TENDENSEN VERMOGENSRECHT 2014

Transcriptie

1 TENDENSEN VERMOGENSRECHT 2014

2

3 TENDENSEN VERMOGENSRECHT 2014 Renate Barbaix Nicolas Carette (editors) Antwerpen Cambridge

4 Tendensen Vermogensrecht 2014 Renate Barbaix en Nicolas Carette (eds.) Myriam-Alexandra Vreven (redactiesecretaris) 2014 Antwerpen Cambridge ISBN D/2014/7849/74 NUR 820 Alle rechten voorbehouden. Behoudens uitdrukkelijk bij wet bepaalde uitzonderingen mag niets uit deze uitgave worden verveelvoudigd, opgeslagen in een geautomatiseerd gegevensbestand of openbaar gemaakt, op welke wijze ook, zonder de uitdrukkelijke voorafgaande toestemming van de uitgever.

5 VOORWOORD Tendensen Vermogensrecht is een project vanuit de Onderzoeksgroep Persoon & Vermogen aan de Universiteit Antwerpen, dat bestaat uit een jaarlijkse studiedag te Antwerpen met uitgebreid verslagboek. De doelstelling is meervoudig. Het project beoogt zowel een actualisering of update als een verdieping en concretisering binnen het vermogensrecht, en meer bepaald het familiaal vermogensrecht en het zakenrecht. Bijzondere aandacht gaat naar vragen en bekommernissen uit de praktijk. De studiedag bevat twee delen. Een eerste deel biedt een overzicht van de actuele ontwikkelingen in het familiaal vermogensrecht en het zakenrecht, op basis van een rechtspraakoverzicht en met inbegrip van nieuwe wetgeving. Een tweede deel bevat een aantal actuele topics die zich op het snijpunt van beide disciplines bevinden. Het verslagboek is uitgebreider en bevat naast de bijdragen van de studiedag nog een bijkomend, derde deel: Recht-uit de praktijk. Daarin worden een aantal knelpunten, clausules en procedure-aspecten concreet toegelicht. De opzet (en wens) is om in deze rubriek een daadwerkelijke interactie met de praktijk tot stand te brengen. Vragen en suggesties daartoe kunnen worden bezorgd via waarvan een selectie aan bod kan komen in een volgende editie. In de voorliggende tweede editie geven ondergetekenden in het eerste deel een overzicht van de recente ontwikkelingen in het familiaal vermogensrecht resp. het zakenrecht, aan de hand van een rechtspraakoverzicht en een bespreking van belangwekkende nieuwe wetgeving over de periode van 1 januari 2013 tot en met 31 december In het tweede deel behandelt dr. Tim Wuyts de beschermingsstatuten voor onbekwamen in het vermogensrecht en analyseert dr. Ayfer Aydogan de mogelijkheden van vermogensplanning tussen echtgenoten. Het derde deel focust op knelpunten, clausules en procedure-aspecten. Prof. Johan Verstraete behandelt knelpunten in verband met de gesplitste aankoop tussen ouders en kinderen. Dr. Ayfer Aydogan bespreekt de (weder)belegging in een onverdeeldheid met het gemeenschappelijk vermogen. Ten slotte bespreekt drs. Niels Appermont het gebruik van een buitenlandse trust(achtige) figuur door belastingplichtigen in België. Wat de clausules betreft, bestudeert Prof. Nicolas Geelhand de Merxem de vraag of het gebruik van de Casman-clausule een fiscaal misbruik uitmaakt. Wat betreft de procedure-aspecten, tot slot, bespreekt drs. v

6 Voorwoord Frédéric Dupon enkele procedurele knelpunten inzake geschillen tussen medeeigenaars. Een bijzonder woord van dank richten wij aan Kris Moeremans en aan Petra Van den Bempt, die met goede zorg en bekwame spoed ervoor hebben gezorgd dat dit boek keurig uitgegeven op de studiedag ter beschikking was. Wij hopen een accurate, actuele en betrouwbare gids voor de dagelijkse praktijk aan te bieden. Prof. dr. Renate Barbaix Prof. dr. Nicolas Carette vi

7 INHOUD Voorwoord v DEEL I. ACTUELE ONTWIKKELINGEN Hfdst. I. Actuele ontwikkelingen familiaal vermogensrecht 2013 Renate Barbaix I. Inleiding Opzet Recht in beweging II. Tendensen in het relatie vermogens recht A. Huwelijksvermogensrecht Wettelijk stelsel Pro memorie statuut groepsverzekeringen Cass. 14 november 2013 bestuur van het gemeenschappelijk vermogen Cass. 28 november 2013 vergoedingen Conventionele stelsels a. Huwelijkscontracten Wet 17 maart 2013 handelingsbekwaamheid algemeen Wet 17 maart 2013 handelingsbekwaamheid buitengerechtelijke bescherming Wet 17 maart 2013 handelingsbekwaamheid rechterlijke bescherming Wet 17 maart 2013 rechterlijke bescherming huwelijksvoordelen Wet 17 maart 2013 rechterlijke bescherming andere bedingen Wet 14 januari 2013 en wet 21 december 2013 vormvereisten publiciteit b. Conventionele huwelijksvermogensstelsels (i) Het gemeenrechtelijke karakter van het wettelijk stelsel Probleemstelling GwH 7 maart 2013 preferentiële toewijzing GwH 7 maart 2013 beoordeling Addendum 1 krachtlijnen wetsontwerp HVR I Wetsontwerp HVR I individuele levensverzekeringen vii

8 16. Wetsontwerp HVR I aanvullende pensioenen Wetsontwerp HVR I vergoedingen Wetsontwerp HVR I preferentiële toewijzing Addendum 2 krachtlijnen voorontwerp van wet HVR II Voorontwerp van wet HVR II basisstelsels Voorontwerp van wet HVR II conventioneel gemeenschapsstelsel inbreng in het gemeenschappelijk vermogen Voorontwerp van wet HVR II conventioneel gemeenschapsstelsel verdeling van het gemeenschappelijk vermogen Voorontwerp van wet HVR II conventioneel gemeenschapsstelsel Voorontwerp van wet HVR II basisstelsel van scheiding van goederen Voorontwerp van wet HVR II samenwoningsvoordelen B. Samenwoningsvermogensrecht Aard van de wettelijke samenwoning Cass. 17 januari 2013 gevolgen van de (wettelijke) samenwoning Samenwoningsovereenkomsten Wet 17 maart 2013 handelingsbekwaamheid Reparatie wet 17 maart 2013 handelingsbekwaamheid III. Tendensen in het erfrecht A. Wettelijke devolutie GwH 7 november 2013 omvang erfrecht langstlevende wettelijk samenwonende partner B. Addendum 3 krachtlijnen wetsvoorstel Erfrecht Wetsvoorstel Erfrecht wettelijke devolutieregels Wetsvoorstel Erfrecht reserve Wetsvoorstel Erfrecht erfovereenkomsten Wetsvoorstel Erfrecht verdeling van de nalatenschap IV. Tendensen in het schenkingen- en testamentenrecht A. Algemene geldigheidsvereisten Toestemming Cass. 14 januari 2013 dwaling over de oorzaak Handelingsbekwaamheid Wet 17 maart 2013 algemeen Wet 17 maart 2013 bescherming goederen dubbel spoor Wet 17 maart 2013 buitengerechtelijke bescherming Wet 17 maart 2013 rechterlijke bescherming Wet 17 maart 2013 rechterlijke bescherming (on)bekwaamheid Wet 17 maart 2013 rechterlijke bescherming bewind Wet 17 maart 2013 inwerkingtreding en overgangsbepalingen viii

9 a. De mogelijkheid tot aanvaarding van beschikkingen onder kosteloze titel (i) Buitengerechtelijke bescherming Wet 17 maart 2013 aanvaarding van beschikkingen onder kosteloze titel (ii) Rechterlijke bescherming Wet 17 maart 2013 bekwaamheid en bewindsbevoegdheid Wet 17 maart 2013 bewind bijstand Wet 17 maart 2013 vertegenwoordiging aanvaarding van beschikkingen onder kosteloze titel b. De mogelijkheid tot beschikken onder kosteloze titel (i) Buitengerechtelijke bescherming Wet 17 maart 2013 schenking Wet 17 maart 2013 uiterste wilsbeschikking (ii) Rechterlijke bescherming Wet 17 maart 2013 (on)bekwaamheid en bewindsbevoegdheid Wet 17 maart 2013 art. 905 BW bekwaamheid na machtiging Wet 17 maart 2013 art. 905 BW materieel toepassingsgebied Wet 17 maart 2013 art. 905 BW personeel toepassingsgebied Wet 17 maart 2013 art. 905 BW wilsgeschiktheid Wet 17 maart 2013 art. 905 BW behoeftigheid Wet 17 maart 2013 art. 905 BW vormvoorwaarden Wet 17 maart 2013 art. 905 BW andere modaliteiten Wet 17 maart 2013 art. 905 BW sanctie Wet 17 maart 2013 art. 499/7, 4 BW uitzonderlijke vertegenwoordigingsbevoegdheid Rechtsbekwaamheid Wet 17 maart 2013 algemeen Wet 17 maart 2013 toepassingsgebied ratione personae Wet 17 maart 2013 toepassingsgebied ratione personae tussenpersoonstelling Wet 17 maart 2013 toepassingsgebied ratione temporis B. Testamenten Vormvereisten testament Cass. 22 maart 2013 territoriale bevoegdheid van de notaris bij het verlijden van een testament Hfdst. II. Actuele ontwikkelingen zakenrecht 2013 Nicolas Carette I. Inleiding Opzet en afbakening ix

10 II. Onderscheid der goederen A. Roerende en onroerende goederen Cass. 13 september 2013: (onroerende) werken (verwijzing) III. Eigendom en vermogen A. Algemeen Cass. 13 september 2013: voorwerp onroerend eigendomsrecht (verwijzing) B. Fiduciaire eigendom Algemeen Fiduciaire eigendom tot beheer: kwaliteitsrekeningen Wet 22 november 2013: wettelijke grondslag voor (sommige) kwaliteitsrekeningen Fiduciaire eigendom tot zekerheid: eigendomsvoorbehoud en eigendoms overdracht tot zekerheid Nieuwe pandwet a. Eigendomsvoorbehoud Nieuwe pandwet: art. 69 e.v b. Fiduciaire eigendomsoverdracht tot zekerheid Nieuwe pandwet: art Rechtsmisbruik Cass. 21 maart 2013: wanverhouding vereist onderzoek voordeel en nadeel IV. Mede-eigendom A. Appartementsmede-eigendom Wet 17 augustus 2013: verlenging coördinatietermijn Procesbevoegdheid VME Cass. 18 oktober 2013: aansprakelijkheidsvordering VME tegen promotor/aannemer Cass. 26 april 2013: procesbevoegdheid individuele mede-eigenaar m.b.t. gemeenschappelijke delen Cass. 13 september 2013: privatieve vs. gemeenschappelijke aard buitenparkeerplaatsen B. Gemeenrechtelijke mede-eigendom Aanspraken t.a.v. onverdeeld goed Algemeen Cass. 28 juni 2013: afzonderlijke huur door verschillende mede-eigenaars aan zelfde derde Beëindiging door verdeling Art. 815 BW en vrijwillige mede-eigendom. Overzicht Brussel 18 juni 2013: art. 815 BW niet van toepassing op vrijwillige mede-eigendom Cass. 20 september 2013: art. 815 BW niet van toepassing op vrijwillige mede-eigendom x

11 V. Burenhinder Overzicht A. Toepassingsvoorwaarden Oorzakelijk verband Cass. 15 november 2013 (verwijzing) Voorwaarde van nabuurschap Cass. 23 mei 2013: opstalhouder B. Remedie Cass. 15 november 2013: impact abnormale voorbestemdheid of gevoeligheid van schadelijdend erf Cass. 15 november 2013 (vervolg): ereloon en kosten technisch raadsman onderdeel van compensatie VI. Bezit en (verkrijgende) verjaring Cass. 6 maart 2013: art BW n.v.t. voor bewijs misdrijf VII. Natrekking en opstal A. Bouwen op andermans grond: artikel 555 BW Cass. 10 oktober 2013: akkoord over behoud opstallen bij pacht vóór einde pacht B. Opstal Komende wetswijziging (verwijzing) Cass. 13 september 2013: voorwerp onroerend eigendomsrecht anders dan grond Cass. 23 mei 2013: tijdstip ontstaan opstalrecht bij op te richten opstallen VIII. Vruchtgebruik A. Duur en beëindiging Antwerpen 31 januari 2013: ontbindende voorwaarde i.g.v. insolvabiliteitsprocedure of ontbinding vennootschap IX. Erfdienstbaarheden A. Indeling en ontstaan van erfdienst baarheden Algemeen. Ontstaanswijzen erfdienstbaarheden Titel Cass. 12 december 2013: titel = negotium Bestemming door de huisvader Algemeen Cass. 21 maart 2013: afvoer afvalwater is niet-voortdurend Cass. 25 maart 2013: uitzichten. Verbintenis verkoper tot verwijdering B. Wettelijke (en natuurlijke) erfdienst baarheden Wettelijke erfdienstbaarheden van privaat nut a. Recht van uitweg Algemeen Cass. 3 mei 2013: geen ingeslotenheid als uitweg mogelijk via ander erf van zelfde eigenaar xi

12 38. Cass. 26 september 2013: recht van uitweg en gedoogzaamheid Cass. 26 september 2013 (vervolg): ingeslotenheid door splitsing DEEL II. ACTUELE TOPICS Hfdst. I. Onbekwamen in het vermogensrecht Tim Wuyts I. Inleiding II. Minderjarigen in het vermogensrecht A. Capita selecta van machtigingbehoevende rechtshandelingen B. Mechanismen tegen wanbeheer Wettelijke beschermingsmechanismen Conventionele beschermingsmechanismen C. De voogd ad hoc Machtigingbehoevende rechtshandelingen Bezoldiging Omvang van het mandaat III. Wilsonbekwame meerderjarigen in het vermogensrecht A. Inleiding B. De buitengerechtelijke bescherming De lastgeving Andere buitengerechtelijke maatregelen a. Algemeen b. De bewindsclausule c. De private stichting d. De stichting van openbaar nut C. De rechterlijke bescherming De nieuwe wet in hoofdlijnen Capita selecta a. Het bewind zelf inrichten b. De opdracht van de bewindvoerder c. Enkele gevolgen op familiaal vermogensrechtelijk vlak (i) Schenkingen en testamenten (ii) Huwelijkscontracten en samenwoningsovereenkomsten (iii) Plaatsvervangende schenkingen d. De sanctionering van de handelingsonbekwaamheid (i) Tijdstip waarop de bescherming in werking treedt (ii) De vordering tot nietigverklaring (iii) Bijzondere rechtsvorderingen tot nietigverklaring e. Betekeningen en kennisgevingen f. Machtigingbehoevende handelingen (i) Het nieuwe beschermingsstatuut (ii) Capita selecta van machtigingbehoevende rechtshandelingen xii

13 Hfdst. II. Vermogensplanning tussen echtgenoten: welke mogelijkheden? Ayfer Aydogan I. Inleiding II. De ongeldigheid van het aanwasbeding tussen echtgenoten volgens het gemeen recht A. Het beding van aanwas en het verkoop verbod tussen echtgenoten: non-issue(?) B. Houdt artikel 1595 BW een verkoopverbod in? De uitzonderingen op het verkoopverbod De ratio legis van het verkoopverbod Tussenbesluit C. De essentie van het verkoopverbod D. Besluitvorming III. De ongeldigheid van het aanwasbeding tussen echtgenoten in het licht van de schuldeiserbescherming A. De huwelijksvermogensrechtelijke context B. De heersende zaken- en verbintenis rechte lijke opvattingen over het beding van aanwas C. Een belangrijke misvatting in de heersende leer Conventionele onverdeeldheid vs. aanwasbeding De rol van artikel 1561 Ger.W Tussenbesluit D. Implicaties voor de geldigheid E. Besluitvorming DEEL III. RECHT-UIT DE PRAKTIJK Hfdst. I. Knelpunten Afdeling 1. Gesplitste aankoop tussen ouders en kinderen. Middelen ter bescherming van de medegerechtigden Johan Verstraete I. Probleemstelling II. Een te mijden fiscale valstrik artikel 9 W.Succ III. Uitsplitsing van de prijs voor blote eigendom en vruchtgebruik IV. De aankoop van het vruchtgebruik op naam van beide ouders en de langst levende van hen Aanwas van vrucht gebruik V. Voorwaarden van het in genot treden door de vruchtgebruikers (art. 600 en 601 BW) xiii

14 VI. Het echtscheidingsrisico uitsluitings clausule wederbelegging in slechts een deel van een eigendom VII. De vrije beschikking over het eigen aandeel in de onverdeeldheid vervreemdings verbod Het eigen recht van de schuldeisers van de deelgenoten om de verdeling uit te lokken (art Ger.W.) VIII. De (on)mogelijkheid voor de onver deelde gerechtigden om te allen tijde uit onverdeeldheid te treden (art. 815 BW) De rechten van de schuldeisers van de mede-eigenaars IX. Voorkeurrechten Optie tot inkoop X. De verdeling van de lasten tussen vruchtgebruikers en blote eigenaars XI. Verzekering tegen brand en aanver wante risico s XII. Huurcontracten gesloten door de vruchtgebruiker inkorting van de huurperiode door de blote eigenaars bij einde van het vruchtgebruik XIII. Gezamenlijke verkoop van vrucht gebruik en blote eigendom Afdeling II. De (weder)belegging in een onverdeeldheid met het gemeenschappelijk vermogen Ayfer Aydogan I. Inleiding II. Een geldige constructie A. De rol van de (weder)belegging in het huwelijks vermogensrecht B. De (weder)belegging in een onverdeeld breukdeel van een goed III. die een (wijziging van het) huwelijks contract vereist? A. Het bestendigheidsbeginsel B. Het verband tussen de (weder)belegging en het bestendigheidsbeginsel De argumenten pro huwelijkscontract falen a. De wettekst b. De bedoeling van de wetgever Kritische analyse IV. Besluit Afdeling III. Het gebruik van een buitenlandse trust(achtige) figuur door belasting plichtigen in België in het vizier Niels Appermont I. De nieuwe aangifteplicht II. Het begrip juridische constructie A. In zijn eerste betekenis B. In zijn tweede betekenis xiv

15 III. Het begrip oprichter IV. Het begrip (potentieel) begunstigde V. Sancties bij niet-aangifte VI. Op naar een doorkijkbelasting? VII. Besluit Hfdst. II. Clausules Afdeling I. Is het gebruik van de Casman-clausule een fiscaal misbruik? Nicolas Geelhand de Merxem I. Inleiding II. De Casman-clausule III. Het regime van de Casman-clausule A. Civielrechtelijk B. Fiscaal Bij het eerste overlijden Bij het tweede overlijden IV. Fiscaal misbruik? A. De stelling van de rulingdienst B. De toepassingsvoorwaarden van het fiscaal misbruik Het voorhanden zijn van fiscaal misbruik C. Het tegenbewijs D. De sanctie E. De rechtsleer F. De toepassing in de tijd G. Enkele terloopse beschouwingen V. Besluit Hfdst. III. Procedure-aspecten Afdeling I. Enkele procedurele knelpunten inzake geschillen tussen mede-eigenaars Frédéric Dupon I. Mede-eigendom als haard van conflict situaties A. Terminologische afbakening B. Potentiële conflicten tussen mede-eigenaars II. Procedurele aspecten van de vorderingen tussen mede-eigenaars inzake geschillen tijdens de onverdeeldheid A. Het materieel geschil B. De procespartijen C. De wijze van inleiding van de vordering xv

16 D. De bevoegde rechtbank III. Vorderingen tussen mede-eigenaars inzake de uitonverdeeldheidtreding ingevolge een patstelling A. Het materieel geschil B. De procespartijen C. De wijze van inleiding van de vordering D. De bevoegde rechtbank IV. Conclusie xvi