058_BE. Jong, fit, gezond en dement
|
|
- Sylvia Bauwens
- 8 jaren geleden
- Aantal bezoeken:
Transcriptie
1 Jong, fit, gezond en dement Dementie wordt vaak gezien als een ouderdomsziekte. Dat klopt meestal wel, maar er zijn ook patiënten bij wie de eerste symptomen al optreden voor ze 65 zijn. Zij krijgen vaak gedragsproblemen vóórdat hun geheugen het laat afweten, en dat zorgt ervoor dat de diagnose lang op zich laat wachten. Wereldwijd hebben naar schatting 28 miljoen mensen last van dementie en experts zijn het erover eens dat dat aantal tegen 2050 wellicht stijgt tot 114 miljoen. Dat heeft met de toenemende vergrijzing te maken naar schatting een van de vier 85-jarigen heeft dementie, bij 75-jarigen is dat 7 procent. Over dementie op jonge leeftijd, waarbij de eerste symptomen optreden vóór de leeftijd van 65, zijn de cijfers minder duidelijk. Britse en Japanse studies komen uit op ongeveer 54 patiënten per tot 65-jarigen; Finse onderzoekers tellen 260 jongdementerenden op plussers, vertelt Deliane van Vliet van de Universiteit Maastricht. Dat komt voor Nederland neer op tot patiënten, wat wel een heel uiteenlopend aantal is. Volgens Christine Van Broeckhoven (Universiteit Antwerpen) zijn alle cijfers over dementie op jonge leeftijd nattevingerwerk. Van Broekhoven is hoogleraar Moleculaire Biologie en Genetica van Neurodegeneratieve Hersenziekten. Uit studies, zoals die van mijn onderzoeksgroep, waarbij onderzoekers al meer van 25 jaar materiaal en informatie verzamelen over patiënten, kan je afleiden dat 1 op de 10 dementiepatiënten jonger is dan 65. Je zou die cijfers kunnen extrapoleren en zeggen dat de groep van jongdementerenden ongeveer overeenkomt met 10 procent van het totale aantal patiënten met dementie, en dan kom je voor België uit op à jonge patiënten. Maar dat blijft een schatting en bovendien is dat waarschijnlijk zelfs een onderschatting van het probleem. Wat je wel kan stellen is dat er geen wetenschappelijke indicatie is dat het aantal jonge patiënten met dementie toeneemt. Er zijn wel steeds betere diagnoses, waardoor de groep steeds beter in kaart wordt gebracht. Uitblijvende diagnose Dementie op jonge leeftijd verloopt anders dan ouderdomsdementie. Dat blijkt onder meer uit een studie bij 215 jonge mensen met dementie en hun partners, die Van Vliet uitvoerde in samenwerking met de Radboud Universiteit in Nijmegen, de Vrije Universiteit in Amsterdam en zorgaanbieder Florence in Den Haag. De patiënten moesten bij aanvang een korte geheugentaak uitvoeren en werden nadien, net als hun partners, geïnterviewd over hun zorgbehoeften. Daarnaast werden hun gedragsproblemen en hun ziekte-inzicht in kaart gebracht. Deze procedure werd over twee jaar om de zes maanden herhaald. De onderzoekers vergeleken de resultaten nadien met een groep oudere patiënten met dementie. Bij jonge patiënten bleek de diagnose langer op zich te laten wachten dan bij ouderen. Tussen de eerste symptomen en het moment waarop de arts voor het eerst dementie in het medische dossier vermeldde wat bij de jongere groep gemiddeld rond hun 59ste gebeurde en bij de ouderen rond hun 79ste zat er bij jonge mensen gemiddeld 4,4 jaar, terwijl dat bij oudere patiënten gemiddeld maar 2,8 jaar duurde. Van Broeckhoven beaamt dat de diagnose bij jongdementerenden vaak langer uitblijft, maar ze wil de cijfers van Van Vliet toch nuanceren. De cijfers die zij geeft, zijn een gemiddelde, want ze hangen sterk af van de vorm van dementie die je bekijkt. Er is namelijk een essentieel verschil tussen alzheimerdementie het afsterven van hersencellen waarbij het geheugen aangetast wordt en frontaalkwabdementie ook een vorm van neurodegeneratie, maar die uit zich vooral in veranderingen in het gedrag en de persoonlijkheid van de patiënten. Vooral bij patiënten met frontaalkwabdementie zie je dat de diagnose vaak veel langer op zich laat wachten omdat niemand zo vroeg aan dementie denkt. Deze patiënten komen vaak in de psychiatrie
2 terecht of krijgen helemaal geen diagnose. Dat komt omdat alzheimerdementie al veel langer bekend is dan frontaalkwabdementie en er ook qua diagnostiek veel meer vooruitgang is geboekt voor alzheimerdementie. We weten pas sinds kort dat frontaalkwabdementie veel vaker voorkomt bij jonge patiënten dan bij oudere en dat ze vaker ook in familiaal verband optreedt. Dit wordt in mijn proefschrift ook beschreven, voegt Van Vliet daar nog aan toe. Bij jonge mensen met de ziekte van Alzheimer duurde de diagnose gemiddeld 4,2 jaar en bij mensen met frontaalkwabdementie 6,4 jaar. Deze groep was echter veel kleiner (29 personen) dan de groep met alzheimer (139 personen). Burn-out Uit Van Vliets onderzoek kwam ook naar voren dat 45 procent van de patiënten een verkeerde diagnose kreeg, zoals burn-out, depressie of stress. Dat is te begrijpen, omdat de symptomen van dementie en depressie elkaar gedeeltelijk overlappen, vertelt ze. Bij subtiele veranderingen in het gedrag en de persoonlijkheid van jonge, fitte en gezonde mensen wordt niet snel aan dementie gedacht. Dementie wordt vooral met geheugenproblemen geassocieerd en daarom is het bij mensen met frontaalkwabdementie, van wie het geheugen nog relatief goed blijft werken, moeilijker om dementie te herkennen. De symptomen van frontaalkwabdementie apathie, prikkelbaarheid, onrust, afstandelijkheid in hun relaties en eetproblemen lijken eerder met psychische problemen te worden geassocieerd. Deze patiënten kregen vaak een behandeling voor deze aandoeningen voordat duidelijk werd dat ze aan dementie leden. Maar ook de patiënten zelf maken het soms moeilijk om een diagnose te stellen, omdat ze ontkennen dat er iets aan de hand is of weigeren om hulp te zoeken. Vaak vertellen ze thuis niets over de problemen die ze op het werk ondervinden. Pas als hun partners opmerken dat ze bijvoorbeeld in conflict komen met collega s, of als ze hun job verliezen, zien ze hun vermoeden bevestigd en zochten ze hulp. Maar ook dan werd eerder aan een burn-out of depressie gedacht, omdat men de symptomen vaak zag als een gevolg van het ontslag. Daarbij komt nog dat dementie bij jongeren aan een grotere rist oorzaken te wijten kan zijn dan bij ouderen. De meest voorkomende oorzaak van dementie is zowel bij jongeren als bij ouderen de ziekte van Alzheimer, vertelt Van Vliet. Maar er zijn ook andere oorzaken en die komen bij jongeren opvallend vaker voor. Zo is er niet alleen vaker sprake van frontaalkwabdementie, maar komen ook metabole oorzaken (zoals vitaminetekorten, onbehandelde diabetes, bepaalde schildklieraandoeningen en nierfalen) eerder voor op jonge leeftijd, en duikt vaker secundaire dementie op, waarbij de dementie het gevolg is van alcoholmisbruik, het syndroom van Down of een traumatisch hersenletsel. Bij een groep jonge patiënten is een genetische afwijking de primaire oorzaak van dementie, aldus Van Broeckhoven. En die groep kan met een genetische diagnostiek wel makkelijk worden geïdentificeerd. Beter inzicht Dat jongere mensen met de ziekte van Alzheimer dus de vaakst voorkomende vorm van dementie een aanzienlijk beter inzicht hebben in hun cognitieve stoornissen dan ouderen, hebben ze volgens Van Vliet te danken aan de hogere mentale eisen die hun omgeving hen stelt, waardoor ze zich beter bewust zijn van hun beperkingen. Van Broeckhoven vindt dat nogal logisch: Jonge patiënten staan met hun twee voeten middenin het leven: ze werken nog, hebben vaak een gezin met kleine kinderen, ze zijn sociaal actief, hebben hobby s, en bovendien kennen zij een snellere progressie van de ziekte (zie ook De (niet zo) theoretische grens van 65 ). Logisch dus dat zij veel harder geconfronteerd worden met de gevolgen van hun aandoening dan 65-plussers. Senioren verwachten bovendien dat ze een hele reeks ouderdomskwaaltjes zullen krijgen, want vanaf een bepaalde leeftijd wordt iedereen geconfronteerd met vergeetachtigheid (zie Vergeetachtig? Of dement? ), dus het duurt bij hen uiteraard wat langer vóór ze door hebben dat er meer
3 aan de hand is dan gewone ouderdomsvergeetachtigheid en dat er sprake is van een dementieproces. Maar er is ook goed nieuws. Doordat jonge patiënten met dementie dubbel zo vaak een intact ziekte-inzicht hebben dan ouderen, zijn ze meestal ook meer gemotiveerd om behandeld te worden en kunnen ze een behandeling ook beter volhouden. Daardoor slaan sommige behandelingen en begeleidingen in deze groep wellicht beter aan. Dat gaat dan uiteraard niet over medicijnen, maar over cognitieve training en psychologische ondersteuning, legt Van Vliet uit. Patiënten die een beter ziekte-inzicht hebben, kunnen mogelijk ook beter hun beperkingen herkennen en daardoor beter met hun aandoening omgaan. Helpt gezond leven tegen dementie? Er zijn geen duidelijke wetenschappelijke bewijzen dat een gezonde levensstijl dementie kan voorkomen, vertelt alzheimer- expert Christine Van Broeckhoven. Maar het heeft wel invloed op de bloedvaten.onze hersenen gebruiken ongeveer een vierde van de energie van ons lichaam, en ze doen dat via onze bloedvaten. Vandaar dat men zegt dat wat goed is voor het hart, ook goed is voor de hersenen. Gezond eten, genoeg bewegen en mentaal actief zijn is dus belangrijk, maar ook omgevingsfactoren spelen een rol, zoals chemische vervuiling of foutieve of overmedicatie. Verouderen is een heel langzaam proces dat veel vroeger begint dan wat wij de zichtbare veroudering noemen. Het volstaat dus niet om pas op je 65ste vegetarisch te worden, te gaan sporten, te stoppen met roken, minder alcohol te drinken en nog snel een diploma te halen. Hoe sterk je levensstijl een invloed heeft op dementie heeft ook te maken met de leeftijd waarop de aandoening begint. Hoe ouder de patiënt, hoe meer het helpt, vertelt Van Broeckhoven. Ik ben zelf mijn loopbaan begonnen met het onderzoek van twee alzheimerfamilies waarbij de gemiddelde aanvangsleeftijd van de ziekte 35 jaar was. De patiënten overleden rond hun 42 ste. In dergelijke gevallen heeft dat soort factoren heel weinig invloed op hun risico en op de progressie van de ziekte. Bovendien zijn de echt jonge patiënten vaak genetisch belast, wat betekent dat ze een erfelijke fout hebben en het bijna 100 procent zeker is dat ze de ziekte zullen ontwikkelen. De (niet zo) theoretische grens van 65 We hebben het over dementie op jonge leeftijd als patiënten hun eerste symptomen krijgen voor hun 65ste. Dat is natuurlijk een theoretische grens, vertelt expert Christine Van Broeckhoven. Die grens wordt onder andere gebruikt door demografen om bijvoorbeeld de vergrijzing in kaart te brengen, of door ons om een onderscheid te maken tussen jongdementie en ouderdomsdementie. Toch is het duidelijk dat de effecten van het verouderen heel goed zichtbaar worden vanaf de leeftijd van 60 à 65 en ook het aantal dementiepatiënten dan fors begint te stijgen. Dus er zit wel voor een stuk biologie achter. Daarbij komt nog dat er een groot verschil is tussen het ziekteproces van dementie op jonge leeftijd en dat van dementie op latere leeftijd. Mensen met jongdementie krijgen dementie in jonge hersenen die nog niet begonnen zijn aan het verouderingsproces. Terwijl bij ouderdomspatiënten ook de verouderende biologie van de hersenen meespeelt in de manier waarop de ziekte tot uiting komt en in de progressie van de ziekte. Zeker bij 80-plussers is er het effect van ouderdomskwalen zoals het verouderen van de bloedvaten en een hogere bloeddruk. Bij jonge patiënten zou je kunnen spreken van een zuiverder ziekteproces in een nietverouderende omgeving. Typisch voor jongere patiënten is de snellere progressie van de ziekte. De levensverwachting van jonge dementiepatiënten is 6 jaar, die van oudere patiënten 7 jaar, vertelt Van Broeckhoven. Dat lijkt niet zover
4 uiteen te liggen, maar terwijl de levensverwachting bij oudere patiënten kan variëren van 2 tot 25 jaar, is dat bij jongere patiënten 1 tot 11 jaar. Dat wijst erop dat ze veel sneller door het ziekteproces gaan. We vermoeden dat die snellere progressie wordt veroorzaakt door een aantal factoren die niet aanwezig zijn bij ouderdomspatiënten. Vergeetachtig? Of dement? De gemiddelde leeftijd waarop dementie op jonge leeftijd wordt vastgesteld, is 59, een leeftijd waarop gewone ouderdomsvergeetachtigheid ook vaak de kop opsteekt. Gelukkig hoeft niet iedereen die al eens vergeet waar hij zijn gsm heeft gelaten of wat hij nu weer in de kelder ging halen, zich zorgen te maken. Ouderdomsvergeetachtigheid kent iedereen, vertelt alzheimerexpert Christine Van Broeckhoven. Het is heel subtiel en is het gevolg van de veroudering van de hersenen. Ik noem dat graag de rimpelende veroudering van de grijze massa, omdat mensen zeer goed het rimpelen van de huid kennen en het vergrijzen van het haar en daar oudere mensen aan herkennen. Dat verouderen van de hersenen heeft als gevolg dat je meer hersencellen verliest en dat je verstandelijk functioneren het gebruik van informatie en kennis vertraagt. Maar dat is iets waar je perfect mee kan leven en wat je ook verwacht. De ziekte van Alzheimer kent een heel ander verloop. Het alzheimerproces is een teruggang in de tijd, vertelt Van Broeckhoven. Eerst verlies je je werkgeheugen, dat is wat je gebruikt om dagelijks te functioneren, bijvoorbeeld om te weten wanneer het ochtend, middag en avond is. Daarna wordt je kortetermijngeheugen aangetast. Dat betekent dat je geen nieuw geheugen meer aanmaakt, waardoor je dezelfde vraag tien keer opnieuw stelt, of opnieuw begint te eten als je pas van tafel bent. Daarna gaat het proces nog verder achteruit, waarbij je vergeet wat je het recentst hebt geleerd, omdat dat minder goed zit opgeslagen in de hersenen. De herinneringen aan de kindertijd blijven het langst bewaard. Vandaar dat men vroeger van iemand die dement werd, zei dat hij kinds werd. Wie gewoon vergeetachtig is, heeft genoeg aan een hint om zich weer te herinneren waar hij mee bezig was, voegt Deliane van Vliet (Universiteit Maastricht) daaraan toe. Bij de ziekte van Alzheimer ligt dat anders. Patiënten vergeten wat ze recent hebben gedaan en kunnen zich daar achteraf niets meer van herinneren, zelfs niet als iemand hen daaraan herinnert. Jonge mensen die de ziekte van Alzheimer krijgen, beginnen in principe ook met geheugenproblemen, maar de progressie van de ziekte gaat bij hen veel sneller dan bij oudere patiënten, besluit Van Broeckhoven. De langzame periode voorafgaand aan het dementieproces slaan zij bij wijze van spreken over, waardoor ze veel sneller achteruitgaan. Bij jonge patiënten met frontaalkwabdementie na de ziekte van Alzheimer de tweede oorzaak van dementie op jonge leeftijd gaat het volledig anders. Zij vertonen in het begin van de aandoening vooral gedragsproblemen en kunnen daar pas in een latere ziektefase ook een geheugenprobleem bij krijgen.
5 The content of this article does not reflect the official opinion of the European Union. Responsibility for the information and views expressed therein lies entirely with the author(s).
Stand van het Onderzoek naar Dementie en Alzheimer
Stand van het Onderzoek naar Dementie en Alzheimer Christine Van Broeckhoven Neurodegeneratieve Hersenziekten Groep, Department Moleculaire Genetica, VIB, Laboratorium voor Neurogenetica, Instituut Born-Bunge,
Nadere informatieOnderzoeksgroep Neurodegeneratieve Hersenziekten
WETENSCHAPPELIJK ONDERZOEK NAAR DE ROL VAN GENETICA IN JONGDEMENTIE: FAMILIES, MUTATIES EN GENETISCHE TESTEN. Christine Van Broeckhoven Neurodegeneratieve Hersenziekten Groep, Department Moleculaire Genetica,
Nadere informatieDEMENTIE EN HET GENETISCH ONDERZOEK
DEMENTIE EN HET GENETISCH ONDERZOEK Prof. Dr. Julie van der Zee, PhD Neurodegeneratieve Hersenziekten Groep, Department Moleculaire Genetica, VIB, Laboratorium Neurogenetica, Instituut Born Bunge, Universiteit
Nadere informatieEEG tijdens geheugenactivatie een onderzoek naar vroege hersenveranderingen bij de ziekte van Alzheimer en de ziekte van Huntington
EEG tijdens geheugenactivatie een onderzoek naar vroege hersenveranderingen bij de ziekte van Alzheimer en de ziekte van Huntington In Nederland wordt het aantal patiënten met dementie geschat op meer
Nadere informatieDEMENTIE: HOEVER STAAT HET ONDERZOEK? Christine Van Broeckhoven. 2012-10-23 Lezing Davidsfonds Boom- Niel. Prof. Dr. Christine Van Broeckhoven PhD DSc
DEMENTIE: HOEVER STAAT HET ONDERZOEK? Christine Van Broeckhoven Neurodegeneratieve Hersenziekten Groep, Department Moleculaire Genetica, VIB, Laboratorium voor Neurogenetica, Instituut Born Bunge, Universiteit
Nadere informatieWat is dementie? Radboud universitair medisch centrum
Wat is dementie? Bij de diagnostiek en behandeling van mensen met dementie werkt het Jeroen Bosch Ziekenhuis nauw samen met het Radboud Alzheimer Centrum in het Radboudumc te Nijmegen. We wisselen voortdurend
Nadere informatieVerschil tussen Alzheimer en dementie
Inhoudsopgave Verschil tussen Alzheimer en Dementie blz. 1 De fasen van Dementie blz. 2 Verschijnselen van Dementie blz. 3 Verschil tussen gezond en dementerend, waardoor? Blz. 4 Benaderingswijze blz.
Nadere informatieALZHEIMER DEMENTIE: EEN GENETISCH INZICHT IN DE BIOLOGIE VAN DE ZIEKTE
ALZHEIMER DEMENTIE: EEN GENETISCH INZICHT IN DE BIOLOGIE VAN DE ZIEKTE Prof. Dr. Christine Van Broeckhoven PhD DSc Neurodegeneratieve Hersenziekten Groep, Departement voor Moleculaire Genetica, VIB, Laboratorium
Nadere informatieU Hasselt 2015-01-22. Neurodegeneratieve Hersenziekten: een wetenschappelijke benadering. Inhoud Lezing
Neurodegeneratieve Hersenziekten: een wetenschappelijke benadering. Christine Van Broeckhoven Neurodegeneratieve Hersenziekten Groep, Department Moleculaire Genetica, VIB, Laboratorium voor Neurogenetica,
Nadere informatieWIJZER OVER GEHEUGEN. over hersenen, vergeten & dementie GEORGIE DOM
WIJZER OVER GEHEUGEN over hersenen, vergeten & dementie GEORGIE DOM Wijzer over geheugen GEORGIE DOM WIJZER OVER GEHEUGEN 1 e druk, september 2013 2013 Consumentenbond en Alzheimer Nederland Auteursrechten
Nadere informatieDementie. Havenziekenhuis
Dementie Uw arts heeft met u en uw naasten besproken dat er (waarschijnlijk) sprake is van dementie. Mogelijk bent u hiervan geschrokken. Het kan ook zijn dat u of uw omgeving hier al op voorbereid was.
Nadere informatieDementie. Ilse Masselis regionaal expertisecentrum dementie Sophia Kortrijk
Dementie Ilse Masselis regionaal expertisecentrum dementie Sophia Kortrijk Expertisecentra dementie Vlaanderen Visie Het Expertisecentrum Dementie Vlaanderen en de negen regionale expertisecentra dementie
Nadere informatieFunc/onele achteruitgang
Veroudering Vergeetach/gheid Func/onele achteruitgang DEMENTIE Leeftijdsafhankelijk geheugenverlies 0 Lee?ijd 30 35 40 45 50 55 60 65 70 75 80 85 % Geheugen - 5-10 - 15-20 - 25 Leeftijdsafhankelijk
Nadere informatieGeorgie Dom. Greep op uw geheugen. Zo blijft u scherp
Georgie Dom Greep op uw geheugen Zo blijft u scherp 1 e druk, juli 2010 Copyright 2010 Consumentenbond, Den Haag Auteursrechten op tekst, tabellen en illustraties voorbehouden Inlichtingen Consumentenbond
Nadere informatieCover Page. The handle holds various files of this Leiden University dissertation
Cover Page The handle http://hdl.handle.net/1887/39720 holds various files of this Leiden University dissertation Author: Hafkemeijer, Anne Title: Brain networks in aging and dementia Issue Date: 2016-05-26
Nadere informatieVerschil tussen Alzheimer en Dementie
Verschil tussen Alzheimer en Dementie Vaak wordt de vraag gesteld wat precies het verschil is tussen dementie en Alzheimer. Kort gezegd is dementie een verzamelnaam voor een aantal verschijnselen. Deze
Nadere informatieWat is precies bloeddruk en waarom is een gezonde bloeddruk belangrijk?
Wat is precies bloeddruk en waarom is een gezonde bloeddruk belangrijk? Uit onderzoek blijkt dat veel Nederlanders niet weten hoe het precies zit. In dit dossier staan alle ins- en outs over bloeddruk,
Nadere informatieDepressie. Informatiefolder voor zorgteam. Zorgprogramma Doen bij Depressie UKON. Versie 2013-oktober
Depressie Informatiefolder voor zorgteam Zorgprogramma Doen bij Depressie Inleiding Deze folder is bedoeld voor afdelingsmedewerkers die betrokken zijn bij de zorg voor een cliënt bij wie een depressie
Nadere informatieDienst geriatrie Dementie. Informatiebrochure voor de patiënt en de familie
Dienst geriatrie Dementie Informatiebrochure voor de patiënt en de familie WAT IS DEMENTIE? Dementie is een hersenaandoening, geen normaal hersenverouderingsproces. Het is een geleidelijk evoluerende,
Nadere informatie100-plus onderzoek: wel oud maar niet dement. informatiefolder
100-plus onderzoek: wel oud maar niet dement informatiefolder 1 Juist u, de 100-plusser die niet dement is Bent u ouder dan 100 jaar en helemaal helder, of kent u misschien iemand voor wie dit opgaat?
Nadere informatieInformatiebijeenkomst. Dementie
Informatiebijeenkomst Dementie KBO Bergeijk - November 2016 Kristien Jansen, Specialist Ouderengeneeskunde Ellen Rozel, GZ-psycholoog Valkenhof Vergeetachtigheid is niet altijd een teken van dementie!
Nadere informatieDepressie bij verpleeghuiscliënten
Doen bij Depressie zorgprogramma Informatiefolder voor cliënt en naasten Depressie bij verpleeghuiscliënten Folder 3 Inleiding Deze folder bevat informatie over de klachten die bij een depressie horen
Nadere informatieDe tijd van je leven
De tijd van je leven Dementie Het verschil tussen dementie en alzheimer. Dementie is een verzamelnaam voor een aantal verschijnselen, die verschijnselen worden veroorzaakt door een ziekte. Er zijn ruim
Nadere informatieDementie is een van de ingewikkeldste en meest ingrijpende
Inleiding Dementie is een van de ingewikkeldste en meest ingrijpende ziektes. Dementie uit zich bij iedereen anders. Dit komt mede doordat dementie altijd een combinatie is van geheugenproblematiek, gedrags-
Nadere informatieDepressieve symptomen bij verpleeghuiscliënten
Doen bij Depressie zorgprogramma Informatiefolder voor afdelingsmedewerkers Depressieve symptomen bij verpleeghuiscliënten Folder 2 Inleiding Deze folder is bedoeld voor afdelingsmedewerkers die betrokken
Nadere informatieDEMENTIE. Stadia en symptomen van dementie. Er zijn drie hoofdstadia van dementie.
DEMENTIE De term dementie beschrijft een verzameling symptomen waaronder, in de meeste gevallen, verlies van verstandelijk vermogen - het geheugen laat na, denken en redeneren wordt moeilijker. Als zodanig
Nadere informatieDepressie. Informatiefolder voor cliënt en naasten. Zorgprogramma Doen bij Depressie UKON. Versie 2013-oktober
Depressie Informatiefolder voor cliënt en naasten Zorgprogramma Doen bij Depressie Versie 2013-oktober Inleiding Deze folder bevat informatie over de klachten die bij een depressie horen en welke oorzaken
Nadere informatieBewegen Werkt OMGAAN MET DRUK DOOR MARIKE VAN KALKEN LEEFSTIJLCOACH
Bewegen Werkt OMGAAN MET DRUK DOOR MARIKE VAN KALKEN LEEFSTIJLCOACH STRESSLESS Improving Educators Resilience to Stress This project has been funded with support from the European Commission. This publication
Nadere informatieVerdwaald ben ik als mens! Wie zorgt er nu voor mij? t Was niet mijn eigen wens, maar mag ik er nog bij?
verdwaald in eigen leven infobrochure dementie Verdwaald ben ik als mens! Wie zorgt er nu voor mij? t Was niet mijn eigen wens, maar mag ik er nog bij? OCMW MERCHTEM WoonZorgCentrum Ter Stelten Hoe zou
Nadere informatieHoofdstuk 1 Milde geheugenproblemen
Hoofdstuk 1 Milde geheugenproblemen Meneer Ter Burg: Ik merkte al een tijdje dat mijn geheugen achteruitging. Maar je wilt het niet toegeven, hè? Mijn vrouw merkte het ook, zo bleek later. Op een gegeven
Nadere informatieWerkstuk Biologie Dementie
Werkstuk Biologie Dementie Werkstuk door een scholier 1045 woorden 22 december 2003 5,3 40 keer beoordeeld Vak Biologie Wat is dementie: Vanuit het Latijn vertaald betekent dementie letterlijk ontgeestelijk-zijn.
Nadere informatieDepressie bij ouderen
Depressie bij ouderen 2 Depressie bij ouderen komt vaak voor, maar is soms moeilijk te herkennen. Deze folder geeft informatie over de kenmerken en de behandeling van een depressie bij ouderen. Wat is
Nadere informatieDementie in een notendop
Achtergrondinformatie Dementie in een notendop Dit hoofdstuk is een bewerking van Steyaert, J. (2016). Dementie, de essentie. Antwerpen: Uitgeverij EPO. Dementie is geen eenduidige ziekte, maar een syndroom:
Nadere informatieNamen: Esmee Ensink, Anne Keukenkamp,Lianne van Dam,Claudia Leutscher
\ Namen: Esmee Ensink, Anne Keukenkamp,Lianne van Dam,Claudia Leutscher Blz. Verschillende fases van dementie 3 Wist je datjes 4 Wat wel en wat niet te doen bij mensen met dementie 5 Gedichten 6 Woordzoeker
Nadere informatieDoen bij Depressie Alzheimer café Maarheeze, 11 juni 2014. Dr. Roeslan Leontjevas
Doen bij Depressie Alzheimer café Maarheeze, 11 juni 2014 Dr. Roeslan Leontjevas Doen bij Depressie: effectief depressie aanpakken Dr. Roeslan Leontjevas - psycholoog - onderzoek aan Radboud Universitair
Nadere informatieNederlandse samenvatting
Nederlandse samenvatting In het promotieonderzoek dat wordt beschreven in dit proefschrift staat schade aan de bloedvaten bij dementie centraal. Voordat ik een samenvatting van de resultaten geef zal ik
Nadere informatieDemografische gegevens. Inhoud GENETISCHEBENADERING VAN ALZHEIMER DEMENTIE
GENETISCHEBENADERING VAN ALZHEIMER DEMENTIE Christine Van Broeckhoven Neurodegeneratieve Hersenziekten Groep, Department Moleculaire Genetica, VIB, Laboratorium voor Neurogenetica, Instituut Born-Bunge,
Nadere informatieNederlandse samenvatting proefschrift Renée Walhout. Veranderingen in de hersenen bij Amyotrofische Laterale Sclerose
Nederlandse samenvatting proefschrift Veranderingen in de hersenen bij Amyotrofische Laterale Sclerose Cerebral changes in Amyotrophic Lateral Sclerosis, 5 september 2017, UMC Utrecht Inleiding Amyotrofische
Nadere informatieDE ZIEKTE VAN ALZHEIMER ONTSTAAT MEESTAL SPONTAAN.
Aubaine tekstproef CAPS_ZVZO 24-09-10 15:29 Pagina 4 VOOR U LIGT EEN EXEMPLAAR VAN HOUVAST VOOR MENSEN DIE OP ZOEK ZIJN NAAR MEER INFORMATIE OVER DEMENTIE EN DE VOORZIENINGEN EN MOGELIJKHEDEN DIE IN ZEEUWS-VLAANDEREN
Nadere informatieOvermatig alcoholgebruik aanpakken RODER. met hulp in uw eigen huisartsenpraktijk. Januari 2014 ONDERDEEL VAN DE NOVADIC-KENTRON GROEP
Overmatig alcoholgebruik aanpakken met hulp in uw eigen huisartsenpraktijk RODER Januari 2014 ONDERDEEL VAN DE NOVADIC-KENTRON GROEP De belangrijke eerste stap... U heeft met uw huisarts gesproken over
Nadere informatieKenniscentrum Palliatieve Zorg Stichting Prisma
Kenniscentrum Palliatieve Zorg Stichting Prisma In deze presentatie Kenmerken van dementie Kenmerken van mensen met een verstandelijke beperking (VB) Kenmerken van dementie bij mensen met een VB Herkennen
Nadere informatieWelke fasen zijn er in Dementie? Blz. 2. Afb eeldingen van gezonde hersenen en een dementerende zorgvrager. Wat is het verschil? Blz.
Wat is het verschil tussen Dementie en Alzheimer? Blz. 1 Welke fasen zijn er in Dementie? Blz. 2 Wat zijn de verschijnselen bij de verschillende fasen? Blz. 3 Afb eeldingen van gezonde hersenen en een
Nadere informatieParkinson en neuropsychiatrie
Parkinson en neuropsychiatrie Rosalie van der Aa- Neuropsycholoog Altrecht Opbouw Onze Hersenen en Parkinson Neuropsychiatrie Adviezen Onze Hersenen en Parkinson de ziekte van Parkinson: 2 de neurodegeneratieve
Nadere informatieNederlandse Samenvatting
Nederlandse Samenvatting 99 Nederlandse Samenvatting Depressie is een veel voorkomend en ernstige psychiatrisch ziektebeeld. Depressie komt zowel bij ouderen als bij jong volwassenen voor. Ouderen en jongere
Nadere informatieDe mantelzorg DER LIEFDE
De mantelzorg DER LIEFDE Ongeveer 3,5 miljoen Nederlanders zorgen onbetaald en langdurig voor een chronisch zieke, gehandicapte of hulpbehoevende partner of familielid. Ook op de HAN zijn veel medewerkers
Nadere informatieAppendix. Nederlandstalige samenvatting (Dutch summary)
Appendix Nederlandstalige samenvatting (Dutch summary) 93 87 Inleiding Diabetes mellitus, kortweg diabetes, is een ziekte waar wereldwijd ongeveer 400 miljoen mensen aan lijden. Ook in Nederland komt de
Nadere informatieInhoud Dementie: Symptomen en vroegsignalering
Inhoud Dementie: Symptomen en vroegsignalering Marian Maaskant Stg. Pergamijn Universiteit Maastricht / GKC Rianne Meeusen Geestelijke Gezondheidszorg Eindhoven en De Kempen Marian Maaskant Casus Wat is
Nadere informatieU schrijft ook dat wij Belgen bang zijn voor elkaar. Hoezo?
Wablieft praat met Paul Verhaeghe De maatschappij maakt mensen ziek Materieel hebben we het nog nooit zo goed gehad. De meesten van ons hebben een inkomen, een dak boven ons hoofd Toch voelen veel mensen
Nadere informatieBijlage 3. Symptomen van de eerste orde
Bijlage 3 Symptomen van de eerste orde Stoornissen in het kortetermijngeheugen* De persoon met dementie onthoudt de recente gebeurtenissen niet meer, of beter: slaat de nieuwe indrukken steeds moeilijker
Nadere informatieInleiding. (leerlingbegeleider op een vmbo-school)
9 1 Inleiding Er was eens een meisje Zij klopte op mijn deur. Ik deed open en zij zei: Ik heb een eetprobleem. Kom binnen, zei ik, wat moedig dat je hier komt om hulp te vragen. Dat is de eerste stap.
Nadere informatieWij verzoeken u vriendelijk om bijgaande brief onder de aandacht te brengen b de fracties van de politieke partijen binnen uw gemeente.
Geachte heer, mevrouw, Wij verzoeken u vriendelijk om bijgaande brief onder de aandacht te brengen b de fracties van de politieke partijen binnen uw gemeente. Wilt u zo vriendelijk zijn om ons een ontvangst-
Nadere informatieCijfers over dementie
Cijfers over dementie Inleiding Door de demografische ontwikkelingen neemt het aantal mensen met dementie de komende decennia sterk toe. Mensen worden steeds ouder en er komen meer ouderen. Omdat dementie
Nadere informatieFXTAS een neurologische aandoening in verband met fragiele X. Informatie voor mensen met de fragiele X premutatie, behandelaars en andere betrokkenen
FXTAS een neurologische aandoening in verband met fragiele X Informatie voor mensen met de fragiele X premutatie, behandelaars en andere betrokkenen Een uitgave van de Fragiele X Vereniging Nederland Wat
Nadere informatieNeuropsychologie en neuropsychologisch onderzoek
Neuropsychologie en neuropsychologisch onderzoek Inleiding Neuropsychologie is het vakgebied dat de relatie bestudeert tussen gedrag en de werking van de hersenen. De neuropsycholoog stelt met een psychologisch
Nadere informatieSPANkracht Zinvolle activiteiten voor jonge mensen met dementie
SPANkracht Zinvolle activiteiten voor jonge mensen met dementie Brabantse Inspiratie en Kennisdag 5 november 2015 Deliane van Vliet Ben Janssen Inhoud Doelgroep jonge mensen met dementie Ontwikkeling Spankracht-pakket
Nadere informatieVerslaving. Deze folder is voor doven en slechthorenden die meer willen weten over verslaving. Als iemand niet meer zonder... kan
ggz voor doven & slechthorenden Verslaving Als iemand niet meer zonder... kan Deze folder is voor doven en slechthorenden die meer willen weten over verslaving Herkent u dit? Veel mensen gebruiken soms
Nadere informatieOpbouw praatje. Wat is dementie? Vormen van dementie Diagnose dementie Behandeling van dementie De verloop van dementie Conclusie
DEMENTIE Opbouw praatje Wat is dementie? Vormen van dementie Diagnose dementie Behandeling van dementie De verloop van dementie Conclusie Definitie dementie Dementie is een syndromale diagnose, een ziekte
Nadere informatieEen mens met dementie is een persoon met wensen, gevoelens en voorkeuren. En geen dode geest in een nog levend lichaam. Met deze presentatie willen
1 Een mens met dementie is een persoon met wensen, gevoelens en voorkeuren. En geen dode geest in een nog levend lichaam. Met deze presentatie willen we de clichés omtrent dementie bijstellen. Het beeld
Nadere informatiePalliatieve zorg en Dementie verbinden. Jet van Esch Specialist ouderengeneeskunde
Palliatieve zorg en Dementie verbinden Jet van Esch Specialist ouderengeneeskunde Kennistoets Dementie kan alleen sluipend ontstaan ja/nee Bij dementie is ook het gevoel aangetast ja/nee Palliatieve zorg
Nadere informatieKetenzorg dementie. Ketenzorg dementie in Zoetermeer
Ketenzorg dementie Wat is dementie? Dementie is niet één bepaalde aandoening, maar een ziektebeeld (syndroom) waarvan meer dan 60 oorzaken bekend zijn. Kenmerkend voor dit ziektebeeld is een combinatie
Nadere informatieAngststoornissen. Verzekeringsgeneeskundig protocol
Angststoornissen Verzekeringsgeneeskundig protocol Epidemiologie I De jaarprevalentie voor psychische stoornissen onder de beroepsbevolking in Nederland wordt geschat op: 1. 5-10% 2. 10-15% 15% 3. 15-20%
Nadere informatiede ziekte van Alzheimer
Wanneer het geheugen ons in de steek laat de ziekte van Alzheimer Prof. Dr. Sebastiaan Engelborghs Afdeling Neurologie en Geheugenkliniek ZNA-Middelheim & ZNA-Hoge Beuken Referentiecentrum voor Biologische
Nadere informatieBeschermende factoren voor dementie
Beschermende factoren voor dementie Pieter Jelle Visser, arts-onderzoeker EMIF-AD 90+ study Onderdeel Europese studie naar ontstaan ziekte van Alzheimer European Medical information framework for Alzheimer
Nadere informatieGefeliciteerd, je bent 50!
Gefeliciteerd, je bent 50! 16 17 50+ man Hoera, je bent 50! Mannen van middelbare leeftijd zijn begerenswaardig en sexy. Dus tel uit je winst nu je vijftig bent! De moderne man van vijftig is niet de oude
Nadere informatieStoornis in praktisch handelen. Dit bemoeilijkt de uitvoering van bijvoorbeeld koken, autorijden of hobby s.
Dementie 2 Dementie in de Nederlandse bevolking Dementie is een aandoening die vooral ouderen treft, maar het kan ook voorkomen op jongere leeftijd. In Nederland zijn er naar schatting ongeveer 300.000
Nadere informatieWat betekent de diagnose van PKU voor mijn kind en het gezin?
Wat betekent de diagnose van PKU voor mijn kind en het gezin? Uw gevoelens Stap voor stap Ervaringen delen Teamwerk PKU uitleggen aan anderen Kan ik nog meer kinderen krijgen? PKU behandelen: de rol van
Nadere informatieHet belang van Levensverhalen bij Dementie
Het belang van Levensverhalen bij Dementie 24 februari 2015 Inge van Rooij (coördinerend begeleider, Lunet zorg) Willem Lemmens (gedragsdeskundige, Lunet zorg) Ouder worden! Veroudering = Levensloop! Mensen
Nadere informatieGeheugenklachten als bijwerking van Electroconvulsieve Therapie (ECT)
Geheugenklachten als bijwerking van Electroconvulsieve Therapie (ECT) Informatie voor patiënten en hun naaste(n) Samenvatting van de informatie in de folder Patiënten die een electroconvulsieve therapie
Nadere informatieMedischwetenschappelijk. onderzoek. Algemene informatie voor de proefpersoon
Medischwetenschappelijk onderzoek Algemene informatie voor de proefpersoon Inhoud Inleiding 5 Medisch-wetenschappelijk onderzoek 6 Wat is medisch-wetenschappelijk onderzoek? Wat zijn proefpersonen? Wie
Nadere informatie1. Ouder en beter Inleiding
1. Ouder en beter Inleiding Wat kan er fascinerender zijn dan ons brein? Het produceert de meest fantastische gedachten. Alles wat we weten over werelden zo ver weg als andere zonnestelsels of zo klein
Nadere informatieGenen, de omgeving en activiteiten
Wetenschappelijk nieuws over de Ziekte van Huntington. In eenvoudige taal. Geschreven door wetenschappers. Voor de hele ZvH gemeenschap. Een actieve levensstijl kan verschil uitmaken bij ZvH symptomen
Nadere informatieDementie op jonge leeftijd. Jong dementerend. probleemschets. Jong dementerend. Waarom onderkenning groep jong dementerenden belangrijk?
Dementie op jonge leeftijd Definitie Probleemschets Ziektebeelden Jong dementerend Herkenning van dementie Prof.dr.Ph.Scheltens, neuroloog VUMC Drs. Rolinka Romkes, Dementieconsulent Geriant West-Friesland
Nadere informatieSLIM een revolutionaire visie
SLIM een revolutionaire visie Heeft u er wel eens aan gedacht dat uw gewichtstoename niets met te veel eten of te weinig beweging te maken hoeft te hebben? Dat klinkt misschien vreemd, maar recent wetenschappelijk
Nadere informatieInformatie over Exoom sequencing
Informatie over Exoom sequencing Exoom sequencing is een nieuwe techniek voor erfelijkheidsonderzoek. In deze folder vindt u informatie over dit onderzoek. De volgende onderwerpen komen aan bod: Om de
Nadere informatieZorg voor geest kost nog steeds het meest
Zorg voor geest kost nog steeds het meest Publicatiedatum: 28-11-2013 In is 19,6 miljard euro uitgegeven voor de behandeling van psychische stoornissen, 22% van de totale uitgaven voor zorg en welzijn
Nadere informatieALS Onderzoek. ALS biobank en database. ALS Onderzoek. Onderzoeksprojecten
ALS Onderzoek ALS Centrum Nederland doet onderzoek naar ALS, PLS en PSMA met als doel om zo snel mogelijk een behandeling voor deze ziektes te vinden. We verzamelen gegevens van zoveel mogelijk patiënten.
Nadere informatieWorkshop 2: Signalering en diagnostiek
Workshop 2: Signalering en diagnostiek Dr. Jennifer van den Broeke onderzoeker, senior projectleider/adviseur Ouderen en gezondheid j.broeke@pharos.nl Wie in de zaal? Heeft u oudere patiënten (55+) met
Nadere informatieWat is nou het verschil tussen dementie en Alzheimer?? Fasen tijdens het dementeren:
Inhoudsopgave Voorkant Inhoudsopgave Versschil tussen dementie en Alzheimer Fasen tijden dementeren Verschijnselen van dementie Hersenen Gedicht over dementie Opname verpleeghuis Juiste benaderingswijzen
Nadere informatieVergeetachtig of dement?
Dementie Riëtte Oudenaarden, verpleegkundig specialist geriatrie Vergeetachtig of dement? 2 1 Vergeetachtig of dement? 3 Dementie is meer dan vergeten Verstoring op meerdere domeinen. Lichamelijke problemen
Nadere informatieWat is kindermishandeling? Hoe kan kindermishandeling stoppen? Wie kan je hierbij helpen?
Wat is kindermishandeling? Hoe kan kindermishandeling stoppen? Wie kan je hierbij helpen? In deze folder vind je een antwoord, en lees je ook bij wie je terecht kan als je over mishandeling of verwaarlozing
Nadere informatieDepressie bij verpleeghuiscliënten
Doen bij Depressie zorgprogramma Informatiefolder voor afdelingsmedewerkers Depressie bij verpleeghuiscliënten Folder 4 Inleiding Deze folder is bedoeld voor afdelingsmedewerkers die betrokken zijn bij
Nadere informatieAntonius College: Dementie
Antonius College: Dementie Sprekers Karel van Wieringen internist ouderengeneeskunde Doetie Visser verpleegkundig specialist geriatrie Polikliniek Klinische Geriatrie Specifiek gericht op ouderen, maar
Nadere informatieDe muur. Maar nu, ik wil uitbreken. Ik kom in het nauw en wil d r uit. Het lukt echter niet. De muur is te hoog. De muur is te dik.
De muur Ik heb een muur om me heen. Nou, een muur? Het lijken er wel tien. En niemand is in staat om Over die muur bij mij te komen. Ik laat je niet toe, Want dan zou je zien Hoe kwetsbaar ik ben. Maar
Nadere informatie2 Ik en autisme VOORBEELDPAGINA S
2 Ik en autisme In het vorige hoofdstuk is verteld over sterke kanten die mensen met autisme vaak hebben. In dit hoofdstuk vertellen we over autisme in het algemeen. We beginnen met een stelling. In de
Nadere informatiePatiënteninformatie. Medische Psychologie. Informatie over neuropsychologisch onderzoek
Patiënteninformatie Medische Psychologie Informatie over neuropsychologisch onderzoek Medische Psychologie Informatie over neuropsychologisch onderzoek U bent door een specialist van het ziekenhuis verwezen
Nadere informatieNiet veel mensen krijgen deze ziekte en sommige volwassenen hebben er vaak nog nooit van gehoord of weten er weinig vanaf.
Je leest waarschijnlijk dit boekje omdat je mama of papa of iemand anders speciaal in je familie Amyotrofische Lateraal Sclerose heeft. Het is een lang woord en het wordt vaak afgekort tot ALS. Niet veel
Nadere informatieObductie Informatie voor nabestaanden
00 Obductie Informatie voor nabestaanden 1 Inleiding U heeft deze folder gekregen omdat uw echtgenoot, familielid of dierbare is overleden. De behandelend arts heeft u gevraagd of obductie gedaan mag worden.
Nadere informatieDe ziekte van Alzheimer. Diagnose
De ziekte van Alzheimer Bij dementie is er sprake van een globale achteruitgang van de cognitieve functies, zoals het geheugen of de taalfuncties. Deze achteruitgang leidt tot functionele beperkingen in
Nadere informatieVerdwaald ben ik als mens! Wie zorgt er nu voor mij? t Was niet mijn eigen wens, maar mag ik er nog bij?
verdwaald in eigen leven infobrochure dementie Verdwaald ben ik als mens! Wie zorgt er nu voor mij? t Was niet mijn eigen wens, maar mag ik er nog bij? OCMW MERCHTEM WoonZorgCentrum Ter Stelten VOORWOORD
Nadere informatiePatiënteninformatie. Medische Psychologie. Informatie over neuropsychologisch onderzoek
Patiënteninformatie Medische Psychologie Informatie over neuropsychologisch onderzoek Medische Psychologie Informatie over neuropsychologisch onderzoek U bent door een specialist van het ziekenhuis verwezen
Nadere informatieNEDERLANDSE SAMENVATTING
NEDERLANDSE SAMENVATTING 188 Type 1 Diabetes and the Brain Het is bekend dat diabetes mellitus type 1 als gevolg van hyperglykemie (hoge bloedsuikers) kan leiden tot microangiopathie (schade aan de kleine
Nadere informatieNederlandse samenvatting
Nederlandse samenvatting 137 138 Het ontrafelen van de klinische fenotypen van dementie op jonge leeftijd In tegenstelling tot wat vaak wordt gedacht, komt dementie ook op jonge leeftijd voor. De diagnose
Nadere informatiedr. Wiepke Cahn UMCUtrecht
dr. Wiepke Cahn UMCUtrecht Ypsilon 30 jaar Schizofrenie onderzoek staat in Nederland nu 20 jaar op de kaart - Ypsilon en onderzoekers trekken met elkaar op sinds die tijd Epidemiologische studies genetica
Nadere informatieRegelgeving & Geldzaken
MEE Ondersteuning bij leven met een beperking Regelgeving & Geldzaken Regelgeving & Geldzaken Hoe regel ik mijn geldzaken? Ik vind het moeilijk om overzicht te houden en wil geen schulden maken. Wie zorgt
Nadere informatieGedragsproblematiek bij dementie: een uitdaging!?
Gedragsproblematiek bij dementie: een uitdaging!? Martin Smalbrugge, specialist ouderengeneeskunde & onderzoeker Sandra Zwijsen, psycholoog & onderzoeker Wat gaan we vandaag doen? Warming up Gevolgen gedragsproblematiek
Nadere informatie7 Epilepsie. 1 Inleiding. In dit thema komen aan de orde: 2 Wat is epilepsie? 3 Leven met epilepsie. 4 Epilepsie-aanvallen. SAW DC 7 Epilepsie
DC 7 Epilepsie 1 Inleiding In dit thema komen aan de orde: 2 Wat is epilepsie? 3 Leven met epilepsie 4 Epilepsie-aanvallen 1 1 2 Wat is epilepsie? Een epileptische aanval is een plotselinge kortsluiting
Nadere informatieSlapen mag! B E T E R L ER EN SL A P E N, B E T E R VO ELEN.
Slapen mag! BETER LEREN SLAPEN, BETER VOELEN. Altijd een moe gevoel? Zou je graag meer energie willen overhouden? Dit E-book helpt je te begrijpen hoe slaap werkt. Hoe je met eenvoudige tips je nachtrust
Nadere informatieMedisch-wetenschappelijk onderzoek Algemene informatie voor de proefpersoon
Uitgave Ministerie van Volksgezondheid, Welzijn en Sport Postadres Postbus 20350 2500 EJ Den Haag Bezoekadres Parnassusplein 5 2511 VX Den Haag Telefoon (070) 340 79 11 Informatie Voor informatie en vragen
Nadere informatieCHAPTER 10. Nederlandse samenvatting. I never read, I just look at pictures. Andy Warhol
CHAPTER 10 Nederlandse samenvatting I never read, I just look at pictures Andy Warhol 189 Chapter 10 Inleiding Dementie en de ziekte van Alzheimer Dementie is een syndroom dat gekenmerkt wordt door een
Nadere informatie