blij met de gemeente Oss als opdrachtgever. Duurzaamheid en gemeenten vormen dan ook een in potentie gelukkige combinatie, meent Brouwer: In tegenstelling tot sommige private opdrachtgevers, kijkt een gemeente veel verder in de tijd. Waar eerstgenoemden een tijdspanne van soms slechts vijf jaar hanteren om de terugverdientijd te calculeren, kijken gemeenten eerder naar een termijn van twintig jaar, stelt Brouwer vast: Bedrijven weten soms niet of ze over vijf jaar nog steeds in hetzelfde pand zitten. Een gemeente weet dat wel, dan ga je dus ook op een andere manier tegen je investering aankijken. De door Albert Brouwer beschreven lange termijn visie bij gemeenten is onder meer bepalend geweest voor de keuze voor een Warmte Koude Opslag (WKO)-installatie, waarvoor een terugverdientijd van negen jaar is gehanteerd. En met betrekking tot de aanschaf en

5 exploitatie van de installatie pakte Oss het opnieuw creatief aan. Brouwer: Overheden komen niet in aanmerking voor subsidie uit de EIA-regeling. Bovendien zag de gemeente het bij gebrek aan eigen expertise niet zitten om de WKO zelf te exploiteren. Met hulp van een subsidie-adviesbureau is er het volgende op bedacht: De WKO is verkocht aan een leasemaatschappij die de subsidie wel mocht ontvangen. Het voordeel van elf procent is verrekend in de verkoopprijs. Op dit moment is Hydreco onderdeel van Waterleidingbedrijf Brabant Water beheerder van de installatie en exploiteert deze voor de gemeente. Na vijftien jaar koopt de gemeente de installatie weer terug en kan er mee doen wat zij wil. Met de WKO-installatie bespaart de gemeente Oss naar verwachting euro en kg CO2 per jaar. Na verrekening van bijkomende kosten blijft daar jaarlijks nog circa euro van over. De investering in de installatie wordt binnen negen jaar terugverdiend. Duurzaam met elkaar omgaan Wie verwacht dat de regelmatig aangepaste bouwplannen tot wrevel of irritatie bij de partijen leiden, heeft het mis: Want weet je wat het mooie is, glimlacht Van Tiem, het is uiteindelijk op een dusdanige manier verlopen dat alle partijen die aan de renovatie hebben bijgedragen, dit als een heel bijzonder project hebben ervaren, dat uiteindelijk nog opvallend geruisloos is verlopen ook. En vergeet daarbij ook niet dit: het project is uiteindelijk volledig binnen de opdrachtkaders van de gemeenteraad uitgevoerd: Zowel qua tijd, budget als uitvoering. Dus ook hier een tevreden opdrachtgever. Duurzaamheid komt niet alleen maar voort uit het gebruik van de juiste materialen en energiebesparende installaties. Duurzaamheid gaat dus wat mij betreft ook om de manier waarop je met elkaar omgaat, voor, tijdens en ook weer na de bouw. Ook in zijn slotopmerking lijkt Van Tiem schatplichtig aan de eigentijdse voetbalwetten die stellen dat als het positiespel goed is en er op het veld goed wordt gecombineerd, de doelpunten daarmee als vanzelf volgen. Scoren op duurzaamheid is daarmee niet langer een doel op zich, maar ook simpelweg het resultaat van een goede onderlinge samenwerking. Oss laat zien dat het kan. Wie volgt? Bouwgegevens Opdrachtgever Architect Gemeente Oss De Twee Snoeken s Hertogenbosch Adviseurs Constructeur Ingenieursburo Ulehake Oss Installaties WHR Installatie-adviseurs Breda Bouwfysica DGMR Arnhem Huisvesting Brink Groep Eindhoven Gebruiksoppervlakte m 2 Datum oplevering 2010 Energieprestatie Energie index 0,69 (A + -label) Duurzame energie Zonnecollectoren nee PV-cellen Ja (gevel en dak) Overig WKO installatie Isolatie Rc begane grondvloer [m 2 K/W] 3,50 Rc gevels [m 2 K/W] 4,00 Rc dak [m 2 K/W] 4,00 Uraam [W/m 2 K] 1,80 Warmte-opwekking Bodemwarmtewisselaar met warmtepomp Warmte-afgiftesysteem Klimaatplafond, vloerverwarming, radiatoren, convectoren Ventilatiesysteem Gebalanceerd ventilatiesysteem gebaseerd op de minimale ventilatiehoeveelheden conform bouwbesluit Warmteterugwinning Ja Luchtdichtheid (qv;10;kar/m 2 ) 0,20 Koude-opwekking Bodemwarmtewisselaar met warmtepomp Koude-afgiftesysteem Klimaatplafond, koelplafond, luchtkoeling Verlichting Fase 1 t/m 3: TL hoogfrequent T5 met daglicht afhankelijke regeling Fase 4: geheel in LED Geïnstalleerd vermogen [W/m 2 ] Fase 1 t/m 3: 12 W/m 2 Fase 4: 6 W/m 2 Regeling Gebouw beheer systeem, daglichtafhankelijk en op aanwezigheid

6 Lessons learned Lessen in Duurzaamheid: De succesfactoren volgens Gé van Tiem Duurzaam bouwen vergt iets extra s van een organisatie. Bouwers en installateurs moeten soms hun werk net even anders doen dan zij gewend zijn en moeten daarbij goed met elkaar samenwerken. Dit geeft overigens voor alle deelnemende partijen veel bevrediging. Werk daarbij, van programmateam tot bouwteam, met een compacte organisatie. Zorg voor een goede bezetting op alle posities. Bedenk dat het project zich afspeelt in een politiek/bestuurlijke omgeving. Zet een krachtige bestuurder in, die bij de raad, commissies en burgemeester en wethouders het vertrouwen en de ruimte krijgt en afdwingt om een dergelijk veelomvattend project tot stand te brengen. Zet langs de verdere organisatielijnen personen in met mandaat, lef en durf. Zorg voor korte werk- en besluitvormingslijnen gedurende de doorloop van het gehele project. Er moet sprake zijn van een groot wederzijds vertrouwen tussen alle betrokkenen/bedrijven die worden ingezet op dit project. Creëer dit vertrouwen door transparant met elkaar om te gaan. Ga langdurige relaties aan met de betrokken partijen en bedrijven. Kies voor partijen en bedrijven die ook na de oplevering nog in beeld blijven voor de opdrachtgever. Creëer een goed passende werkcultuur. Ga ook buiten de werkvloer goed met elkaar om. Leer elkaar wat beter kennen tijdens gezamenlijke lunches of andere gezamenlijke activiteiten. Dit is een publicatie van: Agentschap NL NL Energie en Klimaat Croeselaan 15 Postbus RE Utrecht T +31 (0) T +31 (0) (helpdesk) E energie-go@agentschapnl.nl Agentschap NL mei 2011 Publicatie-nr. 2EGOG1105 Hoewel deze publicatie met de grootst mogelijke zorg is samengesteld kan Agentschap NL geen enkele aansprakelijkheid aanvaarden voor eventuele fouten. Agentschap NL is een agentschap van het ministerie van Economische Zaken, Landbouw en Innovatie. Agentschap NL voert beleid uit voor diverse ministeries als het gaat om duurzaamheid, innovatie en internationaal. Agentschap NL is hét aanspreekpunt voor bedrijven, kennisinstellingen en overheden. Voor informatie en advies, financiering, netwerken en wet- en regelgeving. Financiering Voor de renovatie van het gemeentehuis Oss is gebruik gemaakt van de Energie-investeringsaftrekregeling. De regeling is toegepast voor de WKO installatie. Agentschap NL voert de EIA-regeling uit samen met de Belastingdienst. Als overheidsinstelling kon de gemeente Oss niet zelf in aanmerking komen voor de regeling. Doordat een derde partij formeel eigenaar werd van de installatie kon een voor de gemeente Oss voordelige investering tot stand komen. Meer informatie Wij ondersteunen Aedes, Bouwend Nederland, NEPROM en NVB bij de uitvoering van het Convenant Lente-akkoord. Dit convenant heeft als doel energiezuinige nieuwbouw tot stand te brengen. Meer informatie: Divisie NL Energie en Klimaat voert in opdracht van het ministerie van Binnenlandse Zaken en Koninkrijksrelaties het programma Energie & Gebouwde Omgeving uit.