Tweede Kamer der Staten-Generaal

Transcriptie

1 Tweede Kamer der Staten-Generaal 2 Vergaderjaar Toekomstige structuur van de uitvoering werk en inkomen (SUWI) Nr. 40 VERSLAG VAN EEN ALGEMEEN OVERLEG Vastgesteld 7 januari 2002 De vaste commissie voor Sociale Zaken en Werkgelegenheid 1 heeft op 29 november 2001 overleg gevoerd met staatssecretaris Hoogervorst van Sociale Zaken en Werkgelegenheid over: het evaluatierapport betreffende de experimentregeling Persoonsgebonden reïntegratiebudgetten (PRB) (SOZA ). Van dit overleg brengt de commissie bijgaand beknopt verslag uit. Vragen en opmerkingen uit de commissie 1 Samenstelling: Leden: Terpstra (VVD), voorzitter, Biesheuvel (CDA), Schimmel (D66), Noorman-den Uyl (PvdA), ondervoorzitter, Kamp (VVD), Van Lente (VVD), Van Dijke (ChristenUnie), Bakker (D66), Visser-van Doorn (CDA), De Wit (SP), Van der Knaap (CDA), Harrewijn (GroenLinks), Balkenende (CDA), Van Gent (GroenLinks), Smits (PvdA), Verburg (CDA), Bussemaker (PvdA), Spoelman (PvdA), Örgü (VVD), Van der Staaij (SGP), Santi (PvdA), Wilders (VVD), Snijder-Hazelhoff (VVD), Depla (PvdA), Bolhuis (PvdA). Plv. leden: E. Meijer (VVD), Van Ardenne-van der Hoeven (CDA), Giskes (D66), Kortram (PvdA), Blok (VVD), Van Blerck-Woerdman (VVD), Van Middelkoop (ChristenUnie), Van Vliet (D66), Stroeken (CDA), Marijnissen (SP), Ten Hoopen (CDA), Vendrik (GroenLinks), Mosterd (CDA), Rosenmöller (GroenLinks), Schoenmakers (PvdA), Dankers (CDA), Dijsselbloem (PvdA), Middel (PvdA), Weekers (VVD), Van Walsem (D66), Oudkerk (PvdA), De Vries (VVD), Van Splunter (VVD), Van der Hoek (PvdA), Hamer (PvdA). Mevrouw Smits (PvdA) wijst erop dat invoering van het persoonsgebonden budget in de zorg goede dingen heeft laten zien. Het kan bij uitstek de autonomie van de cliënt vergroten en kan tevens de onafhankelijkheid vergroten ten opzichte van de uitvoeringsinstellingen. Het persoonsgebonden reïntegratiebudget (PRB) is een experimentele regeling, beperkt tot enkele regio s en een klein aantal mensen. De regeling is nog onbekend, zo blijkt uit de evaluatie, zowel bij de cliënten als de uitvoerders. Meer in het algemeen kan gesteld worden dat het instrument een ruimere opzet verdient. De staatssecretaris stelt dan ook een aangepaste regeling voor, gebruik makend van de voorlopige gegevens uit de evaluatie. De evaluatie maakt duidelijk dat de helft van de 26 mensen die het PRB-traject hebben afgerond ook werk hebben gevonden, een goed resultaat afgezet tegen de succespercentages van de formele reïntegratie- en uitvoeringsinstellingen. Het percentage van 50 is een positieve indicatie. Daarnaast is goed dat een nieuwe doelgroep is aangeboord die de gewone uitvoerders, ook volgens eigen zeggen, niet kunnen bereiken: hoogopgeleide vrouwen en volledig arbeidsongeschikten. Uit de evaluatie blijkt dat driekwart van de gebruikers van een PRB het als een goed bruikbaar instrument zien. Autonomie en zelfvertrouwen van de cliënt worden hierdoor sterk vergroot. Mevrouw Smits constateert dat de nieuwe regeling zowel een uitbreiding als een inperking inhoudt. De regelluwte, die bijdraagt aan het succes van de regeling, wordt dan ook minder. Ook is onduidelijk hoe de voorgestelde inperkingen in de praktijk vorm zullen krijgen. Er wordt de facto afscheid genomen van de marginale toetsing van een trajectplan, die KST58661 ISSN Sdu Uitgevers s-gravenhage 2002 Tweede Kamer, vergaderjaar , , nr. 40 1

2 soms slechts twee weken duurt. Men mag voortaan immers alleen instrumenten inzetten die leiden tot het vergroten van de mogelijkheid tot het verrichten of verkrijgen van arbeid. De uitvoerders zullen dan ook sterker dan nu het geval is aan de hand van dit vage criterium moeten beoordelen of het voorgestelde plan van een cliënt doelmatig is. Dit gaat ten koste van de vrijheid en daarmee waarschijnlijk van het succespercentage. Er wordt bovendien in het algemeen geen misbruik van de regeling gemaakt. Het afscheid van de marginale toetsing kan tot problemen in de praktijk leiden. Zo hebben uitvoerders nog steeds moeite met het snel afhandelen van aanvragen. Een inhoudelijke beoordeling zal geen twee weken vergen, maar zal eerder maanden beslaan. Een trage behandeling is echter een belemmering op zich voor reïntegratie. Volgens de nieuwe regeling moet een trajectplan doelmatig en resultaatgericht zijn. Hoe wordt dat in de praktijk beoordeeld? Dit geldt toch ook niet voor aanbesteding van reïntegratietrajecten? Mevrouw Smits haalt aan dat de staatssecretaris stelt dat de uitvoerders behoefte hebben aan duidelijke regels. Uitvoerders houden inderdaad niet van vrijheid en autonomie. Bij introductie van een instrument bestaat dan ook de neiging, een en ander zoveel mogelijk in te perken. Dat moet echter niet worden toegestaan als een grotere vrijheid voor cliënten leidt tot succes. Bij de praktijk van de PRB speelt een probleem van rechtsgelijkheid. Het persoonsgebonden reïntegratiebudget heeft een aantal mensen de mogelijkheid gegeven om een eigen bedrijf te starten. Het gaat om het bekostigen van materialen, waar dat normaal gesproken via leningen zou moeten plaatsvinden. Sommige uitvoerders hebben hier echter grote problemen mee. Is hier sprake van onrechtvaardigheid? Moet die niet voorlopig toegestaan worden, aangezien hiermee de doelgroep van volledig arbeidsongeschikten wordt bereikt? Mevrouw Smits is een voorstander van een flexibele, ruime regeling die de autonomie en het zelfvertrouwen van de cliënt versterkt. Het ware dan ook beter de huidige regeling voort te zetten. De mogelijkheid om een oriëntatiebudget in te stellen in de regio Midden-Nederland valt overigens in goede aarde. De heer Harrewijn (GroenLinks) is van mening dat het PRB-experiment veel trager op gang is gekomen dan verwacht. Het is dan ook veel minder succesvol dan gehoopt, op de regio Midden-Nederland na. Het persoonsgebonden reïntegratiebudget bereikt echter ook vrouwen en volledig arbeidsongeschikten, zodat het zonder meer een additioneel instrument genoemd kan worden. Daarbij moet echter opgemerkt worden dat laagopgeleide mannen, waarvan er veel WAO-gerechtigd zijn, niet bereikt worden met normale noch additionele trajecten. Het toevoegen van een oriëntatiebudget is overigens een goed besluit, zodat mensen ook vooraf, bij het verkennen van scholing en bemiddeling, over betere begeleiding kunnen beschikken. Dit kan het instrument dan ook beter toegankelijk maken voor andere groepen arbeidsongeschikten. De voorgestelde bijstellingen maken duidelijk dat er ook gedurende het proces behoefte is aan meer contact en begeleiding. Er is sowieso meer zicht nodig op de mensen die in het PRB-experiment zitten. Waar is, bijvoorbeeld, de niet-succesvolle helft van de mensen die het traject hebben doorlopen gebleven? Een casemanager of een contactpersoon, van het Uitvoeringsorgaan werknemersverzekeringen (UWV) of onafhankelijk, kan ook op dit vlak voor meer feedback zorgen. De heer Harrewijn stelt vast dat de voorgestelde vormgeving van de feedback als inperking gezien kan worden. Het gaat om verbureaucratisering van een open regeling, zoals middels driemaandelijkse rapportages en de toetsing daarvan. Een signalerend gesprek na een wat langere periode lijkt meer voor de hand te liggen, net als de eis voor een trajectplan Tweede Kamer, vergaderjaar , , nr. 40 2

3 vooraf. Het opstellen van dat plan wordt overigens goed mogelijk gemaakt met het oriëntatiebudget. Mede gezien de ervaring van het UWV met de PRB is het daarnaast beter als men zich voorlopig, gedurende het experiment met het oriëntatiebudget, tot een marginale toetsing beperkt. Hoe mag dit budget besteed worden? Wordt mensen iets aangeboden vanuit het UWV? Vormt de uitbetalingssystematiek bij het budget in het algemeen geen rem op de voortgang van het proces? Men hoeft toch geen fondsen voor te schieten? In de voorstellen van de staatssecretaris is sprake van een algemeen, maximaal bedrag, dat bij ministeriële regeling wordt ingevuld. Hoe hoog wordt het bedrag? De verdere invoering van de PRB s wordt afhankelijk gemaakt van de uitvoeringstoets. Die toets begint per 1 januari 2002, bij arbeidsongeschikte werknemers die in het eigen bedrijf of elders niet herplaatst kunnen worden. Is het nog steeds het streven om de overige mensen per 1 januari 2003 aan die toets te onderwerpen? Als de uitvoering alsdan niet mogelijk is, haalt dit immers de vaart uit het proces. De heer Van Dijke (ChristenUnie) vindt dat het enthousiasme over het persoonsgebonden budget als instrument de weerbarstigheid van de materie niet uit het oog mag doen verliezen. Enige voorzichtigheid is dan ook geboden. Meer in het algemeen is het goed dat het experiment meer aan kaders wordt gebonden, mede met het oog op het toezicht. De relatief kleine omvang van het experiment maakt overigens dat voorzichtig omgesprongen moet worden met de conclusies. De eerste indruk is echter niet negatief. Er wordt overigens weinig gebruik gemaakt van het experiment. Is dit een gevolg van onbekendheid of onmogelijkheid? Is daarnaast de afhankelijkheid van medewerking van uitkeringsinstanties een beperking voor succesvolle toetreding tot de arbeidsmarkt voor volledig arbeidsongeschikten? Juist zij blijken immers gebaat bij een PRB. Dit punt verdient nadere uitwerking. De mensen zijn positief over het persoonsgebonden reïntegratiebudget, zelfs als een aanvraag wordt afgewezen. Het lijkt dan ook van groot belang dat mensen serieus genomen worden. Ook dit pleit voor het verder ontwikkelen van het PRB. Het mag overigens niet zo zijn dat dit instrument gezien wordt als sluitstuk. De voorwaarden voor verkrijgen van een persoonlijk budget worden daarmee te zeer ingeperkt. De heer Van Dijke wijst op de onmogelijkheid van onafhankelijke ondersteuning bij het opstellen van een plan. Een persoonlijke arbeidsadviseur moet onafhankelijk van het uitvoeringsorgaan aangesteld kunnen worden. Uit het experiment in Midden-Nederland blijkt dat veel mensen afhaken omdat een trajectplan moet worden ingediend. Velen zien daar tegen op of voelen zich er niet toe in staat. Vaststelling van een arbeidshandicap zou een automatisch recht moeten betekenen op het inroepen van een dergelijke begeleider. Wat is de reactie van de staatssecretaris op dit punt? Uitvoeringsinstanties en casemanagers zijn in deze optiek niet onafhankelijk, omdat advisering en uitvoering respectievelijk ondersteuning en beoordeling door eenzelfde persoon of instantie plaatsvindt. Dit maakt dat cliënten terughoudend zijn, met het oog op een eventuele verlaging van de uitkering. In dit licht is een oriëntatiebudget zonder meer zinvol. Hoe wordt dit ingevoerd en wat kan een cliënt ermee doen? Moet hierbij geen onderscheid gemaakt worden tussen informatievoorziening en ondersteuning? Informatievoorziening blijft immers een taak van het UWV, waarbij overigens nog een wereld te winnen valt. De heer Van Dijke heeft de indruk dat de staatssecretaris het middel te duur vindt, gezien de voorgestelde aanpassingen. Waar is dat oordeel op gebaseerd? De verlaging van het standaardbudget zal het budget op maat ongetwijfeld aantrekkelijker maken. Dat leidt tot het gevaar dat mensen een traject moeten afbreken omdat de toegestane kosten worden overschreden. Brengt dit ook niet de nodige bureaucratie met zich? Waarom wordt het traject gelimiteerd tot de, willekeurige, termijn van een jaar? De Tweede Kamer, vergaderjaar , , nr. 40 3

4 regelingen en procedures van het PRB moeten in overeenstemming worden gebracht met het persoonsgebonden budget in de Algemene wet bijzondere ziektekosten (AWBZ). Betekent de modernisering op dat punt een andere wijze van implementeren van het instrument? Aanwending van het budget voor het beginnen van een eigen bedrijf lijkt terecht niet meer mogelijk te worden gemaakt. De praktijk heeft echter laten zien dat dit tot het nodige succes heeft geleid. Zijn er duidelijke signalen over misbruik op dit vlak? Mevrouw Van Vliet (D66) ziet een analogie met invoering van het persoonsgebonden budget in de zorg. De zaken gaan veel later van start dan mogelijk. Er blijkt een andere groep aangeboord te worden. De diverse instellingen laten angst zien om te experimenteren. Er wordt weinig budget geboden en er doen weinig mensen aan mee. Met name door de inspanningen van CDA, VVD en D66 is het persoonsgebonden budget in de zorg per 2003 echter een onderdeel van de volksverzekering. Het is jammer dat de staatssecretaris reeds na korte tijd de regelluwte vermindert door aanscherping en inkadering van de regeling. Er moet immers ruimte blijven voor experimenten, zeker gezien het succespercentage van 50. Ook moet uitkeringsinstanties de tijd gegeven worden om te wennen en moeten cliënten beter op de hoogte worden gebracht van de mogelijkheden. Het experiment moet nog minstens een jaar doorgezet worden in een bredere vorm, inclusief een oriëntatiebudget, om vervolgens conclusies te trekken. De vraagsturing en het verkrijgen van een traject op maat moet meer ruimte worden geboden. Over enige tijd is ook duidelijk of de mensen die aan het werk zijn gekomen, ook aan het werk zijn gebleven. De aanleiding voor een en ander is de discussie over het aanwenden van de regeling voor een startkapitaal voor een eigen bedrijf. Dit zou de ongelijkheid bevorderen, mede met het oog op het starterskrediet in de Wet REA (Wet (re)integratie arbeidsgehandicapten). Waarom deze weerstand als het mensen aan werk helpt? Functioneert het starterskrediet in de Wet REA wellicht niet goed? Eenzelfde starheid wordt aan de dag gelegd bij het inzetten van het budget voor materialen als computers of zaken voor een bedrijfsinrichting. Wat nu als mensen dergelijke zaken nodig hebben om aan de slag te komen? Mevrouw Van Vliet vindt de hogere eisen aan een aanvraag voor een PRB, een trajectplan, prima. Dan moet echter een onafhankelijke begeleiding van de cliënt in dit traject verzekerd zijn. Indiening en afhandeling van de aanvraag blijkt immers moeilijk en langdurig. Een patiënt in de zorg met een persoonsgebonden budget laat men toch ook niet zichzelf indiceren? Hiervoor kan goed een oriëntatiebudget ingezet worden, als nieuw onderdeel van een voort te zetten experiment. Het onderscheid tussen een standaardbudget en een budget op maat dient te vervallen. Er moet een traject op maat komen, passend bij een cliënt. Beperkingen aan de hoogte van het budget zullen vervolgens grenzen stellen aan de benodigde steun. Er is sprake van een maximum van 8000 gulden inclusief enkele toeslagen. Is dit een realistisch en duidelijk plafond met het oog op de samenstelling van een serieus traject? Mevrouw Van Vliet vindt dat, na goedkeuring van het plan, het volgen en begeleiden van een cliënt niet gericht moet zijn op de besteding van het geld. Men moet wel verantwoording afleggen en men moet aan prestatieeisen voldoen. Dat kan ook halfjaarlijks of achteraf gebeuren, wat neerkomt op een niet-beperkende controle. Bij gebleken misbruik zijn er vervolgens genoeg mogelijkheden om de uitgekeerde bedragen terug te vorderen. Het PRB mag overigens niet beschouwd worden als een sluitstuk. De heer Van der Knaap (CDA) vindt het persoonsgebonden reïntegratiebudget een sympathiek instrument, dat echter niet tegen elke prijs ingezet Tweede Kamer, vergaderjaar , , nr. 40 4

5 moet worden. De evaluatie laat immers zien dat de conclusie gerechtvaardigd is dat het experiment is mislukt. Op een totaal van 450 mogelijke aanvragen, zijn er uiteindelijk slechts 13 mensen aan het werk gekomen. Waarom hebben zo weinig mensen aan het experiment deelgenomen? Vormt de SUWI-problematiek (Structuur uitvoering werk en inkomen) of de ontvlechting van Arbeidsvoorziening hierbij een punt? De hoge deelname van hogeropgeleiden geeft aan dat voorkomen moet worden dat hier sprake is van een elitaire regeling. Hoe kan voorkomen worden dat de groep van lager geschoolden die meer behoefte heeft aan scholing en een PRB wordt uitgesloten? Aan de hand van de evaluatie stelt de staatssecretaris voor, de regelgeving aan te scherpen en te komen tot een landelijke regeling, daarbij uitgaande van een budget op maat met een maximale bestedingsduur van een jaar. Uit de evaluatie blijkt echter dat 85% van de cliënten het PRB-traject nog niet heeft afgerond, omdat men voor een langdurig toeleidingstraject heeft gekozen. Hoe verhoudt het een zich tot het ander? De evaluatie maakt ook duidelijk dat het PRB nog weinig bekend is. Wordt het informatiepunt met de naam Per saldo ingeschakeld om dit instrument beter onder de aandacht te brengen van de doelgroep? Invoering van een oriëntatiebudget valt overigens in goede aarde. Wat zijn meer in het algemeen de kosten van een en ander voor de uitvoeringsinstanties? De heer Wilders (VVD) acht het te vroeg om te concluderen dat het experiment een succes of een fiasco is. Dat laat onverlet dat het vergroten van de autonomie door middel van een persoonsgebonden reïntegratiebudget van groot belang is. Het experiment moet dan ook worden voortgezet. Wat is echter de reden van de weinige aanvragen in dit verband? Uiteindelijk blijken slechts 13 mensen het traject succesvol afgerond te hebben. Het experiment lijkt daarnaast vooral een meerwaarde te hebben voor een a-typische doelgroep, namelijk hogeropgeleiden en volledig arbeidsongeschikten. De groep hogeropgeleiden besteedt het budget bovendien vooral aan scholing. In de evaluatie ontbreekt informatie over de diagnosegroepen onder de aanvragers. Het gaat in 31% om motorische klachten en in 19% om psychische klachten. Meer cijfers zijn niet beschikbaar. Kennis van de diagnosecategorieën en arbeidsongeschiktheid is echter nodig om te achterhalen welke groepen mensen succesvol zijn en welke niet. Kan de staatssecretaris in deze informatie voorzien? Zal in het vervolg van het experiment een en ander worden geregistreerd? De heer Wilders haalt aan dat de staatssecretaris eerder heeft gezegd dat de cliënten om meer begeleiding vragen, maar dat dit niet goed past in het idee van een op onafhankelijkheid gericht persoonsgebonden reïntegratiebudget. Het gaat om een reëel dilemma en om de spanning tussen begeleiding en autonomie. De inzet van de staatssecretaris op rechtmatigheid verdient alle steun. Er bestaat immers geen zicht op de bestedingen. Hoe kan volgens de staatssecretaris de rechtmatigheid op de meest minimale wijze worden gediend? Hier moet immers een afweging worden gemaakt tussen het belang van rechtmatigheid enerzijds en het gevaar van regeldrift anderzijds. In de evaluatie valt overigens te lezen dat cliënten van hun contactpersoon bij de UVI een computer moesten inkopen bij vrienden van deze persoon. Betekent dit dat ook de uitvoerders op rechtmatigheid moeten worden getoetst? Antwoord van de staatssecretaris De staatssecretaris bespeurt bij de Kamer een positieve houding ten aanzien van het instrument van het beleidsgebonden budget. Het lijkt dan ook te gaan om een blijvertje. Het succes van reïntegratie is immers voor 80% tot 90% afhankelijk van de inzet van het individu, die moet kunnen Tweede Kamer, vergaderjaar , , nr. 40 5

6 sturen in het proces. Het persoonsgebonden instrument lijkt hiervoor bij uitstek geschikt. Het verschil tussen het PRB en andere vormen van UWV-dienstverlening zal uiteindelijk slechts gradueel zijn. Bij de standaardreïntegratietrajecten is er eveneens een streven naar meer inspraak en keuzemogelijkheden voor de cliënten. Het PRB is daarbij waarschijnlijk voor de hogeropgeleiden een meer aantrekkelijk instrument, waar voor anderen het accent zal liggen op begeleiding vanuit de UWV. Omdat het bij een persoonsgebonden budget ook om de besteding van publiek geld gaat, moet ook hier de rechtmatigheid gewaarborgd worden. Het PRB is dan ook geen sluitstuk, maar een volwaardige, onmiddellijk inzetbare mogelijkheid. De staatssecretaris acht het moeilijk om conclusies te verbinden aan de eerste, onbetrouwbare resultaten van het experiment. Zo is onduidelijk hoeveel procent van de mensen duurzaam is geplaatst. Normaal gesproken moet dat percentage rond de 30 à 35 liggen. Een en ander moet over een langere periode worden bekeken, zodat ook de resultaten van de niet direct succesvolle trajecten in beeld komen. Op dit vlak moet een veel betere monitoring opgezet worden. Het is dan ook van belang om het experiment voort te zetten. In het komende jaar kunnen op dit vlak wellicht ook de diagnosegroepen bijgehouden worden. De oververtegenwoordiging van jonge, hoogopgeleide vrouwen doet echter vermoeden dat de categorie psychische klachten zeer groot is. De staatssecretaris verklaart de lage animo voor deelname aan het experiment met een verwijzing naar twee oorzaken. Bij de uitvoerende organisaties bestaat er enige onwennigheid met minder conservatieve regelingen. Daaruit volgt ook dat de voorlichting aan de cliënten niet optimaal is geweest. De voorlichting begint overigens beter op gang te komen, met goed resultaat. Het instrument van een persoonsgebonden budget kan alleen succesvol zijn als zowel doelmatigheid en rechtmatigheid gewaarborgd zijn. Het is dan ook urgent om nadere regels te stellen voor een haast regelloze situatie. Zowel cliënten als uitvoeringsorganisaties hebben in de evaluatie aangegeven meer vastigheid te willen. Het nieuwe voorstel kent de nodige afwijkingsmogelijkheden en is dus flexibel, maar stelt duidelijkere grenzen. De rechtmatigheid wordt bevorderd door de cliënt als vereiste een duidelijk plan van aanpak te laten formuleren. Tevens komt er een reguliere monitoring middels een driemaandelijkse rapportage door de cliënt aan de uitvoeringsinstelling. Dat kan wat bureaucratisch uitpakken als er zware en formele eisen aan worden gesteld. Men moet echter denken aan een brief van de cliënt aan de UVI (uitvoeringsinstelling) over de stand van zaken of aan een gespreksverslag bij direct cliëntcontact. Bovendien vindt er een controle achteraf plaats op de ingediende declaraties. De staatssecretaris kan zich niet vinden in het gebruik van het PRB voor zelfstandig ondernemerschap. Het PRB mag benut worden door een cliënt om zich op het ondernemerschap voor te bereiden middels cursussen en dergelijke. Het doen van bedrijfsinvesteringen op deze titel is echter buitengewoon gevaarlijk. Bij het kopen van een computer of andere activa is het immers na een eventueel faillissement onduidelijk aan wie deze toebehoren. Ook is het moeilijk een onderscheid tussen bedrijfs- en privégebruik te maken. In de bijstand en in het starterskrediet, waarmee overigens maximaal gulden is gemoeid, wordt ervan uitgegaan dat dergelijke investeringen plaatsvinden via leningen, waarbij de uitvoeringsinstelling of de sociale dienst zich garant stelt voor terugbetaling. De evaluatie van het starterskrediet verschijnt in het eerste kwartaal van Bij eventuele knelpunten in de werking daarvan, moet de mogelijkheid van een gecombineerd of gezamenlijk gebruik met het persoonsgebonden budget worden overwogen. Tevens zal bij deze evaluatie een vergelijking worden gemaakt met de elementen van voorfinanciering in de BBZ (bijstandsbesluit zelfstandigen) met het oog op een meer flexibel Tweede Kamer, vergaderjaar , , nr. 40 6

7 starterskrediet. Daarbij moet getracht worden, een goede link te leggen met het persoonsgebonden budget. Ook het idee van bruikleen zal daarbij betrokken worden. Uitgangspunt moet zijn een flexibele en rechtmatige inzet in de uitvoering. Daarnaast zijn er buiten het starterskrediet instrumenten in de REA voor (arbeids-)gehandicapten die voor hun functioneren moeten beschikken over, bijvoorbeeld, een computer. Meer in het algemeen moet duidelijk zijn dat bij het ondernemerschap een zeker bedrijfsrisico wordt gelopen. Dat wordt voor uitkeringsgerechtigden vervolgens geminimaliseerd. De staatssecretaris onderkent de behoefte aan onafhankelijke begeleiding. De uitgangspositie moet zijn dat de UVI, een publieke organisatie, een onafhankelijke begeleider is voor de cliënt. Er worden dan ook extra fondsen aangewend voor versterking van het casemanagement. Men moet echter oppassen met het «privatiseren» daarvan door een, vrij besteedbaar, oriëntatiebudget in te schakelen. De UVI mag immers geen alibi worden verschaft om de begeleiding op een zacht pitje te zetten. Het oriëntatiebudget is opgenomen in het experiment en kan wellicht onder bepaalde omstandigheden uitkomst bieden. Zo kan het besteed worden in het traject vóór de UVI voor een eerste oriëntatie. Uitbreiding van het gebruik hiervan in het experiment is goed met het oog op het opdoen van de nodige ervaring. Een oriëntatiefase kan ook voorkomen dat mensen geld besteden aan voor hen zinloze trajecten, wat overigens in meer algemene zin ter (marginale) toetsing van de UVI is. De conceptregeling, die op 30 november ter voorhang bij de Kamer wordt ingediend, geeft maxima aan voor de hoogte en de duur van de budgetten. Met een motivering kan daarvan echter nadrukkelijk afgeweken worden. Het maximumbedrag is gebaseerd op het gemiddelde van de huidige trajectkosten, namelijk 8000 gulden. De maximumduur van een traject is een jaar. Veel mensen blijven dan ook te lang vruchteloos in een traject hangen, zonder tot een goede afronding te komen. De duur kan overigens vooraf en achteraf verlengd worden. De staatssecretaris maakt duidelijk dat cliënten geen bedragen hoeven voor te schieten. Op grond van een declaratie krijgt men onmiddellijk een voorschot op het gedeclareerde deel. Nadere gedachtewisseling Mevrouw Smits (PvdA) vindt dat de evaluatie laat zien dat het persoonsgebonden reïntegratiebudget een waardevol instrument is. Het geeft de cliënt immers meer zeggenschap. Het kan bovendien fungeren als een blijvend breekijzer op het gebied van de bureaucratie. Het flexibele gebruik ervan moet dan ook uitgebreid worden. Daarnaast valt het oriëntatiebudget in goede aarde. De heer Harrewijn (GroenLinks) is geporteerd van het persoonsgebonden reïntegratiebudget, dat waarschijnlijk nog veel meer mogelijkheden in zich bergt als het bij zowel UVI s als cliënten meer bekendheid geniet. Dat veel hoogopgeleiden, volledig arbeidsongeschikten en vrouwen er gebruik van maken, lijkt dan ook vooral te worden veroorzaakt door de selectie van de UVI. Meer in het algemeen is van belang dat het «werken op maat» bredere ingang vindt bij UVI, UWV en de reïntegratiebedrijven. Het voorgestelde maximumbedrag van 8000 gulden is zorgelijk, zeker omdat dit lage bedrag niet voortkomt uit het experiment. Dit bedrag moet niet als de norm gaan gelden. Ook op andere vlakken moet de zaak niet dichtgetimmerd worden. Blijft 1 januari 2003 de streefdatum voor algemene invoering van de regeling? De heer Van Dijke (ChristenUnie) wijst erop dat de UWV s een informatieplicht houden over de verschillende mogelijkheden. Een Tweede Kamer, vergaderjaar , , nr. 40 7

8 oriëntatiebudget kan voor het traject ingezet worden, bijvoorbeeld middels de diensten van een arbeidsadviseur. Heeft een onafhankelijke arbeidsadviseur, die wellicht sneller het vertrouwen van een cliënt wint, echter ook geen rol tijdens de duur van een PRB-traject? Mevrouw Van Vliet (D66) vindt het positief dat de regeling zal worden voortgezet. Wellicht dat ook blijkt dat het verschil tussen een persoonsgebonden reïntegratiebudget en andere trajecten minimaal is. Bij de invulling van het begrip rechtmatigheid moet ervoor gewaakt worden dat het niet te bureaucratisch wordt. Het beperken van besteding van het PRB op het vlak van het starten van een onderneming is niet goed. De mensen moeten dan immers op zoek naar een andere regeling. Wanneer krijgt de Kamer inzicht in de door de staatssecretaris in het vooruitzicht gestelde eventuele combinaties, als resultaat van de evaluatie van het starterskrediet? De heer Van der Knaap (CDA) vraagt zich af of de regeling een blijvertje is, gezien de resultaten tot nu toe. Hopelijk treedt op dit vlak een aanmerkelijke verbetering op. Het instrument komt vooralsnog vooral ten goede van hooggeschoolden. Dit laat echter de verantwoordelijkheid van de UVI voor de andere groepen onverlet. Wat kost een en ander overigens de uitvoeringsorganisaties? De heer Wilders (VVD) is tevreden over de toezegging dat de diagnosegroepen in het vervolg van het experiment worden geregistreerd. Het gaat nu vooral om jonge vrouwen, volledig arbeidsongeschikten en hoogopgeleiden. Dat duidt volgens de staatssecretaris op vooral klachten van psychische aard. Uit de evaluatie blijkt echter dat het gros motorische klachten heeft. Mede in het licht van de VBTB-operatie (Van beleidsbegroting tot beleidsverantwoording) is het van belang om de kwantiteit niet uit te oog te verliezen. Wanneer beschouwt de staatssecretaris het experiment als gelukt of mislukt? Wat moet binnen een jaar worden bereikt? De staatssecretaris vindt dat van een succesvol experiment sprake is als over een jaar blijkt dat het rendement van de PRB hoger is dan die van de reguliere trajecten, namelijk 30% tot 35%. Het aspect van de kosten van het instrument voor de UVI s zal nader worden bekeken. De evaluatie van het starterskrediet is gereed. Daarop zijn echter een aantal aanvullende vragen geformuleerd. De Kamer kan dit rapport op redelijk korte termijn tegemoetzien. Het idee van een arbeidsadviseur kent parallellen met de beoogde werking van de oriëntatiebudgetten. Het moet gaan om mensen die, los van de UVI, cliënten adviseren over een te volgen reïntegratietraject. Via het experiment wordt onderzocht in hoeverre deze budgetten aanvullende waarde hebben. Het streven is nog steeds om algemene invoering op 1 januari 2003 van start te laten gaan. De voorzitter van de vaste commissie voor Sociale Zaken en Werkgelegenheid, Terpstra De griffier van de vaste commissie voor Sociale Zaken en Werkgelegenheid, Nava Tweede Kamer, vergaderjaar , , nr. 40 8