5.4. Waardigheid v/d mens 5.5. Kants godsgeloof 5.6. Kritik der Urteilskraft

Transcriptie

1 H1: Kennis, wetenschap en wijsbegeerte 1. Wijsbegeerte als wetenschappelijke discipline p Kennis, wetenschap en de indeling v wetenschappen p Onderscheid: kennis wetenschap 2.2. Onderscheid: formele wetenschappen ervaringswetenschappen a. Formele/deductieve wetenschappen b. Ervarings-/inductieve/empirische wetenschappen 3. Natuur-, gedrags- en cultuurwetenschappen p Waarom zoeken wij kennis, inzicht? p Oorspronkelijke vormen v kennis en gedragsregels : taboe, magie, wijsheidsspreuken en mythen p Magisch en mythisch denken p Magisch denken 6.2. Mythisch denken 7. Mythen, volksvertellingen ne legenden p De grote wereldgodsdiensten p Universaliteitsaanspraak 8.2. Openbaring 8.3. Dogmatisme 8.4. Verlossing 9. Ontstaan en verklaring p Grote rijken 9.2. Lijden v/d goeden geluk v/d bozen 9.3. Manicheïsme 9.4. Leer v/d zielsverhuizing 9.5. Nadelen v/h geloof a. Excommunicatie abnegatie hypocrisie b. Ketterij c. Goed kwaad 10. Dogmatisme p Sektarische bewegingen p Het probleem v/h lijden v/d goede mens p De wetenschappelijke kennisverwerving p Bewijsvoeringen Experimentele methode Universeel beeld over de werkelijkheid 14. De wijsgerige kennisverwerving p Wetenschap en wijsbegeerte p Rationaliteit 17. Irrationeel en a-rationeel p Traditionele indeling v/d wijsbegeerte p De factische, of metafysische problemen De ethisch-politieke (of normatieve) problemen De kennistheoretische problemen Filosofie: studie van de problemen die nog niet wetenschappelijk benaderd kunnen worden H2: De pijlers v/h Westerse denken i/d Oudheid en de Middeleeuwen 1. Het ontstaan v/d wiskunde p Het wiskundig bewijs in wording p Kenmerken v/h Griekse wiskundig bewijs p. 54

2 4. Het ontstaan v/d wijsbegeerte p De natuurfilosofen p Thales 5.2. Anaximander 5.3. Anaximenes 5.4. Pythagoras 5.5. Heraclitus 5.6. Parmenides 5.7. Atomisme 5.8. Invloed 6. De sofisten en Socrates p De Sofisten 6.2. Socrates 7. Plato p Kennisleer 7.2. Platonisme op natuurwetenschappelijk gebied 7.3. Invloed in de sterrenkunde, (hydro)statica, mechanica, wiskunde 7.4. Moraal en politiek 7.5. Mensvisie 8. Aristoteles p De logica 8.2. Platonisch vs. Aristotelisch 8.3. Het begrip ervaring 8.4. Wereldvisie 8.5. Moraal en politiek 9. Hellenisme en Romeinse filosofie p Cynisme 9.2. De Stoa 9.3. Epicurisme 9.4. Scepticisme 9.5. Neoplatonisme 9.6. Philo v. Alexandrië 10. Het ontstaan v/h christendom p Algemene karakterisering Historische gegevens De christelijke leer 11. Wijsbegeerte in de schaduw v/h geloof p De Kerkvaders Middeleeuwse en Arabische wijsbegeerte a. Het begrip Middeleeuwse wijsbegeerte b. Aurelius Augustinus c. Boëthius d. Anselmus e. Petrus Abaelardus (Pierre Abélard) f. Arabische invloed: Ibn Rushd g. Thomas van Aquino h. Willem van Ockham H3: Ontstaan v/d natuurwetenschap en v/h nieuwe wereldbeeld 1. Wetenschap en wetenschappelijke methode in de Oudheid en de Middeleeuwen p Het begrip ervaring 1.2. Techniek 1.3. Alchemie + magie

3 1.4. Systematische wiskunde van de Grieken 2. Het ontstaan v/d experimentele methode p Hoe is de nieuwe aanpak v. wetenschap er gekomen? 2.2. Waarom is deze methode slechts in de 17 de E. ontworpen? a. Oudheid: technologische + wiskundige factor b. 16 de E.: opmars v/d technologie c. Nood aan professionele technici d. 16 de E.: bloeiperiode v/d wiskunde 3. Kennistheoretische reflectie op de nieuwe methode p Een nieuwe mentaliteit en een nieuw wereldbeeld p Nieuwe mentaliteit à nieuwe methode 4.2. Novum Organum 4.3. Dubbele verandering v/d wereldvisie: opentrekken + mechanisering 4.4. Nieuwe mensvisie H4: Moderne filosofie 1. Politieke filosofie p Niccolò Machiavelli 1.2. Grotius 1.3. Thomas Hobbes 2. Het rationalisme: Descartes, Spinoza en Leibniz p René Descartes a. Methode v/d wiskunde, methodische twijfel en zekerheden b. Cartesiaans mechanicisme 2.2. Benedictus de Spinoza a. Cartesianisme b. Scheiding filosofie theologie c. De substantie d. Parallellisme denken materie e. Pantheïsme v. Spinoza f. Autonomie v/d mens vs. God g. Ethisch ideaal h. Staatsvisie 2.3. Gottfried Wilhelm Leibniz a. Inleiding b. Monaden c. Theodicee 3. Het empirisme: Locke, Berkeley, Hume p John Locke 3.2. George Berkeley 3.3. David Hume a. Perceptions b. Redeneren c. Noodzakelijk verband d. Bovenzinnelijke begrippen e. Metafysische uitspraken f. Visie op wetenschap g. Ethica: individueel hedonisme 4. De Verlichting p Immanuel Kant p De invloed van Rousseau 5.2. Omwenteling in de kennisleer 5.3. De praktische Vernunft

4 5.4. Waardigheid v/d mens 5.5. Kants godsgeloof 5.6. Kritik der Urteilskraft H5: Het Duitse idealisme Factoren die leidden tot D. Idealisme: 1. Problemen in Kants kritische filosofie p Ding an sich + praktische Vernunft 1.2. Contradictie: dualisme 2. Verandering geestesklimaat p Wegbereiders Goethezeit/Romantiek 2.2. Behoefte aan religie 2.3. Geist + belang v. religie Hoofdfiguren v/h Duitse idealisme: 4. Georg Wilhelm Friedrich Hegel p Algemene karakteristieken v. Hegels leer a. Totaliteit b. Ontwikkeling c. Ontplooiing v/d Geist d. Dialectische methode 4.2. Basisintuïties a. Prioriteit v/d rede b. Wetenschappelijk systeem i. Totaalsysteem ii. Begrippen iii. Intersubjectiviteit c. Diversiteit v/d werkelijkheid weergeven d. Poneren/negeren v. oordelen 4.3. Hegels denkproces 4.4. Geschiedenisfilosofie H6: Negentiende-eeuwse filosofie in de ban van Hegel 1. De paradox v/d hegelianen p Jong-/linkshegelianen 1.2. Gewijzigd tijdsbeeld: kritiek op kerk en staat 1.3. Revolutionair en hegeliaans tegelijk 2. De aanvallen op Hegels christendom p Ludwig Andreas Feuerbach 2.2. David Friedrich Strauss + Bruno Bauer 2.3. Søren Kierkegaard a. Het esthetische stadium b. Het ethische stadium c. Het religieuze stadium 2.4. De aanval op Hegels maatschappijvisie: Karl Marx p. 192 Algemeen overzicht v/d leer: a. Filosofie als praxis b. Het dialectisch materialisme c. Het historisch materialisme d. Economische theorie e. De humanitaire ondertoon 2.5. Het nihilisme van Stirner p. 202

5 H7: De ideologieën a. Inleiding b. De term ideologie c. Betekenis 1. Liberalisme p Inleiding 1.2. Humanitaire toon + rol v/d staat 1.3. Politiek liberalisme 1.4. Economisch liberalisme 1.5. Ontwikkeling v/d liberale ideologie 2. Conservatisme p Betekenis 2.2. Traditionalisme 2.3. Latere conservatismen 3. Socialisme p De term socialisme 3.2. Kenmerken 3.3. Ontwikkeling v/d socialistische ideologie a. Babeuf: 1 ste socialist b. Utopisch soc. (Owen, Fourier, Proudhon) vs. wetenschappelijk soc. (Saint-Simon) c. Marxistisch socialisme d. Reformisme (Bernstein, Fabian Society, Hendrik De Man) e. Russische Revolutie: marxistisch socialisme vs. reformistisch-socialisme 4. Anarchisme p Nationalisme p. 221 H8: Ontwikkeling v/d wetenschap Wiskunde, meetkunde, verzamelingenleer en logica p De crisis in de meetkunde a. 3 soorten meetkunde b. Axiomastelselonderzoek: David Hilbert Kurt Gödel i. Nieuwe axiomatisering (zonder onuitgesproken veronderstellingen) ii. Onderzoeken: hoe consistentie, volledigheid, beslisbaarheid v. axiomastelsel bewijzen iii. Tegenslag: theorema van Gödel 1.2. De crisis in de analyse en de verzamelingenleer a. Analyse opbouwen op de rekenkunde i. Vragen i.v.m. eigenschappen v. oneindige verzamelingen ii. Vragen i.v.m. nauwkeurige definitie v/h getalbegrip b. Totale wiskunde vanuit verzamelingenleer opbouwen c. Paradoxen in verzamelingenleer ( paradox van Russell ) 1.3. De moderne logica als grondslag voor de wiskunde 2. De natuurwetenschappen p Natuurkunde: 3 ontwikkelingen a. Mechanistisch determinisme b. Thermodynamica: de energieleer c. Elektriciteit vs. magnetisme d. Omwentelingen in het natuurkundig denken e. Kwantummechanica f. Menselijk onvermogen (vgl. met Kant en Hume)

6 2.2. Scheikunde a. Flogistontheorie b. Scheikunde vs. industrie c. Doorbraken op theoretisch vlak d. Ontdekking v. DNA-structuur 2.3. Biologie: Charles Darwin 2.4. Geneeskunde 3. De cultuurwetenschappen p Wetenschap en godsdienst p. 247 H9: Filosofie in de negentiende eeuw 1. Arthur Schopenhauer ( ) p Biografie 1.2. De wereld als Wil en Voorstelling 1.3. De menselijke existentie 1.4. Verlossing uit de hel? 2. Het positivisme p Het positivisme van Auguste Comte Theorie: 3 stadia in geschiedenis v/d mensheid a. Theologisch stadium i. Fetisjistische fase ii. Polytheïstische fase iii. Monotheïstische fase b. Metafysisch stadium c. Positief stadium Classificatie v/d wetenschappen Sociologie Godsdienst v/d mensheid 2.2. Brits positivisme John Stuart Mill (19 de E.) a. Psychologie = basiswetenschap b. Paternalisme c. Gelijkberechtiging man vrouw Jeremy Bentham (18-19 de E.) Herbert Spencer (19 de E.) 3. Relativisme p Relativisme op cognitief vlak Relativisme op ethisch vlak a. Historisch relativisme b. Cultureel relativisme c. Sociologisch relativisme d. Psychologisch relativisme (of psychologisme) 4.3. Vitalisme, Bergson, Driesch p. 276 a. Henri Bergson b. Hans Driesch 5. Wetenschap en ethica. Friedrich Nietzsche ( ) p Afbraak a. God is dood b. Natuurwetenschappen: Darwin + Copernicus c. Dualisme onmogelijk d. Nihilisme e. Oorsprong: vertrouwen in de wetenschap

7 5.2. De positieve bijdrage a. Mens andere dieren b. Uitdaging: wil tot zelfbevestiging c. Reden 5.3. Invloed H10: De twintigste eeuw tot de golden sixties c. Ludwig Wittgenstein ( ) p. 291 Conclusies (1) 2 soorten oordelen: analytische synthetische (2) Onderzoek betekenis/waarheid v. oordeel: laatste stap = tonen v. naam/toestand (3) 3 Soorten uitspraken: i. Onzinnige uitspraken: combinatie v. namen die niet naar dingen verwijzen, die niet getoond kunnen w. ii. (= schijnoordeel ) Zinledige uitspraken: geen empirische betekenis, want: altijd waar of altijd vals iii. Zinvolle uitspraken: wel empirische betekenis, want: verwijzen naar (mogelijke) toestand, kunnen waar of vals zijn (4) Alles wat gedacht kan worden, kan duidelijk (!) gezegd worden (5) Relatie tussen zinnen/toestanden ( namen/dingen) kan alleen getoond w. (6) Wereld = waarover men helder kan spreken ( waarover men niet kan spreken: behoort niet tot feitelijke, kenbare wereld) (7) Werk = zelf onzinnig a. De tweede Wittgenstein p. 313 (1) Inleiding (2) Afbraak van de Tractatus (3) Nieuwe opvatting over taal (4) Filosofie als taalanalyse 2.4. Existentialisme en Sartre p. 337 a. Inleiding: invloeden v. Hegel, Kierkegaard, Nietzsche b. Problematiek: contradictie (universaliteit vs. particulariteit) (1) Cognitieve: universaliteit vs. emotionele/praktische: individualiteit (2) Tegen cognitief statuut v/d praxis (3) Aanval op het objectieve denken (4) Voornaamste thema s i. Mens = als enige met zichzelf bezig ii. Bestaan/ existeren = actieve bezigheid iii. Mens = absoluut vrij, zelfbepalend c. Jean-Paul Sartre ( ) H11: Filosofie in de tweede helft van de twintigste en het begin van de eenentwintigste eeuw 1. Wijsbegeerte en maatschappijkritiek p Algemene beschouwingen a. Antinomieën i. Cognitieve vs. emotief-praktische instelling ii. Theoretische kennis vs. maatschappijordening b. Filosofische problematiek i. De Verlichting: rationele maatschappijontwerpen ii. Nu: laisser aller + invloed v/d moderne technologie iii. Verlichtingsideaal vs. realiteit

8 1.2. Negatieve dialectiek. De school van Frankfurt a. Theodor W. Adorno ( ) b. Herbert Marcuse ( ) i. Paradox: rationele bijdrage = verhoogde irrationaliteit ii. One-Dimensional Man: idealen w. opgedrongen door het systeem iii. Manipulatie tot gelukkig beuwstzijn iv. Concrete invloed 4. Milieu- en dierenrechtenfilosofie p Inleiding a. Milieufilosofie als oorzakenanalyse i. Idealistische benaderingen ii. Socio-economische benaderingen b. Milieufilosofie als nieuwe ethiek 4.2. Dierenethiek: Singer/utilitarisme, kantiaanse visie 5. Bio-ethiek p Inleiding a. Definitie b. Ontstaan c. Achtergronden i. Ontdekkingen op vlak v. levenswetenschappen (wet.lijk + technisch) ii. Contraceptie/geboorteregeling: mentaliteitsverandering iii. Experimenteren op mensen: Neurenbergcode iv. Ontstaan v. verbruikers- en patiëntenverenigingen v. Inleiding? d. Algemene aanpak van de bio-ethische problemen i. Inleiding: ethiek i/h algemeen ii. Ethiek = altijd gebaseerd op concrete noden 5.2. Bio-ethiek als toegepaste ethiek a. Ethische implicaties van de reproductietechnieken i. Reproductieve controle & ii. Ethische gevolgen iii. Standpunt v/h Vaticaan iv. Statuut v/d embryo en foetus b. Ingrepen in het biologisch erfgoed i. Watson en Crick: ontdekking DNA-structuur ii. Genetic screening/testing iii. In veel wijsheid is veel verdriet c. Manipulatie van het genoom i. Correctie vs. optimalisering ii. Somatische gentherapie iii. Kiemlijntherapie iv. Toepassing op bacteriën/planten/dieren d. Omgaan met de dood i. Nood aan nieuwe definitie ii. Euthanasie a. Enkel recht v. God (eventueel de maatschappij) b. Taak v. arts: leven in stand houden c. Risico op misbruik