Tweede Kamer der Staten-Generaal

Transcriptie

1 Tweede Kamer der Staten-Generaal 2 Vergaderjaar Premievrijstelling bij in dienst nemen en in dienst houden van oudere werknemers Nr. 40 BRIEF VAN DE MINISTER VAN SOCIALE ZAKEN EN WERKGELE- GENHEID Aan de Voorzitter van de Tweede Kamer der Staten-Generaal Den Haag, 27 januari 2005 Op16 maart 2004 heeft uw Kamer de motie Smilde/Noorman-den Uyl (Kamerstukken II 2003/04, , nr. 32) aangenomen met betrekking tot de herinvoering van de sollicitatieplicht voor ouderen. Deze motie vraagt om oudere werklozen, nadat zij langdurig hebben gesolliciteerd, vrij te stellen van de sollicitatieplicht, gedurende de periode dat zij substantiële vrijwilligers- of mantelzorgtaken verrichten. Opmijn verzoek heeft het Uitvoeringsinstituut werknemersverzekeringen (UWV) tot 1 oktober 2004 een pilot uitgevoerd om inzicht te bieden in de randvoorwaarden waaraan een goed uitvoerbare en handhaafbare vrijstellingsregeling voor vrijwilligerswerk en mantelzorg moet voldoen. Daarnaast moest de pilot inzicht bieden in de doelmatigheid en budgettaire gevolgen van een dergelijke regeling. Daartoe heb ik aan UWV de volgende vragen gesteld: wat zijn de resultaten van de pilot? (hoeveel aanvragen voor vrijstelling zijn ingediend, hoeveel van deze aanvragen zijn afgewezen en toegekend, en wat zijn de redenen voor afwijzing) hoe kan het begripvrijwilligerswerk worden afgebakend? hoe kan het begripmantelzorg worden afgebakend? welke vormgeving leidt tot een uitvoerbare en handhaafbare regeling? Hierbij bied ik u het evaluatierapport van UWV aan 1. Ik heb waardering voor de wijze waaropuwv de pilot heeft uitgevoerd. Met deze brief informeer ik u nader over de pilot, de uitkomsten van de evaluatie en mijn conclusies met betrekking tot de hoofdlijnen voor een structurele vrijstellingsregeling na afstemming binnen het kabinet, zoals toegezegd op22 juni 2004 (Kamerstukken II 2003/04, , nr. 37) en tijdens de begrotingsbehandeling van 8 en 9 december jl. 1 Ter inzage gelegd bij het Centraal Informatiepunt Tweede Kamer. KST tkkst ISSN Sdu Uitgevers s-gravenhage 2005 Tweede Kamer, vergaderjaar , , nr. 40 1

2 De pilot in het kort Bij wijze van proef is in de Regio Noord (Groningen, Friesland en Drenthe) en de Regio Zuid-West (Rijnmond, Zeeland en West-Brabant) in de periode van 1 april 2004 tot 1 oktober 2004 ervaring opgedaan met een vrijstelling van de sollicitatieplicht voor oudere WW-gerechtigden, indien zij vrijwilligerswerk of mantelzorgtaken verrichten. De Regeling vrijstelling verplichtingen WW is zodanig aangepast (Staatscourant 2004, 97) dat werklozen in deze regio s die 57,5 jaar of ouder zijn en reeds vóór 1 januari 2004 een WW-uitkering ontvingen, vrijgesteld worden als zij gedurende drie maanden gemiddeld ten minste 20 uur per week aantoonbaar vrijwilligerswerk of mantelzorgtaken verrichten. In de pilotperiode, die liep tot 1 oktober 2004, konden oudere werklozen in de betreffende regio s een aanvraag indienen voor vrijstelling. Om een zo groot mogelijk bereik te krijgen, heeft UWV besloten de doelgroepaan te schrijven om hen te wijzen opde pilot. Met de brief was een aanvraagformulier en antwoordenveloppe meegestuurd. Na beoordeling van de aanvraag, werd de vrijstelling van de sollicitatieplicht door UWV verleend. Deze vrijstelling werd dus al verleend in de pilotperiode en loopt nu nog door, in principe gedurende de gehele periode waarin de oudere werkloze het vrijwilligerswerk of de mantelzorgtaken, waarvoor de vrijstelling is verleend, blijft verrichten. Resultaten UWV heeft de gehele doelgroep, 2057 personen, in de Regio Noord en Zuid-West aangeschreven. Totaal zijn 270 aanvragen (13% van de totale doelgroep) ontvangen. In 57% van de gevallen ging het om een aanvraag in verband met vrijwilligerswerk, in 42% om mantelzorg. Van de aanvragen is 77% toegewezen. De belangrijkste reden van afwijzing is voor vrijwilligers dat er minder uren dan de vereiste 20 uur aan vrijwilligerswerk wordt gedaan. Bij mantelzorgers zijn de redenen van afwijzing meer divers. Afbakening van het begripvrijwilligerswerk Onder vrijwilligerswerk wordt in de pilot verstaan: onbetaalde en onverplichte activiteiten binnen een organisatie die een ideële doelstelling heeft of een maatschappelijk nut nastreeft, welke activiteiten doorgaans een aanvullend karakter hebben opbestaande voorzieningen. UWV heeft voor de nadere uitwerking van het begripvrijwilligerswerk aangesloten bij het reeds bestaande «Besluit niet-betaalde werkzaamheden WW-gerechtigden». Dit besluit bevat de richtlijnen voor de beoordeling of de onbetaalde werkzaamheden met behoud van WW-uitkering kunnen worden verricht. In de uitvoering van de pilot is het niet eenvoudig gebleken deze richtlijnen toe te passen. Afbakening van het begripmantelzorg Onder mantelzorg wordt in de pilot verstaan: de noodzakelijke zorg voor een zieke of gehandicapte. Het begrip mantelzorg is in de WW onbekend. Voor de nadere invulling zijn aanknopingspunten gezocht in het beleid van het ministerie van VWS, de eerst verantwoordelijke opdit termijn. Bij mantelzorg moet het dan gaan om zorg die in duur en in intensiteit een meer gebruikelijke gang van zaken overstijgt en niet in georganiseerd verband en niet in het kader van een hulpverlenend beroep wordt verleend. Verder is een bestaande sociale relatie vereist tussen degene die de zorg nodig heeft en degene die de zorg verleent. Bij een sociale relatie kan primair gedacht worden aan gezinsleden en huisgenoten, maar het is Tweede Kamer, vergaderjaar , , nr. 40 2

3 niet noodzakelijk beperkt tot deze groepen. Het toetsen van het begrip mantelzorg is in de praktijk zeer lastig gebleken. Het gaat immers om gevoelige persoonlijke informatie. Ook ontbreekt deskundigheid om een goed oordeel te kunnen geven. In de uitvoering is daarom primair afgegaan opde verklaringen van een erkende hulpverlener. Belangrijkste conclusie en aanbevelingen UWV concludeert dat een regeling waarbij groepen werknemers worden vrijgesteld van de verplichtingen sollicitatieactiviteiten te ondernemen indien en voorzover vrijwilligerswerk of mantelzorg wordt verricht binnen de bestaande kaders uitvoerbaar en handhaafbaar is. Daarbij tekent UWV evenwel aan, dat de mogelijkheden voor controle en detectie van overtredingen na het moment van aanvraag en toekenning beperkt, uitvoeringstechnisch ingewikkeld en arbeidsintensief zijn, zodat het accent opde beoordeling bij de aanvraag zal moeten komen te liggen. Om de beoordeling van de aanvraag opbasis van vrijwilligerswerk beter te ondersteunen, beveelt UWV aan voor de afbakening van het begrip vrijwilligerswerk naast de vier criteria (werkzaamheden die gebruikelijk onbetaald zijn, geen winstoogmerk hebben, niet concurrentievervalsend zijn en een algemeen maatschappelijk nut dienen) de indicatieve lijst te gebruiken van instellingen en werkzaamheden die in elk geval aan de voorwaarden voldoen en die ook door vrijwilligersorganisaties en (semi- )overheidsgeledingen wordt gebruikt. Ook de toetsing van het begrip mantelzorg is in de praktijk zeer lastig gebleken. Voor de beoordeling van de aanvraag opbasis van mantelzorg geeft UWV aan, dat de aanvrager niet altijd een verklaring van een arts verkrijgt, terwijl dat wel een voorwaarde is voor de beoordeling. Ten slotte geeft UWV aan dat de mate waarin de uitvoering van de regeling een verzwaring van de uitvoering is, afhankelijk zal zijn van de omvang van de WW-gerechtigden die een beroepopde regeling kunnen doen. Ik onderschrijf bovenstaande conclusie en aanbevelingen van UWV. Vrijstellingsregeling op hoofdlijnen Vrijwilligers en mantelzorgers zijn in de Nederlandse samenleving van groot belang. Veel oudere werknemers besteden hun tijd aan vrijwilligerswerk of mantelzorgtaken. Aan de andere kant is de WW bestemd voor een tijdelijke overbrugging tussen periodes van betaald werk. Activering staat daarom voorop. In het kader hiervan is gekeken naar mogelijkheden om personen tijdelijk vrij te stellen van verplichtingen in de WW als de omvang van de vrijwilligers- of mantelzorgtaken belemmerend zou kunnen werken voor de activiteiten die verricht moeten worden om arbeid te verkrijgen en te aanvaarden. Op3 februari 2004 heeft het kabinet een adviesaanvraag aan de Sociaal- Economische Raad (SER) gezonden over de toekomst van de WW met het oog opbetaalbaarheid en legitimiteit. De hier voorgestelde vrijstellingsregeling zal te zijner tijd betrokken worden bij de besluitvorming rond de toekomstbestendige vormgeving van de WW. Gelet opvoornoemde adviesaanvraag en de vragen rond afbakening van de begrippen vrijwilligerswerk en mantelzorgtaken, die hiervoor uitgebreid zijn beschreven, kan de regeling in deze vorm dus een tijdelijke duur hebben. Ik stel een vrijstellingsregeling voor langs de volgende hoofdlijnen. Tweede Kamer, vergaderjaar , , nr. 40 3

4 Duurcriterium van drie jaar Binnen de pilot is het begrip «langdurig gesolliciteerd hebben» niet aan de orde geweest. In 2004 zijn er immers geen oudere werklozen die langdurig gesolliciteerd hebben en nog niet vrijgesteld zijn van de sollicitatieplicht. Bij de herinvoering van de sollicitatieplicht voor oudere werknemers per 1 januari 2004 zijn immers alle oudere werklozen die reeds langer dan één jaar een WW-uitkering hadden ontvangen, al blijvend vrijgesteld van de sollicitatieplicht. In de regeling zal ik een duurcriterium (de WW-periode voordat vrijstelling kan worden verleend) opnemen. Zoals ik hiervoor heb aangegeven is het niet mogelijk om alleen aan de hand van de uitkomsten van de pilot hierin een keuze te maken. Bij de keuze voor een duurcriterium staat vooropdat de periode waarna een vrijstelling van de sollicitatieplicht wordt ingevoerd, zo wordt gekozen dat werklozen ruimschoots de kans hebben gehad om betaald werk te kunnen vinden. Een termijn van drie jaar lijkt daarbij alleszins redelijk. Geen leeftijdsgrens De pilot sloot aan op het overgangsrecht bij de herinvoering van de sollicitatieplicht voor oudere werklozen en kende daarom ook een leeftijdsgrens van 57,5 jaar. In de nu te treffen regeling gaat mijn voorkeur uit naar een regeling zonder leeftijdsgrens, omdat het opnemen van een leeftijdsgrens arbitrair en discriminerend kan zijn. Overigens betekent bovenstaand duurcriterium dat WW-gerechtigden vanaf 53 jaar maximaal 1 jaar en WW-gerechtigden vanaf 58 jaar maximaal 2 jaar kunnen worden vrijgesteld van de sollicitatieplicht. 20 uur vrijwilligerswerk en/of mantelzorgtaken per week In de pilot is uitgegaan van een omvang van gedurende drie maanden, gemiddeld ten minste 20 uur vrijwilligerswerk of mantelzorgtaken. Vanuit vrijwilligersorganisaties is aangegeven dat 20 uur vrijwilligerswerk eerder een maximum dan een minimum zou moeten zijn, omdat men bij 20 uur vrijwilligerswerk een kritische grens nadert: de organisatie zou dan mogelijk te sterk opde betrokken persoon gaan leunen; bovendien is bij een dergelijke omvang van het vrijwilligerswerk de grens naar regulier betaalde werkzaamheden steeds minder goed te duiden. Ook vanuit bij mantelzorg betrokken organisaties is aangegeven dat gezien de intensiteit van mantelzorg, 20 uur veel is. Ondanks de betekenis van deze argumenten, roept een lager aantal uren als uitgangspunt bij vrijstelling, spanningen opals dit bezien wordt vanuit het karakter van de WW als tijdelijke inkomensvoorziening. Uit de systematiek die gevolgd wordt in de Regeling vrijstelling verplichtingen WW volgt dat een werkloze geheel wel of geheel niet is vrijgesteld van de sollicitatieplicht. Uiteraard moet er daarom sprake zijn van een substantieel aantal uren vrijwilligerswerk of mantelzorgtaken om een vrijstelling te krijgen. De keuze voor 20 uur is gebaseerd ophet feit dat het redelijk is dat een volledige werkloze (40 uur) voor de helft (20 uur) vrijwilligerswerk of mantelzorgtaken moet verrichten om geheel vrijgesteld te worden van de sollicitatieplicht. Uit het evaluatierapport van UWV blijkt dat een aantal aanvragers een combinatie van vrijwilligerswerk en mantelzorgtaken verrichten en op grond daarvan een afwijzing kregen. In de pilot was namelijk slechts een vrijstelling mogelijk als 20 uur vrijwilligerswerk of 20 uur mantelzorgtaken werd verricht. Dit leidde tot de situatie dat een persoon die bij twee organisaties vrijwilligerswerk verrichtte wel werd vrijgesteld en dat een persoon die bij een organisatie vrijwilligerswerk verrichte en daarnaast aan mantelzorg deed, geen vrijstelling kreeg. In de nu te treffen regeling Tweede Kamer, vergaderjaar , , nr. 40 4

5 wil ik deze combinatie wel toestaan. De omvang zal dus worden getoetst aan het verrichten van vrijwilligerswerk en/of mantelzorgtaken. Een persoon die gemiddeld 10 uur per week besteed aan vrijwilligerswerk en 10 uur aan mantelzorgtaken komt dan dus ook in aanmerking voor een vrijstelling. Langs bovenstaande lijn zal ik een concept-ministeriële regeling opstellen en voorleggen aan UWV en IWI voor een uitvoerings- en toezichtbaarheidstoets. Na ontvangst van deze toetsen zal ik u berichten over de definitieve beoogde regeling. Mijn streven is om invoering per 1 juli 2005 te realiseren, waarbij ik aanteken, dat de definitieve invoeringsdatum mede afhankelijk is van de uitvoeringstoets van UWV. De motie Smilde/ Noorman-den Uyl vraagt om een evaluatie na twee jaar. Bij invoering van de regeling per 1 juli 2005, zal de maatregel medio 2007 worden geëvalueerd. De Minister van Sociale Zaken en Werkgelegenheid, A. J. de Geus Tweede Kamer, vergaderjaar , , nr. 40 5