LEERLIJN ICT ICT-onderwijs realiseren in Vlaamse Steinerscholen

Transcriptie

1 LEERLIJN ICT ICT-onderwijs realiseren in Vlaamse Steinerscholen 15 november 2009 Auteur: Inge De Cnodder Supervisie vanuit de stuurgroep: Floris Bekkers

2 Inhoudstafel Verantwoording 4 1 Leerplandoelstellingen: eindtermen Basisonderwijs Eerste graad middelbaar onderwijs 7 2 Voorwaarden De gevoelsfase als uitgangspunt Ontwikkeling van het begrijpend lezen & het oordeelsvermogen t.b.v. opzoeken en verwerken van informatie Veilige omgeving van ICT Ontwikkeling van het zelfstandig werken Uitgangspunt: kinderen zijn niet computervaardig De leerkracht is ICT competent 11 3 ICT: toepassing per vak Leergebied lichamelijke opvoeding Leergebied Muzische vorming/muzikale opvoeding Leergebied Taal Nederlands Stellen Informatiehantering Doelmatig gebruik van ICT Leergebied Frans Leergebied Wereldoriëntatie (onderbouw)/aardrijkskunde, Geschiedenis, Biologie, Chemie, technologische opvoeding (middenbouw) Leergebied Wiskunde Leergebied Leren leren leergebied sociale vaardigheden 18 4 ICT: technische vaardigheden Situering van de computer Basiskennis: aan de slag met de computer Basiskennis besturingssysteem Basiskennis tekstverwerking Basiskennis Basiskennis web browser (surfen op het internet) Basiskennis presentaties Basiskennis afdrukken Dactylo als noodzakelijke vaardigheid Argumenten naar noodzaak: Argumenten naar leeftijd: 25 2

3 4.3.3 Organisatie van dactylo in de school: 26 5 ICT: veilig, verantwoord, doelmatig en sociaal aanvaardbaar gebruik 27 6 Ter afronding 29 Bijlagen 30 1 Veiligheid met betrekking tot de ICT-omgeving 30 Firewall: 30 Login en paswoorden: 30 Installeren van software: 30 Toegankelijkheid op het internet: 30 Supervisie: 30 2 Veiligheid met betrekking tot het kind 31 Toegang op het internet 31 E-communicatie: en, chatten, bloggen, weblog, webspace, Face Book, sms 31 Communicatie met de ouders 31 Klasgesprekken 32 3 ICT als hulpmiddel bij leerproblemen 33 4 Competenties voor de kennismaatschappij: een andere visie 34 3

4 Verantwoording Wanneer de kwestie van de ICT-eindtermen in Steinerscholen en antroposofische middens ter sprake komt, wordt vaak met grote reserve gereageerd. Traditioneel zijn immers veel argumenten (herhaaldelijk) neergeschreven en uitgewerkt die niet meteen een pleidooi houden voor het gebruik van ICT op school, met name niet in de onderbouw. Waar het standpunt aanvankelijk kritisch en zelfs afwijzend was, werd de kijk op ICT gaandeweg genuanceerder. In 2004 publiceerde de Federatie Steinerscholen hun visietekst: Onderwijs in een technologische wereld, waarin het volgende standpunt wordt ingenomen: Uit de bespreking van mogelijke toepassingen van ICT in de laatste jaren van het lager onderwijs van de Steinerscholen, blijkt o.i. andermaal dat er van een dringende en dwingende redenen voor ICT-introductie in het basisonderwijs weinig sprake is. Wel biedt ICT meerdere mogelijkheden. De wijze waarop en de mate waarin deze mogelijkheden worden benut, hangen af van de pedagogische appreciatie. Basisscholen kunnen daar vrij mee omgaan. (p. 29) Sinds 1 september 2007 zijn echter van overheidswege voor de basisscholen leergebiedoverschrijdende ICT-eindtermen en voor de secundaire scholen vakoverschrijdende ICT-eindtermen van kracht. Dat wil zeggen dat de scholen niet langer de keuze hebben maar verplicht zijn om werk te maken van het realiseren van die minimumdoelen bij hun leerlingen. De overheid definieerde 8 ICT-doelen. De Federatie Steinerscholen heeft gelijkwaardige eindtermen ontwikkeld, goedgekeurd door de overheid, die meer in lijn zijn met onze pedagogie. Met de aanvraag tot afwijking van die doelen stelde de Federatie Steinerscholen Vlaanderen een motivatie op waarin ook de meest recente houding ten aanzien van ICT in het onderwijs wordt verwoord. Deze tekst is integraal na te lezen in de bijlage. Het is aan de onderwijsinstellingen om ICT een plaats te geven die kadert binnen de eigen visie op goed onderwijs, zoals vastgelegd in het schoolwerkplan en het pedagogisch project. Zoals gezegd gaat het om leergebiedoverschrijdende thema s en vakoverschrijdende eindtermen. Dat impliceert dat ICT niet alleen als leergebied/vak wordt geprogrammeerd, maar vooral geïntegreerd wordt aangeboden in het geheel van de leergebieden/vakken in de school. De integratie van ICT is vanzelfsprekend de verantwoordelijkheid van het hele schoolteam, waarbij de individuele leraar de opdracht krijgt om het ICT-beleid in zijn klas te realiseren en hierin vanuit de school de nodige ondersteuning krijgt. Een strategische en planmatige aanpak van het ICT-beleid zorgt voor een geleidelijke en doelmatige integratie van ICT doorheen de basisvorming. 4

5 Om deze doelen beschreven in de eindtermen te realiseren, zijn een aantal stappen nodig, in een bepaalde volgorde, rekening houdend met de context waarin we onze pedagogie waarmaken én rekening houdend met de ontwikkeling van het kind. Na het definiëren van de eindtermen was het dan ook een volgende logische stap om ook een hulpmiddel te ontwikkelen om het realiseren van de ICT-doelen mogelijk te maken. Er bleek immers in de scholen een behoefte te bestaan aan zoiets als een leerlijn, maar de tijd en/of mogelijkheid om dit in de scholen zelf uit te werken leek te ontbreken. Dat is dan ook de reden dat dit project werd opgestart op schooloverstijgend niveau. Deze leerlijn ICT wil een hulpmiddel zijn in het waarmaken van de ICT-eindtermen. Tegelijk is deze leerlijn ook de gids die ervoor moet zorgen enerzijds dàt ICT in elke school wordt opgepakt (zoals de overheid vereist) en anderzijds dat de integratie van ICT zoveel mogelijk in lijn met onze Steinerpedagogie gebeurt. De huidige leerlijn ICT is m.a.w. een bindend document voor de scholen om binnen de eigen schoolsituatie aan de slag te gaan om ICT-onderwijs vorm te geven. Als vuistregel bij het schrijven van deze leerlijn zijn we uitgegaan van volgende gedachte: Goed onderwijs vraagt dan ook dat de rol en mogelijkheden van ICT correct worden ingeschat. Een overschatting van de mogelijk rol van ICT voor competentiegericht onderwijs, kan zelf een belemmering vormen voor goed onderwijs doordat we de leerlingen illusies bijbrengen. Uit: Competenties voor de kennismaatschappij: een andere visie, Federatie Steinerscholen, 2008, p.6 In theorie zijn leerlijnen de uitwerking van het leerplan, beschrijven zij de leerdoelen in hun chronologische samenhang, hoe je tot het realiseren van de eindtermen komt. Omdat er strikt genomen geen officieel leerplan voor ICT bestaat, zal waar nodig in dit document uitgebreide(re) informatie worden gegeven om de leerlijn en de context waarbinnen ze moet worden vormgegeven, coherent te beschrijven. Hoe de leerlijn in de praktijk precies wordt vorm gegeven, ligt bij de scholen zelf. De vertaling van de leerlijn ICT naar het schoolwerkplan ICT is een zaak en verantwoordelijkheid van het hele pedagogische team. In dit document worden een aantal suggesties gedaan naar vormgeving, maar het spreekt voor zich dat het ICTschoolwerkplan rekening dient te houden met de context, mogelijkheden en beperkingen van de eigen school setting. Wanneer dit op realistische wijze gebeurt en wanneer de uitdagingen van het ICT-onderwijs planmatig en in een open sfeer worden aangegaan, is de kans op succes het grootst. 5

6 We mogen niet vergeten dat een leerlijn, dus ook deze ICT-leerlijn, bedoeld is voor de gemiddelde leerling. Toch maken wij onmiddellijk de bedenking dat ICT ook een interessant hulpmiddel ter remediëring kan zijn om in te zetten bij kinderen met leerproblemen. Voorbeelden daarvan zijn opgenomen in de bijlage. Tenslotte willen we nog een kanttekening maken bij het gebruik van de termen ICT en computer in dit document. ICT staat voor informatie- en communicatietechnologie. De termen ICT en computer zijn dus geen synoniemen van elkaar. De computer maakt deel uit van het grotere geheel dat met de term ICT wordt aangeduid, naast GSM, ipod, enz. Toch wordt de term ICT in de volksmond soms gebruikt als er computer wordt bedoeld, of om de computer en zijn randapparatuur (printer, ) aan te duiden. Wij proberen ons er in deze leerlijn zo weinig mogelijk aan te bezondigen. 6

7 1 Leerplandoelstellingen: eindtermen 1.1 BASISONDERWIJS ICT 1 De leerlingen kunnen ICT als werkinstrument gebruiken binnen de schoolcontext. ICT 2 De leerlingen kunnen algemene regels, inzichten en attitudes inzake veiligheid en sociaal aanvaardbaar gedrag ook hanteren binnen het kader van hun ICTgebruik. ICT 3 De leerlingen kunnen op relatief zelfstandige wijze de vaardigheden verwerven voor ICT-gebruik wanneer een ICT-toepassing zich aandient. ICT 4 De leerlingen leren binnen het kader van een brede media-educatie met behulp van ICT digitale informatie opzoeken, verwerken en bewaren. ICT 5 De leerlingen leren onder begeleiding van de leraar wanneer en hoe ICT kan gebruikt worden om informatie aan anderen voor te stellen. ICT 6 De leerlingen leren ICT gebruiken om op een veilige, verantwoorde, doelmatige en sociaal aanvaardbare manier te communiceren. 1.2 EERSTE GRAAD MIDDELBAAR ONDERWIJS ICT 1 De leerlingen hebben een open houding tegenover ICT en zijn bereid ICT te gebruiken als een mogelijk werkinstrument om hen te ondersteunen bij het leren. ICT 2 De leerlingen leren onder begeleiding van de leraar ICT gebruiken op een veilige, verantwoorde en doelmatige manier. ICT 3 De leerlingen kunnen zelfstandig oefenen in een door ICT ondersteunde leeromgeving. ICT 4 De leerlingen leren onder begeleiding van de leraar in een door ICT ondersteunde leeromgeving. ICT 5 De leerlingen kunnen ICT gebruiken om creatief en kunstzinnig vormgegeven ideeën te documenteren. ICT 6 De leerlingen leren binnen het kader van een brede media-educatie met ICT digitale informatie opzoeken, verwerken en bewaren. 7

8 ICT 7 De leerlingen leren onder begeleiding van de leraar wanneer en hoe ICT een meerwaarde kan geven om informatie aan anderen voor te stellen. ICT 8 De leerlingen leren ICT gebruiken om op een veilige, verantwoorde, doelmatige en sociaal aanvaardbare manier te communiceren. ICT 9 De leerlingen leren binnen het kader van een brede media-educatie en afhankelijk van het doel adequaat kiezen tussen ICT-toepassingen en andere leermiddelen. ICT 10 De leerlingen sturen onder begeleiding van de leraar hun handelen bij na reflectie over het eigen en elkaars ICT- gebruik. 8

9 2 Voorwaarden Het is de bedoeling om, middels het realiseren van de ICT-eindtermen in onze scholen, de kinderen ICT-competentie bij te brengen. ICT-competentie kunnen wij omschrijven als de capaciteit om op een creatieve wijze ICT-kennis, -inzicht, -vaardigheden en - attitudes te benutten, in functie van de concrete, dagelijkse en veranderende leer- en werksituatie en in functie van de persoonlijke ontwikkeling en de maatschappelijke participatie. Als het gaat over het werkelijk inzetten van ICT in de klas wordt dit niet zinvol geacht vóór de 4 de klas. Nochtans wordt de basis voor een degelijke ICT-competentie reeds gelegd in de laagste klassen van de lagere school (en vroeger!) door te werken aan een aantal basisvaardigheden die nodig zijn om in de hogere klassen ICT op een verantwoorde en zinvolle manier in te zetten. 2.1 DE GEVOELSFASE ALS UITGANGSPUNT De leerkracht zal zich steeds goed bewust zijn van het publiek dat hij voor zich heeft. Kinderen van de lagere school zitten nog volop in de gevoelsfase, en willen in deze levenfase verwantschap voelen met een zinvolle wereld en zich in deze met de mens verbonden wereld inleven (Leerplan, p. 15). Dat geldt ook nog voor kinderen van 11 en 12 jaar, hoewel zij reeds een heel eind op weg zijn naar de volgende fase, de fase van het vrije oordeelsvermogen. Een gegeven van ICT is dat dit bij uitstek een zeer abstract middel is en dat elke toepassing ervan het risico inhoudt om het kind ertoe te dwingen om deze wereld vanuit een afstandelijke, logisch-intellectuele samenhang te benaderen en begrijpen. De leerkracht zal daarom met grote zorg ICT aanwenden in zijn klaspraktijk en erover waken dat het toepassen van ICT niet leidt tot een te grote afstand van de reële wereld, en daardoor tot een verschraling van de verbondenheid ermee. 2.2 ONTWIKKELING VAN HET BEGRIJPEND LEZEN & HET OORDEELSVERMOGEN T.B.V. OPZOEKEN EN VERWERKEN VAN INFORMATIE. Een belangrijke toepassing van ICT betreft het digitaal opzoeken, hetzij binnen een gesloten circuit (Encarta, bibliotheekcatalogus) hetzij op het world wide web. ICT vormt hier een onderdeel van informatiehantering, dat op zijn beurt deel uitmaakt van het leergebied leren leren. Opzoeken van informatie heeft te maken met het oordeelsvermogen. Omdat het werkelijke oordeelsvermogen pas tot volle ontplooiing komt na het 12 de levensjaar, moet vertrokken worden van de vaardigheden die hieraan vooraf gaan. 9

10 Voorwaarde om te beginnen aan informatieverwerking is een goede beheersing het begrijpend lezen. Deze vaardigheid is in principe beschikbaar in het begin van de vierde klas. Daarbij komt dat een leerling stilaan leert om een strategie te bepalen in functie van de opdracht die hij krijgt. In het geval van begrijpend lezen gaat het om het vooraf bepalen van een strategie met betrekking tot het leesdoel. Het begrijpend lezen kan zo evolueren tot het vermogen zelfstandig informatie te beoordelen en te verwerken (uit schriftelijk materiaal). Bij informatieverwerking gaat het er in wezen om uit alle informatie die zich aandient er díe informatie uit te halen die op maat is, binnen de gegeven context van opdracht en leeftijd. Daarnaast moet de informatie op een zinvolle manier structuur worden gegeven. Een hele opdracht, die niet ICT gebonden is maar wel van wezenlijk belang is binnen de context van ICT: the sky is the limit wanneer een kind aan het googelen gaat! Het kind moet m.a.w. goed met opzoeksystemen leren omgaan, waarbij het van belang is om daar geen stappen over te slaan. Zo zal bijvoorbeeld tijdens de periode dierkunde in de vierde klas erover gewaakt worden dat het kind de juiste (meest geschikte) bronnen raadpleegt in het licht van de opdracht. Het is al een uitdaging om binnen de stapel boeken van de bibliotheek de juiste boeken eruit te kiezen, en om dan vervolgens binnen die geselecteerde werken de geschikte informatie er uit te lichten. Hoe oneindig veel moeilijker is het dan om te selecteren uit de informatie die beschikbaar wordt wanneer op een bepaalde zoekterm (bijvoorbeeld: konijn) wordt gezocht! 2.3 VEILIGE OMGEVING VAN ICT Kinderen moeten de kans krijgen om binnen een veilige omgeving stappen te nemen binnen de wereld van ICT. Hoewel kinderen steeds meer en steeds vroeger in aanraking komen met ICT en het world wide web, is het van groot belang om binnen de schoolmuren oefenend aan de slag te kunnen gaan in een veilige omgeving. Gerichte opdrachten en een beperking van de bronnen (gesloten opzoeksystemen i.p.v. het internet) maken dit mogelijk. Wanneer bijvoorbeeld bij een periode dierkunde in de vierde klas informatie moet worden opgezocht over de poes, kan men zich voorstellen dat de resultaten bij deze zoekterm op het world wide web alles behalve de gewenste informatie zullen opleveren! 2.4 ONTWIKKELING VAN HET ZELFSTANDIG WERKEN Wanneer het gaat over welke vaardigheden een kind onder de knie moet krijgen met betrekking tot de computer, is het verleidelijk om zich te beperken tot het opsommen van een aantal technische vaardigheden en softwarepakketten. Wanneer we echter 10

11 stilstaan bij wat wezenlijk van belang is, komen we tot een heel ander streefdoel. Elk systeem van computer, elk(e) (versie) van een software pakket heeft immers zijn eigenheden. Programma s en pc s variëren onderling en evolueren snel doorheen de tijd. Bovendien ontwikkelen de toepassingen zich razendsnel, waarbij gebruiksvriendelijkheid meestal een drijvende motor is. Aanleren op welke knoppen je moet drukken lijkt dus niet erg zinvol. De feitelijke vaardigheid die kinderen en jongeren moeten ontwikkelen is een attitude. Kinderen moeten zich niet de vraag stellen: hoe moet ik afdrukken? Maar eerder hoe kan ik te weten komen hoe ik dit kan doen? het gaat in se om een bereidheid om zelfstandig op zoek te gaan naar een oplossing. Deze attitude staat los van ICT. Het is een attitude die het kind reeds van zeer jonge leeftijd opbouwt en waarop hij doorheen zijn hele leven kan terugvallen in zeer uiteenlopende situaties waarin zelfstandigheid geboden is. Wanneer deze basisvoorwaarde goed zit, kan het kind in het kader van ICT de meeste vaardigheden zelf ontdekken en uitzoeken. 2.5 UITGANGSPUNT: KINDEREN ZIJN NIET COMPUTERVAARDIG Het is zoals gezegd algemeen bekend dat steeds meer kinderen op steeds jongere leeftijd in aanraking komen met ICT. Toch mogen we als school niet de fout maken om uit te gaan van een minimale basiskennis. Vaak is de ervaring die kinderen al hebben gehad met ICT erg eenzijdig (bijvoorbeeld alleen bepaalde spelletjes, chatten of sms en), of hebben ze hoegenaamd geen inzicht in wat er wezenlijk gebeurt wanneer ze iets doen. Het uitgangspunt moet dan ook een houding zijn als ware het dat de kinderen nog nooit op computer gewerkt hebben of een gsm hebben bediend, en tegelijk realistisch proberen registreren/inschatten welke vaardigheden de kinderen al in andere contexten hebben ontwikkeld. Snel zal blijken wat al gekend of bekend is, waar sneller stappen kunnen worden genomen en waaraan meer aandacht en tijd zal moeten worden besteed. 2.6 DE LEERKRACHT IS ICT COMPETENT Zoals ook geldt voor andere leergebieden, is het van wezenlijk belang dat de leerkracht ICT competent is. Dit impliceert niet dat de leerkracht alle nieuwste ontwikkelingen en applicaties moet doorgronden, wel dat hij wakker is voor wat zich aandient en een bereidheid heeft om zich erin te verdiepen indien nodig. Het is niet zinvol om een lijstje samen te stellen van welke toepassingen of ontwikkelingen de leerkracht onder de knie moet hebben, want wat vandaag een gegeven is, is morgen 11

12 misschien al achterhaald. Toch spreekt het voor zich dat, met name omdat ICT geïntegreerd zal worden aangeboden en dus een plaats krijgt binnen de bestaande leerstof, de leerkracht zich de basisvaardigheden die worden verwacht van de leerlingen, eigen zal maken of reeds eigen hebben gemaakt om het proces met de leerlingen op een goede manier te gaan. Dat geldt eveneens niet enkel voor de technische vaardigheden, maar ook voor de basisattitude hoe kan ik te weten komen hoe ik dit moet doen / wat dit betekent? 12

13 3 ICT: toepassing per vak 3.1 LEERGEBIED LICHAMELIJKE OPVOEDING Niet van toepassing. 3.2 LEERGEBIED MUZISCHE VORMING/MUZIKALE OPVOEDING Sporadisch kan ICT hier een hulpmiddel betekenen vanaf de vijfde, zesde klas. Zo kan bijvoorbeeld bij een toneel een muziekstukje worden gecomponeerd waarvan de partituur digitaal wordt geschreven en/of verspreid. Of een kind dat 2 instrumenten bespeelt, kan de uitvoering van 1 instrument opnemen en dan live het andere erbij spelen op de uitvoering van een toneel/muziekstuk. 3.3 LEERGEBIED TAAL NEDERLANDS Stellen In klas 1, 2 en 3 wordt gewerkt aan boekenpromotie. Het vertellen van verhalen is een belangrijk middel om het kind warm te maken voor het geschreven en gesproken woord. Hiertoe worden verhalen gebruikt die aansluiten bij de ontwikkeling van het kind. Anderzijds wordt gefocust op het onder de knie krijgen van het lezen, vooral dan vanaf de tweede klas. Mogelijkheden met betrekking tot ICT: In de derde klas kan de computer vermeld worden in de periode waarin tot het schrijven met de pen wordt overgegaan, en de ontwikkeling van het schrift wordt geschetst. In de vierde klas brengt het kind een mondelinge boekbespreking of vertelt een fragment van een zelfstandig gelezen boek. De pc is hier niet aan de orde. In de vierde klas komt ook het opstellen van een eenvoudige persoonlijke brief aan bod. Indien relevant kan dit via gebeuren. Pas vanaf de vijfde klas wordt aan de kinderen gevraagd om de boekbespreking ook uit te schrijven. Hier kan gekozen worden om dit ook eens digitaal te doen. Daarnaast is er aandacht voor de zakelijke brief, die zich leent om digitaal uitgevoerd te worden. Vanaf de zesde klas kunnen de mogelijkheden die aan bod kwamen in de vierde en vijfde klas verder aangewend worden. 13

14 3.3.2 Informatiehantering In de lagere klassen kan het ontwikkelen van een gerichte zoekhouding worden aangespoord door zelfstandigheid te stimuleren. Daarbij hoort ook het (zich) stellen van gerichte vragen. Daarna kan het stimuleren van de vaardigheid om informatie op te zoeken middels specifieke opdrachten worden aangescherpt, eerst binnen een beperkte, gesloten kring, stap voor stap uitbreidend naar een bredere kring. Hierbinnen kan de computer een plaats krijgen. Klas 5: het werkveld wordt uitgebreid buiten de schoolmuren en er wordt ook al informatie geraadpleegd binnen een gesloten digitaal circuit. - De kinderen doen een bibliotheekbezoek in de 5 de klas en leren omgaan met het digitaal ordeningssysteem van de bibliotheek - De kinderen leren klassikaal digitale informatie opzoeken zoals woordenboek, groen boekje, encyclopedie,. - De kinderen leren klassikaal gebruik maken van gesloten opzoeksystemen op computer (bib, encyclopedie, ), met het oog op spreekbeurten, boekbespreking,. - Kinderen leren eventueel gesloten en begeleide zoekopdrachten uitvoeren op open internet, met het oog op spreekbeurten, boekbespreking,. Klas 6: In de zesde klas is er een voortzetting van de doelen uit klas 4 en 5. De digitale context wordt ook reeds meer uitgebreid naar minder gesloten systemen, maar wel met gerichte zoekopdrachten, expliciet begeleid door de leerkracht. - De kinderen leren individueel informatie opzoeken in woordenboek, encyclopedie, groen boekje, atlas, bibliotheek en informatieve boeken. - De kinderen oefenen individueel, maar begeleid, informatie opzoeken op open systeem van internet (geen zoekopdrachten als huiswerk, dit houdt in dat je verwacht dat iedereen computervoorzieningen heeft), met het oog op spreekbeurten, boekbespreking, jaarwerk. - De kinderen leren omgaan met communicatiesystemen op computer (mailen, zie ook verder: technische vaardigheden) - attitudes bespreken en vormen t.o.v. internetgebruik, , gsm, - Dactylo: de kinderen leren typen (zie verder). Klas 7 en 8: in deze klassen gaan de kinderen steeds zelfstandiger worden in het uitvoeren van de zoekopdrachten. Ze worden ook steeds handiger in het inzetten van ICT-mogelijkheden. Met betrekking tot het eindwerk worden verschillende zaken rond ICT gedaan. - Een deel van het jaarwerk of het hele werk kan op de PC gemaakt worden in een goede opmaak. Hiervoor dienen verworven zaken uit verschillende vakken toegepast te worden. 14

15 - Tijdens het opzoekwerk wordt er verwacht dat de leerlingen het internet als bron gebruiken en hier een correcte verwerking van maken. Onder andere op een correcte verwijzing naar websites. - Tijdens de presentatie is er de mogelijkheid om zich te ondersteunen met een digitale presentatie, foto s, video, geluid, Er wordt steeds bewust(er) gewerkt aan een brede media-educatie (zie: Wereldoriëntatie) Doelmatig gebruik van ICT Zoals in voorgaande en volgende paragrafen wordt beschreven, kan de computer ingezet worden als efficiënt hulpmiddel ter ondersteuning van een proces dat op gang is. Een andere doelmatigheid heeft te maken met doelmatig communiceren. De vraag die hierbij rijst is: hoe ondersteun je binnen het lager onderwijs op een zinvolle manier een doelmatige communicatie van kinderen via ICT? Veel communicatieve handelingen kunnen immers net zo goed gebeuren buiten ICT om. We worden hier geconfronteerd met het gegeven dat ICT eigenlijk iets is van de buitenwereld dat wordt binnen gebracht binnen de schoolmuren (zie hoger). Er zal dan ook over gewaakt moeten worden dat het inzetten van de computer en zijn toepassingen wel degelijk efficiënt is en een meerwaarde betekent en geen gezochte toepassing wordt. Als voorbeeld willen we hier de planning en voorbereiding van een bedrijfsbezoek noemen: - op het internet kunnen coördinaten worden gezocht van bedrijf x, - het verzoek tot bedrijfsbezoek kan per worden geformuleerd, - op het internet kan informatie gezocht worden over het bedrijf in kwestie, - het vervoer (per lijnbus of trein bijvoorbeeld) kan worden geregeld: opzoeken van uurregeling, eventueel aanvraag op per groep te reizen, LEERGEBIED FRANS Niet van toepassing in de basisschool. Eventueel kan de computer worden ingezet om te differentiëren (bijvoorbeeld: vocabulaire oefenen voor kinderen die Franstalig of tweetalig worden opgevoed). 15

16 3.5 LEERGEBIED WERELDORIËNTATIE (ONDERBOUW)/AARDRIJKSKUNDE, GESCHIEDENIS, BIOLOGIE, CHEMIE, TECHNOLOGISCHE OPVOEDING (MIDDENBOUW) Klas 4: wanneer zich een gelegenheid voordoet kan klassikaal exemplarisch informatie worden opgezocht binnen een gesloten digitaal circuit (Encarta, ). Daarbij is het vooral de bedoeling om de mogelijkheid van ICT aan de leerlingen te introduceren, niet om de leerlingen een systematische opdracht te geven. - Heemkunde: er kan klassikaal aardrijkskundige of geschiedkundige informatie worden opgezocht binnen een gesloten digitaal circuit over de stad of streek waarin de school gelegen is. - Dierkunde: er kan klassikaal informatie worden opgezocht wanneer een specifieke vraag zich aandient m.b.t. dieren en diersoorten (i.c. hun omgeving en levensvoorwaarden). Klas 5: het werkveld wordt uitgebreid buiten de schoolmuren en kinderen leren klassikaal digitale informatie opzoeken binnen een gesloten digitaal circuit zoals woordenboek, groen boekje, encyclopedie,. Klassikaal en exemplarisch kunnen kinderen zich eventueel ook al op het internet begeven middels gesloten en begeleide zoekopdrachten. - Aardrijkskunde: kinderen kunnen digitaal zoeken, binnen een gesloten circuit o vertrekkend vanuit eigen dorp of streek, informatie over België, en andere streken en landen: rivieren, provincies en hoofdsteden, geografische streken. o informatie met betrekking tot de herkomst van goederen. o Landkaarten, ter inspiratie van hun eigen creatief werk - Geschiedenis: kinderen kunnen digitaal zoeken, binnen een gesloten circuit informatie of afbeeldingen over de Oosterse culturen, Egypte en de Grieken. Deze informatie kan o.m. betrekking hebben op: o De situering van de oude culturen, geografisch en in tijd o o o o o o Economie Landbouw De godenwereld Sterrenkunde De bouwkunst (tempels, piramides, ) Filosofie o - Plantkunde: kinderen kunnen digitaal zoeken, binnen een gesloten circuit informatie over en/of afbeeldingen van de planten die aan bod komen. - Technische vorming: kinderen kunnen eventueel digitaal zoeken, binnen een gesloten circuit een inspiratiebron voor hun creatieve ontwerp: 16

17 o Naaien: bv. patroon van een dier Klas 6: Vanaf nu kunnen kinderen zich ook op het internet begeven. Deze stap, waarvan reeds in de vijfde klas, de aanzet werd gegeven, wordt nu systematisch, onder begeleiding genomen. Naast het opzoeken in gesloten systemen zullen de kinderen ook leren om op het internet te zoeken en informatie te selecteren. - Aardrijkskunde: kinderen kunnen digitaal zoeken, binnen een open en gesloten circuit informatie over de werelddelen: bergketens, rivieren, zeeën en klimaatzones. Deze informatie kan dienen als bron van informatie voor hun eigen creatieve werk (tekenen van landkaarten). - Ook voor economische aardrijkskunde kan deze bron van informatie worden aangeboord. Belangrijk daarbij is om de omgekeerde weg te volgen: je begint bij het eindproduct en daalt af naar de oorsprong. - Geschiedenis: kinderen kunnen digitaal zoeken, binnen een gesloten circuit en op het internet informatie over de cultuurgeschiedenis zoals die aansluit bij de leerstof van de zesde klas. Deze informatie kan o.m. betrekking hebben op: o o Cultuur en architectuur De oorlogen ten tijde van het Romeinse rijk Klas 7 en 8: ook in dit leergebied gaan de kinderen in deze klassen steeds zelfstandiger worden in het uitvoeren van de zoekopdrachten. Ze worden ook steeds handiger in het inzetten van ICT-mogelijkheden. Speciale aandacht zal worden besteed aan media-educatie. Bij media-educatie gaat het - enerzijds om media, dus om een middel, een vorm om te communiceren zowel één- als twee weg communicatie, of om kennis over te dragen - en anderzijds educatie, dus een leergebied waarbij kennis, vaardigheden en attitudes tot een competentie moeten worden. Naast het verder zetten van wat in klas 6 al aan de orde was, zullen de leerlingen nog meer bewust zich gaan verdiepen in de nieuwe communicatiemiddelen, kaderend in het bewust oefenen van de schriftelijke en logisch, abstract denkende cultuur: - Goed schriftelijke taalgebruik, correcte schrijfwijze en grammatica - Alle vormen van schriftelijke communicatie, brief, folder, recensie, roman, gedicht etc. en stijl, vorm, rijm etc. - De verschillende vormen van lezen, visualiserend, handelingsgericht, informatie gericht, scannend (snel beoordelend) en hoe moet je bij deze verschillende vormen van communicatie voorlezen, zodat de toehoorder volgen kan - Het gebruik kunnen maken van alle soorten schriftelijke informatiebronnen: encyclopedie, handboek, krant etc, kennis hebben en er mee kunnen werken van index, register, inhoudsopgave, trefwoorden, kennen van het alfabet, ordening in de bibliotheken, etc. 17

18 - Het gebruik kunnen maken van verschillende soorten digitale informatiebronnen: digitale encyclopedie, internet, - Presentatie in werkstuk zowel inhoudelijk als in de uitwerking - Verschillende soorten van schrijven en taalgebruik in aantekeningen maken, memo, periodeschrift, brief, werkstuk, gedicht, smsje etc. - Schrift bedoeld voor privé gebruik of voor de communicatie met anderen; om je eigen gedachten te ordenen (woordspin bijv. of kaartjes) of om je eigen gedachten over te brengen; om je denkproces vast te leggen in hoofd- en bijzaken, trefwoorden, bronnen die gebruikt zijn, etc, terwijl je bezig bent of om andere jou conclusies etc. te vertellen. - Leerlingen zullen hierbij een gevoel ontwikkelen voor wat voor soort boodschap het is, vanuit welke hoek zij wordt gebracht, met welk doel, wat er eigenlijk gezegd wil worden,. Zij leren dit herkennen bij een schriftelijke uiting van een ander als ook bij het eigen gebruik van de gekozen schriftelijke vorm. Daarnaast leren zij hoe meerdere informatiebronnen (digitaal, boeken, eventueel mondelinge informatiebronnen (bvb. interview) kunnen zorgen voor een rijk beeld (als je bij het werken aan een bepaald thema meegaat met verschillende gedachteprocessen). 3.6 LEERGEBIED WISKUNDE Omdat computerrekenprogramma s, wanneer er een foutief antwoord wordt gegeven, tot nader order geen feedback geven over waar of waarom de redenering of strategie niet klopt, kunnen kinderen niet leren van hun fouten wanneer ze computergewijs aan het rekenen gaan. De computer zal daarom in dit leergebied vooral ingezet worden voor automatisatie. Wanneer een bepaald onderwerp is aangebracht en het kind voldoende inzicht heeft verworven, kan in klas 5 & 6 gebruik worden gemaakt van rekenprogramma s om verder te oefenen en te automatiseren. De computer kan hier eventueel ook ingezet worden om te differentiëren en de snelle leerlingen zelfstandig te laten oefenen. Uiteenlopende bewerkingen en oefeningen kunnen aan bod komen. 3.7 LEERGEBIED LEREN LEREN Zie andere leergebieden. 3.8 LEERGEBIED SOCIALE VAARDIGHEDEN Zie ook andere leergebieden. 18

19 Specifiek: sociaal aanvaard gebruik van ICT. In het kader van de sociale vaardigheden zal ook ruim aandacht worden besteed aan sociaal aanvaard gebruik van ICT. Typerend voor ICT-toepassingen als chat, e- mail, gsm, enz. zijn immers de snelheid en het brede bereik van mensen. In de lessen Cultuurbeschouwing/Nederlands zal tijd worden besteed aan de mogelijkheden en gevaren van ICT-gebruik. Het betreft hier mogelijkheden en gevaren met betrekking tot de veiligheid van het kind (zie hoger) maar ook met betrekking tot de mogelijkheden en gevaren met betrekking tot de sociale context. Ook hier geldt dat de leerkracht goed op zoek zal gaan naar het evenwicht tussen preventief ter sprake brengen en bespreken op het moment dat een issue zich aandient. Met name naar pesten toe kan ICT de ernst van de zaak versterken. Middels chat, e- mail, netlog, sms, enz. wordt immers een virtuele schoolomgeving gecreëerd waardoor pesten ook buiten de werkelijke schoolmuren kan voortgaan: op de bus, thuis, Het spreekt voor zich dat dit cyberpesten in voorkomend geval zeker en in andere gevallen preventief bespreekbaar zal worden gemaakt. 19

20 4 ICT: technische vaardigheden Het valt te verwachten dat de meeste kinderen reeds op een computer hebben gewerkt. Het ligt eveneens in de lijn der verwachting dat kinderen meestal slechts eenzijdig en zonder veel inzicht computerervaring hebben opgebouwd. Een aantal technische vaardigheden die gerelateerd zijn met de computer zal daarom op school geoefend moeten worden. Hieronder wordt een lijst gegeven met een aantal vaardigheden die niet limiterend is. Zeker in een zo snel evoluerend gebied als de ICT-markt, is het een hachelijke onderneming om de basisvaardigheden te definiëren. Bij onze opsomming van de technische vaardigheden hebben wij volgende uitgangspunten gehanteerd: - Kinderen moeten inzicht hebben in wat de computer is: een elektronische informatieverwerkende machine die door een reeks gecodeerde instructies wordt bestuurd (en géén magische doos!). - Kinderen moeten op een veilige manier de computer kunnen op- en afzetten. - Kinderen moeten die softwarepakketten kunnen hanteren (althans een aantal functionaliteiten ervan) die nodig zijn om de computer binnen de context van de vakken te kunnen gebruiken (vb. Word om een brief te kunnen schrijven). Het aanbrengen van de technische vaardigheden zal dan ook zoveel mogelijk binnen die context gebeuren (zie hoger: ICT: toepassing per vak). Het bijbrengen van de technische vaardigheden kan vanaf de vijfde klas structureel worden opgebouwd en geoefend. Het onder de knie hebben van de technische vaardigheden (zoals ze hieronder worden beschreven) zal voltooid zijn in de zevende klas. De grote oefening zal erin bestaan af te stemmen op wat er reeds aan ervaring leeft in de klasgroep, en systematisch af te tasten hoe geankerd deze ervaring is en hoe algemeen geldend zij is, m.a.w. de leerkracht zal zich vragen stellen als: - Welk kind heeft welke ervaring met betrekking tot de computer? - Heeft het kind inzicht in hoe beperkt of uitgebreid zijn ervaring is in verhouding tot het geheel (een computer is méér dan spelletjes, en of chatten alleen)? Tegelijk met het aanbrengen van de technische vaardigheden zullen ook ethiek en veiligheid aan bod komen (zie verder). Tot slot benadrukken wij nog eens dat het aanleren van de technische vaardigheden moet gebeuren in het kader van wat wij eerder beschreven als de ontwikkeling van het zelfstandig werken: kinderen moeten een attitude ontwikkelen waarbij ze (ook) binnen de context van ICT zelfstandig op zoek gaan naar een oplossing. 20

21 4.1 SITUERING VAN DE COMPUTER Meestal hebben kinderen er nog niet bij stil gestaan wat een computer nu eigenlijk voor een machine is. Het is belangrijk voldoende aandacht te besteden aan het bijbrengen van een inzicht bij de kinderen in hoe een computer in elkaar steekt. Zij leren welke functie elk van de onderdelen hebben en hoe ze zich tot elkaar verhouden. Dit kan in eerste instantie gebeuren zonder daadwerkelijk op de computer te werken. Door middel van een verhaal, een visuele voorstelling, vergelijkingen kunnen de kinderen een beeld krijgen van de instrument die de computer is. De kinderen leren: De basis van de computer - De motor van de computer: de processor, de CPU - Het kortetermijngeheugen (werkgeheugen of RAM-geheugen) - Het langetermijngeheugen (de harde schijf) - Het klavier - De muis - Het scherm Mogelijke opties van de computer - De modem - De diskette/cd-roms - De luidsprekers Mogelijke randapparatuur - De scanner - De printer - De webcam - Het digitaal fototoestel - USB-stick Mogelijke computerprogramma s - Het besturingsysteem - Basisprogramma s voor tekstverwerking, het versturen en ontvangen van s, het maken van presentaties, surfen op het internet - Spelletjes Het is niet de bedoeling om al meteen daadwerkelijk aan de slag te gaan, zeker niet in een vierde klas. Dat sluit niet uit dat er ter illustratie een aantal dingen op de computer kunnen worden getoond. 4.2 BASISKENNIS: AAN DE SLAG MET DE COMPUTER Wanneer de PC als hulpmiddel kan worden ingezet in de vakken, zal initieel tijd moeten worden uitgetrokken om een aantal basisvaardigheden te oefenen die vooraf gaan aan de feitelijke toepassing/oefening. Bijvoorbeeld: wanneer tijdens de les Nederlands een zakelijke brief wordt geschreven en de computer hiervoor zal worden 21

22 gebruikt, moeten de leerlingen op de hoogte zijn van hoe zij een computer op- en afzetten, hoe ze het programma Word openen, enz. De vuistregel zal dan ook zijn: wanneer een toepassing zich aandient, zal voldoende tijd worden uitgetrokken om de basisvaardigheden die hierbij vereist zijn, stap voor stap aan te leren. Dit gebeurt bij voorkeur binnen de context van de les (de les Nederlands in het voorbeeld), maar kan desgevallend ook als een apart blok worden aangeboden (bijvoorbeeld tijdens een oefenuur, tijdens de les dactylo) Basiskennis besturingssysteem De kinderen leren: Klas 5 & 6: - Hoe ze een computer opzetten - Hoe ze toegang krijgen tot het voor hen bestemde deel van de computer - Hoe ze de PC (veilig) afzetten - Hoe ze een programma openen en afsluiten (tekstverwerker, programma, internet) - Hoe ze gegevens bewaren en ordenen Klas 7 & 8: - Hoe ze informatie ophalen van externe informatiedragers (bvb. USB-stick, externe harde schijf, digitale fotocamera ) - Hoe ze met een muis werken: de muis bewegen, de muisknoppen gebruiken - Het principe van vensters en hoe ze tussen de verschillende vensters kunnen wisselen Basiskennis tekstverwerking De kinderen leren: Klas 5 & 6: - De relatie tussen het schrijven van een brief, opstel, en het schrijven van een digitale versie van dergelijke documenten in een tekstverwerkingsprogramma - Hoe ze een document aanmaken, bewaren, openen en sluiten - Hoe ze een tekst typen, wissen, overschrijven - Hoe ze een zin/woord selecteren - Hoe ze letters vet maken, vergroten, van lettertype veranderen, schuin zetten of onderstrepen Klas 7 & 8: - Hoe ze hun pagina instellen (basaal niveau) - Hoe ze een afbeelding invoegen en aanpassen aan de noden van het document: bijsnijden, indeling en grootte aanpassen, comprimeren,.. 22

23 4.2.3 Basiskennis De kinderen leren: Klas 5 & 6: - De relatie tussen het manueel schrijven van een brief, bericht, en het schrijven van een digitale versie van dergelijke documenten in een programma - Hoe ze een nieuw bericht aanmaken (aandacht voor adres, onderwerp en schrijven van de boodschap) - Hoe ze een verzenden - Hoe ze een ontvangen en lezen - Hoe ze een beantwoorden of doorsturen - Hoe ze een verwijderen Klas 7 & 8: - Hoe ze orde houden in de mailbox: aanmaak van mappen - Hoe ze een bijlage (tekstdocument, foto) toevoegen, met aandacht voor de grootte van het toegevoegde bestand Basiskennis web browser (surfen op het internet) De kinderen leren: Klas 5 & 6: - De relatie tussen het raadplegen van papieren bronnen van informatie (boeken, kranten, tijdschriften, ) en het internet. - Opstarten en afsluiten van de web browser - Het ingeven van een internetadres - Opstarten en afsluiten van een zoekmachine (bvb. Google, Alta Vista, ) - Het gebruik van kernwoorden en wildcards (jokerteken als asterisk en vraagteken) bij het zoeken naar informatie - Het bewaren van gevonden informatie Klas 7 & 8: - Selecteren, kopiëren en plakken van tekst/afbeeldingen van op een website - Toevoegen en verwijderen van een adres aan favorieten - Ordenen van favorieten Basiskennis presentaties Dit computerprogramma komt pas aan bod in klas 7 & 8. De kinderen leren: - Hoe ze een presentatie aanmaken, bewaren, openen en sluiten - Hoe ze dia s (slides) aanmaken, wissen, in een andere volgorde zetten - Hoe ze een tekst typen, wissen, en aanpassen binnen een dia 23

24 - Hoe ze een afbeelding invoegen en aanpassen aan de noden van hun presentatie - Hoe ze de lay-out van een dia aanpassen - Hoe ze een diavoorstelling geven - Hoe ze een document afdrukken, met bijzondere aandacht voor de verschillende afdrukmogelijkheden: als dia s, hand-outs, notitiepagina s, In dit kader kunnen de kinderen eventueel ook leren hoe ze hun presentatie van de computer projecteren middels een projector. Ze leren dan: - Hoe ze de computer of laptop aansluiten aan de projector - Hoe ze de projector opzetten, juist instellen, afzetten In dit kader leren de kinderen ook leren hoe ze een interessante presentatie maken. Ze leren: - Hoe ze een presentatie opbouwen: werken met steekwoorden, belangrijke informatie naar voor brengen - Hoe ze een presentatie helder en overzichtelijk opbouwen Basiskennis afdrukken De kinderen leren: Klas 5 & 6: - Hoe ze op een milieubewuste manier omgaan met afdrukken - Hoe ze een printer op- en afzetten - Hoe ze de printer vullen met papier; aandacht voor de afdrukrichting - Hoe ze vanuit hun programma een printcommando geven 4.3 DACTYLO ALS NOODZAKELIJKE VAARDIGHEID Vaak wordt typen in één adem genoemd met schrijven, en wordt met name het gevaar benadrukt dat typen het schrijven zou verdringen. Deze mogelijkheid is ook niet geheel irreëel. Het aantal typtaken wordt immers groter. Het is dus zeker van belang om ook goed schrijfonderwijs te blijven stimuleren. Deze vaardigheid is evenzeer van wezenlijk belang. Bovendien is het schrijven ook belangrijk als techniek in de strikte zin van het woord. Schrijven is een basisvaardigheid die je in allerlei voorziene en onvoorziene omstandigheden moet beheersen. Het is niet omdat schrijven nu minder gebruikt wordt dan pakweg 50 jaar geleden, dat je het minder goed moet beheersen. Als je in het water valt, moet je goed kunnen zwemmen en niet half. Het is desalniettemin ook van wezenlijk belang om de waarde van het blindtypen goed in te schatten en er op gepaste wijze mee om te gaan. Blindtypen moet gezien 24

25 worden als aanvullend, als een zinvolle, moderne ontwikkeling die naast het schrijven belangrijk is. Wanneer kinderen zich aan de computer begeven, krijgen ze immers meteen te maken met een vaardigheid die zich noodzakelijkerwijze opdringt: het typen. De noodzaak van het correct leren typen is duidelijk: het aantal typopdrachten en typtoepassingen neemt toe, zowel in de (middelbare) school als in de maatschappij. Bovendien zitten de meeste kinderen reeds in de basisschool aan de computer. Je kan kinderen dus maar beter juist leren typen dan dat ze zichzelf verkeerd leren typen. In tegenstelling tot de andere aspecten van ICT, waar dit middel wordt ingezet als ondersteunend bij een ander doel, moet het (blind) leren typen gezien worden als het aanleren van een vaardigheid die geoefend moet worden. Om te kunnen komen tot een conclusie ten aanzien van de leeftijd waarop kan worden begonnen met het oefenen van deze typvaardigheid werd deze vraag ook voorgelegd aan een aantal antroposofische artsen wiens inbreng mee in overweging werd genomen Argumenten naar noodzaak: - Wie op de basisschool rondkijkt naar typende kinderen, ziet dat de meeste kinderen op een verkeerde manier met het toetsenbord omgaan. Dit geldt zowel voor de snelheid (economie) als voor de houding en vingerzetting (ergonomie) die de kinderen hanteren. Wie blind leert typen, komt tegemoet aan beide tekortkomingen. - Wie blind kan typen, heeft geen aandacht nodig voor het typen zelf en moet bij gevolg zijn aandacht niet over meerdere zaken verdelen. Het typen is een automatisme waar niet (langer) over nagedacht hoeft te worden. Kinderen die blind typen kunnen al hun aandacht richten op de inhoud van de opdracht Argumenten naar leeftijd: - Net zoals schrijven met de doepool te maken heeft, heeft ook typen met de doepool, de bewegingsmens te maken, zij het veel meer volgens een voorbedacht kader en met een veel primitievere motorische activiteit. Er moet activiteit opgebracht worden om te leren. - Typen vraagt tweehandigheid : de 2 handen moeten onafhankelijk van elkaar kunnen bewegen. Dit betekent dat je de lateralisatie door moet zijn. - De handen van het kind moeten groot genoeg zijn om een gewoon klavier te kunnen bedienen. Anders kan (in individuele gevallen) eventueel gebruik worden gemaakt van kindertoetsenborden die 2/3 van de normale grootte zijn. - Typen kan gezien worden als een zeer abstracte manier van schrijven: er worden geen verschillende lettervormen meer neergeschreven door de eigen hand (d.i. familie van het vormtekenen, i.e. een plastisch bezig zijn) maar er worden enkel drukimpulsen gegeven (die allemaal gelijk zijn) op een vooraf ruimtelijk 25

26 gestructureerd toetsenbord. Het gaat daarbij niet om schoon of lelijk : je kan alleen juist of onjuist typen. Pas rond 12 jaar komt het kind echt in zijn botten aan en begint de ontwikkeling van het abstracte denken. Conclusie: het lijkt aan te raden met dactylo te starten in klas 6, uiterlijk in klas 7, om deze vaardigheid eind zevende klas te kunnen beheersen. Dit impliceert dat er van de kinderen verwacht wordt dat zij aan het einde van de 7 de klas een minimum aantal aanslagen (vb. 120 aanslagen/minuut) en een minimum correctheid (vb. 97%) behalen Organisatie van dactylo in de school: - Het is van belang dat de leerkracht die het typonderricht geeft, zich zelf bekwaamt in de vaardigheid van het blindtypen. Dit is belangrijk om, net als bij andere vaardigheden zoals het aanleren van een goed handschrift, een goed voorbeeld te kunnen geven en op de juiste wijze te kunnen begeleiden. In concreto: o o o Werkhouding: een kind dat voorover gebogen zit te werken moet gecorrigeerd worden een verkeerde vingerzetting en handverplaatsing moeten verbeterd worden een kind dat goed blind kan typen mag niet langer naar het toetsenbord kijken - Het is nodig om een goede basisopleiding te plannen. Daarnaast is het nodig om regelmaat en discipline om te oefenen in te bouwen. Ideaal zou zijn om dagelijks (op school) een kwartier te kunnen oefenen. - Voor voldoende instructie- en oefenmogelijkheden is het nodig over voldoende hardware te beschikken. In de praktijk betekent dit dat veel scholen waar onderen bovenbouw op dezelfde locatie zijn ingericht, wel over een computerlokaal of dergelijk beschikken, maar dat lagere scholen (vaak) nog (moeten) werken aan een geschikte ruimte. - De vaardigheid blindtypen kan alleen maar behouden blijven en verder ontwikkelen, en dan met name tempo en accuratesse,als er voldoende oefenmogelijkheid en/of toepassingen beschikbaar zijn. - Dactylo lijkt nog het meest te kaderen in het vak Nederlands. - De mogelijkheid om dactylo buiten de lesuren te geven is geen goede optie. Het initiële enthousiasme ebt algauw weg en kinderen zijn niet (lang) bereid hun speeltijd op te offeren aan het aanleren van een nieuwe vaardigheid. Sterker nog: de speeltijd is absoluut noodzakelijk in het pedagogisch kader en moet van school uit beschermd worden. 26

27 5 ICT: veilig, verantwoord, doelmatig en sociaal aanvaardbaar gebruik Veilig en sociaal aanvaardbaar gedrag met betrekking tot ICT-gebruik is vanzelfsprekend iets wat kadert in een groter geheel, evenals het inzetten van ICT om op een veilige, verantwoorde, doelmatige en sociaal aanvaardbare manier te communiceren. Om hiertoe te komen dienen kinderen vertrouwd te raken met een aantal regels die horen bij het gebruik van ICT. Deze regels komen wezenlijk voort vanuit een aantal inzichten, waaraan reeds van zeer jonge leeftijd wordt gewerkt. Het is dus niet voldoende om de kinderen een aantal regels op te leggen, maar het is zaak om deze regels gedragen te weten door de inzichten die eraan ten grondslag liggen. Het uitgangspunt is dat wie op een veilige, verantwoorde en doelmatige manier kan communiceren in het algemeen, enkel nog de instrumentele vaardigheid nodig heeft om het met ICT te doen. Wil men op een juiste en goede manier via communiceren veronderstelt het dat men de basisvereisten voor schriftelijke communicatie onder de knie heeft. De voorbereiding van ICT communicatie zal blijven dat leerlingen een brief, een samenvatting van een verhaal van de leerkracht, e.a. eerst handmatig leren schrijven. Verder is ook de link met de vakoverschrijdende eindtermen rond de sociale vaardigheden van groot belang. Cyberpesten bijvoorbeeld is nog steeds in de eerste plaats pesten. Doelmatig kan ook betekenen wat je niet doet met en SMS e.d. Veiligheid in de zin van je gegevens niet zomaar verspreiden is ook belangrijk bijvoorbeeld bij het chatten. Aan al deze niet virtuele aspecten moet men de nodige tijd besteden om dan te gepasten tijde ICT eraan toe te voegen. Daarnaast is het ook belangrijk dat kinderen leren dat de communicatie via de nieuwe communicatietechnologieën haar eigen wetmatigheden heeft. Zo komt communicatie via sms, chat, enz. komt anders (en vaak harder) aan dan via andere wegen en is ook veel sneller verspreid, waardoor sneller een grote groep mensen kan worden ingezet vóór of tegen een specifiek doel (pesten!). ICT-communicatie heeft ook haar eigen regels. In het zogenaamde Netiquette staat een verzameling van omgangsvormen en gedragsregels beschreven die ervoor moeten zorgen dat de communicatie tussen mensen op het Internet in de juiste banen verloopt. Het is duidelijk dat reeds op zeer jonge leeftijd in zeer veel gebieden aan veiligheid en verantwoord gebruik van materiaal wordt gewerkt. Ook het aanleren van doelmatig en sociaal aanvaardbaar gedrag of inzetten van middelen wordt stapje voor stapje 27