Lezingenreeks Wetenschap van de Bossen 18 oktober 2011 Staat er nog (kwaliteits)hout in onze bossen anno 2050?

Transcriptie

1 Lezingenreeks Wetenschap van de Bossen 18 oktober 2011 Staat er nog (kwaliteits)hout in onze bossen anno 2050? Prof. Vincent KINT Met bijdrage van Wim Aertsen, Matteo Campioli, Gaby Deckmyn, Marc De Vrieze, Jasper Goffin, Ellen Janssen, Joost Malliet, Pieter Moonen, Bart Muys, Marjolein Sebille, Jos Van Orshoven, Dries Vansteenkiste en anderen

2 Houtkap, niet meer van deze tijd?

4 Houtkap, niet meer van deze tijd? DS, 26 mei 2011

6 Houtkap, niet meer van deze tijd? Herinner u de ecosysteemdiensten Bron: Millenium Ecosystem Assessment (2005)

8 Outline De context voor houtproductie Actuele bossituatie Actuele houtoogst Actueel debat Toekomstige houtbeschikbaarheid in Vlaanderen afhankelijk van Boomsoortenkeuze en standplaats Wijze van bosomvorming Keuze voor kwaliteitsproductie Case: lange-termijn visie houtproductie in Bosland

9 Actuele bossituatie 4 miljard ha bos wereldwijd (BI 31%) 3.9% in EU miljoen ha BI 44.3% % in België ha BI 22.9% % in VL ha 13% Bron: Eurostat, Forestry in the EU and the world, 2011

10 Actuele bossituatie Eerste bosinventaris Vlaanderen (~ ) Samenstelling: 50% loofbos, 36% naaldbos, 11% gemengde bossen Relatief jonge bossen Staande voorraad: Soort Voorraad (10³ m³) Gewone den 8582 Corsicaanse den 3934 Lork 766 Fijnspar 516 Douglas 363 ander NH 254 TOTAAL NH TOTAAL: m³ Soort Voorraad (10³ m³) Populier 5106 Zomereik 3457 Beuk 2447 Amerikaanse eik 1492 Berk 1406 Zwarte els 829 Tamme kastanje 447 Es 428 Wilg 361 Esdoorn 352 Wintereik 148 ander LH 487 TOTAAL LH 16961

11 Bron: Eurostat, Forestry in the EU and the world, 2011 Actuele houtoogst Gemiddelde jaarlijkse houtoogst Wereldwijd: >3400 miljoen m³ rondhout (+ idem brandhout) EU-27: 382 miljoen m³ (2.43 m³/ha.j) (+ 98 miljoen m³ brandhout)

12 Actuele houtoogst Houtoogst België ~4.4 miljoen m³ rondhout (+ 0.7 miljoen m³ brandhout) (UNECE, 2009) =~6.3 m³/ha.j rondhout (+ 1 m³/ha.j brandhout) Houtoogst Wallonië Gem. totale houtoogst : ~ m³/j (bron: Laurent 2006) ~5.2 m³/ha.j Vlaanderen houtverkoop Theoretisch ~ m³/j Wellicht overschat: ANB (2011): m³ Bosgroepen (2010): m³ Andere overheden (2005): ~ m³ Overige (privé, natuurverenigingen, ect.):?? Totaal: eerder ~ m³/j

13 Actuele houtoogst 2010 Bron:

14 Actueel debat DS, oktober

15 Actueel debat Bron: Eurostat, Forestry in the EU and the world, 2011

16 Actueel debat Bron: EUwood, 2010

17 Actueel debat Conclusie: de druk op het bos neemt toe Bron: EUwood, 2010

19 Hout in Vlaanderen in de toekomst? Onderzoeksopzet SimForTree

20 Hout in Vlaanderen in de toekomst? 236 volwassen + 60 jonge onderzoeksplots Gespreid over drie soorten (ze, B, gd), homogene bestanden Plots: vegetatieopname, bodemanalyse, humus classificatie, bodemcompactie, bodemprofiel, dendrometrische opname (FieldMap), bladvalanalyse, LAI, fenologie Modelbomen (co-dominant): jaarringbreedtes, leeftijd, kwaliteit Jonge bomen: takkigheid, kroonstructuur En verder: klimaat , CO 2, N depositie, PBL ozon, etc.

21 Hout in Vlaanderen in de toekomst?

22 Standplaatsgeschiktheid Meting van productiviteit: site index Bron: Jansen et al. 1996

23 Standplaatsgeschiktheid Stap 1: verklarende factoren voor productiviteit (SI) van bossen in Vlaanderen Vlaanderen: zeer weinig klimatologische en topografische variatie, maar toch grote productiviteitsverschillen BRT model selecteert meest verklarende predictoren, met aanduiding van gradiënten en drempelwaarden Verklarende factor 1: bodemtextuur eik beuk den Bron: Aertsen et al. 2011, Plan & Soil, submitted

24 Standplaatsgeschiktheid Verklarende factor 2: te veel N = lagere productiviteit Negatief effect N op productiviteit t.g.v. relatieve tekorten in Mg, K, (P) P deficiëntie bij beuk (N:P ratio >17) eik beuk den Verklarende factor 3: water Verklarende factor 4: bodem ph-cacl 2 <3.6 Verklarende factor 5: humuskwaliteit (~nutriënten) Bron: Aertsen et al. 2011, Plan & Soil, submitted

25 Standplaatsgeschiktheid Stap 2: eenvoudiger toe te passen modellen Biotische (humus, vegetatie) versus abiotische (fysische en chemische bodemeigenschappen) modellen Abiotische modellen doen het iets beter in Vlaanderen Vlaanderen hoofdzakelijk bodemgradiënten, minder klimaat en topografie Bodemvariabelen reiken dieper dan vegetatie/humus Stap 3: Geschiktheidskaarten voor Vlaanderen Gebaseerd op bodemvariabelen die gebiedsdekkend beschikbaar zijn Verschillende methodes van regionalisatie mogelijk; hier bvb op basis van GAM (eik) en co-kriging (beuk)

26 Standplaatsgeschiktheid Bron: Aertsen et al. 2011, Ecological Modelling, submitted

27 Standplaatsgeschiktheid Wijzigende standplaatskwaliteit? Indicatie wijzigende site index op Brabants plateau Bron: Sebille, 2009

28 Standplaatsgeschiktheid Radiale groei (BAI) in Vlaanderen Stijgende groeitrend zomereik: +123% Bron: Kint et al. 2011, Climatic Change, submitted

29 Standplaatsgeschiktheid Radiale groei (BAI) in Vlaanderen Kwadratische groeitrend beuk: netto +15% Bron: Kint et al. 2011, Climatic Change, submitted

30 Standplaatsgeschiktheid Radiale groei (BAI en RW) van diverse generaties beuk op Brabants leemplateau Beperktere dataset, maar betere controle standplaats- en beheerverschil Resultaat onafhankelijk van modelleermethode Bron: Janssen, 2011

31 Tot. precipitation previous November-April (mm) Aridity index (P:PET) March-June Standplaatsgeschiktheid Oorzaken liggen wellicht in wijzigend klimaat eik BAI (cm²) beuk BAI (cm²) Avg. max. temperature March-August ( C) Avg. rel. humidity July-August (%) Bron: Kint et al. 2011, Climatic Change, submitted

32 Standplaatsgeschiktheid Soortgevoeligheden? species Heat wave Drought Wind storms overall dry sites sites alternate H 2 O regime Fagus sylvatica Quercus petraea Quercus robur Picea abies Pseudotsuga menziesii Pinus sylvestris Pinus nigra level vulnerability: : critic i.e. observed negative impact; : high i.e. potential risk of negative impact; : weak i.e. adaptation possible; : null i.e. no potential risk of negative impact Bron: Campioli et al. 2011, Journal of Forest Research, in press

33 Bron: Kint et al. 2011, eindrapport SimForTree project Standplaatsgeschiktheid eik populier

34 Bron: Kint et al. 2009, Forest Ecology and Management 257: Bosomvorming Sturing van de boomsoortensamenstelling bij omvorming van grove den

35 Bosomvorming Trade-off diversiteit versus productie Multi-criteria analyse Biodiversiteit (soortensamenstelling, structuur, dood hout) best a6+ Productie (homogeen, maximalisatie volume) best b12- Beide: vrij snelle convergentie naar a6+ Bron: Kint et al. 2009, Forest Ecology and Management 257:

36 Bosomvorming Bron: Kint et al. 2009, Forest Ecology and Management 257:

37 Bosomvorming Natuurlijke verjonging?

38 Houtkwaliteit Is er nog ruimte voor productie van kwaliteitshout in Vlaanderen?

39 Houtkwaliteit Hoe aanpakken? Bron: Weinreich, 2000

40 Bron: Kint et al. 2010, Forest Ecology and Management 260: Houtkwaliteit Kwaliteit in jonge bestanden van eik/beuk: takkigheid Takreiniging is een natuurlijk proces Takken sterven sneller af bij eik Dode takken vallen sneller af bij beuk Stamreiniging wordt gestuurd door competitie (H:D, plantverband) en standplaats

41 Houtkwaliteit Kwaliteit in volwassen bestanden van eik: interne stammorfologie

42 Bron: Kint et al. 2011, European Journal of Forest Research, in press Houtkwaliteit Bijvoorbeeld: gemiddelde jaarringbreedte Leeftijd Bosstructuur Trofie Water Vitaliteit

43 Houtkwaliteit Implicaties voor het beheer: Dichte aanplantingen verdienen de voorkeur, eventueel in groepen met tussenin NV Van 2x2 naar 1x1 betekent voor een 15m hoge boom: Lager aantal takken (-24% eik, -33% beuk) Lager aandeel dode takken (-5% eik, -30% beuk) Zuivering van wolven, vitale bomen met lage H:D Positieve selectie van bomen met dunne takken Na bereiken takvrije stamlengte: kroonontwikkeling bevorderen Bvb eik: Grondvlak <20 m²/ha Gemiddelde kroonstraal >4m Kroonratio > 0.5

45 Case: LT-houtproductie in Bosland

46 Case: LT-houtproductie in Bosland Lange termijn visie houtproductie voor Bosland Doelstelling: inschatten houtaanbod (soorten, sortimenten) in Bosland in 2070 onder diverse scenario s Randvoorwaarden: visie natuurontwikkeling a priori vast Restoppervlakte voor productie: 3443 ha (81.2%)

47 Case: LT-houtproductie in Bosland Sim4Tree beslissingsondersteuning Beschikbaar als prototype Keuze tussen Anafore-runs (4 soorten, klimaatscenario s, diverse beheertypes) of opbrengsttabellen (alle soorten, 1 klimaat, 1 beheertype) Basis voor soortenkeuze is standplaatsgeschiktheid Resolutie van 1ha (homogene pixels) Rekent tot 150 jaar door Output elke 10 jaar op niveau van het bos (of sub-zones): soortenverdeling, staande voorraad, dunningen, diameters, leeftijden Gebruikerskeuzes: initialisatie van het bos, definitie van het beheer (omvorming, beheertype)

48 Case: LT-houtproductie in Bosland Uitganssituatie 2010 op basis van inventarisaties

49 Case: LT-houtproductie in Bosland Definitie van beheer

50 Case: LT-houtproductie in Bosland 36 scenario s houden rekening met standplaatsgeschiktheid en bosomvorming

51 Case: LT-houtproductie in Bosland Boomsoortenkeuze per familie

52 Case: LT-houtproductie in Bosland Scenario s afzonderlijk doorgerekend voor domeinbos en gemeentebossen, en vervolgens selectie door eliminatie: Eerste harde evaluatie van scenario s op basis van CDB (gemeentebossen) en beheervisie (domeinbossen) Tweede evaluatie van overblijvende scenario s op basis van multicriteriaanalyse (AHP) Derde evaluatie van top-10 op basis van gevoeligheidsanalyse (SMAA) Verdere selectie binnen top-3 door overleg en stemming

53 Bron: Moonen et al. 2011, eindrapport project LT-houtproductie Bosland Case: LT-houtproductie in Bosland Resultaten domeinbos Criterium Eenheid LH staande voorraad m³/ha NH staande voorraad m³/ha LH oogst m³ NH oogst m³ Spreiding over soorten 1 = max Oppervlakte LH ha Oppervlakte kwaliteit NH ha Leeftijdsklassenverdeling * Aandeel dikke bomen % Geoogst LH 10³ m³ Geoogst kwaliteit NH 10³ m³ Geoogst naaldhout 10³ m³ Variatie oogst * Variatie kapvlakten * Opp. eindkap (inclusief omvorming) ha Opp. omvorming a ha Per criterium is het best scorende scenario grijs aangeduid. criterium geëvalueerd in 2070, evaluatie over 60 jarige periode. * maat voor de afwijking t.o.v. het gemiddelde (RMS), waarbij een lagere waarde duidt op een kleinere variatie

54 Bron: Moonen et al. 2011, eindrapport project LT-houtproductie Bosland Case: LT-houtproductie in Bosland Top 3 soortenverdeling in domeinbos

55 Bron: Moonen et al. 2011, eindrapport project LT-houtproductie Bosland Case: LT-houtproductie in Bosland Staande voorraad in 2070: voorraaddaling omwille van verjonging bos, maar deels ook door scenariokeuze (al dan niet strikte standplaatsgeschiktheid)

56 Bron: Moonen et al. 2011, eindrapport project LT-houtproductie Bosland Case: LT-houtproductie in Bosland

57 Bron: Moonen et al. 2011, eindrapport project LT-houtproductie Bosland Case: LT-houtproductie in Bosland

58 Case: LT-houtproductie in Bosland Finale keuze domeinbossen: 412 Brede boomsoortenspreiding: economische en ecologische voordelen Domeinbos als laboratorium voor innovatie Voorraaddaling NH is de prijs die hiervoor betaald wordt (wel stijging voor LH) Kadering in ruimere context: meer behoudende keuzes in openbare bossen Principe van adaptief beheer

59 Conclusies & aanbevelingen Diversifieer Paradigma van absolute standplaatsgeschiktheid doorbreken? Diversificatie van soorten kan leiden tot gemiddeld lagere standplaatsgeschiktheid en verlies aan productiviteit, zeker op armere bodems Optie voor exoten overwegen? Douglas heeft behoorlijke klimaatadaptatie, en levert potentieel naaldhout van hoge kwaliteit Maar voorzichtigheid is steeds geboden Overweeg bijsturing beheervisie Aanplant van niet-invasieve exoten? Stand-still principe op boscomplexniveau? Steeds 80% inheems als streefdoel?

60 Conclusies & aanbevelingen Omvorming van naaldhout kan beter Beste resultaat met gerichte groepenkap Grootte van de groepen: 0.5 ha (eik) tot 1 ha (den, berk) Hoogdunning, korte rotaties en overstaanders stimuleren biodiversiteit Natuurlijke verjonging of aanplant? NV vaak succesvol, maar te lage stamtallen voor kwaliteit en moeilijk beheer Aanplanten is betere optie bij nastreven kwaliteitsproductie Overweeg dichte groepen met tussenin NV (Matig) versneld omvormen leidt niet noodzakelijk tot verlaagde productiviteit

61 Conclusies & aanbevelingen Streef naar kwaliteit Bulk is er automatisch, kwaliteit is meestal haalbaar mits aangepast beheer Op armste droge zandgronden mikken op bulk Betere zandgronden: kwaliteit berk, den, douglas, lork Kwaliteit eik en beuk nastreven vanaf lemige zandgronden Jonge fase: dichtstand voor takreiniging Volwassen fase: ruimte voor kroonontwikkeling Adaptief principe: beheer en exploitatie navenant aanpassen als kwaliteitsdoel wegvalt

62 Conclusies & aanbevelingen Voortschrijdend inzicht Financiële gevolgen van boomsoortenkeuze, wijze van omvorming, beheer voor kwaliteit? Inzichten uitbreiden naar andere hoofdboomsoorten (populier, douglas, lork)? Beheer en vermarkting van nevenboomsoorten (berk, esdoorn, zwarte els)? Toekomstscenario s voor Vlaanderen? Aangepaste methodes voor beheer en verkoop van bulk versus kwaliteit?

63 Credits