Tweede Kamer der Staten-Generaal

Transcriptie

1 Tweede Kamer der Staten-Generaal 2 Vergaderjaar Bestrijding langdurige werkloosheid Nr. 57 VERSLAG VAN EEN ALGEMEEN OVERLEG Vastgesteld 15 april 2002 De vaste commissie voor Sociale Zaken en Werkgelegenheid 1 heeft op 14 maart 2002 overleg gevoerd met minister Vermeend van Sociale Zaken en Werkgelegenheid over sociale activering (SZW ). Van dit overleg brengt de commissie bijgaand beknopt verslag uit. Vragen en opmerkingen uit de commissie 1 Samenstelling: Leden: Terpstra (VVD), voorzitter, Biesheuvel (CDA), Schimmel (D66), Noorman-den Uyl (PvdA), ondervoorzitter, Kamp (VVD), Van Lente (VVD), Van Dijke (ChristenUnie), Bakker (D66), Visser-van Doorn (CDA), De Wit (SP), Van der Knaap (CDA), Harrewijn (GroenLinks), Balkenende (CDA), Van Gent (GroenLinks), Smits (PvdA), Verburg (CDA), Bussemaker (PvdA), Spoelman (PvdA), Örgü (VVD), Van der Staaij (SGP), Santi (PvdA), Wilders (VVD), Snijder-Hazelhoff (VVD), Depla (PvdA) en Bolhuis (PvdA). Plv. leden: E. Meijer (VVD), Van Ardenne-van der Hoeven (CDA), Giskes (D66), Kortram (PvdA), Blok (VVD), Van Blerck-Woerdman (VVD), Van Middelkoop (ChristenUnie), Van Vliet (D66), Stroeken (CDA), Marijnissen (SP), Ten Hoopen (CDA), Vendrik (GroenLinks), Mosterd (CDA), Rosenmöller (GroenLinks), Schoenmakers (PvdA), Dankers (CDA), Dijsselbloem (PvdA), Middel (PvdA), Weekers (VVD), Van Walsem (D66), Oudkerk (PvdA), De Vries (VVD), Van Splunter (VVD), Van der Hoek (PvdA) en Hamer (PvdA). De heer Harrewijn (GroenLinks) is van mening dat als mensen in de bijstand toegeleid kunnen worden naar een betaalde baan, dat ook moet gebeuren. Een grote groep mensen is echter niet of niet direct in staat om betaald te werken. Daarvoor geldt de sociale activering. Er is een evaluatie van het Informatie- en servicepunt sociale activering (ISSA). Het ISSA heeft goed werk gedaan en er zijn veel projecten aangevraagd en toegekend en de samenwerking tussen de ministeries van VWS en SZW was positief en zou voortgezet moeten worden. Hoe gaat het nu verder met het ISSA? Er moet sprake zijn van een soort landelijke aanjaagfunctie en dat moet niet alleen aan de gemeenten worden overgelaten. De projectactiviteiten dienen uiterlijk 1 juli 2002 te zijn afgerond. Wordt daarna nog een keer de balans opgemaakt? De heer Harrewijn is van mening dat op een andere manier tegen de sociale activering moet worden aangekeken. Er zijn nu de drie hoofdactiviteiten waarvoor de gemeenten subsidie hebben aangevraagd: ontwikkeling van beleid, het maken van een sociale kaart en het opzetten van vrijwilligerscentrales. Wat gebeurt er echter met de begeleiding van bijstandscliënten in de sociale activering? Hoeveel mensen worden op dit moment bereikt? Uit de berichten blijkt dat de sociale activering her en der stokt. Sommige gemeenten hebben ook gezegd dat de sociale activering maar even moet wachten, omdat ze daar geen tijd voor hebben. Als er wel een infrastructuur is, moeten mensen daar dan zelf achteraan of worden ze echt bij de hand genomen en begeleid? Hij zou daar graag rapportages over krijgen, zodat duidelijk wordt wat er in de praktijk daadwerkelijk met de sociale activering gebeurt. Een specifieke activiteit betreft de marginale zelfstandige activiteiten door bijstandsgerechtigden. Daar is een onderzoekje naar gedaan en een boekje over verschenen. De meeste gemeenten geven aan, die marginale activiteiten erg nuttig te vinden, met name voor de sociale activering. Het KST61119 ISSN Sdu Uitgevers s-gravenhage 2002 Tweede Kamer, vergaderjaar , , nr. 57 1

2 onderzoek was echter niet representatief. Er wordt ook aangegeven dat als men er echt wat meer over wil weten, er nader onderzoek naar gedaan moet worden, wellicht in combinatie met experimenten. De enige actie die het kabinet in de begeleidende brief aankondigt, is dat er landelijk wat richtlijnen gaan komen voor de wijze waarop de gemeenten hiermee om moeten gaan, omdat er sprake is van een grote diversiteit. Het is dan ook prima dat het landelijk zal worden gestroomlijnd, maar het moet geen inperking worden. Als gemeenten het nuttig vinden, moet het worden gestimuleerd en moeten de mogelijkheden verkend worden. Wellicht kan over een tijdje apart worden gesproken over deze bijzondere vorm van sociale activering. Mevrouw Noorman-den Uyl (PvdA) vindt het jammer dat de evaluatie niet is onderbouwd met cijfers over de uitstroom en doorstroom en over de kwaliteit van de activering, de waardering van de gebruikers van de trajecten en de effectiviteit. Het gaat erom dat mensen maatschappelijk actief zijn of wellicht aan de slag gaan. Als echter het maximaal haalbare is dat mensen het gevoel hebben met twee benen in de samenleving te staan, vindt zij dat een goed resultaat. Zij krijgt daar graag een rapportage over. De deelname van WAO ers en WW ers aan sociale activering is uiterst belabberd, zo niet bijna nihil. Veel gemeenten zeggen dat het GAK of UWV weigeren mee te werken, omdat zij volgens eigen zeggen geen budget hebben. In de begroting of het bedrijfsplan van de UWV is de sociale activering niet opgenomen. Het staat gelukkig wel in de wet. Mevrouw Noorman vraagt de minister om de Kamer, via zijn collega Hoogervorst, voor de zomer te laten weten welk plan van aanpak de UWV hanteert voor de inzet van sociale activering, welk budget is vrijgemaakt, welk doel men nastreeft, in welke mate er ingekocht gaat worden en op welk moment welke rapportage over de realisatie daarvan plaatsvindt. Mevrouw Noorman vraagt aandacht voor de brochure Kleurrijke sociale activering. Dat is een belangrijk punt, want uit eerdere rapportages blijkt dat er voor WAO ers van met name allochtone afkomst, eigenlijk geen activiteiten zijn. Het GAK heeft behalve een experimenteerpotje, dat onvoldoende benut wordt, nog geen geld gereserveerd voor sociale activering. Mevrouw Noorman wil graag weten hoe hoog de kosten zullen zijn. Er is een onderzoek gedaan naar de kosten van sociale activering. Daarin staat dat de kosten liggen tussen 3500 en 5000 gulden per cliënt. Heeft dat onderzoek nog een folluw-up gekregen? In welke mate voorziet het Fonds Werk en inkomen in voldoende middelen voor de gemeenten voor die taken en in welke mate wordt gebruik gemaakt van ESF-geld? Op de website van de sociale activering staat dat fase 4-cliënten die via sociale activeringsactiviteiten geactiveerd worden, in veel gevallen de weg naar de arbeidsmarkt blijvend hervinden: 46% van de ex-deelnemers heeft betaald werk gevonden. Bijna alle ex-deelnemers, 92%, die na uitstroom uit het experiment betaald werk hadden, behouden hun betaalde baan. Degenen die tijdens en na deelname aan de experimenten niet naar een betaalde baan zijn uitgestroomd, maar wel onbetaalde arbeid verrichten, blijven eveneens voor het grootste deel actief. Ook voor deze groep is sprake van duurzame activering. Sociale activering is dus een belangrijk instrument voor WAO ers die geen directe toegang tot de arbeidsmarkt hebben, om zich maatschappelijk actief te ontwikkelen. De heer Mosterd (CDA) draagt de sociale activering een warm hart toe. Hij vindt dat iedere burger moet kunnen participeren in de maatschappij. De sociale activering zorgt daarvoor. Hij hoopt vurig dat voor velen het resultaat zal zijn dat zij aan het arbeidsproces kunnen deelnemen. Hij beseft dat de problematiek zeer weerbarstig is. Het gaat namelijk om een Tweede Kamer, vergaderjaar , , nr. 57 2

3 categorie mensen waarmee niet meteen grote resultaten zullen worden geboekt. Dat vergt enige tijd. De heer Mosterd is het ermee eens dat eerst goed moet worden bekeken of toeleiden naar werk onmogelijk is. Wanneer dat zo is, moet met sociale activering worden begonnen. Daarvoor moeten de sociale diensten hun cliëntenbestand kennen. De ontwikkelingen die de regering schetst op het gebied van sociale activering zijn positief. Het ISSA doet goed werk, maar het is vrijwel uitsluitend werk in de voorbereidende sfeer. Uit de rapportage blijkt dat de sociale activering van WW ers en WAO ers niet verder is gekomen dan de voorlichtingsfase. Gemeenten gebruiken de subsidie, behalve voor algemene ontwikkeling van beleid of infrastructuur, vooral voor de ontwikkeling van een sociale kaart of het opzetten van een vrijwilligerscentrale. De heer Mosterd mist in de opsomming van de ontwikkelingen rond sociale activering een passage over de cliënten. Welke gevolgen hebben deze ontwikkelingen nu direct voor cliënten gehad? Hoe wordt de Kamer geïnformeerd over de echte resultaten van dat sociale activeringsbeleid? Het is belangrijk dat bekend wordt welke concrete resultaten het beleid heeft gehad. De directie toezicht van het ministerie zal het ontheffingenbeleid volgen als het gaat om de sollicitatieplicht, dit in verband met sociale activering. Zal de directie toezicht ook bekijken wat de concrete resultaten zijn van dat sociale activeringsbeleid? Hoe wordt dat gemonitord? Hoe komt de informatie dan weer bij de Kamer terecht, zodat zij het goed kan volgen? Mevrouw Örgü (VVD) ziet sociale activering als een mogelijkheid om mensen uiteindelijk naar de arbeidsmarkt te leiden. Wanneer uitkeringsgerechtigden niet willen deelnemen aan sociale activeringstrajecten, moet worden gewerkt met sancties. Mevrouw Örgü vindt dat in de evaluatie aardig overtuigend wordt aangetoond dat het ISSA zijn waarde heeft gehad, maar zij mist een verdiepingsslag. Op welke manier hebben de activiteiten van het ISSA nu daadwerkelijk het denken van gemeenten en welzijnsorganisaties over sociale activering beïnvloed? Welke instrumenten hebben gemeenten naar aanleiding daarvan ontwikkeld? Hoeveel burgers zijn daadwerkelijk iets gaan doen op het terrein van sociale activeringsactiviteiten en hebben daardoor uiteindelijk een baan gevonden? Op deze vragen geeft de evaluatie geen antwoord. Kan de regering hier wat meer informatie over geven? In een eerder stadium heeft de regering aangegeven geen prestatieindicatoren voor het ISSA te hebben ontwikkeld. Als deze wel ontwikkeld waren, kon nu aangetoond worden of de doelstellingen van het ISSA gehaald waren. Daarom moeten in eventuele vervolgtrajecten wel prestatie-indicatoren worden ontwikkeld. Het ISSA was verantwoordelijk voor de uitvoering van de Stimuleringsregeling sociale activering en in dat kader voor de toekenning van subsidie aan gemeenten voor sociale activeringsactiviteiten. Gemeenten konden tot 1 juli 2000 een aanvraag indienen. Er zijn 144 aanvragen goedgekeurd. Over de wijze van uitvoering van deze stimuleringsregeling wordt in de evaluatie bijna niets vermeld. Alleen in een begeleidende brief van de regering over de ontwikkelingen op sociaal activeringsgebied wordt een aantal opmerkingen gemaakt. Mevrouw Örgü zou daar graag meer over horen. Blijft de ISSA-organisatie op enige wijze bestaan of worden de activiteiten op een andere wijze voortgezet? Wanneer wordt de Stimuleringsregeling sociale activering geëvalueerd? Wanneer wordt de Kamer daarover geïnformeerd? In juni 2001 hebben vier regionale bijeenkomsten voor UVI s en gemeenten plaatsgevonden. Het doel van deze bijeenkomsten was om betrokken partijen helderheid te verschaffen over de mogelijkheden van sociale activering voor WW ers en WAO ers. Eind 2001 zijn de deelnemers Tweede Kamer, vergaderjaar , , nr. 57 3

4 aan deze bijeenkomsten benaderd met de vraag of er mogelijkheden zijn om WW ers en WAO ers deel te laten nemen aan activeringsactiviteiten. Zijn de resultaten van dit onderzoek al bekend? In 1999 is uit onderzoek gebleken dat bij 24% van de bijstandsgerechtigden sprake was van ontheffing van de actieve sollicitatieplicht. Wat is nu de stand van zaken? De regering geeft aan dat voorzien is in een onderzoek naar de gemeentelijke uitvoeringspraktijken van het ontheffingsbeleid. De resultaten van dit onderzoek zullen in de loop van het voorjaar 2002 beschikbaar zijn. Wanneer krijgt de Kamer die informatie? Op dit moment wordt door een extern bureau een slotonderzoek uitgevoerd naar de resultaten van de experimenten ex artikel 144 ABW. Wat is de meerwaarde van dit onderzoek, nu al een tussentijdse evaluatie van dat artikel is gehouden? Antwoord van de minister De minister vindt dat elke gemeentelijke sociale dienst moet beschikken over een actueel inzicht in de cliënt. In 2002 of 2003 moeten de gemeenten kunnen zeggen hoeveel cliënten zij hebben, hoeveel er in de sociale activering zitten en hoeveel er al werk hebben gevonden. Dat moeten zij ieder jaar kunnen melden. Hij kan dan namelijk beter bekijken wat de gegevens zijn en hoe er in een gemeente wordt gewerkt. Hij heeft dat proberen vast te leggen in de Agenda voor de toekomst. Daarin is ook de sociale activering vastgelegd. Hij heeft inmiddels al met een groot aantal gemeenten individuele afspraken gemaakt, onder andere over sociale activering. Als een cliëntenanalyse wordt gemaakt, moet worden gekeken naar de individuele omstandigheden, zodat een op maat gesneden traject kan worden aangeboden. Onderdeel van zo n traject kan sociale activering zijn. Als iemand niet onmiddellijk aan de slag kan, moet worden bekeken of wellicht een vorm van scholing kan worden aangeboden, waardoor men dichter bij de arbeidsmarkt kan komen. Als dat nog te hoog is gegrepen, moet worden begonnen met sociale activering, waardoor mensen worden betrokken bij de maatschappij. De gemeenten moeten daarover rapporteren aan de minister. Er zijn in het kader van de G26 overigens al prestatieafspraken gemaakt. Ieder jaar wordt door de verantwoordelijke wethouders rekening en verantwoording afgelegd over het gevoerde beleid. De Kamer krijgt daardoor ook inzicht in de geleverde prestaties, de ingezette middelen en de resultaten daarvan. Sociale activering is echter een diepte-investering, want het is maar de vraag of de desbetreffende mensen ooit nog aan het werk komen. Een deel zal echter weer een baan krijgen, soms een gesubsidieerde baan, maar soms ook regulier werk. Het ISSA heeft de verdere basis gelegd voor sociale activering. Die basis heeft de minister gebruikt voor zijn afspraken met gemeenten over sociale activering. Het ISSA gaat niet in de huidige vorm verder. Er zal echter wel een aanspreekpunt komen, waar gemeenten bij terechtkunnen. Wellicht kan bij de VNG een voorziening worden getroffen, waar hetgeen men nu heeft opgebouwd aan kennis en ervaring, in afgeslankte vorm wordt neergelegd. De samenwerking met VWS blijft ook bestaan. SZW vervult een aanjaagfunctie. De minister wil de sociale diensten niet uitsluitend afrekenen op uitstroomcijfers, maar ook op de kwaliteit van het gevoerde beleid. Er wordt dus gekeken naar het cliëntenbestand. Er zal maatwerk moeten worden geleverd en dat wordt zichtbaar op het moment dat de minister van de gemeenten inzicht krijgt in het totale profiel. De bijstandsexperimenten zullen medio 2002 worden geëvalueerd. Het verslag van de stimuleringsregeling zal eind 2002 verschijnen. Het ISSA zal niet meer worden geëvalueerd, want dat heeft zijn werk gedaan. De minister wil voorzichtig zijn met het opwaarderen van de marginale activiteiten. Als er met die marginale activiteiten geld wordt verdiend, Tweede Kamer, vergaderjaar , , nr. 57 4

5 gelden daar de normale regels voor. Hij heeft op dit punt een onderzoek laten doen. Een aantal van de aanbevelingen die in het rapport staan, zal hij met de gemeenten bespreken. Hij is er echter niet voor om nieuwe regelgeving te maken. Er zijn gemeenten die er goed mee omgaan, maar er zijn ook gemeenten die op dat punt de weg nog niet hebben gevonden. Het gaat er dan ook om deze praktijk wat meer te stroomlijnen. Op het moment dat hij wat verder is, zal hij de Kamer informeren. WAO ers en WW ers maken nog maar heel beperkt of eigenlijk geen gebruik van de mogelijkheden van sociale activering. In het najaar heeft het UWV een richtlijn uitgevaardigd over de mogelijkheden van sociale activering. In de wet is daar een financieringsgrond voor vastgelegd. In april zal de ministerraad een algemene maatregel van bestuur op dit punt behandelen. Die AMvB zal worden voorgehangen bij de Kamer. Voor WW ers is dit jaar al een budget van 10 mln euro gereserveerd. De sociale activering wordt voor WAO ers als een reïntegratie-instrument gefinancierd uit het REA-fonds. Dit fonds kent geen financiële beperking. Bij ieder trajectplan bij het UWV voor WW ers en WAO ers wordt gekeken of de cliënt in aanmerking komt voor een regulier reïntegratietraject. Dus ook hier geldt dat reïntegratie en werk vooropstaan. Het UWV moet verslag doen van de activiteiten, de bereikte resultaten, de wijze waarop men het aanpakt, de middelen die ermee zijn gemoeid, het bereik en dergelijke. Als het gaat om Kleurrijke sociale activering is in augustus 2001 een handreiking opgesteld. In 102 projecten is aan sociale activering voor allochtonen specifiek aandacht besteed. Bij 23 projecten zijn taalstages voor allochtonen betrokken. Bij de inburgeringscursussen zal de handreiking waar mogelijk worden gebruikt voor de ontwikkeling van duale trajecten. Dus ook hier loopt de sociale activering goed. ESF-geld kan alleen gebruikt worden als een project Brusselproof is. Er worden alleen projecten uitgevoerd die zinvol, doelmatig en doeltreffend zijn. Er worden geen projecten uitgevoerd met als enig doel ESF-geld te krijgen. Als dat betekent dat niet al het geld wordt gebruikt, moeten op een ander niveau afspraken worden gemaakt met Europa. De minister is aan het bekijken hoe het is gesteld met de ontheffingen. Als onderdeel van de Agenda voor de toekomst heeft hij aan de gemeenten gevraagd om daarnaar te kijken. Dat betekent dat zij moeten bekijken of die ontheffingen nog wel terecht worden gegeven. Het IWI kijkt dan weer of de gemeenten dat daadwerkelijk hebben gedaan en daar op een zorgvuldige en behoorlijke wijze mee zijn omgegaan. Voor de zomer zullen daar waarschijnlijk gegevens over bekend zijn. Nadere gedachtewisseling De heer Harrewijn (GroenLinks) is zeer benieuwd wat het overleg met de VNG over de marginale zelfstandige activiteiten op zal leveren en of er creatieve ideeën en voorstellen zullen komen, waardoor gemeenten slagvaardiger kunnen handelen. De heer Mosterd (CDA) vindt een centraal punt dat de sociale diensten de cliënten kennen. Als zij een overzicht geven van de cliënten, wordt duidelijk wat er gebeurt met die cliënten, welke trajecten zij doorlopen, maar ook hoe dat gaat. Als het beleid zich zo gaat ontwikkelen, is het voor de Kamer en de mensen waarom het gaat transparant. Hij ziet de resultaten van dit beleid graag tegemoet. Mevrouw Örgü (VVD) is blij dat er een verdiepingsslag zal komen. De minister heeft wel iets gezegd over de financiële verantwoording, maar zij mist het in het onderzoek. Zij wil daar graag nadere informatie over ontvangen. Tweede Kamer, vergaderjaar , , nr. 57 5

6 Mevrouw Noorman-den Uyl (PvdA) merkt op dat de minister niets heeft gezegd over het geld dat beschikbaar is voor bijvoorbeeld de sociale activering voor de WAO ers. Zij neemt echter aan dat er bij de AMvB een financiële paragraaf zal komen, waarin duidelijk wordt gemaakt op welke wijze met welke budgetten wat geïnvesteerd wordt. Daarbij moet dan ook worden aangegeven hoe structureel die sociale activering voor de WW zijn vorm krijgt. Misschien kan ook nog worden aangegeven in welke mate het Fonds Werk en inkomen voorziet in voldoende middelen voor die sociale activeringstaak. Mevrouw Noorman vindt het initiatief van uitkeringsgerechtigden om in ieder geval partieel in eigen inkomen te voorzien, van groot belang. Daar moeten afspraken over worden gemaakt. De Kamer moet daar dan weer over worden gerapporteerd. De minister zal vooraf voorschrijven wat er in het bijstandsverslag moet staan. Elke gemeente moet de gegevens op een uniforme wijze aanleveren, want anders heeft hij er niets aan. De minister vindt het prachtig als mensen iets ondernemen. Hij is er voor dat initiatieven gestimuleerd worden, want dan komen mensen uit de uitkering. Hij zal daarover afspraken maken met de VNG en de Kamer daar verslag van doen. In de jaarrekening van het departement wordt een financiële verantwoording gegeven. Van alles wat te maken heeft met financiën wordt verslag gedaan, want de minister moet volgens het budgetrecht van de Kamer elke gulden verantwoorden. Voorlopig gaat de minister ervan uit dat de gemeenten over voldoende mogelijkheden en middelen beschikken om sociale activering aan te bieden. In de AMvB aangeven zal worden opgenomen wat de financiële achtergronden en mogelijkheden zijn. De voorzitter van de vaste commissie voor Sociale Zaken en Werkgelegenheid, Terpstra De griffier van de vaste commissie voor Sociale Zaken en Werkgelegenheid, Nava Tweede Kamer, vergaderjaar , , nr. 57 6