Commissie voor de Sociale Aangelegenheden van de Senaat oktober Victor Hortaplein 40, bus Brussel

Transcriptie

1 Evaluatie van de toepassing van de wet van 22 december 2009 betreffende een algemene regeling voor rookvrije gesloten plaatsen toegankelijk voor het publiek en ter bescherming van werknemers tegen tabaksrook in de horecasector in het eerste trimester van 2010 Commissie voor de Sociale Aangelegenheden van de Senaat - 26 oktober Victor Hortaplein 40, bus Brussel

2 1 Inleiding Met dit verslag wenst de FOD Volksgezondheid, Veiligheid van de Voedselketen en Leefmilieu de Commissie Sociale Aangelegenheden van de Senaat op de hoogte te brengen van de evaluatie van de controleresultaten met betrekking tot de toepassing van de wet van 22 december 2009 betreffende een algemene regeling voor rookvrije gesloten plaatsen toegankelijk voor het publiek en ter bescherming van werknemers tegen tabaksrook in horecazaken. Deze wetgeving heeft als doel om niet-rokers (zowel het personeel als de klanten) te beschermen tegen passief roken, om jongeren in een rookvrije omgeving te laten opgroeien en om het tabaksgebruik te doen dalen. Tijdens de bespreking van het wetsontwerp in het Parlement heeft mevrouw L. Onkelinkx, Minister van Volksgezondheid, verklaard dat de FOD Volksgezondheid 3 maanden na het in voege treden van de nieuwe rookwetgeving een grondige evaluatie van de wetgeving zal opstellen. Dit evaluatierapport van de rookwetgeving voorziet in een beschrijving en een analyse van : - de huidige wetgeving en een vergelijking met de vorige wetgeving: - de controleresultaten van de eerste drie maanden na invoering van de nieuwe rookwetgeving; - een opsomming van een aantal knelpunten die de controleurs op het terrein hebben vastgesteld; - de communicatie- en sensibiliseringscampagne; - de economische gevolgen van de invoering van het rookverbod voor de horeca-sector; - het tevredenheidsonderzoek van de bevolking en de sector; - de invoering van het rookverbod in de andere Lid-staten; - de onmiddellijke positieve gevolgen van de invoering van het rookverbod op de gezondheid; - de gerechtelijke stappen tegen de huidige rookwetgeving. 2 WETGEVING 2.1 Wat zegt de huidige wetgeving (wet van 22 december 2009) Het koninklijk besluit van 13 december 2005 tot het verbieden van het roken in openbare plaatsen en het koninklijk besluit van 19 januari 2005 betreffende de bescherming van de werknemers tegen tabaksrook werden opgeheven en zijn sinds 1 januari 2010 vervangen door de wet van 22 december 2009 betreffende een algemene regeling voor rookvrije gesloten plaatsen toegankelijk voor het publiek en ter bescherming van werknemers tegen tabaksrook. Globaal genomen zijn de bepalingen uit het koninklijk besluit van 19 januari 2005 overgenomen. Het blijft dus verboden om te roken in gesloten werkruimten, met de mogelijkheid om onder bepaalde voorwaarden een rookkamer te installeren. Vooral de regels in verband met roken in horeca-inrichtingen werden gewijzigd. De twee grote principes die de parlementsleden hebben gehanteerd om het tabaksgebruik in de horeca te reglementeren, waren het rookverbod op plaatsen waar men kan eten en het rookverbod in sportinfrastructuur. Gevolg daarvan is dat het sinds 1 januari 2010 verboden is om te roken in alle gesloten openbare plaatsen, met inbegrip van de meeste horeca-inrichtingen. Enkel in drankgelegenheden die zich niet in een sportruimte bevinden, mag men nog een zone voor rokers voorzien. De drankgelegenheid is een inrichting waar enkel dranken, waaronder geestrijke dranken, worden aangeboden, en waar geen andere levensmiddelen worden aangeboden dan voorverpakte levensmiddelen die zonder enige bijkomende maatregel gedurende minstens drie maanden houdbaar blijven (borrelnootjes, chips, chocolatereep, ). Een bijzondere uitzondering om te roken werd ook nog verleend aan casino s (kansspelinrichtingen van type I). Deze uitzonderingen in de wet werden door het Parlement voorzien vanuit economische motieven. 2.2 Vergelijking met de vorige wetgeving In vergelijking met de vroegere wetgeving (KB van 13 december 2005) is de huidige wetgeving (wet van 22 december 2009) vereenvoudigd, dit is een gevolg van : PAGINA 2

3 - een verduidelijking van het begrip sportruimte. Zo worden enkel de door de Gemeenschappen erkende sportactiviteiten nog als een sport beschouwd. In de vroegere wetgeving was een zeer vage definitie van sport opgenomen. Het feit dat sport en sportruimte niet specifiek bepaald werden in de vroegere wet, heeft geleid tot verschillende rechtspraak (zie verder); - een veel duidelijkere afbakening tussen de horecazaken waar nog gerookt mag worden en de horecazaken waar een rookverbod van kracht is. De huidige wetgeving is gebaseerd op het principe dat eten en roken niet samen gaan. De enige voedingsmiddelen die in een drankgelegenheid kunnen geserveerd worden, zijn voorverpakte levensmiddelen die zonder enige bijkomende maatregel gedurende minstens drie maanden houdbaar zijn. Dit sluit alle voeding uit die in een koelkast of een diepvriezer bewaard wordt. De opdeling werd gemaakt tussen drankgelegenheden en eetgelegenheden. In de vroegere wetgeving werd de opdeling gemaakt tussen echte restaurants en de andere horecainrichtingen. Als criteria werden ondermeer gebruikt gemaakt van het type maaltijden die werden klaargemaakt en de omzetverhouding tussen voeding en dranken. Dergelijke criteria waren zeer onduidelijk, moeilijk te bepalen en praktisch niet te controleren; - een verduidelijking van de uitzondering voor de casino s. De uitzondering voor de casino s was in de vroegere wetgeving ambigu. Casino s werden beschouwd als drankgelegenheden nochtans is hun hoofdactiviteiten kansspelen. De huidige wetgeving geeft een éénduidige uitzondering op het rookverbod voor casino s. Volgens de wet van 22 december 2009 tot wijziging van de wet van 22 december 2009 zal ten laatste vanaf 1 juli 2014 een totaal rookverbod van kracht zijn in alle openbare lokalen dus ook in alle horecainrichtingen. Niettemin kan de Koning bij een besluit vastgesteld na overleg in de Ministerraad en na overleg met de sector het algemeen rookverbod vanaf 1 januari 2012 invoeren. De evolutie van de rookwetgeving is in deze onderstaande schema s voogesteld : Vroegere wetgeving (KB van 13 december 2005) PAGINA 3

4 Huidige wetgeving (Wet van 22 december 2009) Toekomstige wetgeving 1 januari juli 2014 (wet van 22 december 2009 tot wijziging van de wet van 22 december 2009) 3 Controlebeleid 2010 Om de controlemiddelen zo doeltreffend mogelijk in te zetten, heeft de inspectiedienst van de FOD Volksgezondheid voor de controle van de nieuwe rookwetgeving zich laten bijstaan door het Federaal Agentschap voor de Veiligheid van de Voedselketen. De taakverdeling is vastgelegd in een beheersovereenkomst zodat er efficiënt wordt samengewerkt. De FOD controleert de openbare gebouwen, de horeca-inrichtingen die daar gelokaliseerd zijn en de jeugdcafés terwijl het FAVV de aparte horecainrichtingen controleert. In de beleidsnota van de Minister van Volksgezondheid van 2009 werd aangegeven dat gedurende de eerste drie maanden van 2010 de controlediensten zullen trachten om inrichtingen te controleren en dat voor de negen volgende maanden van 2010 de controlediensten nog eens een zelfde aantal controles zullen uitvoeren. Het controlebeleid is in detail besproken geweest in een vergadering met de Minister van Volksgezondheid. De controles werden in de eerste drie maanden van 2010 voornamelijk in de centrumsteden uitgevoerd. Er werd naar gestreefd om voor alle categorieën horeca-inrichtingen een zelfde controlefrequentie toe te passen. Op die wijze worden de controles als eerlijk beschouwd en wordt een deloyale concurrentie vermeden. Bij het vaststellen van inbreuken in inrichtingen die door de nieuwe rookverbod vielen, werden gedurende de eerste drie maanden van 2010 geen repressieve maatregelen (PV s) genomen. Evenwel bij het vaststellen van inbreuken in restaurants, die reeds sedert 2007 het rookverbod moesten toepassen, werden bij het PAGINA 4

5 vaststellen van inbreuken gedurende de eerste drie maanden van 2010 toch repressieve maatregelen genomen (opstellen PV). Dezelfde strategie werd toegepast voor cafés die reeds sedert 1991 aan bepaalde voorwaarden moesten voldoen om het roken toe te laten (installatie van een rookafzuigsysteem en het aanduiden van een rookverbodszone). De overgangsperiode eindigde op 1 april 2010 en vanaf die datum dienen alle horecazaken aan de wetgeving te voldoen zo niet riskeren zij een boete. 4 Controleresultaten van de eerste 3 maanden 4.1 Naleving van het rookverbod door horeca-inrichtingen Om tot een analyse te kunnen overgaan, werd in eerste instantie nagegaan per type geïnspecteerde inrichting of zij voldeden aan de bepalingen van de wet van 22 december De verschillende inrichtingen werden opgesplitst in drie categorieën: - de drankgelegenheden of de horeca-inrichtingen waar overal gerookt mag worden of in welomschreven zones indien de oppervlakte van deze plaatsen meer dan 50 vierkante meter bedraagt (drankgelegenheden); - horeca-inrichtingen waar enkel in een rookkamer gerookt mag worden (restaurants, tavernes, kantines in sportruimtes, ); - andere openbare plaatsen met uitzondering van horeca-inrichtingen (jeugdhuizen, jeugdlokalen, polyvalentezalen, ). Voor de drankgelegenheden werd nagegaan of er een functionerend rookafzuigsysteem aanwezig was en voor drankgelegenheden groter dan 50 m² werd tevens nagegaan of de inrichting beschikte over een voldoende grote zone voor niet-rokers. Voor de eetgelegenheden en de andere openbare lokalen werd nagegaan of er voldoende rookverbodstekens werden aangebracht en of er geen asbakken aanwezig waren. Indien een rookkamer aanwezig is werd tevens nagegaan of de rookkamer conform de wetgeving was. De controleresultaten per categorie van deze onderzoeken zijn in detail opgenomen in tabel 1. Horeca-inrichtingen waar overal of in welomschreven zones gerookt mag worden # controles # conform # niet conform % conform ,5% Drankgelegenheden ,5% Horeca-inrichtingen waar een rookverbod geldt (rookkamer toegelaten) ,0% Eetgelegenheden (restaurants, tavernes, ) ,3% Horeca-inrichtingen in een sportruimte ,8% Open horeca-inrichting in openbare plaatsen ,5% Horeca-inrichting in een hotel ,5% Open horeca-inrichting in een winkelcentrum ,5% Andere openbare plaatsen waar een rookverbod geldt (rookkamer toegelaten) ,5% Jeugdhuizen ,4% Overheidsdiensten ,7% Opvangcentra voor jongeren, scholen, ,6% Sportzalen ,3% Culturele centra ,8% Andere openbare plaatsen ,6% Totaal ,5% Tabel 1. Naleving van de rookreglementering door inrichtingen PAGINA 5

6 Meer dan 70% van de gecontroleerde inrichtingen leeft de wet na, wat neerkomt op een verbetering van ongeveer 10% in vergelijking met de evaluatie van de rookwetgeving die in 2008 werd uitgevoerd. Bovendien is die verbetering zichtbaar in alle categorieën. 3 op de 4 gecontroleerde eetgelegenheden passen het rookverbod toe. Wellicht zal de situatie verder verbeteren want een deel van de uitbaters van eetgelegenheden hadden op het ogenblik van de controle nog geen keuze gemaakt tussen het invoeren van het rookverbod of het stoppen met het serveren van maaltijden. Andere uitbaters dan wachtten of wachten nog steeds op de komst van de controleur om die keuze te maken. Maar net zoals in 2008 na de inwerkingtreding van de vroegere reglementering behoren drankgelegenheden (cafés) tot de categorie van inrichtingen met de slechtste resultaten. Drankgelegenheden moeten over een ventilatiesysteem beschikken en moeten ook niet-rokerszones voorzien indien hun oppervlakte meer dan 50 vierkante meter bedraagt. Slechts één op de twee inrichtingen is immers in orde. Voor die inrichtingen bestaan er nochtans bijzondere bepalingen, die reeds waren voorzien in het besluit van 15 mei 1990 tot het verbieden van het roken in bepaalde openbare plaatsen en die werden overgenomen in het besluit van 13 december 2005 en heden in de wet van 22 december 2010, die nu van toepassing is. Deze inrichtingen moeten dus al 20 jaar in orde zijn. Toch is slechts 51% van de drankgelegenheden in orde. Het lijkt er dus op dat de bescherming van de gezondheid van niet-rokers (werknemers of klanten) niet tot de prioriteiten van de uitbaters behoort. In totaal werden 147 PV s opgesteld. Voornamelijk tegen cafés en restaurants die nog steeds niet aan de vroegere wetgeving voldeden. 4.2 Naleving van het rookverbod door rokers Sinds 1 januari 2010 mag enkel nog gerookt worden in : - drankgelegenheden van minder dan 50 m²; - in de rokerszones van drankgelegenheden van meer dan 50 m²; - in rookkamers. Indien in de plaatsen en zones, waar een rookverbod geldt en waar het rookverbod voldoende is aangeduid, toch wordt gerookt dan zijn de rokers in overtreding. Bij dit onderzoek worden de rokers tot de orde geroepen. De controleresultaten per categorie van dit onderzoek zijn in detail opgenomen in tabel 2. # controles # conform # niet conform % conform Horeca-inrichtingen waar overal of in welomschreven zones gerookt mag worden ,2% Drankgelegenheden ,2% Horeca-inrichtingen waar een rookverbod geldt (rookkamer toegelaten) ,5% Eetgelegenheden (restaurants, tavernes, ) ,3% Horeca-inrichting in een sportcentrum ,9% Open horeca-inrichting in openbare plaatsen ,2% Horeca-inrichting in een hotel ,7% Open horeca-inrichting in een winkelcentrum ,0% Andere openbare plaatsen waar een rookverbod geldt (rookkamer toegelaten) ,9% Jeugdhuizen ,8% Overheidsdiensten ,8% Opvangcentra voor jongeren, scholen, ,5% Sportzalen ,5% Culturele centra ,8% Andere openbare plaatsen ,2% Totaal ,0% Tabel 2. Naleving van het rookverbod door rokers PAGINA 6

7 Bij de controles die tijdens de eerste drie maanden van 2010 zijn uitgevoerd, werd vastgesteld dat de naleving van de wetgeving door de rokers vergelijkbaar was met de evaluatie van de rookwetgeving die in 2008 werd uitgevoerd. Toch moeten deze resultaten genuanceerd worden. Men kan immers enkel vaststellen dat een roker de regelgeving niet naleeft wanneer de inrichting volledig reglementair is (voldoende rookverbodstekens,asbakken afwezig, ). De naleving van het rookverbod in drankgelegenheden kende een verbetering (+3,2%) maar men mag niet uit het oog verliezen dat enerzijds slechts één op twee inrichtingen in orde is en dat er anderzijds in België veel kleine cafeetjes zijn waarin geen niet-rokerszone moet worden voorzien. In eetgelegenheden is het gebrek aan naleving van de wetgeving opvallend groter. De overtredingen gebeuren vaak s avonds, wanneer de keuken gesloten is, dit wil zeggen buiten de tafeltijden. Er was ook enige verwarring bij de uitbaters voor wat betreft de levensmiddelen die mochten aangeboden worden om toch nog te worden beschouwd als «drankgelegenheid». In jeugdhuizen wordt de wetgeving het minst nageleefd in vergelijking met alle andere openbare plaatsen waar niet gerookt mag worden, maar de resultaten zijn toch beter (+ 4,7%) ten opzichte van Jeugdhuizen zijn openbare plaatsen waar een totaal rookverbod geldt. Deze inrichtingen worden vaak door de jeugd ten onrechte beschouwd als jeugdcafés. In totaal werden 25 PV s opgesteld tegen rokers. 4.3 Naleving van het rookverbod door Casino s De negen klasse-1 kansspelinrichtingen (casino s) werden gedurende de eerste maanden van 2010 gecontroleerd : - 3 casino s waren mits kleine aanpassingen conform de wet; - 6 casino s waren niet conform de wet (het restaurant was niet afgesloten van de kansspelzaal). Deze 9 casino s hebben in de maanden april en mei reeds een hercontrole gehad : - 5 casino s waren conform de wet; - 4 casino s waren nog steeds niet conform. De nodige aanpassingen werden niet aangebracht of mits een volledige afscheiding van het restaurant werden toch nog snacks geserveerd in de speelzaal. Telkens werd PV opgesteld. Eén van deze vier casino s was gloednieuw ingericht en beschikt over verscheidene conforme rookkamers in de open inrichting (kansspelzaal-eetgelegenheid). Ondanks de aanwezigheid van rookkamers werd in de openinrichting, waar snacks en maaltijden werden geserveerd, aan het publiek toch toegelaten om te roken. 4.4 Inrichting van rookkamers in horeca-inrichtingen Voortaan is bij wet voorzien dat in alle openbare lokalen en dus ook in alle horecazaken een rookkamer geïnstalleerd mag worden. Het percentage horeca-inrichtingen dat geïnvesteerd heeft in de installatie van een rookkamer, is relatief beperkt. Ongeveer 5,4% van de inrichtingen heeft immers gebruik gemaakt van de mogelijkheid die hen geboden werd om er een te installeren. Gezien de investering die nodig is voor de installatie van een dergelijke ruimte en gezien het feit dat geen dranken in de rookkamer mogen geserveerd worden en gezien het daardoor teweeggebrachte verlies aan handelsoppervlakte, zijn dit de waarschijnlijke redenen van het zeer beperkte aantal rookkamers in de horecazaken. Tevens heeft de Tabakscontroledienst moeten vaststellen dat de rookkamers van sommige horecazaken uitgerust zijn met bingo s en andere speelautomaten, wat bij wet verboden is. PAGINA 7

8 5 Knelpunten op het terrein De huidige regelgeving bevat een aantal knelpunten, zoals weergegeven in onderstaande voorbeelden. Deze knelpunten zijn een gevolg van een verschil in rookregime (roken toegelaten en roken verboden) tussen plaatsen die sterk op elkaar gelijken qua infrastructuur, activiteiten, doelpubliek, Bijgevolg worden de controlediensten bij de controle regelmatig geconfronteerd met situaties, die voor discussie en interpretatie vatbaar zijn. Maar ook de uitbaters en vooral de burgers worden met deze verschillen in rookregime geconfronteerd en voelen dit onderscheid als een zeer onlogische, onbegrijpbare, onrechtvaardige, situatie aan. 5.1 Geen duidelijk onderscheid tussen café en jeugdhuis Het is vrij moeilijk voor een klant (meestal jongeren) om het onderscheid te maken tussen een drankgelegenheid ( jongerecafé ) en een jeugdhuis. Sommige jeugdhuizen ondernemen zelfs stappen om een vergunning voor sterke dranken te krijgen teneinde gelijkgesteld te kunnen worden met een drankgelegenheid (café), waardoor het toegestaan is om binnen te roken. Op die manier valt de concurrentie met de drankgelegenheden (jeugdcafés) weg. Dit druist helemaal in tegen het initieel beoogde doel om nietrokers en uiteraard zeker jongeren te beschermen. 5.2 Geen duidelijk onderscheid tussen drankgelegenheden en eetgelegenheden Het onderscheid tussen eetgelegenheden, waar een totaal rookverbod van toepassing is, en drankgelegenheden, waar het nog toegestaan is te roken, is niet steeds even duidelijk. Het onderscheid is gebaseerd op het al of niet serveren van voedingsmiddelen die meer dan drie maanden op kamertemperatuur houdbaar zijn. Zo kunnen volgende voedingsmiddelen in rookcafés geserveerd worden : - sangria en cocktail met vers fruit; - portie harde kaas en salami in blokjes; - voorverpakte cakes, zandkoekjes, pralines en slagroom om bij de koffie te serveren; - milkshake op basis van roomijs; - voorverpakte toost bij een OXO (bouillon); - oplossoep; -. En kunnen volgende voedingsmiddelen niet in rookcafés geserveerd worden maar wel in rookvrije eetgelegenheden : - dessert van vers fruit; - harde kaas, salami, hesp in plakjes; - verse cakes om bij de koffie te serveren; - hoorntje roomijs, frisco s; - niet voorverpakt toostbrood bij een verse bouillon; - verse soep; -. Deze voorbeelden tonen aan dat het verschil tussen inrichtingen, waar het roken verboden is, en inrichtingen, waar het toegelaten is te roken, voor zowel de uitbaters als de klanten niet altijd even duidelijk te onderscheiden is en bijgevolg ook moeilijk te verantwoorden is. Tevens werd eveneens vastgesteld dat in veel horecazaken het principe roken en eten gaan niet samen niet wordt toegepast zonder dat hierbij de wet zou overtreden worden: - in (rook)cafés eten klanten hun meegebrachte maaltijd op (pakje frieten van de frituur in de onmiddellijke omgeving, broodjes uit de omgeving, zelfbereide boterhammen, ); - in (rook)cafés zorgen de klanten zelf voor maaltijden door georganiseerd hun maaltijden mee te brengen, in een microgolfoven op te warmen en onder elkaar te verdelen; - in (rook)cafés organiseren verenigingen een barbecue, een mosselslag, deze worden buiten het café bereid maar de klanten eten hun maaltijd in het rook(café) op; - In veel (rook)cafés organiseren éénmaal per jaar een etentje bv. tijdens de jaarlijkse kermis; PAGINA 8

9 - inrichtingen die verdeeld worden onder 2 aparte ondernemingen; een onderneming die overdag een taverne uitbaat in de inrichting en een onderneming die s avonds en s nachts de inrichting uitbaat als (rook)café. Deze voorbeelden tonen aan dat het principe eten en roken gaan niet samen in de huidige wetgeving wordt omzeild. 5.3 Geen duidelijk onderscheid tussen horeca-inrichtingen in sportruimten en horeca-inrichtingen in ontspanningsruimten In het huidige rookverbod en ook in de vorige versie van het rookverbod wordt onderscheid gemaakt tussen drankgelegenheden waar gerookt mag worden, en drankgelegenheden gelegen in een sportruimte, waar roken verboden is. In het bijzonder bij de cafésporten zijn publiek en horeca-uitbaters niet volledig overtuigd van het rookverbod. Vele mensen zien geen overtuigende reden om het roken te laten bij de darts of tapbiljart of een andere cafésport, terwijl het roken toegelaten zou zijn wanneer ze dezelfde tijd enkel met drinken zouden vullen. Er zijn ook discussies over welke activiteit en welke uitrusting wel of niet moet beschouwd worden als sport en sportruimte. Onder de huidige wetgeving wordt snooker als sport beschouwd, terwijl de vergelijkbare activiteiten tapbiljart en poolbiljart niet voldoen aan de in de wet bepaalde definitie van sport. Deze schijnbaar willekeurige toepassing van het rookverbod tast de steun voor het rookverbod aan bij het grote publiek en in de betrokken sectoren. Situatie vóór het nieuwe rookverbod ( ) Via het Koninklijk besluit van 13 december 2005 tot het verbieden van roken in openbare plaatsen werd vanaf 1 januari 2007 een rookverbod ingevoerd in sportruimten. Er werd geen formele definitie van sport of sportruimte gegeven, maar via parlementaire vragen aan de toenmalige Minister van Volksgezondheid werden criteria gegeven om te bepalen of een activiteit als sport beschouwd worden, namelijk wanneer ze uitgeoefend worden in specifiek daarvoor uitgeruste ruimtes of wanneer er regionale, nationale of internationale kampioenschappen georganiseerd worden. Snooker, tapbiljart en poolbiljart werden om bovengenoemde redenen als sport beschouwd. De specifiek uitgeruste ruimtes voor deze activiteiten werden als sportruimte beschouwd, en moesten daarom rookvrij zijn. De traditionele cafésporten, zoals tapbiljart, darts, zorgden voor heel wat discussie want deze sporten zouden in een rookvrije plaats moeten beoefend worden, terwijl café-uitbaters niet geneigd waren om hun zaak rookvrij te maken. De grens tussen een drankgelegenheid met caféspelen (met rokerszone) en sportruimten ( cafésporten ) met drankgelegenheid (rookvrij) was moeilijk te trekken. De controles hebben in enkele zaken geleid tot verbalisering en tot enkele vonnissen. Voor de zaak Biljart Palace (9 biljartafels, competities in clubverband) in Antwerpen bevestigde de rechter de inbreuken: niet naleven van het rookverbod in een drankgelegenheid in een sportruimte. Ook voor een zaak met 10 biljarttafels in Schilde oordeelde de rechter dat het gaat om een sportuimte, waar het rookverbod moet gerespecteerd worden. De geverbaliseerde ging in hoger beroep. Voor een zaak met 7 kegelbanen en 7 pooltafels in Gent, oordeelde de rechter dat het niet ging om een sportruimte, maar om een openbare ruimte, waar een rookverbod moet gerespecteerd worden. Ook hier ging de geverbaliseerde in beroep. Voor een zaak met 9 pooltafels in Roeselare, sprak de rechter de geverbaliseerde vrij, omdat het niet duidelijk was of poolbiljart als een sport moet beschouwd worden. Het feit dat sport en sportruimte niet specifiek bepaald werden in de wet, heeft geleid tot verschillende resultaten in de rechtspraak. PAGINA 9

10 Het nieuwe rookverbod - situatie vanaf 1 januari 2010 In het nieuwe rookverbod, in voege sinds 1 januari 2010, werd een duidelijke definitie gegeven van sport of sportieve activiteit en van sportruimte. Snooker, als sportieve activiteit van een federatie of organisatie die erkend is door een Gemeenschap (bv. de erkende en gesubsidieerde Vlaamse Snookerfederatie), moet men rekenen tot de sporten. Voor tapbiljart en pool is dit niet het geval. De definitie van sport levert dus een verschil op in de bescherming tegen tabaksrook van de spelers van snooker, tapbiljart en pool, dat men moeilijk wetenschappelijk of moreel kan verklaren. Onder de vorige wetgeving kon men pool- of tapbiljartzalen tot de sportruimtes rekenen. Onder de nieuwe wetgeving moet men de speelruimtes voor pool en tapbiljart als publieke, gesloten ontspanningsruimtes eveneens rookvrij houden. Er is echter geen concreet criterium vastgelegd om de grens te trekken tussen een drankgelegenheid met één of enkele speeltafels, en een ruimte waarvan de belangrijkste bestemming speelruimte of ontspanningsruimte is, eerder dan drankconsumptie. Hier blijft dus een onzekere grens tussen de drankgelegenheden waar wel of niet mag gerookt worden. Dezelfde onzekerheid is er bijvoorbeeld bij een drankgelegenheid met enkele kegelbanen. Een bowlingzaak moet rookvrij zijn. Geldt hetzelfde voor een drankgelegenheid met 1 of 2 kegelbanen? Ondanks weerstand van sommige uitbaters tegen het rookverbod, stelt de controledienst in de laatste jaren een positieve trend vast: steeds meer uitbaters van speelzalen zijn overtuigd van de voordelen van het rookverbod. Ook willen steeds meer spelers hun sport of recreatieve activiteit kunnen beoefenen in een aangename, rookvrije omgeving, getuige daarvan het toenemend aantal klachten over de zaken die niet rookvrij zijn. Het onderscheid tussen drankgelegenheden in een sportruimte en andere drankgelegenheden kan in praktijk tot voor het publiek onbegrijpelijke situaties leiden. Darts voldoet aan de definitie van sport in de huidige wet, maar de beoefening van darts neemt vaak minder dan 50m² in, zodat de drankgelegenheid met darts-borden niet als sportruimte moet beschouwd worden, en een zone voor rokers mogen inrichten. Dit in tegenstelling tot de drankgelegenheid waar enkele keren per jaar een wedstrijd boogschieten (liggende wip) in een zaaltje achteraan de drankgelegenheid georganiseerd wordt. Volgens de definities in de rookwetgeving is de drankgelegenheid gelegen in een sportruimte. Deze drankgelegenheid moet dus het hele jaar rookvrij zijn, omdat er enkele keren per jaar sport beoefend wordt in een zaaltje achteraan. Het onderscheid tussen drankgelegenheden in een sportruimte en andere drankgelegenheden wordt vaak als oneerlijk ervaren door de uitbaters van een drankgelegenheid waar slechts beperkt sport beoefend wordt. Ook het publiek heeft weinig begrip voor deze verschillende behandeling van drankgelegenheden. 5.4 Geen duidelijk onderscheid tussen casino s en speelzalen Volgens de wet van 22 december 2009 is het toegelaten te roken in de klassse-i kansspelinrichtingen (casino s) mits er geen levensmiddelen worden aangeboden. In klassse-ii kansspelinrichtingen (speelautomatenhallen) is een totaal rookverbod van toepassing. Voor beide types kansspelinrichtingen (casino's en speelautomatenhallen) is de toegang verboden voor personen onder de 21 jaar. Dit verschil in rookregime wordt door de uitbaters van de klasse-ii kansspelinrichtingen als zeer onrechtvaardig beschouwd en zij wensen de huidige wetgeving aan te vechten. Ondanks het feit dat beide types van kansspelinrichtingen over een gelijkaardige inrichting beschikken is het verschil in rookregime ook voor de bezoekers onduidelijk en dikwijls ook onbegrijpbaar. Zo is er een situatie waar beide types van kansspelinrichtingen in één en hetzelfde gebouw gevestigd zijn. De bezoekers moeten voor beide kansspelinrichtingen 21 jaar zijn, er worden in beide kansspelinrichtingen enkel dranken geserveerd en beide inrichtingen zijn zeer gelijkaardig ingericht. Nochtans in de ene kansspelinrichting is het volgens de rookwetgeving toegelaten te roken en in de andere kansspelinrichting is het verboden te roken. PAGINA 10

11 6 Bijkomende overwegingen 6.1 Communicatie- en sensibiliseringscampagnes Het Parlement had beslist om de invoering van deze nieuwe regels inzake tabaksgebruik in de horeca zeer snel in te voeren. Zo werd de wet uitgevaardigd op 22 december 2009 en trad in werking op 1 januari Toch heeft de FOD Volksgezondheid in die moeilijke context een bijzondere inspanning op het vlak van communicatie verricht: er kwam een informatieve website, er kwam een callcenter met medewerkers die speciaal getraind werden in de problematiek en er werd een informatieve brief verstuurd naar de verschillende representatieve organisaties uit de sector, evenals een persbericht. Het publiek en de uitbaters hebben relatief weinig contact opgenomen met het call center van de FOD Volksgezondheid. Zo werden in de eerste drie maanden van het jaar slechts 89 oproepen met betrekking tot deze problematiek geregistreerd. De website rond tabak werd vaker geraadpleegd. Zo werden in januari dagelijks gemiddeld 136 pagina s bekeken, ten opzichte van een gemiddelde van 30 tot 40 pagina s in een gewone maand. De FOD Volksgezondheid nam proactief deel aan reportages voor de nationale, internationale en regionale televisie, voor verschillende radiozenders en voor heel wat publicaties in de geschreven pers met medewerking van de controleurs van de bevoegde inspectiedienst bij Volksgezondheid. Dankzij al deze acties kon beter gecommuniceerd worden ten aanzien van het brede publiek en de sector. Ook via de controles die de inspectiediensten van de FOD Volksgezondheid en van het FAVV op het terrein uitvoerden, was het mogelijk om de verantwoordelijken van horeca-inrichtingen te informeren. Tijdens de eerste drie maanden van 2010 werd niet dadelijk repressief opgetreden bij de controles. Op die manier kreeg de sector een redelijke termijn om zich aan te passen aan de nieuwe regel en om de nodige keuzes te maken. 6.2 Economische gevolgen voor de horeca-sector Een punt van kritiek dat vaak werd aangehaald door tegenstanders van het rookverbod in de horeca, is de nefaste uitwerking die een dergelijke maatregel op economisch vlak zou hebben. Dit argument werd ook aangevoerd om zich te verzetten tegen elke uitbreiding van het rookverbod tot de cafés. De gegevens van de Directie Statistiek en Economische Informatie van de FOD Economie over de omzet en de faillissementen in de horeca zijn begin 2010 nog niet beschikbaar. Maar op basis van de gegevens voor de periode , toen het rookverbod in restaurants werd ingevoerd, kan worden vastgesteld dat dit geen negatieve impact gehad heeft op hun omzetcijfer of onder de vorm van faillissementen. Zo is de omzet in de sector van de restaurants in de periode met 5,54 % en 5,72 % gestegen op jaarbasis. Bovendien bleef het aantal zaken groeien, van vóór het rookverbod tot eind Vergeleken met de cafésector doet de restaurantsector het beter. Dit was al zo vóór het rookverbod, maar dit blijft ook zo. Er zijn dus geen klanten overgestapt van de ene sector naar de andere. Volgens verklaringen in de maand juni in de media van dhr. Luc De Bauw, vertegenwoordiger van de Federatie HoReCa Vlaanderen, is de omzet trouwens niet gedaald naar aanleiding van het nieuwe rookverbod, dat op 1 januari 2010 van kracht werd. PAGINA 11

12 Jaar Omzet ( ) Restaurants Evolutie (ten aanzien van het vorige jaar) Aantal inrichtingen ,33% ,54% ,72% Invoering rookverbod voor restaurants Tabel 3: Evolutie van de omzet van restaurants Cafés, tavernes, brasseries Jaar Omzet ( ) Evolutie (ten aanzien van het vorige jaar) ,25% ,53% ,72% Aantal inrichtingen Invoering rookverbod voor restaurants Tabel 4: Evolutie van de omzet van horeca-inrichtingen andere dan restaurantsector Uit internationale onderzoeken naar de economische gevolgen van het rookverbod in de horecasector blijkt overigens dat geen enkele nationale wetgeving duidelijke negatieve gevolgen heeft voor de sector in het algemeen. In sommige landen kon zelfs een positieve impact op de omzet van de sector gemeten worden, zoals het geval was in Noorwegen. Uit de registraties en toelatingen die het FAVV heeft toegekend aan respectievelijk drankgelegenheden en eetgelegenheden, blijkt dat er in de eerste 3 maanden van 2010 geen significante verschuiving was tussen het aantal eetgelegenheden (restaurants, brasseries, tavernes, ) en het aantal drankgelegenheden (cafés). 6.3 Situatie in andere Europese landen Sinds Ierland als eerste Europees land in 2004 een rookverbod invoerde in alle openbare plaatsen, met inbegrip van de horeca, volgden steeds meer Europese landen dezelfde weg. Ierland, het Verenigd Koninkrijk en Cyprus zijn de 3 landen waar een totaal rookverbod in openbare plaatsen geldt en waar het ook verboden is om rookkamers te installeren. In Italië, Zweden, Letland, Finland, Slovenië, Frankrijk, Nederland en Malta geldt een totaal rookverbod met evenwel de mogelijkheid om rookkamers te installeren. Andere landen van buiten de EU passen ook dergelijke maatregelen toe: Noorwegen, IJsland, Turkije, De toepassing van deze maatregel was in al deze landen een succes, zowel op het vlak van gezondheid als wat de economie betreft. Bovendien is de maatregel sindsdien populair en wordt de toepassing ervan voor bijna 100 % nageleefd. Andere landen zoals Spanje en Denemarken hebben echter, net als België, ingewikkelder regels. Zo mogen Spaanse horeca-inrichtingen van minder dan 100 m² (de grote meerderheid in dat land) kiezen of ze tabak al dan niet verbieden. Gevolg daarvan is dat in de overgrote meerderheid van de inrichtingen nog altijd gerookt mag worden. In Denemarken is roken eveneens toegestaan in sommige bars. In beide gevallen beschermen die wetten, net zoals in België, de gezondheid van alle medewerkers niet, en de complexiteit ervan maakt dat ze moeilijker uitvoerbaar zijn, zorgt voor crisiszones en spanningen tussen de verschillende soorten inrichtingen en rekt het debat over de zaak. PAGINA 12

13 6.4 Tevredenheid van de bevolking met betrekking tot deze maatregel De Stichting tegen Kanker en IPSOS (een marktonderzoeksbureau) hielden een enquête, in opdracht van en gefinancierd door de FOD Volksgezondheid, over de perceptie van de maatregelen van het rookverbod. Daaruit blijkt dat het rookverbod in de horeca op veel steun kan rekenen bij de bevolking aangezien 89% achter het rookverbod in de restaurants staat en 65% van de burgers het gerechtvaardigd zou vinden als dat rookverbod zou worden uitgebreid tot de cafés. Het deel van de enquête dat zich richtte tot horeca-uitbaters levert meer tegengestelde resultaten op wat die uitbreiding van het verbod tot de cafés betreft: zo zijn uitbaters van restaurants (51%) en café-restaurants (57 %) voor deze maatregel terwijl café-uitbaters over het geheel genomen tegen zijn (enkel 24% is er voor). Uit de vragen over de duidelijkheid van de regels bleek dat de regels beter begrepen worden in de restaurants en tavernes (waar het verboden is om te roken) terwijl er nog veel onduidelijkheid heerst bij uitbaters van cafés (waar gerookt mag worden onder bepaalde voorwaarden). Voor die laatste categorie zijn de regels echter ongewijzigd gebleven sinds Deze enquête toont ook aan dat het rookverbod positieve gevolgen heeft voor de gezondheid van de werknemers. 7 Gerechtelijke stappen tegen de rookwetgeving 7.1 Uitspraak Hof van Beroep Het Antwerpse Hof van Beroep heeft in juli 2009 een restaurantuitbater ( De Kleppende Klipper ) vrijgesproken. De Kleppende Klipper was een restaurant dat het rookverbod negeerde. Volgens het arrest van het Hof van Beroep is het onderscheid, dat door het KB van 13 december 2005 werd gemaakt tussen horeca-inrichtingen waar mag worden gerookt en horeca-inrichtingen waar niet mag worden gerookt, niet redelijk. Volgens het arrest van het Hof verdient de gezondheid van een niet-roker immers dezelfde bescherming, ongeacht of de betrokkene een chic restaurant bezoekt dan wel een (meer democratische) brasserie of frietkraam en ongeacht de betrokkene zijn brood verdient met opdienen in een restaurant, dan als kelner in een dansgelegenheid. De essentie van het arrest hield in dat het KB van 13 december 2005 het grondwettelijke gelijkheidsbeginsel schond : Door het door het KB gemaakte onderscheid tussen horeca-inrichtingen waar mag gerookt worden en horeca-inrichtingen waar niet meer gerookt mag worden, schond de Koning manifest het door artikelen 10 en 11 van de Grondwet gewaarborgde gelijkheidsbeginsel. Wat de nieuwe wet van 22 december 2009 betreft, heeft de Kamer aangegeven dat in de discussie een belangenafweging moet worden gemaakt tussen de huidige economische situatie en de volksgezondheid. Bovendien heeft de nieuwe wet tot doel de discriminatie zoveel mogelijk te vermijden en waar nodig in een objectieve en redelijke verantwoording te voorzien. Zo is er geen onderscheid meer tussen de inrichtingen die eten serveren, aangezien die allemaal onderworpen zijn aan het algemeen rookverbod. Alleen de inrichtingen die uitsluitend drank serveren, mogen rokerszones behouden, waarbij tegelijk de hinder voor de niet-rokers wordt beperkt. De vraag kan gesteld worden of het nieuwe onderscheid, dat door de wet van 22 december 2009 werd gemaakt tussen horeca-inrichtingen waar mag worden gerookt en horeca-inrichtingen waar niet mag worden gerookt, redelijk is of m.a.w. de nieuwe wetgeving het grondwettelijk gelijkheidsbeginsel al dan niet schendt. 7.2 Vraag tot vernietiging van de wet van 22 december 2009 bij het Grondwettelijk Hof Momenteel ligt in 3 waarvan 2 inmiddels samengevoegde- zaken voor het Grondwettelijk Hof de rookwetgeving onder vuur. In een eerste zaak stapten 3 leveranciers van snacks samen naar het Grondwettelijk Hof. (verzoekschrift d.d. 28 januari 2010). De verzoekende partijen leveren verscheidene warme snacks aan cafés. Zij stellen dat na PAGINA 13

14 de wet van 22 december 2009 hun klanten (cafés) in de praktijk zullen moeten kiezen: ofwel het roken verbieden, ofwel niet langer snacks (waaronder de producten van de verzoekende partijen) aanbieden. Het Hof heeft zich in deze zaak al uitgesproken over de vordering tot schorsing (arrest nr. 40/2010 van 22 april 2010): de verzoekende partijen beschikken over het vereiste belang, het middel dat zij aanvoeren is ernstig, maar een moeilijk te herstellen ernstig nadeel is niet aangetoond. Hierdoor heeft het Hof de vordering tot schorsing verworpen. Belangrijk is wel dat het Hof van mening is dat het door verzoekers aangevoerde middel ernstig is. Het Hof stelt dat in het licht van de hoofddoelstelling van de wet, i.e. de bescherming van de niet-rokers en van de werknemers van de betrokken sector, het verschil in behandeling op grond van de aard van de etenswaren die in een horecazaak kunnen worden geconsumeerd, geen verband lijkt te houden met de verwezenlijking van die hoofddoelstelling. Verder stelt het Hof dat het door de wetgever aangewende criterium van onderscheid niet pertinent lijkt om de horecazaken die zonder problemen onmiddellijk kunnen voldoen aan de wettelijk vereisten te onderscheiden van diegene die om sociaaleconomische redenen en redelijke overgangstermijn moeten kunnen genieten om aan die vereisten te voldoen. In een tweede zaak (samengevoegd met boven vermelde zaak) (verzoekschrift d.d. 23 maart 2010) vroeg de VZW Vlaamse Liga tegen Kanker om de gedeeltelijke vernietiging van het rookverbod (art. 2, 9 ; art. 4, 1; art. 4, 2; art. 5; art. 6; art.14; art.11, 2, 3 ). Een uitspraak is er nog niet, maar het Hof heeft intussen beide zaken samengevoegd, overwegende dat de beroepen betrekking hebben op dezelfde wet en dat erover in één en hetzelfde arrest uitspraak dient te worden gedaan. Naar aanleiding van hoger vermeld arrest van het Grondwettelijk Hof (d.d. 22 april 2010) werd in de pers gesteld dat het Hof het rookverbod in de horeca zo goed als zeker zal vernietigen. Tevens werd geopperd dat indien het nieuwe parlement een algemeen rookverbod wil in alle horecazaken, er een nieuwe wet zal moeten worden gestemd en dat deze zaak voor het Grondwettelijk Hof zal leiden tot een versnelde invoering van een algemeen rookverbod. In een derde zaak werd een verzoekschrift ingediend door de Beroepsvereniging Belgian Gaming Association (B.G.A.) (verzoekschrift d.d. 24 juni 2010). In dit dossier wordt het door de wet van 22 december 2009 gemaakte verschil in behandeling tussen de zogenaamde kansspelinrichtingen van klasse I (casino s) en kansspelinrichtingen van klasse II (speelautomatenhallen) ter discussie gesteld. De activiteiten van de leden van de Beroepsvereniging B.G.A. betreffen kansspelinrichtingen van klasse II waar een totaal rookverbod geldt. In kansspelinrichtingen van klasse I laat de wet echter nog de mogelijkheid om te roken. Beroepsvereniging B.G.A. stelt dat dit onderscheid strijdig is met artikelen 10 en 11 van de Grondwet (gelijkheidsbeginsel en non-discriminatiebeginsel). Er volgde nog geen uitspraak in deze zaak. 8 Positieve gevolgen voor de Volksgezondheid Ierland was het eerste land dat een rookverbod invoerde op zijn volledige grondgebied en is dan ook een bijzonder bestudeerd schoolvoorbeeld. Uit de evaluatie van die maatregel bleek een aanzienlijke vermindering van fijn stof, van kankerverwekkende stoffen zoals benzeen, en van koolmonoxide in de omgevingslucht van pubs. Dat zorgde bij barmannen voor gezondere longen. Ook Schotse studies toonden de positieve effecten van deze maatregel op de gezondheid aan, zowel op de gezondheid van de werknemers als op die van de klanten uit de horecasector. Zo daalde, twee maanden na het rookverbod, het percentage barmannen dat leed aan symptomen als ademhalingsproblemen, van 67% naar 54%, en het percentage barmannen dat last had van oogirritaties, daalde van 44% naar 18%. Dergelijke effecten werden ook in Zweden gemeten. De positieve impact bij de algemene bevolking en in het bijzonder bij niet-rokers en kinderen werd ook bewezen via meting van de cotinine (afbraakproduct van nicotine) in het speeksel. Ze zijn nu minder blootgesteld aan secundaire rook, dankzij het rechtstreekse effect van het rookverbod in openbare plaatsen, maar ook door het meezuigende effect van de maatregel, die ervoor zorgde dat minder mensen toestaan dat er in hun privéwoning gerookt wordt (Ierse studie). In sommige landen die het verbod toepassen, konden ook concrete effecten op het aantal ziekenhuisopnames omwille van een hartaanval waargenomen worden. Zo werd in Italië de evolutie van het PAGINA 14

15 aantal opnames omwille van een hartinfarct opgevolgd bij mannen van 40 tot 60 jaar in 4 regio s, en dit van 2001 tot In de periode van 2001 tot 2004 kende het aantal opnames een regelmatige stijging. In 2005, na de invoering van het rookverbod, was er een daling met 7%. Dat positieve effect op het aantal infarcten werd in de 4 onderzochte regio s waargenomen. 9 Conclusie De huidige wet van 22 december 2009 is duidelijker dan het koninklijk besluit van 13 december 2005 dat voordien van toepassing was. Niettemin zijn er nog een aantal problemen zoals de ongelijkheid tussen de verschillende soorten inrichtingen en de verschillende werknemers die actueel blijven. Het totale rookverbod, dat voorzien is tegen uiterlijk 1 juli 2014, zal de toepassing, de controle, de communicatie, zeker vereenvoudigen en zal ten goede komen aan de gezondheid van de werknemers en de klanten. Gedurende de eerste 3 maanden van 2010 bleek uit de uitgevoerde controles dat meer dan 75% van de eetgelegenheden (restaurants, tavernes, brasseries, ) in orde is met de wetgeving, wat neerkomt op een verbetering met 10% ten opzichte van de cijfers van 2008 (invoering rookverbod voor restaurants). De grootste problemen komen enkel voor in de twee categorieën van inrichtingen waarvoor een uitzondering op het rookverbod geldt: cafés, waar amper 50% in orde is terwijl de wetgeving sinds 1991 niet meer veranderd is, en casino s, waar slechts 5 op de 9 inrichtingen in orde zijn. De ongelijke behandeling van de verschillende soorten horeca-inrichtingen is vaak onbegrijpbaar voor burgers en uitbaters. Zo is het voor jongeren onbegrijpbaar dat er een verschil is tussen jeugdhuizen, waar roken verboden is, en jeugdcafés, waar wel gerookt mag worden, aangezien de infrastructuur en het gebruik van de plaatsen er vaak gelijkaardig zijn. Zo zijn er nog heel wat dergelijke voorbeelden: het rookverbod in een snackbar, terwijl je je frieten mag meenemen in een café waar gerookt mag worden! In tegenstelling tot wat de uitbaters vooraf vaak vreesden, heeft het rookverbod in restaurants in 2007 en in andere eetgelegenheden in 2010 geen negatieve effecten gehad op de omzet van de sector. Dat blijkt uit de cijfers van de FOD Economie voor 2007 en recente verklaringen van de federatie «HoReCa Vlaanderen» voor Uit een recente enquête van de Stichting tegen Kanker blijkt nogmaals duidelijk dat de meeste burgers voorstander zijn van een totaal rookverbod, ook in cafés. Bovendien rechtvaardigt niets het behoud van ongezonde werkomstandigheden voor caféhouders en hun kelners, terwijl al hun collega s uit de sector voortaan beschermd zijn tegen de dodelijke effecten van passief meeroken. Tot slot hangt er, als gevolg van een aantal rechtszaken, een waas van onzekerheid over het voortbestaan, op middellange termijn, van de wet van 22 december 2009, omwille van zijn discriminerend karakter. Zo is het volgens de advocaat van de Staat, zonder al te pessimistisch te zijn, mogelijk dat het Grondwettelijk Hof die wet geheel of gedeeltelijk opheft. Op basis van deze evaluatie van de naleving van het rookverbod in horeca-inrichtingen, van de problemen die eruit voortvloeien en van de impact op de volksgezondheid pleit de FOD Volksgezondheid ervoor om het totale rookverbod ten laatste op 1 januari 2012 in voege te laten treden PAGINA 15