Inspiratie! voor de aanpak en preventie van voortijdig schoolverlaten

Transcriptie

1 Inspiratie! voor de aanpak en preventie van voortijdig schoolverlaten prof drs Dolf van Veen Regionale VSV-conferentie 30 oktober 2013 Rode Olifant, Den Haag

2 Inleiding Terugblik veel gebeurd, veel veranderd en verbeterd Nieuwe uitdagingen passend onderwijs/samenwerkingsverbanden/mbo: verdere reductie vsv, geen thuiszitters en zorgcontinuüm (wat/hoe?) schaarste en inrichting (basis)infrastructuur voor ondersteuning jeugdigen en frontlinie in onderwijs en hulp bestuurlijke samenwerking lokaal/regionaal (OOGO, gemeenten/schoolbesturen) Continuïteit achterliggende problematiek van jongeren en hardnekkige vraagstukken terzake aanpak en preventie

3 Inleiding Website zegt het goed: samen beter, beter samen snelle en adequate aanpak niet laten escaleren met kans op uitval, maatschappelijk isolement en probleemgedrag focus op preventie, vroege en tijdige inzet van (speciaal) onderwijs, hulp en inzet van arbeidsmarkt/bedrijfsleven bewustwording en inzicht in de problematiek en oplossingsrichtingen, investeren in regionale netwerk van ketenpartners, en kwaliteit van het ketenproces (Te) hooggespannen verwachtingen in tijden van krimp, transities en reorganisaties? Conferentie: Inspiratie, voorbeelden, spoorzoeken en stappen vooruit...

4 Inleiding 30 minuten, een decor voor overige bijdragen: keuzen, te veel om te bespreken (pedagogisch) Voortijdig schoolverlaten, maar ook.. leerlingen/studenten die al vroeg op school zijn en laat naar huis gaan VSV: veel stabiele vraagstukken ( ) Reden van (dreigend) vsv achterhalen, goede diagnostiek Aanspreken en activeren sociale/professionele steun Aandacht voor uitvalprocessen en bevorderen studiesucces Herbergzame scholen en engagement Samenwerken met leerlingen/ouders/verzorgers/(gezins)voogden Terugplaatsen en reïntegratietrajecten

5 Inleiding Mijn betrokkenheid Focus op jongeren die hun rug naar de school hebben en (dreigende) schooluitvallers (incl rebound in VO en MBO) Belang van onderwijs voor kinderen in JJI en de (gespecialiseerde) jeugdzorg Onderzoek en G4-beleid rond schoolverzuim Bij de les blijven Speciale aandacht voor thuiszitters en de rol van onderwijs bij reïntegratietrajecten (arbeid/jeugdzorg) Gedragsprogramma s in het onderwijs en aandacht voor goed klassenmanagement (omgaan met verschillen) Ontwikkelen van de zorgstructuur in het onderwijs (samenwerken onderwijs en jeugdzorg, ZAT/zorgteams) Meer inzet van jeugdzorg (incl. jeugd-ggz) in en om de school Samenhang onderwijs en jeugdprogramma s van ministeries en VNG

6 Kennisbasis onderwijsveld relatief slechte onderwijsprestaties van leerlingen in grotere steden traditionele onderwijsmodellen hebben beperkt succes schoolfactoren verklaren minder dan 30% van de prestatievorderingen: gezinnen, peer netwerken en de bredere omgeving doen er toe geïntegreerde programma s verbeteren de condities voor leren, gezonde ontwikkeling en onderwijzen schoolgerelateerde en school-based modellen hebben veelbelovende resultaten scholen doen ertoe, met name voor risicoleerlingen, maar schoolverbetering moet verbonden worden met vernieuwing van de jeugdzorgsector

7 Kennisbasis onderwijsveld Kwetsbare en suboptimale infrastructuur (schaarste, kwaliteitsvragen, stagnatie doorontwikkeling), ook m.b.t. coördinatie van ondersteuning (lead professional) Wisselend beeld kwaliteit van de schoolinterne leerlingenzorg en begeleiding (mentoraat, relaties/interacties) en schoolklimaat aanvullend werken op de leerlingenzorg en het outreachend, schoolnabij inzetten van functies komen moeizaam van de grond, net als combinatieprogramma s Meer kennis van vraagstukken van leerlingen en hun context: ondersteuningsbehoeften, balans tussen achterstanden inhalen, stimuleren en verrijken, ondersteuning en zorg School is beschermende factor maar ook risicofactor!

8 Figure 2. A Logic Model for Expanded School Improvement Planning Completing Assessments & Using Data to Make Good Decisions Improvement Components Implementation Needs & Targets Professional Development Improvement Targets Accountabilities Immediate Outcomes Long-term Outcome Identifying Improvement Needs & Opportunities Identifying out-of school learning opportunities Identifying external and internal barriers to learning Inventorying school and community programs and services to maximize resources Developing coherent school-community program & service designs for a feeder pattern of schools Implementation of a multifaceted school improvement model with speciallydesigned programs and services. Community Partnerships, Distributed Leadership, and Sustainability Planning Extended Learning 21 st Century Learning Centers Community-based learning Socio-emotional learning Others... Youth Development Asset-based Programs Risk Reduction Programs Youth-led Partnerships & Services Others... Parent/Family Engagement and Support Parent Involvement Programs Parent Empowerment Programs Others... Health and Social Services Child-family service teams District-wide resource teams Others... Community Engagement Community Development Political Rallies for Schools Schools as Neighborhood Hubs Others... Getting The Conditions Right for Learning Qualified Teachers Implement Best Practices Aligned with Standards Children s Learning & Development Outside of School are Linked to Classrooms Transition Supports are Provided to New Students and Parents Programs and Services Are Linked to Classrooms & Support Teachers Learning Communities are Nurtured, Supported, and Rewarded Caring Adults in a Positive Climate Build School Connectedness Improved Academic Outcomes Improved Well-being for Children, Teachers, Principals, & Staff All Children and Youth Succeed in School and Are Prepared for a Successful Transition to Adulthood Improved Staff Recruitment/ Retention Evaluation-driven continuous learning and improvement

9 Categories of Basic Content Areas for Learning Supports Intervention Classroom-Based Approaches to Enable Learning Crisis Assistance & Prevention Support for Transitions Infrastructure Leadership resourceoriented mechanisms Student & Family Assistance Community Support Home Involvement / Engagement in Schooling

10 Stelling Leerlingen zitten op school om nuttig en toekomstgericht onderwijs te krijgen; niet om behandeld of verzorgd te worden!

11 Gedragsvraagstukken in het onderwijs Van reactief na pro-actief: preventie! Aansluiten bij leer- en (bredere) leefomgeving Van uitstoting/export naar speciaal onderwijs/zorg naar inclusievere leeromgevingen in regulier onderwijs Van pathologie/stoornissen naar additional support needs Van specialistenmodel naar de leerkracht centraal en participatie van leerlingen/studenten en ouders Benutting individuele en sociale/professionele hulpbronnen Samenwerking (speciaal) onderwijs, jeugdzorg, arbeidsmarkt en bedrijfsleven * D. van Veen (2013), Passend onderwijs en omgaan met gedragsvraagstukken van leerlingen. Zwolle: Hogeschool Windesheim.

12 Ervaringsbasis onderwijs Goede voorbeelden overal beschikbaar qua schoolklimaat, pedagogische relaties, positief gedrag, ontwikkelingsstimulering, doorbreken van toeristen in de klas (brede school/multi-service school cruciaal) en toewerken naar commitments/participatie, duidelijk beroepsbeeld e.d. Kenmerken van kwaliteit in het primair proces bekend (relatie/herbergzaam klimaat, aanpak barriers to learning & development, zelfverantwoordelijkheid en sociale/professionele steun waar nodig), flexibiliteit, niet te veel bypasses, continuïteit en advocacy

13 Ervaringsbasis breder Belang van een slagvaardige zorgstructuur (ZAT, jeugdzorg en casusoverleg) en samenwerking met partners in (speciaal) onderwijs en arbeidsmark en bedrijfsleven Geen magic bullit, wel: belang van inzet op infrastructuur, routines, kwaliteit (onderwijs- en jeugd)zorg, bevorderen positief gedrag (appreciative benadering) en binding/relatie en commitments

14 Internationale kennisbasis Recommendation 1. (diagnostic) low Utilize data systems that support a realistic diagnosis of the number of students who drop out and that help identify individual high risk students. Recommendation 2. (targeted intervention) moderate Assign adult advocates to students at risk of dropping out. Recommendation 3. (targeted intervention) moderate Provide academic support and enrichment to improve academic performance. Recommendation 4. (targeted intervention) low Implement programs to improve students classroom behavior and social skills. Recommendation 5. (schoolwide intervention) moderate Personalize the learning environment and instructional process. Recommendation 6. (schoolwide intervention) moderate Provide rigorous and relevant instruction to better engage students in learning and provide the skills needed to graduate and to serve them after they leave school. * Education Commission of the States (2007). The Progress of Education. Reform 2007:Dropout Prevention. Vol. 8, No. 1, July * Dynarski, M., Clarke, L., Cobb, B., Finn, J., Rumberger, R., and Smink, J. (2008). Dropout Prevention: A Practice Guide (NCEE ). Washington, DC: National Center for Education Evaluation and Regional Assistance, Institute of Education Sciences, U.S. Department of Education. Retrieved from

15 Samenhang tussen interventies Wat zegt de kennisbasis? 7 basisvragen (Swail) 1. Begrijpen we de aard van het probleem? 2. Waarom vertrekken studenten? (uitvalanalyse) 3. Welke strategieën worden ingezet? (ook historie) 4. Weten we iets van de effectiviteit daarvan? 5. Weten we welke strategieën mogelijk effectief zijn? 6. Is er bewijs voor support in de scholen en daarbuiten? 7. Begrijpen we complexiteit veranderproces en leiderschapsvragen? Kernvragen (van Veen) wat is de theorie van het probleem (wat bepaalt en veroorzaakt studiesucces of studie-uitval en hoe wordt het in stand gehouden) wat is de theorie van de oplossing (hoe voorkomen we uitval of bevorderen we studiesucces voor zoveel mogelijk studenten) wat is de theorie van de veranderstrategie (hoe komen we in de beoogde situatie) Van probleemgestuurd werken naar appreciative inquiry

16 Samenhang tussen interventies Wat zegt de kennisbasis? rekening houden met startsituatie (Stoll) en ontwikkelingsfase (Harris/Hopkins), ook vanuit turnaround-management -aanpak balans tussen universele, selectieve en geïndiceerde/specialistische interventies balans tussen begeleidingsmodaliteiten (studiekeuze en beroepsgericht, leergericht/studievaardigheden en psychosociale begeleiding) achterstanden, keuzeproblematiek, motivatie en (extra) uitdaging, persoonlijke problemen en belemmeringen wat te doen bij schaarste en breder: overwegingen van prioriteiten (relatieve belangrijkheid van elementen/strategieën) successen en de tijdshorizon

17 Samenhang tussen interventies Wat zegt de kennisbasis? Architectuur van de aanpak motivatie (uitdagend curriculum/praktijk) en hoge verwachtingen achterstanden aanpakken en snel wegwerken benutten/communiceren gouden tips om uit te vallen (spiegelbeeld) begeleiding op studievaardigheden en loopbaanperspectief (concreet) concentratie van begeleidingsactiviteiten (in eerste jaar): beter curriculum (100 dagen), beste docenten in entree/kwetsbare fase en focus op factoren die beïnvloed kunnen worden persoonlijke begeleiding en (sociale) integratie, en goede studiekeuze systematisch en volgbaar traject (gegevens vastleggen/monitoring) * Thomas, L. and Jamieson-Ball, C. (2011). Engaging student retention and success in higher education in Wales. * Nelson, J. and O Donnell, L., (2011). Approaches to Supporting Young People Not in Education, Employment or Training: a Review. Slough: NFER.

18 Kennisbasis Percepties/oordelen chronisch spijbelaars en vsv-ers Viewed classes as boring, irrelevant, and a waste of time Did not have positive relationships with teachers Did not have positive relationships with other students Was suspended too often Did not feel safe at school Could not keep up with schoolwork or was failing (and there were no timely interventions) Found classes not challenging enough (worksheets and reading with lectures were the predominant activities), and students can miss class days and still receive credit Couldn t work and go to school at the same time

19 Opdrachten Aanpak hardnekkige vraagstukken Uitdagingen in de komende jaren Eerdere signalering, activering en steun Beter repertoire (beïnvloeding) en samenwerking Belang van sterke regionale visie en uitvoeringspraktijk met bestuurlijke rugdekking op zowel preventieve terrein als op zwaardere programma s en trajecten

20 Knelpunten in beleids- en uitvoeringspraktijk samenwerking met instellingen op het gebied van welzijn, educatie, (geestelijke!) gezondheidszorg, veiligheid, arbeid en jeugdzorg is suboptimaal en kwetsbaar (ook relatie met gemeenten ) de correctie op een infrastructuur met diverse niveaus/lijnen, in onderscheiden sectoren, met specialisten aan de top en een praktijk van indicaties en verwijzen en getrapte ketenzorg blijkt ingewikkeld, maar er zijn vele goede voorbeelden aanvullend werken op de leerlingenzorg en het outreachend, schoolnabij inzetten van functies komen langzaam op gang, net als combinatieprogramma s van onderwijs en zorg Samenwerken bij reïntegratieprogramma s en voor bijzondere doelgroepen (reclassering/jeugdzorg, (speciaal) onderwijs, arbeid en bedrijfsleven)

21 Kernpunten in beleids- en uitvoeringspraktijk Het onderwijs kan het niet alleen: sociale en professionele hulpbronnen benutten (ouders/bredere omgeving, jeugdzorg, arbeidsmarkt, politie/justitie) binnen regionaal kader Versterken van de frontlinie van opvoeding en onderwijs en dring de projectencultuur verder terug: definieer de basisinfrastructuur met bestuurlijke rugdekking! Versterk werkrelaties met (nieuwe) samenwerkingsverbanden in het onderwijs en arbeidsmarkt Voorkom fragmentatie, bevorder een geïntegreerde aanpak vanuit de veiligheids- en jeugdzorgsector met onderwijs en de arbeidsmarkt/bedrijfsleven/reïntegratie-initiatieven Hoogwaardige diagnostiek t.b.v. functionele analyse van gedrag (ook instandhouding ervan) en mogelijkheden voor beïnvloeding Verdere ontwikkeling repertoire (programma s en begeleiding)

22 .. Inspirerende samenwerkingspraktijken Buitenland Social Exclusion Unit s report A Better Education for Children in Care (2003) identificeerde 5 redenen waarom LAC in het onderwijs onderpresteren: their lives are characterised by instability they spend too much time out of school they do not have sufficient help with their education if they fall behind primary carers are not expected or equipped to provide sufficient support and encouragement for learning and development, ; and they have unmet emotional, mental and physical health needs that impact on their education Om dit vraagstuk aan te pakken is een uitgebreid instrumentarium ontworpen en niet-vrjblijvend ingevoerd.

23 Inspirerende samenwerkingspraktijken Buitenland Promoting the Educational Achievement of Looked After Children; Statutory Guidance for Local Authorities (2010) (..) local authorities.. should demonstrate the strongest commitment to helping every child they look after, wherever the child is placed, to achieve the highest educational standards he or she possibly can. This includes supporting their aspirations to achieve in further and higher education. (2010, p.3) Every school has a nominated teacher to represent the interests of looked after children in that school. The designated teacher will act as an advocate for the children, ensure the school has proper arrangements in place and work with the pupil, carer and social worker to make sure the child has a good quality Personal Education Plan.

24 Inspirerende samenwerkingspraktijken Buitenland Promoting the Educational Achievement of Looked After Children; Statutory Guidance for Local Authorities (2010) Instrumentarium definieert taken en verantwoordelijkheden van gemeenten, schoolbesturen en professionals benodigde informatie en competenties om ontwikkeling en leren te ondersteunen voorziet in passende professionalisering dwingt tot overleg met en participatie van jeugdigen en hun ouders benoemt extra ondersteunende acties zoals huiswerkbegeleiding, toegang tot naschoolse activiteiten, GGz-ondersteuning heeft oog voor transitie naar vervolgonderwijs en werk, en borging van verantwoordelijkheden en afspraken, verantwoording en toezicht/monitoring.

25 Gevraagd: krachtige en herbergzame scholen en ondersteunend jeugdbeleid kennis van leerlingen, klaar zijn voor kinderen en op ooghoogte met kinderen aandacht voor instructiekwaliteit en pedagogisch-didactisch handelingsrepertoire van docenten leerwegen zijn geen nationale tolwegen maar omvatten ook flexibele, alternatieve routes Van omgaan met verschillen, naar uitgaaan en waarderen van verschillen! de school staat en voelt als een huis de school ziet ouders en de bredere sociale en zorginfrastructuur als partner en bondgenoot de zorgstructuur in het onderwijs activeert leerlingen, ouders en ondersteuning: vroegtijdig, snel, concreet en hoogwaardig

26 Tot besluit T.b.v. het meedoen in sessies het gaat om jongeren, niet om cijfers. Belang van micro-niveau: contact, interesse, betrokkenheid, maar ook aanspreken op eigen verantwoordelijkheid en niet te veel pamperen. belang van jongeren centraal, niet alleen zeggen, maar ook naar handelen. Wat kunnen we daar nog beter/anders doen? gemeenschappelijke verantwoordelijkheid (diverse betrokken instanties, maar ook jongeren zelf incl. ouders/verzorgers) t.a.v. ontwikkeling van de jongeren richting zelfredzaamheid. Gevraagd: overeenstemming over ontwikkelperspectief en de benodigde ondersteuning en context. onderwijs als vindplaats en werkplaats voor externe ketenpartners transparantie in dossiers en benutting van ervaringen

27 Dank voor uw aandacht en veel succes! Nadere informatie? Prof drs Dolf van Veen Nederlands Centrum Onderwijs en Jeugdzorg Kortrijk TC Amsterdam