Cyberpesten voor de lol

Transcriptie

1 Cyberpesten voor de lol Onderzoek naar cyberpesten door jongeren van 12 tot en met 14 jaar Door: Nanda Appelman BA adres: Studentnummer: Master Media en Journalistiek Faculteit der Historische en Kunstwetenschappen Erasmus Universiteit Rotterdam Supervisor: Prof. Dr. Jos de Haan Tweede lezer: Dr. Chris Aalberts

2 Voorwoord Voor u heeft u mijn thesis welk is geschreven ter afronding van de master Media en Journalistiek, specialisatie Media en Cultuur, aan de Faculteit der Historische en Kunstwetenschappen van de Erasmus Universiteit te Rotterdam. Gedurende de bachelor Algemene Cultuurwetenschappen aan de Vrije Universiteit te Amsterdam is mijn interesse ontstaan voor het vakgebied nieuwe media. Deze interesse is voortgezet gedurende de master. De mogelijkheden die nieuwe media biedt, kunnen gerust eindeloos genoemd worden. Helaas kunnen er via nieuwe media, specifiek via het internet, ook negatieve gebeurtenissen plaatsvinden zoals cyberpesten. De keuze voor dit thesisonderwerp is gevallen om een bijdrage te kunnen leveren aan informatie over cyberpesten. Bij het schrijven van deze thesis heb ik veel gehad aan Jos de Haan, mijn begeleider. Naast inspirerende gesprekken, het aanbieden van informatie en de mogelijkheid om altijd vragen te kunnen stellen, heeft Jos me zelfstandig laten nadenken over het onderwerp. Dit had op mij een positieve uitwerking. Ik heb verschillende juiste en onjuiste paden bewandeld in het denk- en schrijfproces van de thesis, maar dat heeft er wel toe geleid dat ik nu een thesis in handen heb wat een eigen product is geworden. Jos wil ik graag bedanken hiervoor. Ook andere mensen om mij heen hebben mij bewust of onbewust heel erg gesteund tijdens het schrijven van mijn thesis. Patrick op de eerste plaats, die voor alle problemen wel een nuttige of interessante oplossing zag. Ook was hij er altijd om te luisteren naar mijn blijde en boze uitspattingen: bloed, zweet en tranen heeft hij meegemaakt. Thanks, topper! Ook een dankwoord voor mijn ouders Peter en Ria, en mijn grote zussen Franka en Sandra. tjes, belletjes, kaartjes, smsjes en even Skypen hebben mij heel wat harten onder de riem gestoken. Daarnaast hebben mijn good old friends Rebecca, Rianne en Ilse de thesisperiode een stuk leuker gemaakt door de gezellige afspraakjes tussendoor waardoor ik weer positieve energie kreeg. Ook dank voor Leonie, Nadika, Daniela, Inge, Maartje en Maartje die ervoor zorgden dat gedeelde smart halve smart werd. En niet te vergeten mijn inmiddels oud-collega s Nanda S en Marijke die mij in de gelegenheid stelden mij voor 100% te kunnen inzetten voor de studie. Zij toonden daar volledig begrip en belangstelling voor wat ik echt heb gewaardeerd. Voor het kunnen uitvoeren van dit onderzoek hebben diverse personen hun bijdrage geleverd waar ik ze voor wil bedanken. Dit zijn Linda Adrichem, voor het geven van tips en informatie, Remco Pijpers, voor het delen van zijn netwerk en Michel Walrave, voor het uitvoeren en delen van inspirerend onderzoek. Ook mijn oud-collega s van Het Vechtstede College voor de mogelijkheid tot het afnemen van de enquête: de rector Jan, de afdelingsleiders Rian, Lex en Ellen en de docenten 2

3 Bianca, Albert en Florence. En last but not least wil ik Marion, Michel en Stephan hartelijk danken voor het mogen afnemen van interessante interviews. Bedankt allemaal! Nanda Appelman Den Haag, augustus

4 Samenvatting Internet biedt naast vele mogelijkheden, zoals het versterken of opdoen van contacten, ook risico s zoals cyberpesten. Jongeren zijn veelgebruikers van het internet. Een verklaring hiervoor is dat zij contact met leeftijdgenootjes erg belangrijk vinden. Jongeren dragen zelf ook bij aan cyberpesten in de rol van dader. Dit blijkt uit een enquête die in dit onderzoek is afgenomen onder jongeren van 12 tot en met 14 jaar (n = 217). Zo heeft ruim 40% van deze jongeren wel eens gepest via MSN en in online games, een derde via sociale netwerksites en YouTube, en een kwart in chatboxen. De handelingen om te cyberpesten waren uiteenlopend. De meest genoemde handeling om te cyberpesten in chatboxen was als enige onaardig zijn tegen of over een andere in een groepsgesprek, via MSN om bewust niet te reageren op een ander, bij sociale netwerksites door negatief te stemmen op de poll van een ander, in online games door onaardig te zijn tegen een ander en bij YouTube het plaatsen van onaardig commentaar bij een video van een ander. Ook de redenen om over te gaan tot cyberpesten waren uiteenlopend, namelijk voor de lol als meest genoemde reden om te cyberpesten in chatboxen en via YouTube, omdat de ander het ook deed in online games en via sociale netwerksites en omdat de ander onzin of teveel vertelde en diegene daar geen tijd voor had of zin in had tijdens het chatten via MSN. Geslacht lijkt van invloed op cyberpesten via verschillende internettoepassingen. Zo pesten jongens vaker dan meisjes in chatboxen en via sociale netwerksites, en meisjes pesten vaker jongens via MSN en in online games. In eerder onderzoek is aangegeven dat de internetkenmerken anonimiteit, tijd- en plaatsonafhankelijkheid, beperkte supervisie, openbaarheid van informatie en het ontbreken van directe non-verbale signalen invloed kunnen hebben op cyberpesten. In dit onderzoek is gekeken naar de aanwezigheid van deze internetkenmerken bij diverse internettoepassingen om zo een verwachting van cyberpesten te kunnen geven. Daaruit ontstond de verwachting dat online video communities (de internettoepassing YouTube) op basis van haar internetkenmerken de meeste aanleiding geeft tot online pestgedrag. Tevens werd verwacht dat virtuele communities (de internettoepassing Habbo) het minste aanleiding geeft tot online pestgedrag. De resultaten uit de enquête wezen echter uit dat door jongeren via MSN en in online games het meest online gepest wordt, en het minst wordt online gepest in chatboxen. Hierdoor is duidelijk geworden dat er geen verwachting van cyberpesten kan worden gemaakt op basis van internetkenmerken. Sleutelwoorden: cyberpesten, daders, jongeren, internettoepassingen, internetkenmerken, geslacht

5 Inhoudsopgave Voorwoord... 2 Samenvatting... 4 Inleiding... 9 Wetenschappelijke relevantie Maatschappelijke relevantie Inrichting onderzoek Deelvragen Deelvragen internet Deelvragen gebruikers Theoretisch kader Jongeren van 12 tot en met 14 jaar Geslachtsverschillen Opleidingsniveauverschillen Type internettoepassingen Chatten Sociale netwerksites Online games Online video communities Cyberpesten Kenmerken van het internet Overzicht van internettoepassingen en de bijbehorende kenmerken Samenvatting theoretisch kader Methode van onderzoek Interviews Inhoud van de interviews Geïnterviewden Afname van de interviews

6 3.1.4 Verwerking van de interviews Enquête Inhoud van de enquête De respondenten Afname van de enquête Respons van de enquête Verwerking van de enquête Resultaten Resultaten interviews Interview MSN Anonimiteit Tijd- en plaatsonafhankelijkheid Beperkte supervisie Openbaarheid van informatie Ontbreken van directe non-verbale signalen Interview Sugababes/Superdudes (SB/SD) Anonimiteit Tijd- en plaatsonafhankelijkheid Beperkte supervisie Openbaarheid van informatie Ontbreken van directe non-verbale signalen Interview Habbo Anonimiteit Tijd- en plaatsonafhankelijkheid Beperkte supervisie Openbaarheid van informatie Ontbreken van directe non-verbale signalen Conclusie resultaten interviews Resultaten enquête

7 4.5 Algemene kenmerken respondenten Algemeen internetgebruik respondenten Waarderingen internettoepassingen Gebruik internettoepassingen Chatten via chatboxen Chatten via MSN Sociale netwerksites Online games YouTube Type contacten waarmee werd gecommuniceerd Samenhang internetkenmerken en cyberpesten Cyberpesten via internettoepassingen Cyberpesten in chatboxen Cyberpesten via MSN Cyberpesten via sociale netwerksites Cyberpesten in online games Cyberpesten via YouTube Samenhang gebruik en cyberpesten Samenhang geslacht en cyberpesten Samenhang opleidingsniveau en cyberpesten Conclusie resultaten enquête Conclusie Beantwoording deelvragen Beantwoording onderzoeksvraag Suggesties voor vervolgonderzoek Discussie Literatuurlijst Bijlage 1 Totstandkoming tabel Uitleg beoordeling

8 8.2 Operationaliseren van internetkenmerken Internetkenmerken type internettoepassing chatten Chatten via Instant Messaging MSN Chatten via chatbox TMF chat Chatten via chatbox Omegle Internetkenmerken type internettoepassing sociale netwerksites Sociale netwerksite Hyves Sociale netwerksite SB/SD Internetkenmerken type internettoepassing online games Online game FPS Call of Duty Online game MMORPG WoW Online game virtuele community Habbo Online video communities Online video community YouTube Bijlage 2 Topiclijst interviews Vragen onderdeel organisatie Vragen onderdeel cyberpesten Onderdeel afronding interview

9 Inleiding Internet speelt in het dagelijkse leven in de maatschappij tegenwoordig een steeds grotere rol. Duimel en De Haan (2007) geven aan dat het aantal manieren waarop men contact met elkaar kan leggen, met de komst van nieuwe technologieën zoals het internet is toegenomen. Niet alleen kan er via het internet een gestuurd worden naar elkaar, maar ook kan er gecommuniceerd worden door middel van chatten via Messenger of chatboxen, of kan er contact worden gezocht door middel van sociale netwerksites. Er bestaat alleen niet zoiets als het internet, zo kan internet namelijk verschillende dingen betekenen zoals nieuwsgroepen, webfora, chatrooms en (Witsche, 2007: 29). Deze diverse typen van communicatie hebben allemaal verschillende karakteristieken. Daarnaast is het ook de gebruiker die internettoepassingen met een bepaald doel of op een bepaalde manier gebruikt (Witsche, 2007: 29). Zowel de technologie als de gebruiker is daardoor van invloed op het gebruik van internet. Jongeren zijn één van de groeperingen in de Nederlandse maatschappij die veel gebruik maken van het internet. Dit wordt bevestigd door cijfers uit onderzoek van Eurobarometer, in opdracht van Safer Internet Programme. Dit onderzoek toont aan dat er een toename is in het internetgebruik van kinderen en jongeren. In Nederland is de toename niet heel groot: in 2005 maakte 92% van de jongeren van 6 tot en met 17 jaar gebruik van het internet, en in 2008 was dit 93% van alle jongeren. In alle EU-landen maakten in % van alle jongeren gebruik van het internet, waarbij in % van de jongeren ervan gebruik maakten (Livingstone & Haddon, 2009: 5). Ondanks dat het internetgebruik door jongeren in 2005 en 2008 niet extreem gegroeid is in Nederland, maakt met 93% van alle jongeren tussen de 6 en 17 jaar een heel groot deel gebruik van het internet. Een verklaring voor de populariteit van het internetgebruik in Nederland door jongeren, is gelegen in de leeftijdsperiode. Jongeren zijn bezig met het vormen van hun identiteit (Valkenburg et al., 2006) en dit doen zij door zich te spiegelen aan, en te vergelijken met hun leeftijdsgenoten (Duimel, 2009: 26). Contact met leeftijdsgenootjes is daarom erg belangrijk. Dit is voornamelijk het geval bij vroeg adolescenten, jongeren van 12 tot en met 14 jaar. Internet biedt verschillende mogelijkheden om bestaande contacten te versterken of om nieuwe contacten op te doen wat de populariteit van het medium onder jongeren verklaart. Dat jongeren veelgebruikers van het internet zijn heeft twee kanten. Aan de ene kant worden zij gezien als jonge pioniers in een nieuwe virtuele wereld en kenners van het online sociale leven (De Haan, 2010: 9). Jongeren worden ook wel digital natives genoemd doordat zij zijn opgegroeid met informatie- en communicatietechnologie en daardoor zijn zij niet anders gewend dan het te gebruiken (Prensky, 2001). Aan de andere kant bestaat de vrees dat zij kwetsbaar zijn voor nieuwe gevaren in de online omgeving. Door middel van het internet wordt jongeren een enorme gelegenheid geboden om 9

10 met hun eigen identiteit experimenteren (Valkenburg et al., 2006: 47). Zo biedt het internet de gelegenheid voor individuen om zich op een geïdealiseerde manier te presenteren door onder andere verminderde audiovisuele informatie, wat kan leiden tot verminderde geremdheid (Valkenburg et al., 2006: 48). Eveneens zouden (vooral jonge) adolescenten nog niet de digitale vaardigheden bezitten om goede keuzes te maken op het internet (De Haan, 2010: 41). Populariteit onder jongeren van diverse internettoepassingen brengen daardoor risico s met zich mee. Onderzoek van Hasebrink et al. (2009) heeft aangetoond dat de mate van gebruik van het internet van invloed is op het lopen van risico s. Hiermee zou aangenomen kunnen worden dat jongeren in Nederland als veelgebruikers van het internet er veel risico kunnen lopen. Er kunnen door jongeren verschillende soorten risico s gelopen worden via het internet. Livingstone en Haddon (2009: 10) maken onderscheid in het lopen van risico s op basis van agressie, seksualiteit, commercie en waarden. Ook is er onderscheid gemaakt in de rol die jongeren aan kunnen nemen bij het lopen van risico s: een rol als ontvanger, als participant of als actor (Hasebrink et al., 2009). Dit onderzoek zal gericht zijn op jongeren die risico lopen door middel van cyberpesten en waarbij de jongeren zelf als actor, als dader van cyberpesten, handelen. Doordat internet een steeds grotere rol speelt in de huidige maatschappij gebeurt pesten niet alleen meer in het dagelijks leven, maar vindt het pesten ook steeds meer plaats op het internet. Meer dan bij oudere generaties lopen de online contacten en offline contacten van jongeren in elkaar over (De Haan, 2008: 372). Naast dat het internet vele mogelijkheden biedt zoals het opdoen van nieuwe contacten, kunnen via het internet dus ook risico s worden gelopen zoals cyberpesten. Er is in eerder onderzoek aangetoond dat cyberpesten, in tegenstelling tot alledaags pesten, het gevolg kan zijn van vijf internetkenmerken: (1) anonimiteit, (2) tijd- en plaatsonafhankelijkheid, (3) beperkte supervisie, (4) openbaarheid van informatie en (5) het ontbreken van directe non-verbale signalen (Walrave et al., 2009; Patchin & Hinduja, 2006; Slonje & Smith, 2007; Heirman & Walrave, 2008). Deze internetkenmerken zouden aanleiding kunnen geven tot verminderde geremdheid van gebruikers om over te gaan tot cyberpesten. Verondersteld is dat wanneer deze internetkenmerken aanwezig zijn bij internettoepassingen, zij de kans op cyberpesten vergroten doordat zij de aanleiding ertoe kunnen geven. Om aan te kunnen tonen of de type internettoepassingen chatten, sociale netwerksites, online games en online video communities, die alle vier gericht zijn op sociale contacten versterken of opdoen, door middel van de aanwezigheid van de vijf internetkenmerken aanleiding kunnen bieden tot cyberpesten, en of dit een voorspelling is voor online pestgedrag door jongeren, is de volgende onderzoeksvraag opgesteld: In hoeverre bieden internettoepassingen de mogelijkheid om te kunnen cyberpesten? En zou dit een voorspelling kunnen zijn voor online pestgedrag door jongeren van 12 tot en met 14 jaar? 10

11 Uit eerdere onderzoeken is gebleken dat online gedrag afhankelijk is van geslacht (o.a. Lenhart, 2007; Pronk & Zimmer-Gembeck, 2010) en opleidingsniveau (o.a. Duimel & De Haan, 2007; Duimel, 2009). Dit heeft mijn interesse gewekt en daarom zullen deze eigenschappen dan ook onderzocht worden omdat het aannemelijk is dat dit ook op cyberpesten invloed heeft. Wetenschappelijke relevantie De Haan (2010: 52) geeft aan dat online risico s, waaronder cyberpesten, nog te weinig aandacht hebben gekregen in de vorm van wetenschappelijk onderzoek. Er is uiteenlopend onderzoek gedaan naar hoe jongeren zich gedragen op het internet (o.a. Valkenburg et al., 2006; Duimel & De Haan, 2007) en naar jongeren en cyberpesten (o.a. Christopherson, 2007; Hasebrink et al., 2009). Daarnaast is er ook uiteenlopend onderzoek gedaan naar internettoepassingen zoals YouTube, sociale netwerksites en Instant Messaging (o.a. Tynes, 2007; boyd & Ellison, 2007; Grinter & Palen; 2002). Naar hoe deze twee aspecten gerelateerd zijn, hoe internettoepassingen aanleiding kunnen bieden tot cyberpesten en of jongeren hier ook gebruik van maken, is echter nog geen onderzoek gedaan. Maatschappelijke relevantie Pesten wordt door de opkomst van het internet niet alleen meer uitgevoerd op school of bij wijze van spreken op de speelplaats. Het internet heeft ervoor gezorgd dat pesten een zeer indringend karakter kan hebben doordat er geen veilige thuishaven meer is voor een gepest iemand. Zo wordt in een artikel van Meadows (2005) geciteerd: It s like the bully has gone mobile. In meerdere landen hebben 15%- 20% van de jongeren aangegeven dat zij een zekere mate van angst, een ongemakkelijk gevoel of zelfs bedreiging ervaren online, waardoor er mogelijke schade kan worden ondervonden van riskante activiteiten online (De Haan, 2010: 52). Dat cyberpesten veelvuldig voorkomt laat onderzoek van Hasebrink et al. (2009) zien, waarin naar voren is gekomen dat één op de vijf à zes jongeren ermee te maken krijgt. Cyberpesten moet geen onderschikt probleem zijn, bewustzijn van het probleem is daadwerkelijk van belang, aldus Vandebosch en Van Cleemput (2009). Door middel van dit onderzoek zal bijgedragen worden aan meer informatie over hoe cyberpesten tot stand kan komen. Inrichting onderzoek Ter afbakening van de vraagstelling zijn hierna eerst deelvragen geformuleerd. Vervolgens zijn in het theoretisch kader de drie concepten gedefinieerd die in de onderzoeksvraag naar voren zijn gekomen: (1) jongeren van 12 tot en met 14 jaar (2) het internet: de type internettoepassingen en internetkenmerken en (3) cyberpesten. Dit is gedaan aan de hand van eerder wetenschappelijk onderzoek. Het theoretisch kader is afgesloten met een voorspelling voor online pestgedrag. In de methode is toegelicht waarom er is gekozen voor het uitvoeren van interviews en een enquête, en ook 11

12 is hier omschreven hoe deze methoden uitgevoerd zijn. Het hoofdstuk van de methodebeschrijving is opgevolgd door het hoofdstuk waar de resultaten omschreven zijn welk zijn voortgekomen uit de interviews en de enquête. Afgesloten is met de conclusie waarbij aan de hand van de deelvragen een antwoord is geformuleerd op de onderzoeksvraag. Hier zijn tevens suggesties voor vervolgonderzoek aan toegevoegd. 12

13 1 Deelvragen 1.1 Deelvragen internet De hierna opgestelde deelvragen hebben betrekking op het internet. 1. Hoe bieden de type internettoepassingen chatten, sociale netwerksites, online games en online video communities de mogelijkheid voor gebruikers om elkaar te ontmoeten? 2. In hoeverre bieden de type internettoepassingen chatten, sociale netwerksites, online games en online video communities de mogelijkheid tot het leggen van contacten met (gelijkgestemde) onbekenden of het versterken van contact met bekenden? 3. Hoe bieden de internetkenmerken anonimiteit, tijd- en plaatsonafhankelijk, beperkte supervisie, openbaarheid van informatie en het ontbreken van directe non-verbale signalen gebruikers aanleiding tot cyberpesten en is er een verschil in hoeverre de type internettoepassingen chatten, sociale netwerksites, online games en online video communities deze internetkenmerken bevatten? 1.2 Deelvragen gebruikers De hierna opgestelde deelvragen hebben betrekking op gebruikers van het internet, in dit onderzoek jongeren van 12 tot en met 14 jaar. 1. Is er een verschil tussen jongens en meisjes en jongeren met een lager en hoger opleidingsniveau in het gebruik van de type internettoepassingen chatten, sociale netwerksites, online games en online video communities? 2. Leggen jongeren via het internet vooral nieuwe contacten met (gelijkgestemde) onbekenden of versterken zij er contact met bekenden en is hierbij een verschil in wie zij ontmoeten bij de type internettoepassingen chatten, sociale netwerksites, online games en online video communities? 3. In welke mate spelen de internetkenmerken anonimiteit, tijd- en plaatsonafhankelijkheid, beperkte supervisie, openbaarheid van informatie en ontbreken van directe non-verbale signalen een rol om voor jongeren over te gaan tot cyberpesten? 4. Is er een verschil tussen jongens en meisjes en jongeren met een lager en hoger opleidingsniveau via welke type internettoepassing zij cyberpesten en op welke manier dat gebeurt? 13

14 2 Theoretisch kader Jongeren zijn bezig met het vormen van hun identiteit (Valkenburg et al., 2006) en dit doen zij door zich te spiegelen aan, en te vergelijken met hun leeftijdsgenoten (Duimel, 2009: 26) waardoor contact met leeftijdsgenootjes erg belangrijk is. Het internet biedt mogelijkheden voor communicatie via diverse type internettoepassingen. Ook kunnen er door middel van het internet risico s gelopen worden zoals cyberpesten door diverse internetkenmerken. Aan de hand van eerder wetenschappelijk onderzoek zullen in dit hoofdstuk de volgende concepten besproken worden: jongeren, cyberpesten, internettoepassingen en internetkenmerken. Afgesloten zal worden met een overzichtstabel en een samenvatting van een voorspelling van online pestgedrag door jongeren van 12 tot en met 14 jaar op basis van de mogelijkheden van internettoepassingen. 2.1 Jongeren van 12 tot en met 14 jaar Jongeren krijgen steeds meer verantwoordelijkheid over hun eigen leven en ontwikkelen zich tot volwassen mensen. Er vinden in de adolescente periode dramatische hormonale, cognitieve en sociale veranderingen plaats (Valkenburg et al., 2006: 49). In theorie wordt er onderscheid gemaakt tussen drie verschillende fasen in de adolescentie. Jongeren van 12 tot en met 14 jaar bevinden zich in de vroege adolescentie, jongeren van 15 tot en met 17 jaar in de midden adolescentie en jongeren van 18 tot 20 jaar in de late adolescentie (Meeus, 2007). Vanaf de vroege adolescentie neemt steeds meer het contact met ouders af, en in plaats daarvan neemt contact met leeftijdsgenoten toe (Finkenauer et al., 2002: 32). Doordat jongeren zich spiegelen aan en vergelijken met hun leeftijdsgenoten (Duimel, 2009: 26) is zelfpresentatie cruciaal. Sociale erkenning en goedkeuring van leeftijdsgenoten is dan ook erg belangrijk (Finkenauer et al., 2002: 33). Jongeren houden zich veelal bezig met wat anderen van hen denken, en worstelen met hun eigen identiteitsvorming. Binnen groepen van leeftijdsgenoten van jongeren komt afwijzing voor. Dit kan negatieve consequenties hebben voor jongeren. Afgewezen worden is voor adolescenten een pijnlijke gebeurtenis, vooral omdat goedkeuring en sociale erkenning van leeftijdsgenoten dus zo belangrijk voor hen is. Zij nemen daarom conformiteit aan met betrekking tot bepaald gedrag (Finkenauer et al., 2002: 42). Zo denken zij het minste kans te maken om afgewezen te worden. De individuele en sociale identiteit van adolescenten komt door het aannemen van conformiteit wel in gevaar. Het internet biedt voor jongeren niet alleen toegang tot meer informatie, meer plezier en meer sociaal contact, maar ook meer risico s zoals cyberpesten (De Haan, 2010: 40). Het lopen van risico s en de confrontatie ermee behoort bij het levensstadium waarin jongeren nieuwsgierig zijn en grenzen verkennen (De Haan, 2010: 31). Het lopen van online risico s zou volgens Duimel en De Haan (2007) onder andere gelegen zijn in de digitale vaardigheden van jongeren. Deze vaardigheden hebben 14

15 betrekking op het bedienen van de computer, beoordelen en selecteren van informatie, maar ook regels voor het sociale verkeer online en het toepassen van online ervaringen in het alledaagse leven (Duimel & De Haan, 2007). Vooral vroeg adolescenten lijken meer risico s te lopen op het internet. Een verklaring hiervoor is dat zij minder ervaring hebben met gebruik van het internet, hun eigen grenzen minder kennen en relatief veel experimenteren op het internet (De Haan, 2008: 373). Daarnaast zullen meer gewenning en langduriger gebruik van het internet leiden tot het ontwikkelen van meer digitale vaardigheden (Duimel & De Haan, 2007: 75) waardoor risicovol gedrag online kan verminderen. Eerder onderzoek heeft uitgewezen dat jongeren copingstrategieën hanteren om het lopen van risico s te verminderen. Voorbeelden van deze strategieën zijn: het negeren van problemen, de betrouwbaarheid van websites controleren, online melding maken van ongewenst gedrag, een vriend of ouder in vertrouwen nemen erover of vijandig reageren op ongewenste toenadering (De Haan, 2010: 32). Jongeren hebben vertrouwen in de strategieën die zij hanteren en hebben het idee dat zij online risico s onder controle hebben (De Haan, 2009: 195). Midden en laat adolescenten zouden in tegenstelling tot vroeg adolescenten beter in staat zijn om met risico s om te gaan (De Haan, 2010: 30). Ondanks dat het verkennen van risico s, het verleggen van grenzen en het ontduiken van ouderlijk toezicht kenmerkend is voor jongeren, neemt het niet weg dat zij gewaarschuwd zouden moeten worden voor online risico s (De Haan, 2010: 40) Geslachtsverschillen Jongens en meisjes verschillen in hetgeen waarmee zij zich vermaken op het internet. Zo zijn meisjes meer gericht op sociaal contact en communicatie. Dit is gebleken uit onderzoek van Duimel en De Haan (2007) waarbij meisjes in 2005 vaker dan jongens MSN gebruikten en een profiel op een sociale netwerksite hadden. Daarentegen zijn jongens nog altijd oververtegenwoordigd als gamers, ondanks dat meisjes steeds meer gamen (Jansz, 2006: 64). Vosmeer (2010) heeft aangetoond dat meisjes minder gaan gamen als ze naar het voortgezet onderwijs gaan. Voor jongens is het spelen van games aantrekkelijk, omdat zij er verschillende identiteiten en emoties kunnen vervullen (Jansz, 2006). Veel jongens hebben namelijk moeite met het omgaan met hun emotionele ervaringen. Desondanks vinden jongens sociale relaties door middel van games, in de zin van samen gamen, belangrijk, terwijl meisjes meer participeren in games via het internet (Jansz, 2006: 77). Een verklaring hiervoor is dat meisjes zo makkelijker in contact komen met gelijkgestemden. Verschillen tussen jongens en meisjes in online vermaak kunnen van invloed zijn op het lopen van meer of minder online risico s. Uit onderzoek van De Haan (2010) is gebleken dat digitale vaardigheden van invloed zijn op risicovol gedrag online. Ten behoeve van een onderzoek is aan jongeren gevraagd hoe zij hun digitale vaardigheden inschatten en hieruit bleek dat de jongens zich vaardiger inschatten dan de meisjes (De Haan & Huysmans, 2002). In Amerikaans onderzoek door middel van het uitvoeren van experimenten is gebleken dat jongens nogal bluften over hun eigen vaardigheden (Hargittai, 2002). Daardoor is de 15

16 inschatting die de jongens maakten van hun digitale vaardigheden in het onderzoek van De Haan en Huysmans (2002) mogelijk niet valide. Desondanks bleek uit het Amerikaans onderzoek dat er toch verschillen tussen jongens en meisjes bestaan in digitale vaardigheden, wat kan leiden tot het lopen van meer of minder risico s online. Adolescente jongens en meisjes vormen andere soorten vriendschappen. Zij richten zich beiden vooral op vriendschappen met dezelfde sekse (Lease & Axelrod, 2001). Meisjes vormen daarnaast in de vroege adolescentie meer intieme vriendschappen dan jongens, en daardoor zijn meisjes meer bezig met zelfonthulling en het delen van ideeën en gevoelens (Finkenauer et al., 2002: 37). Onderzoek van Pronk en Zimmer-Gembeck (2010: 175) heeft daarnaast aangetoond dat meisjes meer slachtoffer zijn in intieme vriendschappen dan jongens. De nadruk ligt daarbij op uitsluiting van een groep. Meisjes lopen door het soort vriendschappen die zij leggen andere risico s online dan jongens doen. Eerder onderzoek heeft verschillen tussen jongens en meisjes aangetoond in hun manier van alledaags pesten (zonder gebruik van het internet) en cyberpesten. Er zijn naar de invloed van geslacht bij alledaags pesten paradoxale resultaten naar voren gekomen. Zo heeft onderzoek van Williams en Guerra (2007) aangetoond dat er geen geslachtsverschillen zijn bij alledaags pesten. Onderzoek van Björkqvist et al. (1992: 117) heeft echter aangetoond dat jongens vaker dan meisjes betrokken zijn bij directe agressie, terwijl meisjes meer dan jongens betrokken zijn bij indirect pesten zoals roddelen en uitsluiting. Daarnaast gebruiken jongens van 11 en 15 jaar oud sneller dan meisjes fysieke agressie, terwijl meisjes in dezelfde leeftijden sneller dan jongens verbale agressie gebruiken (Björkqvist et al., 1992: 117). Tevens is aangetoond dat jongens over het algemeen vaker dan meisjes dader zijn van cyberpesten (Slonje & Smith, 2007) Opleidingsniveauverschillen Onderzoek van DeRosier et al. (1994) heeft aangetoond dat groepscondities van invloed kunnen zijn op agressief gedrag van individuen. Duimel (2009) geeft in onderzoek aan dat er een verschil in lager en hoger opleidingsniveau van jongeren is op te merken bij cyberpesten. Zo maken lager opgeleide jongeren vaker ruzie via krabbels op Hyves dan jongeren met een hoger opleidingsniveau (Duimel, 2009: 19). Het onderzoeken van de invloed van opleidingsniveau op online pestgedrag zou een zinvolle toevoeging zijn. De onderwijsinspectie heeft in veel aandacht besteed aan cyberpesten, en hierbij zijn verschillen aangetoond tussen laag- en hoogopgeleide jongeren. In 2005 had 82% van de vmbo sectie te maken met cyberpesten, tegen 59% van de havo sectie en 47% van de vwo sectie (Inspectie van het Onderwijs, 2006: 92). De havo en vwo secties hebben in minder mate te maken met cyberpesten, maar desondanks komt het daar ook veelvuldig voor. Walrave et al. (2009) hebben dit nader onderzocht en in België bleek dat jongeren met een lager opleidingsniveau significant vaker te 16

17 maken hadden met cyberpesten dan jongeren met een hoger opleidingsniveau. Ook is gebleken dat jongeren met een hoger opleidingsniveau minder vaak dan jongeren met een lager opleidingsniveau als daders betrokken zijn bij cyberpesten (Walrave et al., 2009). Opleidingsniveau is ook van invloed op internetgebruik. Onderzoek van Duimel en De Haan (2007) toonde aan dat jongeren die een vmbo opleiding volgden, dagelijks meerdere keren gebruik maakten van MSN. Zo gaf in % van de vmbo ers aan dagelijks meerdere keren gebruik te maken van de toepassing, in tegenstelling tot 43% van de vwo ers. Vwo ers lijken minder frequent gebruik te maken van MSN. In 2005 gaf 25% van de vwo ers aan slechts wekelijks gebruik te maken van MSN, in tegenstelling tot 16% van de vmbo ers. Vmbo ers maakten ook langer gebruik van MSN. 37% van de vmbo ers chatte langer dan twee uur, in tegenstelling tot 19% van de vwo ers (Duimel & De Haan, 2007: 88). Duimel en De Haan (2007: 88) geven aan dat vmbo ers zich onderscheiden door vaker en langer dan havo ers en vwo ers gebruik te maken van MSN. Eveneens is er een verschil tussen de vwo ers en vmbo ers die in het bezit waren van een profiel op een sociale netwerksite. Zo had 42% van de vmbo ers een profiel op een sociale netwerksite in tegenstelling tot 32% van de vwo ers (Duimel & De Haan, 2007: 99). Daarentegen had 46% van de vwo ers geen profiel op een sociale netwerksite, in tegenstelling tot 39% van de vmbo ers (Duimel & De Haan, 2007: 99). Tevens geven Duimel en De Haan (2007) aan dat vmbo ers vaker een eigen website hebben en zich vaker bezighouden met het creëren van content, zij blijken daar ook vaardiger in te zijn. Verschillen tussen lager en hoger opgeleiden in internetgebruik kan mogelijk van invloed op het lopen van meer of minder risico s online. 2.2 Type internettoepassingen De opkomst en hoge verspreiding van het internet in Nederland heeft ertoe geleid dat er meer mogelijkheden zijn voor het versterken en opdoen van contacten. Diverse internettoepassingen zorgen voor de mogelijkheid tot online communicatie. Er is een onderscheid te maken in een viertal type internettoepassingen welk op een bepaalde manier online communicatie mogelijk maken. Het onderscheid is hierbij gemaakt in: (1) chatten, (2) sociale netwerksites, (3) online games en (4) online video communities. Binnen deze vier type internettoepassingen zijn veel internettoepassingen onder te verdelen, en het is bijna onmogelijk deze allemaal te benoemen. In de volgende paragrafen zal per type internettoepassing worden beschreven hoe er toegang wordt gegeven tot het gebruik ervan, hoe populair het is onder jongeren met een mogelijke verklaring daarvoor en wie gebruikers er voornamelijk ontmoeten. Dit wordt ondersteund door enkele voorbeelden van internettoepassingen. 17

18 2.2.1 Chatten Tot het type internettoepassing chatten behoort zowel chatten via Instant Messaging (voortaan afgekort als IM) zoals MSN Messenger (voortaan afgekort als MSN) en chatten via een chatbox zoals TMF chat ( of Omegle ( Beide vormen van chatten zullen in deze paragraaf besproken worden. MSN is een internettoepassing welk gratis gedownload kan worden via het internet en als programma op de computer wordt gezet. Gebruikers kunnen andere gebruikers toevoegen door middel van hun adres. Gebruikers dienen zich aan te melden op MSN, zij zijn dan online, en kunnen vanaf dan met elkaar communiceren door middel van chatvensters. MSN is een applicatie in real time, waarbij berichten meteen bij een gesprekspartner verschijnen na het typen, en de ontvanger kan direct reageren waardoor er als het ware een geschreven gesprek ontstaat (Duimel & De Haan, 2007: 82). Naast geschreven tekst kunnen gesprekken via MSN ook gevoerd worden met toevoeging van beeld (via een webcam) en audio (via een microfoon). Typen naar elkaar blijft echter de meest gebruikte functie van de MSN (Duimel & De Haan, 2007). MSN is erg populair onder jongeren. Onderzoek van Van den Eijnden en Vermulst (2006) heeft aangetoond dat Nederlandse jongeren MSN als het belangrijkste en meest gebruikte communicatiemiddel beschouwen voor het versterken van contacten met vrienden en leeftijdsgenoten. Onderzoek van Grinter en Palen (2002) toont een aantal verklaringen voor de populariteit van IM onder jongeren, namelijk (1) de mogelijkheid tot het voeren van groepsgesprekken, (2) het is goedkoop in tegenstelling tot bijvoorbeeld telefoneren en (3) het biedt privacy omdat niemand mee kan luisteren. Ook wordt de populariteit van MSN verklaard door de virtuele verbondenheid met een groep omdat er veel vrienden tegelijkertijd online zijn waar op ieder moment mee gesproken kan worden (Duimel & De Haan, 2007: 89) en dit is dan ook iets wat jongeren erg belangrijk vinden. Vrienden en bekenden zijn de personen waarmee gebruikers voornamelijk mee in contact komen via MSN. Onderzoek van Duimel en De Haan (2007) heeft aangetoond dat maar één op de vijf jongeren contactpersonen hebben toegevoegd op MSN die zij niet in het echt kennen, maar hebben overgenomen van vrienden. Dat er via MSN voornamelijk wordt gecommuniceerd met vrienden en bekenden wordt tevens bevestigd door onderzoek van Grinter en Palen (2002) waarbij jongeren aangaven elkaar eerst face-to-face ontmoetten op school of op vakantie, en vervolgens door middel van IM verder communiceerden. Een verklaring waarom jongeren voornamelijk met vrienden en bekenden in contact komen door middel van MSN is dat zij bekend moeten zijn met het adres van een ander om iemand toe te kunnen voegen. Chatten via een chatbox werkt op een andere manier dan bij MSN gebeurt. Een chatbox kan bereikt worden via internetsites. Het is afhankelijk van het soort internettoepassing hoe gebruikers zich in kunnen loggen: bij de ene chatbox dienen gebruikers zich eerst te registreren (zoals bij de TMF 18

19 chat), bij de andere chatbox kunnen gebruikers direct beginnen met chatten zonder zich eerst te registreren (zoals bij Omegle). Ook chatten via een chatbox werkt in real time, waarbij er een soort van geschreven gesprek ontstaat. Bij sommige chatboxen dient via zogenaamde chatkanalen gepraat te worden. Binnen deze chatkanalen kunnen bepaalde gesprekken gevoerd worden, bijvoorbeeld bij chatkanalen als De Huiskamer of Het Terras, over bepaalde onderwerpen, bijvoorbeeld bij chatkanalen als Gamers of Spiritualiteit of met mensen uit dezelfde omgeving, bijvoorbeeld bij chatkanalen als Amsterdam of Noord-Brabant. In tegenstelling tot chatten via MSN is chatten via een chatbox minder populair onder jongeren. Meer dan de helft van de jongeren in Nederland vindt chatten via een chatbox totaal onbelangrijk (Duimel & De Haan, 2007). Een verklaring voor de matige populariteit geeft onderzoek van Grinter en Palen (2002). Daar gaven jongeren aan dat zij chatten via een chatbox een tijdsverspilling vinden omdat de kwaliteit van de gesprekken erg laag is (Grinter & Palen, 2002: 24). Tevens weten jongeren dat velen zich in chatboxen anders voordoen dan zij in het dagelijks leven zijn en dat chatten via een chatbox daardoor gevaarlijk is (Lenhart et al., 2001: 23). Desondanks bevinden jongeren zich in chatboxen. In het onderzoek van Grinter en Palen (2002) gaven zij hiervoor als reden: omdat er geen vrienden uit de offline wereld online zijn. Chatboxen worden voornamelijk bezocht om in contact te komen met onbekenden. Wanneer chatboxen chatkanalen aanbieden kan er contact worden gezocht met gelijkgestemden om over gelijke interesses of ervaringen te praten, zoals bij de TMF chat. Ook kunnen gebruikers er volstrekt onbekenden ontmoeten, waarvan ze niet weten of zij er gelijke interesses of ervaringen mee delen, zoals bij Omegle. Dat er ook daadwerkelijk met onbekenden en gelijkgestemden wordt gecommuniceerd in chatboxen toont onderzoek van Grinter en Palen (2002). Naast dat internet het versterken van bestaande contacten meer dan ooit stimuleert, fungeert het tevens als ontmoetingsplaats en brengt het mensen bij elkaar die bepaalde interesses gemeen hebben (De Haan & Huysmans, 2002), onafhankelijk van tijd en locatie. Dit is dan ook ter sprake in chatboxen Sociale netwerksites Sociale netwerksites (voortaan afgekort als SNS) zijn websites waarbij gebruikers in contact kunnen komen met anderen, om er berichten naar elkaar te sturen, om te kunnen bloggen, om nieuwe mensen te leren kennen of om persoonlijke profielen te plaatsen (OECD, 2007: 19). Tevens kunnen er foto s, video s, blogs, polls enzovoort worden geplaatst. Voorbeelden van SNS in Nederland zijn: Hyves, Twitter, Sugababes/Superdudes, Facebook, MySpace en WindowsLive. SNS kunnen gebruikers bereiken via websites waar zij zich moeten registreren en zo kan er een profiel aangemaakt worden die zo uitgebreid kan zijn als ze zelf willen of mogelijk is. Zo kan bijvoorbeeld op Hyves veel privé informatie worden gegeven zoals favoriete merken, favoriete clubs en restaurants, foto s, video s, blogs en polls terwijl een profiel op Twitter niet meer vraagt dan een 19

20 korte biografie, woonplaats, een foto en een achtergrondafbeelding. Ondanks dat internettoepassingen de mogelijkheden bieden tot het vrijgeven van veel privé informatie is dit veelal geen verplichting voor de gebruiker. Jongeren zijn de meest begerige gebruikers van sociale netwerksites (Lenhart & Madden, 2007: 2). Er zijn diverse verklaringen te geven voor de populariteit van SNS. Zo geeft De Haan (2008: 372) aan dat bij jongeren, meer dan bij oudere generaties, online contact en offline contact in elkaar overlopen. SNS bieden de mogelijkheden om contacten te onderhouden die ook wat verder van de gebruiker af staan. Zonder dat de gebruiker namelijk actief hoeft te zijn in de communicatie, kan hij of zij op de hoogte blijven van wat een ander bezighoudt door activiteit op andermans profiel te bekijken. Aangezien contact met leeftijdsgenoten voor jongeren als belangrijk wordt gezien, bieden SNS door hun opzet de mogelijkheid om met veel andere gebruikers bestaand contact te versterken en nieuw contact op te doen. In Nederland is Hyves de grootste SNS. In 2009 waren er 9 miljoen leden op Hyves, waarvan naar verwachting 5,5 miljoen leden ook daadwerkelijk actief zijn (Duimel, 2009: 8). SNS zijn voornamelijk gericht op het opbouwen van persoonlijke (sociale) netwerken van gebruikers, en niet op basis van netwerken van gelijkgestemden (boyd & Ellison, 2007). Desondanks bieden SNS wel de mogelijkheid tot het ontmoeten van onbekenden en gelijkgestemden, dit is afhankelijk van de internettoepassing. Zo zijn Hyves en Facebook voornamelijk gericht op het versterken van contacten met vrienden en bekenden, en is MySpace gericht op muziekvoorkeuren waardoor contact met gelijkgestemden gestimuleerd wordt. Desondanks zijn de meeste SNS gericht op het versterken van al bestaande contacten (boyd & Ellison, 2007). Volgens boyd & Ellison (2007) is het unieke van SNS het zichtbaar laten zijn van het sociale netwerk van gebruikers Online games Binnen dit onderzoek is de aanname gemaakt dat online games, het spelen van games met of tegen iemand via het internet, inhoudt. Dit is dus niet gericht op gamen samen met iemand achter één computer of alleen of tegen de computer gamen. Bij online games is er een onderscheid gemaakt tussen games zoals World of Warcraft (voortaan afgekort als WoW) en Call of Duty (voortaan afgekort als CoD) en virtuele communities, waarvan Habbo een voorbeeld is. Beide onderdelen zullen binnen deze paragraaf besproken worden. Het is afhankelijk van het soort game hoe de gebruiker zich kan registreren. Bij bijvoorbeeld WoW dient de gebruiker eenmalig het spel aan te schaffen, om vervolgens per maand een abonnement te kopen, en via internet kan het spel dan gespeeld worden met of tegen anderen. Voor bijvoorbeeld Runescape kan de gebruiker zich gratis te registreren op de internetsite ( Vervolgens maakt de gebruiker een avatar aan, het karakter in de game waarmee de gebruiker speelt, en deze avatar heeft afhankelijk van het soort spel een bepaalde rol. De gebruiker speelt vervolgens als individu of als groep, tegen andere individuen of groepen in een fantasiewereld. 20

21 De online game markt is opgedeeld in verschillende segmenten, waarvan de Massively Multiplayer Online Role-Playing Game (voortaan afgekort als MMORPG) de meest lucratieve markt is (PwC, 2008: 155). Ook First Person Shooters (voortaan afgekort als FPS) zijn, voornamelijk onder jongens, vrij populair (Jansz & Tanis, 2007). Gamen heeft de laatste twee decennia veel populariteit gewonnen, waarvan jongeren de meest enthousiaste spelers zijn (Jansz, 2006: 63). In 2005 gaf 73% van de Nederlandse jongeren aan dat zij tenminste wekelijks games op de spelcomputer of via het internet speelden (Duimel & De Haan, 2007). Nederland heeft één van de meest actieve online game markten in Europa (PwC, 2008: 151). WoW is de meest populaire online game ter wereld, en is ook in Nederland het meest verkocht (PwC, 2008: 151). Er zijn een aantal verklaringen voor de populariteit van online games. Ten eerste is er sprake van wederkerigheid. De gebruikers spelen een game, en doordat veel gebruikers er geregeld gebruik van maken, is het voor de organisaties van online games aantrekkelijk om nieuwe levels te creëren. Dit biedt voor de gebruikers weer meer uitdagingen in de gamewereld waardoor zij blijven gamen. Tevens worden games door jongeren gebruikt om te experimenteren met het uitproberen van rollen en emoties, waardoor games eigenlijk functioneren als een privélaboratorium voor het uitvoeren van persoonlijke experimenten (Jansz, 2006). Daarnaast is uit onderzoek van Jansz en Tanis (2007: 133) gebleken dat sociale interactie het belangrijkste motief is om te gamen. Online games bieden daartoe de mogelijkheid, door met of tegen anderen te gamen. Via online games komen gebruikers met zowel bekenden als onbekenden in contact. Wanneer gebruikers een groep vormen om online tegen een andere groep te gamen, is de oorsprong van de groep soms gelegen in bestaande vriendengroepen (Jansz, 2006: 72). Steeds vaker vinden gebruikers elkaar echter op het internet, en spelen ze met andere gebruikers die ze nog nooit eerder hebben ontmoet (Jansz, 2006: 72). Hier kan dus uit opgemaakt worden dat bij online games gebruikers voornamelijk met gelijkgestemden in contact komen: onbekenden die de gebruiker nog niet eerder heeft ontmoet maar die wel dezelfde interesses hebben, in dit geval het spelen van een bepaalde game. Gebruikers vormen, door de sociale verbanden die er bij gamen ontstaan, een relatief autonome gamecultuur met eigen gewoonten en een jargon dat voor buitenstaanders moeilijk te doorgronden is (Jansz, 2006: 73). De virtuele community Habbo is onderverdeeld onder online games omdat de internettoepassing de gebruiker op een spelende wijze stimuleert tot contact met anderen. Desondanks zal Habbo in de loop van dit onderzoek wel een virtuele community genoemd worden, omdat het wel een online game is maar dan met vooral sociale doelstellingen waarbij gebruikers met elkaar interacteren (Valkenburg, 2008: 160). Bij Habbo dient de gebruiker zich op de internetsite ( te registreren. Vervolgens kan er een avatar aangemaakt worden welk de gebruiker zelf kan vormgeven. Op dat moment kan er gespeeld worden. Habbo is een virtueel hotel. Iedere gebruiker is in de gelegenheid eigen kamers aan te maken waar andere gebruikers uitgenodigd kunnen worden, maar ook kan iedere gebruiker zich naar andere openbare kamers verplaatsen. Gebruikers kunnen hun kamers vullen met 21

22 meubels, die aangekocht zijn via de website of die ze hebben geruild met anderen. Ook kunnen gebruikers activiteiten organiseren in hun kamers, zoals modeshows. De voornaamste reden voor jongeren om zich in Habbo te begeven is volgens onderzoek van Slot (2007) het chatten met anderen, maar ook het hebben van veel online vrienden. Habbo is een wereldwijde internettoepassing, opgericht in Finland, en er bestaat dus ook een Nederlandse variant. Het is een internettoepassing die specifiek gericht is op jongeren van 12 tot en met 18 jaar. Onderzoek van Slot (2007) toont aan dat de meeste Habbo s, de gebruikers van Habbo, jongeren van 12 of 13 jaar oud zijn. In 2007 kende Habbo Nederland meer dan een half miljoen gebruikers (Nieborg, 2007). Er zijn diverse verklaringen voor de populariteit van Habbo in Nederland. Habbo sluit volgens Slot (2007: 98) goed aan bij het gebruikerspatroon van jongeren: communiceren, gamen en content creëren zijn voor hen namelijk alledaagse bezigheden. Tevens biedt Habbo een grafische aanvulling op de chatdiensten van MSN en ook is het een manier van zelfexpressie (Nieborg, 2007). Een dergelijke internettoepassing is uniek voor Nederland, vooral tijdens de oprichting in Nederland in In Habbo worden gebruikers gestimuleerd om met zowel vrienden als (onbekende) gelijkgestemden contact te leggen. Door middel van het uitwisselen van de Habbo-naam kan de gebruiker gezocht worden in Habbo en als vriend worden toegevoegd. Tevens wordt het door de organisatie van Habbo gestimuleerd om gelijkgestemden te ontmoeten. Zo kan de gebruiker tags, sleutelwoorden, aan het profiel van zijn of haar karakter hangen, zoals Voetbal of Limonade waardoor anderen met gelijke interesses of ervaringen de gebruiker kunnen vinden. Ook zijn er diverse ruimtes in het hotel van Habbo. Zo bestaan er de chatetage en de ruiletage, maar er zijn ook clubs, zwembaden of in de buitenlucht. Het is vooral de keuze aan de gebruiker zelf met wie er online contact gezocht en gelegd wordt Online video communities Online video communities maken het delen en bekijken van video s online mogelijk. Video s welk geplaatst worden op een online video community hebben drie verschillende soorten inhoud: (1) zelfgemaakte video s, zoals home videos of korte documentaires, (2) remixes of bestaande video s, zoals film trailers, en (3) hybride video s die een combinatie zijn van zelfgemaakte en bestaande video s (OECD, 2007: 17). Wereldwijd is YouTube ( de meest bekende en gebruikte online video community. Om deze reden zal YouTube dan ook de internettoepassing zijn die binnen dit onderzoek gebruikt zal worden als zijnde online video community. Door middel van YouTube kan een gebruiker online video s bekijken of zelf video s plaatsen. Op YouTube video s bekijken is zeer toegankelijk. Zo kan er via de website gezocht worden naar video s door middel van de zoekbalk of op thema zoals nieuws en politiek of mensen en blogs. Video s kunnen zonder registratie gratis bekeken worden. Om video s te kunnen plaatsen kunnen 22

23 gebruikers gratis een account aanmaken op de site. Door middel van het hebben van een eigen account op YouTube kan de gebruiker ook opmerkingen of een beoordeling plaatsen bij video s van anderen en een lijst van favoriete video s aanmaken. Onderzoek van OECD (2007) toont aan dat veel gebruikers video s bekijken maar dat er maar weinig zijn die ook zelf video s plaatsen. Zoals aangegeven is YouTube wereldwijd enorm populair: de online video community stond in mei 2010 op de derde plaats van meest bezochte websites wereldwijd, na Google en Facebook (Alexa, 2010). Door de groei van de user-created content (voortaan afgekort als UCC), het delen van inhoud door gebruikers, is de online videomarkt erg veranderd (Cha et al., 2007). Onderzoek van Tynes (2007) wees uit dat jongeren steeds meer aangetrokken zijn tot nieuwe vormen van sociaal netwerken, zoals via YouTube. Voor de populariteit van een online video community als YouTube onder jongeren zijn diverse verklaringen te geven. YouTube lijkt een basis te zijn voor een virtuele conversatie, de meeste jongeren ontvangen namelijk feedback op de content die zij online hebben gezet (Lenhart et al., 2007: ii). Tevens hebben 12 tot 17-jarige jongeren een bepaalde mediaconsumptie die de populariteit van YouTube kan aantonen, namelijk: het gebruik van breedband, het verlangen naar interactiviteit, de wil om content te delen en om online communities te bevorderen en te creëren (OECD, 2007: 13). Beide verklaringen geven een idee wat de populariteit van YouTube onder jongeren kan verklaren. Door de opzet van YouTube, namelijk dat gebruikers kunnen zoeken naar video s waar ze in geïnteresseerd zijn, is het aannemelijk dat zij daardoor in contact komen met onbekenden. Door OECD (2007: 12) wordt echter aangetoond dat geplaatste video s vaak worden bekeken door vrienden, familie en andere bekenden. Een verklaring hiervoor zou kunnen zijn dat de gebruiker die de video geplaatst heeft bepaalde tags, sleutelwoorden, aan de video heeft gehangen, waardoor de video door onbekenden minder snel gevonden wordt. Desondanks is het aannemelijk dat geplaatste video s ook veelal bekeken zullen worden door onbekenden. Het plaatsen van commentaar en een beoordeling op geplaatste video s door geregistreerde gebruikers zou daarentegen waarschijnlijk meer gebeuren bij gelijkgestemden en bekenden. 2.3 Cyberpesten Internet biedt naast mogelijkheden ook risico s. Online communicatie zorgt voor het makkelijk vinden en onderhouden van contacten en interacteren met anderen, desondanks is het ook aannemelijk dat hier risicovolle ontmoetingen toe behoren (Lüders et al., 2009: 123). Het onderscheid tussen mogelijkheden en risico s is moeilijk af te bakenen. Jongeren en volwassenen classificeren online activiteiten namelijk verschillend (De Haan, 2010: 14). Daar waar jongeren een bepaalde activiteit als mogelijkheid zien, kan deze door volwassenen als een risico gezien worden, zoals het ontmoeten van onbekenden of het delen van (intieme) informatie. Desondanks wordt cyberpesten over het algemeen 23