Afdeling 1. Vooraf. H o o f d s t u k I De Brussel Ibis-Verordening

Transcriptie

1 H o o f d s t u k I De Brussel Ibis-Verordening Afdeling 1. Vooraf 1. De Verordening (EG) nr. 44/2001 van de Raad van 22 december 2000 betreffende de rechterlijke bevoegdheid, de erkenning en de tenuitvoerlegging van beslissingen in burgerlijke en handelszaken, ook wel gekend als de EEX- Verordening of de Brussel I-Verordening, trad in werking op 1 maart Deze verordening geldt als de meest gehanteerde en geïnterpreteerde Europese verordening voor de vaststelling van de internationale bevoegdheid van de Europese gerechten en de erkenning en uitvoerbaarverklaring van Europese beslissingen 6. De Brussel I-Verordening geldt dan ook als moederbron in het Europees procesrecht. In 2010 publiceerde de Europese Commissie een voorstel om de Brussel I-Verordening te herzien 7. Dit gebeurde conform artikel 73 Brussel I-Verordening dat opriep verslag 8 uit te brengen over de werking van de verordening en eventueel voorstellen tot wijziging te lanceren. Na uitgebreide debatten 9 werd op 12 december 2012 de Verordening (EU) nr. 1215/2012 van het Europees Parlement en de Raad betreffende de rechterlijke bevoegdheid, de erkenning en de tenuitvoerlegging van beslissingen in burgerlijke en handelszaken aangenomen. Deze verordening wordt aangeduid als de Brussel Ibis-Verordening. 2. De Brussel Ibis-Verordening werd van toepassing op 10 januari 2015 en bevat, net als de Brussel I-Verordening, regels inzake de internationale bevoegdheid en inzake de erkenning en tenuitvoerlegging. Het andere bekende luik van het internationaal privaatrecht i.e. de vraag naar het toepasselijk recht wordt niet geregeld in dit instrument. 5 Pb.L , afl. 12, 1; rect. Pb.L , afl. 307, Voor enkele van de talloze internationale en nationale besprekingen van de Brussel I-Verord., zie U. Magnus en P. Mankowski, Brussels I Regulation, München, Sellier, 2011, 972 p.; B. Allemeersch en T. Kruger (eds.), Handboek Europees burgerlijk procesrecht, Antwerpen, Intersentia, 2015, 3-58; zie ook de website van het Hof, waar een sectie aan de Brussel I-Verord. is gewijd. De Brussel I-Verord. maakt de communautarisering uit van het Verdrag betreffende de rechterlijke bevoegdheid en de tenuitvoerlegging van beslissingen in burgerlijke en handelszaken, ondertekend te Brussel op 27 september 1968, Pb.C , afl. 27, 1. 7 COM(2010) 748 def./2, Voorstel voor een verordening van EP en Raad betreffende de rechterlijke bevoegdheid, de erkenning en de tenuitvoerlegging van beslissingen in burgerlijk en handelszaken, 1-111; zie de bespreking in o.a. X.E. Kramer, Abolition of exequatur under the Brussels I Regulation: effecting and protecting rights in the European judicial area, NIPR 2011, COM(2009) 174 def., Verslag van de Commissie aan het Europees Parlement, de Raad en het Europees Economisch en Sociaal Comité over de toepassing van Verord. (EG) nr. 44/2001 Raad betreffende de rechterlijke bevoegdheid, de erkenning en de tenuitvoerlegging van beslissingen in burgerlijke en handelszaken. 9 Zie het wetgevingsproces op l a rc i e r 7

2 Qua bevoegdheidsregels en systematiek laat de Brussel Ibis-Verordening veel van de Brussel I-Verordening intact. Dit betekent dat de rechtspraak van het Hof van Justitie van de Europese Unie (hierna: het Hof) die onder de oude verordening is gewezen, op deze punten relevant blijft voor de interpretatie van de Brussel Ibis-Verordening. Toch brengt de herschikking ook een aantal wijzigingen met zich mee. De meest in het oog springende wijziging is ongetwijfeld de afschaffing van het exequatur. Maar ook inzake de internationale bevoegdheidsregels verandert er toch een en ander. Naast een algemene bespreking van de regels van de Brussel Ibis-Verordening, worden deze wijzigingen hierna aangeduid en toegelicht. Hiertoe wordt een structuur in drie afdelingen gehanteerd. Afdeling 3 bevat een bespreking van de regels inzake internationale bevoegdheid, terwijl Afdeling 4 de regels inzake erkenning en tenuitvoerlegging uiteenzet. Deze afdelingen worden voorafgegaan door een toelichting van het algemeen toepassingsgebied van het Europese instrument (Afdeling 2). Het toepassingsgebied van de Brussel Ibis-Verordening bestaat uit het klassieke trio van het (1) temporele, het (2) materiële en het (3) geografische vereiste. De eerste twee vereisten zijn voor zowel de internationale bevoegdheid, als de erkenning en tenuitvoerlegging hetzelfde en zullen hierna vooreerst worden besproken. Het geografische toepassingsgebied is daarentegen verschillend en wordt daarom afzonderlijk in beide volgende afdelingen toegelicht. Afdeling 2. Algemeen toepassingsgebied Brussel Ibis-Verordening 1. Temporeel toepassingsgebied 3. De Brussel Ibis-Verordening trad in werking op de twintigste dag na de bekendmaking ervan in het Publicatieblad van de Europese Unie, zijnde op 9 januari De verordening is evenwel pas van toepassing met ingang van 10 januari 2015 (art. 81). De hantering van dit dubbele tijdstip is gebruikelijk voor Europese IPR-instrumenten. De idee achter beide data is dat de lidstaten tussen de datum van inwerkingtreding en de datum van toepassing de nodige legislatieve en administratieve stappen kunnen nemen in het eigen land om de verordening volle uitwerking te verlenen Wat op of na 10 januari 2015 moet plaatsvinden, wordt bepaald in de overgangsbepaling van artikel 66 Brussel Ibis-Verordening. Volgens artikel 66.1 is de verordening slechts van toepassing op rechtsvorderingen die zijn ingesteld, authentieke akten die zijn verleden of geregistreerd, en gerechtelijke schikkin- 10 Hoewel een verordening niet moet worden omgezet in het nationaal recht, zoals een richtlijn, kan het toch nodig zijn om strijdig nationaal recht aan te passen, nieuwe begeleidende regels aan te nemen of simpelweg de rechterlijke orde te informeren over de nieuwe Europese wetgeving. 8 l a rc i e r

3 gen die zijn goedgekeurd of getroffen op of na deze datum. Dit betekent dat het niet van belang is wanneer het geschil tussen partijen ontstond. Wanneer dus een grensoverschrijdende procedure wordt ingeleid voor de Belgische gerechten na 10 januari 2015, dan zullen de bevoegdheidsgronden van de Brussel Ibis-Verordening bepalen of de Belgische rechter internationale bevoegdheid geniet. De beslissing die uit een dergelijke procedure voortvloeit, zal aan de hand van de erkenning- en tenuitvoerleggingsregels van de Brussel Ibis- Verordening in de Europese Unie circuleren. Artikel 66.2 schrijft vervolgens voor dat de Brussel I-Verordening van toepassing blijft op beslissing gegeven inzake rechtsvorderingen die zijn ingesteld, authentieke akten die zijn verleden of geregistreerd, en op gerechtelijke schikkingen die zijn goedgekeurd of getroffen vóór 10 januari 2015 die onder die verordening vallen. Dit betekent dat een beslissing gegeven na 10 januari 2015 in een procedure die voor de Belgische rechter vóór deze datum werd ingesteld, nog volgens de oude erkenning- en tenuitvoerleggingsregels van de Brussel I-Verordening in de Europese Unie zal circuleren. Dit betekent eveneens dat de Belgische rechter, voor de vaststelling van zijn internationale bevoegdheid in een geding ingeleid vóór 10 januari 2015, een beroep zal doen op de bevoegdheidsgronden van de Brussel I-Verordening. Dit geldt zelfs indien zijn bevoegdheidsbeslissing pas na deze datum wordt genomen. En wat te denken van hoger beroep ingesteld na 10 januari 2015 tegen een bevoegdheidsbeslissing van vóór deze datum? Ook hier zijn de oude bevoegdheidsregels van de Brussel I-Verordening nog aan de orde. Artikel 66.2 Brussel Ibis-Verordening bepaalt de overgangsmaatregel niettegenstaande artikel 80. Artikel 80 Brussel Ibis-Verordening schrijft voor dat de Brussel I-Verordening wordt ingetrokken bij de Brussel Ibis-Verordening en dat een verwijzing naar de ene geldt als een verwijzing naar de andere. Dit betekent dat de internationale en nationale rechtspraak en rechtsleer, opgesteld onder de Brussel I-Verordening, zijn waarde en draagkracht blijft behouden. Tenzij de relevante bepaling werd gewijzigd door de Brussel Ibis-Verordening, zal zo de interpretatie gegeven door het Hof aan de verschillende artikelen van belang blijven. De continuïteit in de Europese toepassing wordt dus verzekerd Materieel toepassingsgebied A. De artikelen 1, 2 en 3 Brussel Ibis-Verordening 5. Artikel 1 Brussel Ibis-Verordening bepaalt het materiële toepassingsgebied. Net als de Brussel I-Verordening is de verordening toepasselijk in grensoverschrijdende burgerlijke en handelszaken. Dit ruime toepassingsgebied wordt evenwel ingeperkt door de voorziene uitzonderingen. 11 Deze werkwijze strookt met wat voorheen werd bepaald bij de communautarisering van het EEX-Verdrag (art. 68 Brussel I-Verord.). l a rc i e r 9

4 Fiscale zaken, douanezaken, administratiefrechtelijke zaken en de aansprakelijkheid van de Staat wegens een handeling of een nalaten in de uitoefening van openbaar gezag (acte jure imperii) worden namelijk uitdrukkelijk uitgesloten van het toepassingsgebied. De acte jure imperii -uitzondering is daarbij nieuw, maar vormt slechts een codificatie van de rechtspraak van het Hof 12. Ook geschillen inzake de staat en bevoegdheid van personen, het huwelijksvermogensrecht en het vermogensrecht van gelijkaardige instituten (sub a), faillissement (sub b), sociale zekerheid (sub c), arbitrage (sub d), onderhoudsverplichtingen (sub e) en testamenten en erfenissen (sub f) behoren niet tot het toepassingsgebied van de Brussel Ibis-Verordening. Dit brengt geen inhoudelijke wijzigingen teweeg in vergelijking met de Brussel I-Verordening. 6. Wel is er sprake van een aantal technische wijzigingen. De toevoeging in artikel 1.2.a dat het vermogensrecht van aan het huwelijk gelijkaardige instituten is uitgesloten, is zo nieuw. Deze wijziging maakt de verordening aldus bestand tegen de met de tijd veranderende samenlevingsvormen. Daarnaast is het oude artikel 1.3 geschrapt. Dit voorzag in een uitsluiting van Denemarken als lidstaat. Denemarken neemt immers via een aparte overeenkomst sinds 2005 deel aan de Brussel I-Verordening en liet weten ook de Brussel Ibis-Verordening te zullen toepassen 13, Vervolgens komt de Brussel Ibis-Verordening met twee totaal nieuwe artikelen, waardoor de opvolgende nummering telkens minimaal twee plaatsjes opschuift 15. Artikel 2 geeft de definities van de volgende begrippen weer: beslissing, gerechtelijke schikking, authentieke akte, lidstaat van herkomst, aangezochte lidstaat en gerecht van herkomst. Daarnaast wordt voor Hongarije en Zweden het begrip gerecht nog verder gespecificeerd in artikel 3. Deze definities zouden de toepassing moeten makkelijker maken, vooral in het licht van de afschaffing van exequatur. 12 Zie voor een uitgebreide bespreking van het materiële toepassingsgebied en de wijzigingen van de Brussel Ibis-Verord.: F. van Overbeeke, Brussel I(bis)-Verordening inzake niet uitsluitende bevoegdheidsgronden en zwakke partijen Stand van zaken sinds 2002 tot nu in B. Allemeersch en T. Kruger, Handboek Europees burgerlijk procesrecht, Antwerpen, Intersentia, 2015, Ov. 19 oktober 2005 tussen de Europese Gemeenschap en het Koninkrijk Denemarken betreffende de rechterlijke bevoegdheid, de erkenning en de tenuitvoerlegging van beslissingen in burgerlijke en handelszaken, Pb.L , afl. 299, 62. Op grond van art. 3.2 Ov. uit 2005 heeft Denemarken de Commissie op 20 december 2012 per brief in kennis gesteld van zijn besluit de Brussel Ibis-Verord. ten uitvoer te leggen. Zie Pb.L , afl. 79, Zie voor de technische wijzigingen inzake testamenten en erfenissen en de uitsluiting van onderhoudsverplichtingen (wat een logisch gevolg is van de inwerkingtreding van Verord. (EG) nr. 4/2009 Raad 18 december 2008 betreffende de bevoegdheid, het toepasselijke recht, de erkenning en de tenuitvoerlegging van beslissingen, en de samenwerking op het gebied van onderhoudsverplichtingen): F. van Overbeeke, Brussel I(bis)-Verordening inzake niet uitsluitende bevoegdheidsgronden en zwakke partijen Stand van zaken sinds 2002 tot nu in B. Allemeersch en T. Kruger, Handboek Europees burgerlijk procesrecht, Antwerpen, Intersentia, 2015, Tot art. 30 wordt het nieuwe artikel in de Brussel Ibis-Verord. gevonden door het oude artikel van de Brussel I-Verord. + 2 te doen. Wel stemmen de onderlinge artikelleden niet telkens overeen. 10 l a rc i e r

5 B. Rechtspraak Hof extensieve interpretatie 8. Het begrip burgerlijke en handelszaak moet autonoom worden uitgelegd 16. Volgens het Hof moet hierbij worden gekeken naar de elementen die kenmerkend zijn voor de aard van de rechtsbetrekkingen tussen de procespartijen of naar het voorwerp van het geschil 17. Het enkele feit dat er sprake is van een rechtsbetrekking met een overheidsinstantie sluit aldus de toepassing van de Brussel Ibis-Verordening niet uit. Het gaat erom of een overheidsinstantie handelt in de uitoefening van openbaar gezag ; enkel dan mist de verordening toepassing 18. De scheidingslijn tussen een zuiver privaat- of publiekrechtelijke handeling is hierdoor opgerekt ten voordele van een ruime interpretatie van het toepassingsgebied van de verordening 19. Zo oordeelde het Hof in het arrest-baten dat het niet van belang is dat een overheidshandeling, bijvoorbeeld bij sociale zekerheid, ten grondslag ligt aan een privaatrechtelijke rechtsbetrekking die het voorwerp van het geschil tussen partijen uitmaakt 20. In de meer recente Sapir- en Sunicoarresten bevestigt het Hof dit ruime toepassingsgebied. In de eerste zaak oordeelt het Hof dat een door Duitsland ingestelde vordering op basis van een ongerechtvaardigde verrijking onder de verordening valt, terwijl uit de tweede zaak duidelijk volgt dat een vordering uit onrechtmatige daad, ingesteld door de Britse belastingdienst jegens een veelpleger van btw fraude, eveneens onder het bereik valt 21. Kortom: de private pet van een overheidsinstantie wordt ook in dergelijke gevallen voornamelijk bepaald door de aard van het voorwerp van het geschil. Afdeling 3. Internationale bevoegdheid 1. Geografisch toepassingsgebied bij toets naar de bevoegde rechter 9. Bij de vraag naar de internationaal bevoegde rechter moet voor het geografische (of personele of formele ) toepassingsgebied in beginsel worden gekeken naar de hoofdregel van artikel 4 Brussel Ibis-Verordening (art. 2 oud). Dit is echter anders bij de vraag naar de erkenning en/of tenuitvoerlegging van een gerechtelijke beslissing. In dat geval is artikel 36 Brussel Ibis-Verordening (art. 33 oud) de relevante bepaling. Zie hiervoor Afdeling Het Hof bepaalde dit voor het eerst in HvJ 29/76, LTU, Jur. 1976, 1541, r.o Zie bv. HvJ C-49/12, Sunico, ECLI:EU:C:2013:545, r.o. 33. Let wel dat het bij voorlopige maatregelen niet gaat om de aard van de rechtsbetrekking of het voorwerp van het geschil, maar om de aard van de rechten die erdoor worden gewaarborgd, zie HvJ C-391/95, Van Uden/Deco-Line, Jur. 1998, I, Zie bv. HvJ C-49/12, Sunico, ECLI:EU:C:2013:545, r.o. 34; HvJ C-420/07, Apostolides, Jur. 2009, I, 3571, r.o. 45. Daarom valt een vordering tot schadevergoeding door slachtoffers van een bloedbad tijdens de Tweede Wereldoorlog tegen een staat, logischerwijs niet onder burgerlijke zaken in de zin van de verordening: HvJ C-292/05, Lechouritou, Jur. 2007, I, Zie ook recent HvJ C 523/14, Aertssen, ECLI:EU:C:2015:722, waar een bij een onderzoeksrechter ingediende klacht met burgerlijkepartijstelling onder het toepassingsgebied van de verordening valt. 20 HvJ C-271/00, Baten, Jur. 2002, I, HvJ C-645/11, Sapir, ECLI:EU:C:2013:228; HvJ C-49/12, Sunico, ECLI:EU:C:2013:545. l a rc i e r 11