Rapport: ganzenbeheer in de Watergraafsmeer.

Transcriptie

1 Rapport: ganzenbeheer in de Watergraafsmeer. Voorwoord Dit rapport is geschreven naar aanleiding van een aanzienlijke toename van verwilderde boerenganzen op de Amsterdamse Oosterringdijk ten hoogte van de Molukkenstraat. Al in februari 2004 zaten op deze lokatie, een groenstrook van ca. 150 meter lang tussen voet- en fietspad en de Ringvaart, ganzen te broeden. Na overleg met zowel stadsdeel Oost/Watergraafsmeer als stadsdeel Zeeburg, werd besloten tot populatie beheersing d.m.v. het behandelen van de eieren. De Dierenbescherming Amsterdam heeft beide stadsdelen geadviseerd over te gaan tot nestbeheer om overpopulatie, met bijbehorende overlast, te voorkomen. Het rapport dient als leidraad voor andere stadsdelen en/of gemeenten hoe om te gaan met populaties van bepaalde ganzensoorten. Noodzaak van ganzenbeheer Nederland is met zijn laag gelegen graslanden, veel water en zachte winters, een ideaal gebied voor vele ganzensoorten. In de in 1999 afgesloten conventie African-Eurasian Waterbird Agreement (AEWA) neemt Nederland dan ook een voortrekkersrol in. De AEWA beslaat 235 soorten vogels, vogelsoorten die ecologisch afhankelijk zijn van waterrijke gebieden, zoals eenden, meeuwen, ooievaars en ganzen. Zelfs in stedelijke gebieden vind je op vele lokaties populaties van vroeger in gevangenschap gehouden boerenganzen. Door het hoge aaibaarheidsgehalte van deze vriendelijke waggelaars worden ze dan ook vooral gezien als een welkome afwisseling van het jachtige stadsleven. Maar ondanks hun gewenste aanwezigheid kunnen ze toch diverse vormen van overlast veroorzaken, zeker naarmate hun aantal toeneemt. Denk hierbij vooral aan geluidsoverlast en overlast in het verkeer, maar ook hun uitwerpselen zijn soms een doorn in het oog van de omwonenden. Het is daarom van groot belang dat de ganzenpopulaties beheerst worden, zodat ze niet onbeperkt in aantal kunnen blijven groeien. Want een paar gansjes is leuk, maar als een paar een paar honderd wordt is het al gauw een probleem en gaat een stadsdeel of gemeente in de meeste gevallen over tot nogal rigoureuze maatregelen, met de dood tot gevolg. Voortplanting en gedrag Om de ganzenpopulatie succesvol te beheren is het noodzakelijk om het gedrag en de biologie van de voortplanting van de ganzen in kaart te brengen. Ten eerste omdat het van cruciaal belang is dat men op het juiste moment de eieren gaat behandelen, ten tweede om zicht te krijgen in het nestgedrag van de ganzen. Dit niet alleen om de nesten te lokaliseren, maar ook om te leren hoe men een nest het beste kan benaderen. Nestgedrag Ganzen zijn gemiddeld vanaf hun derde levensjaar vruchtbaar. De broedtijd begint meestal in maart maar hangt zeker van de weersomstandigheden af. Ganzen leggen gemiddeld 5 tot 6 eieren, sommige nesten kunnen wel uit 12 eieren bestaan. De ganzen leggen gemiddeld iets meer dan 1 ei per dag. Er wordt pas met broeden begonnen als alle eieren gelegd zijn. Tot die tijd zijn de ganzen maar weinig in de directe buurt van het nest te vinden. Dit om het aantrekken van potentiële roofdieren te voorkomen. Wanneer men een nest tegenkomt waar wel (koude) eieren in liggen maar waar geen gans op zit te broeden is er vaak sprake van een nest dat nog niet compleet is. In dit geval moeten de eieren met rust gelaten worden totdat de gans klaar is met leggen en begint met broeden. De eieren komen na 28 tot 30 dagen uit. Het behandelen van eieren kan maar in een bepaalde periode plaatsvinden. Wanneer de gans eenmaal met broeden is begonnen moet men zo snel mogelijk de eieren gaan behandelen. Dit om te voorkomen dat het embryo al dermate ontwikkeld is dat er sprake is van dierenmishandeling wanneer er alsnog geschud wordt. Lokaties Vaak maken ganzen hun nest op dezelfde plaats als het voorgaande jaar. Het nest, en het vrouwtje dat erop zit, is vaak goed verstopt. Het mannetje is vaak dicht in de buurt en makkelijker te zien. Wanneer men een alert mannetje de wacht ziet houden dan is het nest met het vrouwtje erop meestal dicht in de buurt. Ganzen nestelen vaak aan het water. Door nestmogelijkheden te plaatsen kunnen de ganzen hiervan gebruik gaan maken. Dit zal het traceren van de nesten vergemakkelijken. Benaderen van het nest Men moet altijd voorzichtig zijn bij het benaderen van het nest. In principe is het goed door één persoon te doen, maar met twee personen is het makkelijker om zich tegen de ganzen te beschermen. Vooral het mannetje zal proberen om het nest te beschermen en kan daarbij agressief worden. Er gebeurt maar zelden dat het mannetje daadwerkelijk een mens aanvalt, maar men moet hier altijd alert op zijn. Beheersen van de populatie Het beheersen van de ganzenpopulatie, ten voorkoming van overlast, kan op meerdere manieren plaatsvinden. De meest effectieve en tegelijk diervriendelijke manier is het nestbeheer, waarbij de eieren zodanig behandeld worden dat de ontwikkeling van het embryo in een vroeg stadium wordt gestopt. Het is absoluut noodzakelijk, puur uit humane overwegingen, binnen de eerste 14 dagen van de broedperiode hiertoe over te gaan.

2 Beheersen stap voor stap Het markeren en het in kaart brengen van de nesten dient zorgvuldig te gebeuren. Hierbij dient men er goed rekening mee te houden dat sommige nesten zich moeilijk te traceren zullen zijn tussen de eventueel aanwezige begroeiing. Verder dienen de aantallen aangetroffen eieren per nest op datum te worden genoteerd en voorzien van een herkenbaar merkteken. Nesten waarop gebroed wordt zijn herkenbaar aan de donsveren die volop aanwezig zijn; de eieren in het nest zijn warm. Omdat de broedperiode pas begint als het laatste ei gelegd is, is het zaak om alleen de eieren in die nesten te behandelen, waarvan zeker is dat de gans tot broeden is overgegaan. Het bepalen van de leeftijd van het ei is noodzakelijk om wel of niet over te gaan tot het behandelen. Verwijder alle eieren één voor één uit het nest en dompel deze onder in een bak met water. Alleen in de eerste drie stadia is het mogelijk om over te gaan tot behandeling. 00 tot 03 dagen oud ei ei blijft recht op de bodem liggen 04 tot 08 dagen oud ei ei blijft op de bodem liggen, smalle kant komt iets omhoog 09 tot 13 dagen oud ei ei staat rechtop op de bodem met smalle kant naar boven 14 tot 18 dagen oud ei ei drijft net onder het water met smalle kant naar boven 19 tot 23 dagen oud ei ei drijft met smalle kant van het ei net boven het water 24 tot 28 dagen oud ei ei drijft voor de helft boven het water Behandelen van de eieren Het behandelen van de eieren kan op meerdere manieren plaatsvinden: Eieren schudden De eieren worden gedurende een aantal minuten flink geschud. Door het schudden wordt de inhoud gemixt, waardoor het ei niet meer uit kan komen. Vooral bij grote eieren, zoals die van de gans, moet er langdurig en flink geschud worden om er zeker van te zijn dat de ontwikkeling van het embryo daadwerkelijk beëindigd is. Indien er niet (hard) genoeg geschud is kan het ei alsnog uitkomen, waarbij er wellicht een ongezond jong geboren wordt. Over het algemeen kan de persoon die de eieren schudt voelen wanneer de inhoud van het ei gemixt is. Eieren oliën Door het ei te voorzien van een dun laagje olie wordt het zuurstoftransport door de eierschaal gestremd. Het ontstane gebrek aan zuurstof beëindigt de ontwikkeling van het embryo. Er is maar een dun laagje olie nodig om de ontwikkeling effectief te beëindigen. Bij deze handeling moet er gebruik gemaakt worden van pure plantaardige olie, bijvoorbeeld 100% maïsolie. Volgens het rapport van de Humane Society (de Amerikaanse Dierenbescherming) heeft onderzoek aangetoond dat maïsolie voor 99% effectief is, minerale oliën zijn minder effectief (95%). Buiten dit feit zorgt minerale olie ook voor vervuiling van de veren van de broedvogel en wellicht ook voor vervuiling van het milieu. Eieren lekprikken Met een dunne, scherpe metalen pin kan er in de top van het ei een gaatje geprikt worden, waarna men de inhoud van het ei kan roeren. Dit heeft hetzelfde effect als eieren schudden. Nadeel van deze methode is echter dat het gaatje weer goed dichtgemaakt moet worden. Indien het gaatje gaat lekken en de inhoud van het ei eruit komt, zal de gans geneigd zijn om het nest te verlaten en ergens anders opnieuw te beginnen. Eieren vervangen De eieren kunnen ook vervangen worden door nepeieren. Na een periode van ongeveer twee weken kunnen de nepeieren weer weggehaald worden. De gans begint dan (meestal) niet meer opnieuw met het leggen en uitbroeden van eieren. Nadeel van deze methode is dat men nepeieren nodig heeft die redelijk identiek zijn aan ganzeneieren. Merken van de eieren Het merken van de eieren is noodzakelijk om bij een volgend bezoek aan het nest te weten welke eieren al behandeld zijn, welke niet en welke eieren van een nieuw legsel zijn. Een behandeld ei wordt bijvoorbeeld met een X gemerkt en een onbehandeld ei met een O. Het aantal te behandelen eieren laat zich bepalen door de grootte van het probleem ter plaatste. Het meest gebruikelijke en humane is om per nest toch één à twee eieren (al na gelang de grootte van het nest) niet te behandelen, zodat de ouders toch hun natuurlijke gedrag kunnen ontplooien. Herbezoeken van het nest Na een periode van ongeveer twee weken moet het nest opnieuw bezocht worden. De behandelde eieren (X) moeten verwijderd worden omdat anders de gans op deze eieren blijft broeden. Het verwijderen van de eieren mag niet te vroeg gebeuren, als dit wel gebeurd is de kans groot dat de gans opnieuw eieren gaat leggen en zal proberen uit te broeden. Er moet ook niet te lang mee gewacht worden omdat de gans anders uitgeput kan raken van het broeden. Het is niet geheel onbekend dat er ganzen zijn die zich letterlijk dood broeden op een nest.

3 Ook onbehandelde eieren die al meer dan 4 weken in het nest liggen dienen verwijderd te worden, deze eieren zullen niet meer uitkomen. Verwilderde boerenganzen kunnen, naarmate hun leeftijd vordert, een steeds minder groot broedsucces hebben. Bij een herbezoek dient tevens gekeken te worden of er geen nieuwe en dus onbehandelde eieren bij gekomen zijn. Ook na het herbezoek waarbij alle gemerkte eieren verwijderd zijn, is het goed om de ganzen in de gaten te houden zodat ze geen nieuw nest gaan maken. Rapportage nestbeheer Oosterringdijk/Molukkenstraat In de periode van 25 februari 2004 tot en met 30 juni 2004 is deze lokatie tien keer bezocht en zijn er in totaal 37 nesten aangetroffen. Opvallend was de hoeveelheid eieren per nest op deze lokatie, het absolute hoogtepunt was een nest met 25 eieren. De oorzaak van de grote aantallen eieren laat zich verklaren door het feit dat hier nestroof (het rapen van eieren door mensen puur voor eigen consumptie) aan de orde van de dag was. Deze vorm van nestroof komt ook vaak voor bij andere soorten vogels zoals eenden en kippen, die zich voortplanten in stedelijke gebieden. Regelmatig werden er veel minder eieren aangetroffen in de nesten dan er 14 dagen eerder na de behandeling waren achtergelaten. Vijftig keer is er besloten, om humane redenen, een ei niet te behandelen. Simpelweg omdat het kuiken zich in het laatste stadium van ontwikkeling bevond. Ondanks dit besluit zijn er toch maar 8 jonge ganzen gesignaleerd aan het einde van het broedseizoen. Dit geeft aan dat deze lokatie zich niet echt leent voor het nestelen van de ganzen. Dat de ganzen uiteindelijk deze lokatie uitgekozen hebben komt omdat er bouwwerkzaamheden plaatsvinden in hun voormalige broedgebied. Geprobeerd is een zo goed mogelijk beeld te scheppen van de hoeveelheid nesten en eieren per actie en de daadwerkelijke uitvoering hiervan. Dit proces werd, zoals een ieder zal begrijpen, ernstig verstoord doordat er continu eieren verdwenen. Het ontstane overzicht geeft dan ook alleen maar inzicht in de hoeveel nesten en (nieuwe) eieren die op deze datum aangetroffen en behandeld zijn. Voorbeeld: op 13 april werden er in totaal 7 nesten aangetroffen waarvan 4 nieuwe. In totaal werden er 43 eieren aangetroffen waarvan er direct 21 werden verwijderd, omdat deze al eerder waren behandeld, namelijk op 29 maart. Maar, zoals het overzicht laat zien, zijn er op deze datum 33 eieren geschud en achtergelaten. Dat betekent dat er 12 eieren zijn verdwenen. Samenvattend kan men constateren dat er 215 eieren zijn geschud en dat er bij een gemiddeld broedsucces van 60% tot 80% geen aanwas is geweest van de te verwachten 150 jonge ganzen. Een aantal dat deze lokatie echt niet aan had gekund, wetende dat het natuurlijke aanbod van voedsel niet of nauwelijks aanwezig is. Oplossingen en aanpassingen om de overlast te verminderen Naast het stabiliseren van de populatie d.m.v. nestbeheer kan men de overlast van ganzen ook tegengaan door het gansonvriendelijk maken van de lokaties waar de ganzen niet gewenst zijn. Ook kan men overlast tegen gaan door juist de plaatsen waar de ganzen wel welkom zijn, aantrekkelijker te maken. Er moet per locatie worden bekeken welke methodes het best toepasbaar zijn en daardoor ook het meeste resultaat zullen bieden. Hieronder volgt een opsomming van mogelijkheden die vaak, ook in combinatie met elkaar, tot de gewenste resultaten kunnen leiden. Maaibeleid Door het maaibeleid aan te passen kunnen ganzen bepaalde lokaties juist gaan opzoeken of verlaten. Maaien geeft ganzen de kans om bij hun favoriete voedsel (jonge grassprieten) te komen. Dus niet maaien geeft al gewenste resultaten. Niet maaien tot aan de waterkant, zodat het zicht voor de ganzen weggenomen wordt, maar ook het water wordt ontoegankelijker. Niet te vaak maaien zorgt voor een schraler voedselaanbod. Niet maaien in de berm tussen twee rijstroken zorgt ervoor dat ganzen veel minder de weg over zullen steken. In banen maaien zorgt ervoor dat er natuurlijke barrières ontstaan.

4 Beplanting aanbrengen Ganzen broeden en foerageren in die gebieden waar zij veel overzicht hebben en ze gemakkelijk vanuit het water het land kunnen bereiken en andersom. Zij houden van open en kale vlaktes, dus kort gras met weinig struiken en bomen zorgen voor voldoende overzicht. Het planten van diverse soorten heggen en struiken aan de oevers en oppervlaktes zorgt ervoor, buiten het ontnemen van het overzicht, dat de ganzen moeilijker kunnen landen en opstijgen. Plaatsen van hekken Verjaging Het plaatsen van eenvoudige hekwerken zorgt ervoor dat ganzen simpelweg geweerd kunnen worden van bepaalde lokaties, denk hierbij aan kruispunten en fietspaden. Tevens zorgt het plaatsen van (tijdelijke) hekwerken ervoor dat de natuurlijke aangroei van riet en waterplanten langs oevers (natuurlijke barrières) wordt bespoedigd. Vooral in de ruiperiode, wanneer volwassen ganzen nog niet kunnen vliegen en met jongen foerageren, kunnen deze hekwerken veelal uitkomst bieden. Verjaging kan zeker op korte termijn zeer doeltreffend zijn maar werkt alleen in combinatie met andere oplossingen. Bij verjaging moet men denken aan vlaggen, ballonnen, vogelverschrikkers, wapper- en ritsellinten maar ook verstoring door mensen en honden is een methode. Ook het laten schrikken van de ganzen d.m.v. geluiden (knallen) zou werken, alleen is dit vaak niet wenselijk in stedelijke gebieden. Het introduceren van een koppel zwanen op de overlast lokatie geeft daarentegen een blijvende oplossing. Zwanen en ganzen verdragen elkaar niet goed en dus zullen de zwakkere ganzen eieren voor hun geld kiezen en de lokatie verlaten. Verkeersborden Voerverbod De verkeersdeelnemers kunnen d.m.v. verkeersborden gewaarschuwd worden voor de aanwezigheid van ganzen. Gevaarlijke verkeerssituaties zullen hierdoor kunnen worden voorkomen, omdat mensen weten wat hen te wachten staat. Automatisch zal de snelheid afnemen en de verkeersdeelnemers zullen meer oplettend zijn. De gemeente hoeft ook minder bang te zijn voor claims van automobilisten die schade aan hun auto hebben na een aanrijding met een gans. Ze zijn per slot van rekening gewaarschuwd. Voor veel mensen zijn de ganzen een bron van plezier en voor hen is het dan ook een terugkerend uitje om de ganzen te voeren. Echter, door het voeren zullen de ganzen niet snel de lokatie verlaten, er is immers voldoende te eten en de dieren zullen door dit voeren ook tammer worden. Doordat ze tammer worden zullen een aantal verjagingmethodes minder goed werken. Voeren kan ook tot geluidsoverlast leiden, iedere voorbijganger met een plastic zak in de hand is een potentiële voedselbron en de ganzen zullen dat duidelijk laten horen. Wel kan men, door te voeren op lokaties waar de ganzen wel welkom zijn, de ganzenpopulatie sturen. Maar op probleemlokaties zal een algeheel voerverbod moeten worden ingesteld, dit kan door het informeren van de omwonenden en het plaatsen van verbodsborden. Gedooggebieden Als er ergens een lokatie zou zijn waar de ganzen ongestoord hun gang kunnen gaan, geen last hebben van mensen en dieren en natuurlijke vijanden, daar niet verjaagd of verstoord wordt zal men zien dat deze lokatie een aanzuigende werking heeft op de andere ganzen die zich ophouden op lokaties waar ze niet welkom zijn. Op deze manier creëert men een gedooggebied waar het aantal ganzen makkelijk beheersbaar blijft. Zo n gedooggebied is ook iets wat de overheid nastreeft (zie rapport 128 van Alterra Wageningen, Research Instituut voor de Groene Ruimte). Als gedooggebieden aantrekkelijk en groot genoeg kan men verwachten dat de ganzen uit zichzelf deze gebieden gaan opzoeken. (carrot approach). Door omringende gebieden onaantrekkelijk te maken en de ganzen te verstoren zullen ze daar vertrekken (stick approach).

5 Literatuur Informatie voor dit rapport is onder andere verkregen uit: De Canadese gans in Purmerend, geschreven door de Werkgroep Ganzenoverlast Purmerend, augustus Nota Ganzenbeheer in de gemeente Alkmaar, geschreven door Anna van Acker (Dierenbescherming afdeling Alkmaar), februari Canada Goose egg addling protocol, geschreven door The Humane Society of the United States, maart Alterra rapport 128, Dankwoord Mijn dank gaat uit naar de volgende personen die hebben bijgedragen aan het tot stand komen van dit rapport: Heleen Jager - Dierenbescherming Amsterdam Joke Voorn - Stichting Dieren onder Dak Paul Benner - Stichting Dieren onder Dak Astrud Wildschut - Werkgroep Ganzenoverlast Purmerend Dhr. Van de Heyden - Stadsdeel Zeeburg Amsterdam Bert Holma - Stadsdeel Oost/Watergraafsmeer Amsterdam Tineke Held - Stadsdeel Oost/Watergraafsmeer Amsterdam Bertus Wallon - Stadsdeel Oost/Watergraafsmeer Amsterdam Michel Geyssens - Stadsdeel Oost/Watergraafsmeer Amsterdam Tevens gaat mijn dank uit naar een ieder die bereid is energie te steken in het algemene welzijn van dieren en die eventueel ontstane problematiek op een diervriendelijke manier wil oplossen. Peter van Poelgeest. Augustus 2004