Provincie Utrecht openbare verlichting Provinciale Wegen. Inrichtingsplan. Duurzaam verlicht op weg

Transcriptie

1 Provincie Utrecht openbare verlichting Provinciale Wegen Inrichtingsplan Duurzaam verlicht op weg Opdrachtgever : Provincie Utrecht Datum : 3 mei 2010 Versie : 2.8 Opgesteld door : CityTec B.V.

2 Inhoudsopgave 1 INLEIDING INLEIDING DOELSTELLING ORGANISATIE PLANGEBIED BELEID HUIDIGE BELEID ONTWIKKELINGEN CONCLUSIE TECHNIEKEN EN MATERIALEN TECHNIEKEN MATERIALEN LICHTMASTEN ARMATUREN LAMPEN ONTWIKKELINGEN CONCLUSIE INRICHTINGSPLAN INVENTARISATIE BESTAANDE SITUATIE OVERZICHT UNIEKE WEGTYPEN MET BESLISTRAJECT INRICHTINGSPLAN CONCLUSIE...FOUT! BLADWIJZER NIET GEDEFINIEERD. 5 FINANCIËN BEHEER DOELSTELLING MEERJAREN VERVANGINGSPLAN EN INRICHTINGSPLAN...15 Bijlagen 1. BELEID 2. TECHNIEK EN MATERIALEN 3. UNIEKE WEGTYPEN 2

3 1 Inleiding 1.1 Inleiding De provincie Utrecht heeft zich als doel gesteld een operationeel, presterend bestuur voor de Utrechtse samenleving te zijn dat midden in deze samenleving staat en daarin oplossingen weet te geven, verbindingen weet te leggen en visies voor de toekomst weet te bieden. Kortom het motto: Utrecht, presterende provincie. In totaal is er zo n 300 kilometer provinciale weg in beheer en onderhoud bij de provincie. Dit zijn de zogenaamde N-wegen. Als wegbeheerder is de Provincie Utrecht verplicht deze wegen goed te onderhouden. Het onderhoud betreft het in goede en veilige staat houden van de weg inclusief fiets- en voetpaden, bermen, parkeerplaatsen en bushaltes, (verkeers) borden, verkeerslichten en openbare verlichting. Binnen het motto van de provincie wil zij voor de genoemde thema s een gedegen beleid voeren. Met het verlichtingsplan duurzaam en verantwoord verlichten geeft de provincie invulling aan haar ambitie ten aanzien van de openbare verlichting langs de provinciale wegen. In het verlichtingsplan heeft de provincie haar beleid voor het dagelijks beheer en onderhoud van de openbare verlichting vastgelegd. Door maatschappelijke en politieke invloeden gaan de ontwikkelingen in de openbare verlichting erg snel. Gezien deze ontwikkelingen kan het voorkomen dat enkele passages van de start van het project in 2009 gedateerd zijn geraakt. De betreffende matrices verbonden aan dit document zijn nog altijd actueel en van toepassing. 1.2 Doelstelling Het verlichtingsplan zal door middel van dit inrichtingsplan openbare verlichting langs provinciale wegen verder uitgewerkt worden naar de praktische invulling op wegvakniveau. Nadrukkelijk zal de keuze gemaakt worden tussen niet verlichten of wel verlichten. Bij de keuze voor wel verlichten zal altijd dimbare verlichting worden toegepast. Bij niet verlichten kan er uit het oogpunt van verkeersveiligheid, voor het inzichtelijk maken van het wegverloop, gebruik gemaakt worden van actieve wegmarkering. Het inrichtingsplan omvat een toetsing van de bestaande verlichting aan de beleidsuitgangspunten. Zonodig wordt aangegeven op welke wijze de verlichting aangepast dient te worden. Voor de wegvakken zonder verlichting zal in het inrichtingsplan een uitspraak gedaan worden, rekening houdend met de beleidsrandvoorwaarden. De aansluiting van de verlichting langs provinciale wegen met de gemeentelijke verlichting is eveneens opgenomen in het inrichtingsplan. Openbare verlichting (straatverlichting) dient drie doelen: 1. het zichtbaar maken van de weg ten behoeve van de verkeersveiligheid; 2. het leveren van een bijdrage aan de sociale veiligheid; 3. het leveren van een bijdrage aan de leefbaarheid. 3

4 Openbare verlichting heeft ook nadelen: 1. het kost energie en het geeft lichthinder; 2. een te hoog comfort kan leiden tot een subjectief gevoel van veiligheid met name bij gemotoriseerd verkeer. De provincie Utrecht zegt in haar Strategisch Mobiliteitsplan: In de periode tot 2020 zal de provincie binnen de kaders van verkeersveiligheid, de lichthinder beperken, het energieverbruik verminderen en de sociale veiligheid bevorderen. In de praktijk betekent dit donker waar het kan en het toepassen van dimbare verlichting en andere innovatieve technieken zoals actieve markering. Verlichting in natuurgebieden en in de ecologische hoofdstructuur wordt zoveel mogelijk voorkomen. Uiteraard gaat het licht alleen uit wanneer de veiligheid en leefbaarheid dit toelaten. Het inrichtingsplan moet een kwaliteitsimpuls zijn voor het verlichten van de provinciale wegen. Verkeersveiligheid, sociale veiligheid, leefbaarheid, energiereductie, lichtkwaliteit en donkerte kwaliteit zullen kernwaarden zijn van het inrichtingsplan. De provincie Utrecht wil met het inrichtingsplan een voorbeeld zijn voor wat betreft het duurzaam en verantwoord aanbrengen of weglaten van verlichting. 1.3 Organisatie Voor het realiseren van het inrichtingsplan heeft de provincie CityTec b.v. opdracht verstrekt. CityTec b.v. heeft hiertoe een projectteam samengesteld dat in overleg met een afvaardiging van de afdelingen Wegen en Mobiliteit van de provincie invulling geeft aan de opdracht. 1.4 Plangebied Het inrichtingsplan omvat alle N-wegen van de Provincie Utrecht en de aansluitende gemeentelijke verlichting. 4

5 2 Beleid In het plan van aanpak zijn de diverse beleidsdocumenten benoemd die bepalend zijn voor het al dan niet verlichten van de provinciale wegvakken. In dit hoofdstuk wordt een overzicht gegeven van het huidige beleid en de voor het inrichtingsplan meest van belang zijnde beleiduitgangspunten. Tot slot wordt aangegeven hoe tot de afweging van het al dan niet verlichten wordt gekomen (verlichtingskaart). 2.1 Huidige beleid Het huidige beleid ten aanzien van openbare verlichting is vastgelegd in twee documenten. In deze documenten zijn de uitgangspunten vastgelegd ten aanzien van het waarom, wanneer en hoe te komen tot het al dan niet aanbrengen van openbare verlichting langs de provinciale wegen in de Provincie Utrecht. Deze documenten zijn: 1. Duurzaam en Verantwoord Verlichten, verlichtingsplan openbare verlichting Provincie Utrecht (september 2007) 2. Geen verlichting, tenzij (juli 2006) Duurzaam en Verantwoord Verlichten Het verlichtingsplan verschaft duidelijkheid waar (welke) verlichting wel of niet gewenst is op de provinciale wegen, welke kosten ermee gepaard gaan en hoe deze kosten zich verhouden tot het huidige niveau van beheer en onderhoud. De belangrijkste redenen om over te gaan tot verlichting zijn: 1. Verkeersveiligheid, a. Detectiefunctie: zichtbaar maken van discontinuïteiten, o.a. kruisingen, rotondes, statische obstakels zoals bomen en wegmeubilair, bewegende obstakels zoals dieren en verkeersdeelnemers, enzovoorts; b. Geleidingsfunctie: Het verloop van de weg zichtbaar maken (verkeersgeleiding); 2. Sociale veiligheid, verbeteren en/of een bijdrage leveren aan de sociale veiligheid met name op utilitaire fietspaden (persoonsherkenning en kleurherkenning zijn belangrijk). 3. Leefbaarheid, met name binnen de bebouwde kom al dan niet in samenhang met het Politie Keurmerk Veilig Wonen. Redenen om terughoudend te zijn met het plaatsen van verlichting zijn: 1. Energieverbruik en CO² uitstoot: bij voorkeur geen verlichting, anders meest energiezuinige alternatief; 2. Lichthinder: de overlast voor mens en dier door verlichting en lichtvervuiling (zwerflicht), verhoogde helderheid van de nachtelijke omgeving door overmatig gebruik van verlichting. Door het beperken van de lichtvervuiling wordt de donkerte bevorderd; 3. Te hoog comfort / subjectief gevoel van veiligheid bij met name gemotoriseerd verkeer; 4. Duurzaamheid: het beperken van de milieubelasting door invulling te geven aan de P s te weten; planet-people-profit. 5

6 2.1.2 Geen verlichting tenzij Het beleidskader Geen verlichting tenzij richt zich niet op de technische uitvoering maar gaat dieper in op de vraag of er wel of geen openbare verlichting geplaatst dient te worden langs de provinciale wegen. De provincie Utrecht is terughoudend met het plaatsen van openbare verlichting langs de provinciale wegen. Dat wil zeggen, er wordt geen verlichting geplaatst tenzij er hiervoor gegronde redenen zijn. Hiermee wordt gewaarborgd dat de ecologische hoofdstructuur (EHS) in de provincie zoveel mogelijk gevrijwaard wordt van openbare verlichting. De provincie Utrecht wil natuur en energie sparen en de Verkeers- en sociale veiligheid vergroten. Het middel in de beleidsuitwerking om een keuze te maken ten aanzien van het wel of niet plaatsen van openbare verlichting langs de provinciale wegen is de zogenaamde verlichtingskaart. Verkeers veiligheid in geding? ja nee Nagaan of actieve markering mogelijk is of anders dimbare verlichting nee Sociale veiligheid in geding? ja Geen verlichting Wel verlichten. Bijv. verlichten op aanvraag; dimbare verlichting Afbeelding: verlichtingskaart Geen verlichting, tenzij 6

7 2.2 Ontwikkelingen Door maatschappelijke en politieke invloeden gaan de ontwikkelingen in de openbare verlichting erg snel, met name op het gebied van duurzaamheid en materiaal toepassingen. Deze ontwikkelingen zijn te onderscheiden op een aantal niveaus, te weten: Europese ontwikkelingen, zie bijlage 1, paragraaf 1.2. Nationale ontwikkelingen, zie bijlage 1, paragraaf 1.3. Provinciale ontwikkelingen, zie bijlage 1, paragraaf Conclusie Wordt het huidige beleid afgezet tegen de ontwikkelingen op de diverse niveaus dan leidt dat tot de conclusie dat het huidige beleid ten aanzien van openbare verlichting geen aanpassing behoeft. 7

8 3 Technieken en materialen Duurzaam en verantwoord verlichten houdt in dat er niet alleen aandacht is voor het energieverbruik van een installatie, maar dat deze ook geen onnodige belasting geeft voor de maatschappij en het milieu. Een kabel, een mast, een armatuur, een lamp: al deze onderdelen zullen bij voorkeur zo lang mogelijk mee moeten gaan. Hierbij dient de bedrijfszekerheid hoog, en het benodigde onderhoud laag te zijn. Lang is dit een wens geweest van de gebruikers, maar momenteel komen steeds meer producten op de markt waarmee deze wens ook werkelijkheid kan worden. Dit start reeds bij het inkopen van materialen waarbij gekeken wordt naar de levensduur en recyclebaarheid van de materialen aan het einde van de levensduur. Met deze werkwijze wordt bij de aanschaf al rekening gehouden met een beperking van de milieubelasting op de langere termijn. Om te komen tot een verantwoord verlichtingsniveau in de donkere en stille uren zijn er verschillende technieken en materialen beschikbaar. Op het gebied van de openbare verlichting zijn de ontwikkelingen om verlichtingsniveaus te beïnvloeden, het zogenaamde dimmen, de laatste jaren snel gegaan. Naast energiebesparing (dus CO 2 reductie) levert dimmen ook een bijdrage aan de kwaliteitsverbetering van de donkerte. Duurzaam en verantwoord zijn kernbegrippen bij het maken van de keuze voor een verlichtingsinstallatie, waarbij de kosten / baten verhouding niet uit het oog verloren wordt. De richtlijnen voor de openbare verlichting, vastgelegd in de Nederlandse Praktijk Richtlijn NPR , deel 1: Kwaliteitscriteria, bieden de mogelijkheid om creatief om te gaan met verlichtingsniveaus. Door gebruik te maken van innovatieve technieken en het maken van verantwoorde keuzes ten aanzien van toe te passen materialen kan voldaan worden aan de wens te komen tot een duurzame en verantwoorde openbare verlichting. De verlichtingskaart volgend uit het beleidskader Geen verlichting, tenzij stelt de vraag: verlichten of niet. Zo ja, dan kiezen voor dimbare verlichting. Zo nee, dan kan er voor het inzichtelijk maken van het wegverloop gebruik gemaakt worden van actieve wegmarkering. Onderstaand worden de technieken en materialen genoemd die daarvoor op dit moment beschikbaar zijn. In bijlage 2 wordt dieper in gegaan op deze technieken materialen. 3.1 Technieken Voor het op een duurzame wijze verlichten en aanpassen van de verlichtingsniveaus zijn verschillende technieken beschikbaar. Onderstaand een overzicht van de momenteel toepasbare technieken: Statisch dimmen, zie bijlage 2, paragraaf Dynamisch dimmen, zie bijlage 2, paragraaf Telemanagement, zie bijlage 2, paragraaf

9 Naast de technieken die gericht zijn op het verlichten van wegen zijn er ook technieken die uitsluitend gericht zijn op het inzichtelijk maken van het wegverloop. Als deze technieken worden toegepast, in plaats van openbare verlichting, dragen zij in grote mate bij aan vermindering van de CO 2 uitstoot en het verminderen van de lichthinder en lichtvervuiling. Beschikbare technieken zijn onder andere: Actieve markering, zie bijlage 2, paragraaf Passieve markering, zie bijlage 2, paragraaf Materialen Indien uit de inventarisatie blijkt dat wegvakken toch verlicht moeten worden zal de verlichtingsinstallatie in hoofdzaak bestaan uit de volgende onderdelen: Lichtmasten Armaturen Lampen Uiteraard behoren naast deze elementen ook de voeding van de openbare verlichtingsinstallatie, met name kabels, ontsteekpunten en voedingskasten, tot de verlichtingsinstallatie. Deze worden in dit verband buiten beschouwing gelaten. Bij de keuze van de toe te passen materialen zijn een aantal factoren van belang. Per onderdeel van de installatie zijn deze: 3.3 Lichtmasten Mate van botsvriendelijkheid; Milieubelasting productie proces; Milieubelasting tijdens en aan het einde van de levensduur; Locatie met bijhorende lichtpunthoogte; 3.4 Armaturen Mate van strooilicht (lichthinder en lichtvervuiling); Effectieve lichtuitstraling (armatuurrendement en lichtverdeling); Milieubelasting productieproces; Milieubelasting tijdens en aan het einde van de levensduur; Uitvoeringsvorm; Dichtheidswaarde (IP), in verband met lamp en spiegelvervuiling; Slagvastheidsklasse (IK), klasse waarmee de slagvastheid wordt aangegeven. Vaak gewenst om de vandaal bestendigheid te kunnen inschatten; Dimbare elektronische voorschakelapparatuur; 3.5 Lampen Lichtstroom; Kleurweergave; Rendement; Vorm; Kosten; Levensduur; Dimmogelijkheden; Milieubelasting productieproces; Milieubelasting tijdens en aan het einde van de levensduur; 9

10 3.6 Ontwikkelingen Voortdurend wordt er gewerkt aan nieuwe ontwikkelingen met als doel de kwaliteit van de verlichting te verhogen en het energiegebruik en kosten te verminderen. De Provincie Utrecht stelt dat het toepassen van nieuwe ontwikkelingen mogelijk is zodra deze noviteiten zich hebben bewezen in proefopstellingen en kijkt daarbij ook naar de ervaringen opgedaan door andere wegbeheerders. 3.7 Conclusie Er zijn voldoende technieken en materialen beschikbaar om daar waar wel openbare verlichting noodzakelijk is langs provinciale wegen, deze op een duurzame en verantwoorde wijze uit te voeren. Op locaties waar openbare verlichting niet gewenst is, zijn mogelijkheden beschikbaar om het verloop van een weg zichtbaar te maken. Dit hoeft niet ten koste te gaan van de noodzakelijke verkeersveiligheid. Deze technieken zijn de zogenaamde actieve en passieve markeringen. De combinatie van beide technieken op de provinciale wegen in de Provincie Utrecht moet leiden tot een kwaliteitsimpuls voor het verlichten van deze wegen. Verkeerveiligheid, sociale veiligheid, leefbaarheid, energiereductie, lichtkwaliteit en donkerte kwaliteit zullen daarbij als kernwaarden in acht worden genomen. 10

11 4 Inrichtingsplan Om te komen tot het inrichtingsplan openbare verlichting voor de provinciale wegen in de Provincie Utrecht, is in eerste instantie een inventarisatie gemaakt van de huidige situatie. Vanuit de huidige situatie zijn unieke wegtypen geselecteerd. Door deze unieke wegtypen te confronteren met het beleid en de beschikbare technieken ontstaat een matrix voor de gewenste situatie, het uiteindelijke inrichtingsplan. Inventarisatie bestaande situatie Selectie unieke wegvakken Confrontatie beleid en techniek Gewenste situatie = inrichtingsplan Schematische voorstelling proces 4.1 Inventarisatie bestaande situatie De basis van de inventarisatie van de bestaande situatie wordt gevormd door een matrix met daarin opgenomen alle van belang zijnde informatie. De matrix voor de bestaande situatie bevat de volgende informatie: Locatie, wegvak nummer met bijhorende kilometer verdeling; Omschrijving wegvak, classificatie en aanwezige discontinuïteiten; Bestaande verlichting, type verlichting, soort verlichting, richtlijnen. Matrix bestaande situatie: De volledig ingevulde matrix voor de inventarisatie van de provinciale wegen vindt u op de bijgevoegde CD-rom. 4.2 Overzicht unieke wegtypen met beslistraject Het provinciale wegennet is onderverdeeld in 4 categorieën, te weten; Stroomwegen Gebiedsontsluitingswegen Erftoegangswegen Fietspaden / Parallelwegen Uit de matrix voor de bestaande situatie zijn de regels geselecteerd welke een bepaald karakter hebben, de zogenaamde unieke wegtypen. In totaal zijn er 12 unieke wegtypen geselecteerd. 11

12 De selectie van de wegtypen geschiedt op basis van de volgende elementen: Bepaling wegcategorie; Aanwezigheid parallelwegen, aanliggende- of vrijliggende fietspaden en de ligging in EHS of natuurgebied; Onderverdeling van het wegvak op basis van discontinuïteiten: zoals kruispunt / rotonde, bocht, viaduct, tunnel en busbaan; Verkeers- en/of sociale veiligheid in het geding; Kenmerken voor verlichting, zoals NPR klasse ME, CE of S - verlichtingsklasse, energielabel; Toegepaste technieken. Per wegcategorie en uniek wegtype is een beslistraject opgezet van waaruit een advies gegeven wordt over het wel of niet verlichten van een wegvak. In totaal zijn er 10 verlichtingsregimes benoemd: 0. Geen verlichting; 1. Stand alone statisch dimmen; 2. Telemanagement statisch dimmen; 3. Telemanagement verkeersafhankelijk dynamisch dimmen; 4. Telemanagement verkeers- / weersafhankelijk dynamisch dimmen; 5. Actieve markering; 6. Fietspad / Parallelweg wordt meeverlicht met hoofdrijbaan; 7. Fietspad / Parallelweg verlichten op aanvraag; 8. Fietspad / Parallelweg conventioneel; 9. Reserve. Op deze wijze is voor het provinciale wegennet een uniforme uitvoering van de verlichting mogelijk. Op eenvoudige wijze is altijd na te gaan waarom op enig moment een bepaalde keuze gemaakt is. Wijzigingen in de uitvoering van het wegennet of maatschappelijke aspecten kunnen leiden tot heroverweging van het beslistraject. In bijlage 3 worden de wegtypen, beslistrajecten verlichtingsregimes en dimregimes nader verklaard. 4.3 Inrichtingsplan De uitkomst van de inventarisatie leidt na het aflopen van het beslistraject per uniek wegtype en de confrontatie met het beleid en beschikbare technieken tot de matrix voor het inrichtingsplan van openbare verlichting langs de provinciale wegen in de gewenste situatie. De volledig ingevulde matrix voor de gewenste situatie op alle provinciale wegen vindt u op de bijgevoegde CD-rom. 12

13 5 Financiën De kosten van de voorgestelde maatregelen aan de openbare verlichting zijn afhankelijk van de toegepaste technieken. De aanschafkosten voor nieuwe technieken liggen hoger dan de kosten voor traditionele verlichtingstechnieken. Om een beeld te krijgen van de met de voorgestelde maatregelen gepaard gaande kosten, zijn de kosten voor de verschillende technieken inzichtelijk gemaakt. Door deze kosten per meter wegvak te bepalen is het eenvoudig een totaal overzicht per wegvak op te stellen. Het ligt in de verwachting dat de kosten voor nieuwe technieken lager worden naarmate deze meer toepassing gaan vinden. Het is dus van belang dat er niet alleen naar de korte termijn gekeken wordt bij het kiezen van een techniek maar dat er afweging over een langere termijn gemaakt wordt. Hierbij spelen uiteraard ook aspecten als energieverbruik en duurzaamheid een rol. Kosten diverse technieken per meter: Uitgaande van uitgevoerde projecten en marktverkenning zijn kengetallen voor de kosten van de diverse technieken per meter wegvak tot stand gekomen. De kosten zijn opgebouwd op basis van een eigen netstructuur. Soort verlichting Plaatsingskosten Stand alone statische dimmen 045,-- per meter 1 Telemanagement statisch dimmen 048,-- per meter 2 Telemanagement verkeersafh. dyn. dimmen 097,-- per meter 3 Fietspad / parallelweg verlichting op aanvraag 095,-- per meter 7 Actieve markering 100,-- per meter 5 Soort verlichting Beheerkosten Stand alone statische dimmen 0,47 per meter 1 Telemanagement statisch dimmen 0,45 per meter 2 Telemanagement verkeersafh. dyn. dimmen 0,48 per meter 3 Fietspad / parallelweg verlichting op aanvraag 0,27 per meter 7 Actieve markering 0,55 per meter 5 Soort verlichting Kosten energieverbruik Stand alone statische dimmen 1,12 per meter 1 Telemanagement statisch dimmen 0,88 per meter 2 Telemanagement verkeersafh. dyn. dimmen 0,84 per meter 3 Fietspad / parallelweg verlichting op aanvraag 0,32 per meter 8 Actieve markering 0,75 per meter 6 De kengetallen voor de kosten van de diverse technieken per meter zijn als volgt opgebouwd: Plaatsingskosten - Materiaalkosten mast en aansluitkast - Loonkosten plaatsen en monteren mast - Materiaalkosten armatuur, lamp en aansluitsnoer 13

14 - Loonkosten plaatsen armatuur, lampen monteren en montage aansluitsnoer. Beheerkosten Remplace - Kosten lamp (geldt niet voor LED armaturen) - Loonkosten lamp verwisselen (geldt niet voor LED armaturen) - Loonkosten schoonmaken armatuur Storing - Loonkosten storing (inclusief kosten aan dynamische verlichting) - Materiaal kosten (inclusief kosten aan dynamische verlichting) Exclusief kosten van wegafzetting en verkeersmaatregelen. Kosten energieverbruik - Kosten van het kwh verbruik op jaarbasis Alle kosten zijn gerelateerd aan 1 meter verlicht wegdek met een gemiddelde afstand van 40 meter per lichtmast. Voor actieve wegmarkering is een gemiddelde onderlinge afstand van 20 meter aangehouden. Kosten per wegvak: Op basis van deze kengetallen per meter is een totaalkosten overzicht opgesteld. Het totale kostenoverzicht voor het inrichten van de provinciale wegen in de Provincie Utrecht volgens het inrichtingsplan is te vinden op de bijgevoegde CDrom. Voorbeelden van kostenramingen: Weg N-198 Statisch 0 Km - Dynamisch 2,272 Km ,00 actieve wegm. 0 Km - Fietspad 0 Km - Totale kosten ombouwen verl ,00 Weg N-204 Statisch 0 Km - Dynamisch 5,251 Km ,00 actieve wegm. 5,568 Km ,00 fietspad 5,572 Km ,00 Totale kosten ombouwen verl ,00 14

15 6. Beheer 6.1 Doelstelling meerjaren vervangingsplan en inrichtingsplan Het inrichtingsplan biedt een praktische en gefaseerde aanpak voor het vervangen van de bestaande verlichting conform de huidige wensen op het gebied van duurzaamheid en energiebesparing in een periode tot 2040 (het vervangingsplan). Per provinciale N-weg is in een matrix structuur de bestaande type en soort verlichting weergegeven tegenover de gewenste type en soort verlichting. Door de gewenste eindsituatie over de bestaande situatie heen te leggen ontstaat er discrepantie tussen beide situaties. De gefaseerde overgang van bestaand naar gewenst, uitgelegd over een periode tot 2040, wordt weergegeven in het vervangingsplan. vervangingsplan Matrix: Overzicht per wegvak van - Type/soort verlichting gewenste situatie Bepalen beheersgrenzen / wegvak Inventarisatie van masten en armaturen. - Type - Plaatsingsjaar Bepalen vervangingscriterium. - Levensduur - Type Vervangingsplan / wegvak Te vervangen masten en armaturen in / wegvak / jaar Beheergrenzen Voor elke N-weg in beheer bij de provincie Utrecht is een verdeling op wegvakniveau gemaakt, zoals weergegeven in hoofdstuk 4.1, waarbinnen het type verlichting voor de bestaande en de gewenste situatie is weergegeven. Inventarisatie In de wegvakverdeling van de matrices wordt een overzicht gegeven van het type en soort verlichting. Met behulp van Moon, beheerpakket voor openbare verlichting, is een gedetailleerd vervangingsplan opgesteld voor vervanging van masten, armaturen en lampen. 15

16 Vervangingscriterium Als vervangingscriterium wordt de economische levensduur van de masten, armaturen en lampen aangehouden, zoals opgenomen in ons beleid voor openbare verlichting. Vaak zijn masten en de daarbij behorende armaturen per wegvak geplaatst. De technische levensduur van de onderlinge componenten gaat echter in loop van tijd uit de pas lopen door onderhoudswerkzaamheden ten gevolge van storm - en aanrijdingschaden en ander oorzaken die een reparatie of vervanging noodzakelijk maken. In de praktijk zal er echter bekeken worden of gelijktijdige vervanging mogelijk is. Gelijktijdige vervanging is meestal duurzamer en vanuit financieel oogpunt gunstiger dan het vervangen van een enkele mast, armatuur of lamp. Het gelijktijdig vervangen kan door vervanging van een component naar achteren te schuiven (later), of vervanging van een component naar voren te schuiven (vroeger). Het mag duidelijk zijn dat te vroeg vervangen economisch gezien onaantrekkelijk is, terwijl met te laat vervangen risico s worden genomen als gevolg van de technische kwaliteit. Het is dan ook van belang dat hierin een optimum wordt gezocht. Bij de uitwerking van het vervangingsplan zijn in het rekenblad 3 scenario s uitgewerkt met betrekking tot het moment van gecombineerd vervangen van masten en armaturen, indien beide momenten binnen het raam van het vervangingsplan vallen. Het betreft de volgende scenario s: 1) Scenario 1: Mast en armatuur vervangen op de eerste vervangdatum. 2) Scenario 2: Mast en armatuur vervangen op het gemiddelde van beide vervangdatums. 3) Scenario 3: Mast en armatuur vervangen op de laatste vervangdatum Bij geïntegreerde bestekken (bij reconstructies) kan een afweging gemaakt worden uit alle drie de bovenstaande scenario s, maar kan ook tot vervanging worden overgegaan op basis van functionele veroudering t.o.v. het nieuw in te richten wegvak (naast de meerjarenplanning op basis van de technische levensduur). Dit moet uiteindelijk zichtbaar gemaakt worden in een verfijning van het Vervangingsplan : de meerjaren prioriteiten lijst. Deze lijst, met als basis het Vervangingsplan, wordt jaarlijks bijgesteld. Vervangingsplan In het vervangingsplan wordt per N-weg het aantal te vervangen masten/armatuur combinaties per jaar, gebaseerd op de gewenste eindsituatie zoals aangegeven in de matrices, uitgedrukt in geld. Het vervangingsplan geeft rekenkundig inzicht in de noodzakelijke vervangingen en de daarvoor benodigde financiële middelen voor een periode van 30 jaar ( ). Het vervangingsplan geeft daarmee een doorkijk vanaf 2010 naar de toekomst. De verfijning van het vervangingsplan, de meerjaren prioriteiten lijst, geeft een plannings - en financieel overzicht over 4 á 5 jaar. De volledig ingevulde meerjarenplanning vindt u op de bijgevoegde CD-rom. 16

17 Provincie Utrecht openbare verlichting Provinciale Wegen Bijlagen inrichtingsplan Opdrachtgever : Provincie Utrecht Datum : 03 mei 2010 Versie : 1.4 Opgesteld door : CityTec B.V.

18 1 Bijlage: Beleid 1.1 Ontwikkelingen Door maatschappelijke en politieke invloeden gaan de ontwikkelingen in de openbare verlichting erg snel, met name op het gebied van duurzaamheid en materiaal toepassingen. Dit inrichtingsplan is uitgegaan van de in 2009 meest actuele ontwikkelingen op Europees, Nationaal en Provinciaal niveau. De voor dit inrichtingsplan van belang zijnde aspecten worden in dit hoofdstuk beschreven. Gezien de snelle ontwikkelingen kan het voorkomen dat enkele passages gedurende het project gedateerd zijn geraakt. De betreffende matrices verbonden aan dit document zijn nog altijd actueel en van toepassing. 1.2 Europese ontwikkelingen Recentelijk zijn er op Europees niveau een tweetal verordeningen gepubliceerd met ecodesign-eisen voor de openbare verlichting. De gepubliceerde verordeningen zijn: Voorschriften ecologisch ontwerp voor niet gerichte lampen; Voorschriften ecologisch ontwerp voor kantoor- en straatverlichting. Ecodisign beoogt op een milieuvriendelijke manier te produceren en daarnaast de bedrijfsresultaten te verbeteren. Ecodesign is levensgericht denken over producten en biedt grote innovatie kansen. Voor verlichtingsmiddelen worden verder binnen CEN (Comité Européen de Normalisation) en CENELEC (Comité Européen de Normalisation Electrotechnique) Europese normen opgesteld voor lichtmasten en armaturen. Voor een aantal producten geldt dat deze aan één of meerdere Europese Richtlijnen moeten voldoen. Deze producten mogen alleen dan op de markt worden gebracht als ze voorzien zijn van een CE-keurmerkteken, wat aangeeft dat aan de relevante Europese Richtlijnen is voldaan. 1.3 Nationale ontwikkelingen Nederlandse Praktijk Richtlijn [NPR ] Openbare Verlichting Deel 1: Kwaliteitscriteria. De verlichtingskwaliteit is niet via wettelijke of andere bindende bepalingen geregeld, maar er zijn door de Nederlandse Stichting voor Verlichtingskunde (NSVV) richtlijnen opgesteld. Medio 2010 worden de volledig herziene richtlijnen voor de openbare verlichting verwacht. Deze richtlijnen worden uitgegeven als Nederlandse Praktijk Richtlijn [NPR ] Openbare verlichting Deel 1: Kwaliteitscriteria. Waar in de voorgaande herziening van 2002 de nadruk werd gelegd op Waar?, Wanneer?, Hoe? En Hoeveel licht, zullen er in 2010 impliciet aanbevelingen opgenomen worden die leiden tot energiebesparing. De NPR werkt met de differentiatie van de verschillende verlichtingsklassen voor verblijfsgebieden en voor wegen met hoofdzakelijk een verkeersfunctie. Door verschillende parameters met elkaar te combineren wordt de gewenste verlichtingsklasse bereikt. 2

19 Voor het verlichten van de provinciale wegen komen de volgende verlichtingsklassen in beeld: ME; Motorway Europe Langs wegvakken en op kruisingen van wegen voor het gemotoriseerd verkeer. CE; Conflict (area) Europe In conflicterende verkeerssituaties bij gemengd verkeer zoals winkelstraten, gecompliceerde kruispunten en filegevoelige plaatsen. S; Slow (traffic) Fiets- en voetpaden, woonstraten, enzovoorts Openbare verlichting in natuurgebieden Voor wegen door natuurgebieden gelden vaak andere criteria, onder meer ten aanzien van de openbare verlichting. Publicatie nr.112 van CROW/NSVV uit 1997: Richtlijn openbare verlichting natuurgebieden geldt daarom als aanvulling op de bestaande richtlijnen voor autosnelwegen en niet-autosnelwegen. De Richtlijn heeft als uitgangspunt dat een weg die door of langs een natuurgebied loopt, in principe, niet verlicht wordt. Bij een wegvak dat ligt in de Ecologische Hoofdstructuur (EHS) 1 of deel uitmaakt van het Natura2000-netwerk, moet de beslissing om tot aanleg van openbare verlichting over te gaan altijd voorzien zijn van een zorgvuldige afweging tussen omgevingshinder en verkeersveiligheid. Indien wel tot aanleg van verlichting wordt besloten moet bij de uitwerking van het verlichtingsontwerp de omgeving opnieuw in ogenschouw genomen te worden. De Richtlijn geeft aanwijzingen voor het beperken van lichthinder door directe straling, gereflecteerde straling, de te gebruiken lamp- en armatuur soorten, lichtpunthoogte en schakelregimes. De flora en fauna wet zegt hier nog het volgende over: als verlichting een aangetoond negatief effect heeft op planten en dieren moet de verlichting mogelijk verwijderd worden Aanbeveling dynamische verlichting Deze aanbeveling geeft aan wanneer en waar volledig verlicht moet worden en wanneer en waar gedimd kan worden. De provincie Utrecht heeft in haar beleid al aangegeven dat daar waar het mogelijk is de openbare verlichting gedimd moet worden. De aanbeveling dynamische verlichting beschrijft op hoofdlijnen een gewenste eindsituatie voor dynamische verlichting van stroomwegen (SW), gebiedsontsluitingswegen (GOW), erftoegangswegen (ETW) en verblijfsgebieden, op functioneel niveau. 1 De Ecologische Hoofdstructuur is een netwerk van grote en kleine natuurgebieden waarin de natuur (plant en dier) voorrang heeft en wordt beschermd. Daarmee wordt voorkomen dat natuurgebieden geïsoleerd komen te liggen en dieren en planten uitsterven en dat de natuurgebieden zo hun waarde verliezen. De EHS kan worden gezien als de ruggengraat van de Nederlandse natuur en is een middel om de hoofddoelstelling van het natuurbeleid te bereiken: natuur en landschap behouden, versterken en ontwikkelen, als bijdrage aan een leefbaar Nederland en een duurzame samenleving. (bron: Natuurbalans 2005). 3

20 Afhankelijk van de situatie per wegcategorie wordt een afweging gemaakt of de verlichtingsinstallatie gedimd kan worden zonder dat dit ten koste gaat van de verkeersveiligheid of sociale veiligheid, rekening houdend met de geldende richtlijnen Energielabel openbare verlichting SenterNovem heeft een label laten ontwikkelen waarmee overheden de energieprestatie van bestaande en toekomstige openbare verlichtingsinstallaties (OVL) kunnen kwalificeren. Het ontwikkelde label is een maat voor de energieprestatie van een installatie. Hiervoor is een indicator gebruikt, die onderlinge vergelijking van systemen mogelijk maakt: het Street Lighting Energy Efficiency Criterion (SLEEC), beschreven in de EN De nu gekozen methode houdt rekening met de efficiëntie van lampen, voorschakelapparatuur, het type armaturen en het lichtontwerp. Ook het (gunstige) effect van dim-installaties wordt meegewogen. Het label kent 7 efficiëntieklassen, A t/m G, net als het Europese label voor witgoed, auto s en huishoudelijke lampen, hierbij is A het zuinigst en G onzuinigst. De score wordt vastgesteld op basis van de volgende gegevens: de te verlichten wegdekken; bepaling van de wegfunctie (woon/verblijf of verkeer); het lichtontwerp van de installatie (lampen, armaturen en de hoogte en afstanden lichtmasten); de uit de NPR vastgestelde lichtklasse het systeemvermogen van het toegepaste lamptype, VSA (voorschakelapparatuur) en indien bekend het dimregime. Resultaat is een eenduidig, onderling vergelijkbaar getal voor de energieprestatie van alle wegtypes. Praktisch nut Met behulp van het label kunnen overheden en ontwerpers de energieprestatie van hun bestaande en toekomstige installaties onderbrengen in een bepaalde zuinigheidsklasse (A-G). Het ontwikkelde label, dat in een adviesrapport is beschreven, is behulpzaam bij het vaststellen van beleidsambities en duurzaam inkopen, maar kan in de toekomst ook worden gebruikt voor benchmarking. 4

21 1.3.5 Task Force verlichting Minister van Ruimte en Milieu (VROM) mevrouw Cramer heeft in 2008 zich zeer sterk gemaakt voor het terugdringen van het energieverbruik van de openbare verlichting in Nederland. Zij heeft hiervoor een Task Force Verlichting in het leven geroepen. Deze Task Force heeft de volgende ambities berekend ten aanzien van de energiebesparing in de openbare verlichting: 2011: 15% energiebesparing ten opzichte van 2007; 2013; 20% energiebesparing ten opzichte van 2007; 2020: 30% energiebesparing ten opzichte van Om deze doelstellingen te realiseren zijn een aantal maatregelen geformuleerd, deze zijn praktisch gehouden en direct toepasbaar. Door de provincie Utrecht wordt al invulling gegeven aan een aantal van deze maatregelen, zoals: Opstellen plan van aanpak, op basis van E-scan, om te komen tot energie besparingspotentieel; Vervangen energievretende lampen door energie efficiëntere lampen; Toepassen van elektronische voorschakelapparaten; Toepassing lichthinder vrije armaturen bij nieuwe installaties of renovatie; Bij vervanging van lampen gebruik maken van lampen met lange levensduur; In natuurgebieden, waar openbare verlichting noodzakelijk is, habitat verlichting toepassen; De volgende aspecten worden nog nader onderzocht: Vervangen openbare verlichting door reflecterende markering; Minimalisering lichthinder door reclameverlichting of illuminatie; Energiebeleid Schoon en Zuinig De Nederlandse overheid (lees: het kabinet) heeft grote ambities voor het klimaat en milieu. Het wil van Nederland een van de schoonste en zuinigste energielanden in Europa maken. In het werkprogramma Schoon en Zuinig: Nieuwe energie het klimaat beschrijft het kabinet de ambities voor onder andere energiebesparing, duurzame energie en CO 2 opslag onder de grond. De ambities van Schoon en Zuinig zijn: De uitstoot van broeikasgassen, met name CO 2, in 2020 verminderen met 30% ten opzichte van 1990; Het tempo van energiebesparing in de komende jaren verdubbelen van 1% naar 2% per jaar; Het aandeel duurzame energie in 2020 verhogen van 2% nu naar 20% van het totale energieverbruik. 1.4 Provinciale ontwikkelingen Beleidskader openbare verlichting provincie Utrecht (2006) In het Strategisch Mobiliteitsplan Provincie Utrecht (SMPU) is een doelstelling geformuleerd die vertaald is in het beleidskader openbare verlichting. Het uitgangspunt van het beleidskader openbare verlichting is terughoudendheid met het plaatsen van verlichting langs de provinciale wegen tenzij hier gegronde redenen voor zijn. 5

22 1.4.2 Verlichtingsbeleid Duurzaam en Verantwoord Verlichten (2007) Het doel van het verlichtingsbeleid van de provincie Utrecht is om de verkeersveiligheid en sociale veiligheid te waarborgen op een zodanige manier dat maatschappelijke effecten van verlichten zoveel mogelijk worden voorkomen en energie zoveel mogelijk wordt bespaard, met andere woorden: duurzaam en verantwoord verlichten. De waarborging van de Ecologische Hoofdstructuur (EHS) is daarbij een belangrijk thema. Verbeteren van de kwaliteit van de openbare verlichting door daar waar mogelijk dimbare verlichting of innovatieve technieken toe te passen. Het toepassen van functionele afschrijving voor openbare verlichting; 16 jaar voor de armaturen en 32 jaar voor lichtmasten. De verlichting langs provinciale wegen wordt altijd voorzien van dimbare verlichting tenzij het mogelijk is om actieve markering toe te passen. De lichtmasten langs provinciale wegen zijn de meest botsvriendelijke die de markt kan leveren Fietsplan 2008 In het fietsplan 2008 is een tabel opgenomen om te komen tot het al dan niet verlichten van fietspaden. Het type fietspad, hoeveel fietsers, de aanwezigheid van een verlichte alternatieve route en sociale veiligheid zijn de belangrijkste criteria. Gebruikmakend van het bestendig beleid is een uitvoeringsprogramma voor het verlichten van fietspaden langs provinciale wegen in de provincie Utrecht opgesteld. Wanneer fietspaden verlichten?: -Hoofdfietsroutes: Altijd verlichten, indien mogelijk in combinatie met of gebruikmakend van de wegverlichting. - Recreatief fietspad: Niet verlichten - Utilitaire fietspad: Als een verlichte alternatieve route aanwezig is wordt het fietspad niet verlicht. Wanneer dit niet zo is dan wordt alleen verlicht als aan onderstaande voorwaarden met betrekking tot sociale veiligheid wordt voldaan. Een onderdeel van een goede fietsroute is zichtbaarheid door verlichting en sociale veiligheid van het fietspad. Onderstaand het overzicht voor het wel of niet verlichting van een fietspad, inclusief de gehanteerde criteria. Aantal fietsers Sociale veiligheid 1-richting > richting > richting > richting > richting > richting > Goed Verlichten Verlichten Gemiddeld Verlichten Verlichten Verlichten Verlichten Laag Verlichten Verlichten Verlichten Verlichten Verlichten Verlichten Extreem laag Altijd Verlichten 6

23 1.4.4 Donkerte beleid In april 2009 is het interprovinciale project over donkerte bescherming gestart. Dit project heeft onderzocht wat er bij de Nederlandse provincies speelt op het gebied van donkerte bescherming en lichtvervuiling. Beleid over donkerte bescherming en lichtvervuiling staat nog in de kinderschoenen, vandaar dit genomen initiatief. Vanuit dit onderzoek is een beleid gevormd over de donkerte bescherming. Het inrichtingsplan houdt rekening met de wens tot verhoging van de donkerte kwaliteit in de provincie Utrecht Klimaat op orde In navolging van de nationale overheid heeft de provincie Utrecht de ambitie om in 2010 een volledige klimaat neutrale organisatie te zijn op het gebied van: inkoop, aanbestedingen en diensten. De uitwerking van deze ambitie is vastgelegd in het project Hier en Nu, een project binnen het programma Klimaat op Orde. Daar waar de ambities betrekking hebben op de openbare verlichting (duurzaam inkopen, toepassing groene stroom) zijn deze mede bepalend voor de keuzes die gemaakt worden in het inrichtingsplan Zicht op licht Het rekenmodel Zicht op licht is een instrument om het energieverbruik en het besparingspotentieel van openbare verlichting (OVL) en verkeersregelinstallaties (VRI s) te bepalen. Het rekenmodel is een initiatief van SenterNovem en een aantal Nederlandse gemeenten. Het rekenmodel berekent het energieverbruik op basis van de huidige toegepaste techniek op straat en drukt dit verbruik uit in euro's, kilowattuur (kwh), kilogrammen C0 2 die worden uitgestoten ten gevolge van dit verbruik en het aantal voetbalvelden met bomen dat nodig is om deze CO 2 uitstoot te compenseren. Bovendien berekent het model het besparingspotentieel aan de hand van kentallen en drukt dit uit in dezelfde eenheden. Het rekenmodel gaat uit van de huidige techniek en van het huidige lichtniveau op straat. Daardoor kunnen de berekende besparingen lager zijn dan de mogelijk te bereiken besparingen op basis van een nieuw verlichtingsplan, waarbij bijvoorbeeld naast de nieuwe technieken ook de armaturen lager zijn en anders worden geplaatst zonder dat dit ten koste gaat van het lichtniveau op straat. De rekenresultaten voor de provincie geven een besparingspotentieel van 6 % aan. Hieruit blijkt dat de provincie door de jaren heen een goed beleid gevoerd heeft ten aanzien van het verbruik van energie en toe te passen materialen. 1.5 Overige relevante documentatie Verder is de volgende documentatie geraadpleegd om te komen tot een verantwoorde inrichting van de provinciale wegen; NSVV publicatie: Verlichting van (korte) tunnels en onderdoorgangen; NSVV publicatie: Actieve wegmarkering; CROW publicatie 164: handboek wegontwerp wegen, de hoofdstukken verlichting; CROW publicatie 230: Ontwerpwijzer fietsverkeer; SenterNovem en GWW: Factsheets kengetallen openbare verlichting GWW, beheerder / beleidsmedewerker, november 2005; 7

24 2 Bijlage: Technieken en materialen De verlichtingskaart volgend uit het beleidskader Geen verlichting, tenzij stelt de vraag verlichten of niet. Zo ja, dan kiezen voor dimbare verlichting. Zo nee, dan kan er uit oogpunt van verkeersveiligheid, voor het inzichtelijk maken van het wegverloop, gebruik gemaakt worden van actieve wegmarkering. Onderstaand worden de technieken en materialen genoemd die daarvoor op dit moment beschikbaar zijn. 2.1 Beschikbare technieken Statisch dimmen Bij statisch dimmen gaat het verlichtingsniveau op vaste tijdstippen dagelijks gedurende de nachtelijke uren naar beneden. De lamp gaat op een vooraf ingesteld lager vermogen branden. De verlaging van het lampvermogen kan plaatsvinden vanuit het TF-signaal van het netwerkbedrijf (avond/nacht commando) of via een aparte elektronische schakeling in de lichtmasten (zgn. lokale dimmer). Dimmen van de verlichting draagt bij aan energiebesparing en beperkt overtollig licht in de donkere en stille uren van de nacht Dynamisch dimmen Bij dynamisch dimmen kan het verlichtingsniveau op meerdere momenten worden verlaagd en dus ook worden verhoogd. Zo kunnen meerdere tijdstippen ingesteld worden om het niveau te dimmen maar is het ook mogelijk om te dimmen aan de hand van snelheid en verkeersintensiteiten of weersomstandigheden. Per situatie is er altijd het juiste verlichtingsniveau beschikbaar. Op deze wijze kan een ruime energiebesparing (dus reductie CO 2 uitstoot) worden gerealiseerd en wordt lichthinder tegen gegaan Telemanagement Telemanagement is het op afstand beheren en aansturen van openbare verlichting op lichtpuntniveau. Het dimmen geschiedt volgens een protocol op tijdstippen die door de beheerder worden aangegeven of aan de hand van snelheid en verkeersintensiteiten en weersomstandigheden (zie schema). Afhankelijk van het toegepaste systeem en/of protocol kan het verlichtingsniveau van de gehele installatie of op armatuurniveau worden ingesteld. 8

25 Telemanagement systeem Provincie Utrecht Onderstaand schema toont het bij de Provincie Utrecht in gebruik zijnde telemanagement systeem. VRI VMC weer VRI Telpunt in win OVL besturing EVSA en Lamp VRI weer Telpunt Schema Openbare verlichting met Telemanagement provincie Utrecht Omschrijving functie Telpunt / VRI Meten verkeersgegevens (verkeersregelinstallatie): Intensiteit Snelheid Weer (weerstation): Meten weersomstandigheden Zicht neerslag Inwin (Inwinstation, schakel- en verdeelkast): VMC (Verkeersmanagementcentrale) Huis Ter Heide) OVL-besturing Kastmodule en lampcontroller die de openbare verlichting schakelt Verzamelen gegevens verkeer en weer Berekenen lichtniveau Dimcommando s aan OVL-besturing Communicatie met VMC Op afstand Instellen / wijzigen parameters verkeer en weer Handmatig instellen lichtniveau s Monitoren / bewaken Schakelen installatie / lamp naar het door het inwinstation of VMC bepaalde lichtniveau 9

26 Zowel het toepassen van dynamische verlichting als het invoeren van telemanagement impliceert dat er eigen netten moeten worden aangelegd, omdat de lokale netbeheerder dergelijke beheersvormen (met variërend energie verbruik) niet op haar openbare distributienetten toestaat. Een mogelijkheid om dit probleem te omzeilen is gebruik te maken van draadloze systemen, maar deze techniek moet zich nog bewijzen en voor bepaalde frequentiesterkten is een zendvergunning noodzakelijk Actieve markering Naast de technieken die gericht zijn op het verlichten van wegen zijn er ook technieken die uitsluitend gericht zijn op het inzichtelijk maken van het wegverloop. Als deze technieken worden toegepast in plaats van openbare verlichting dragen deze technieken in grote mate bij aan vermindering van de CO 2 uitstoot en het verminderen van de lichthinder en lichtvervuiling. Actieve markeringen veroorzaken nauwelijks horizonvervuiling, lichtvervuiling of strooilicht. De producten zijn bij uitstek geschikt voor locaties waar uitsluitend sprake is van verkeersgeleiding en de conventionele markering onvoldoende is. Voor de sociale veiligheid of het detecteren van bewegende objecten is actieve markering ongeschikt. Mogelijkheden voor actieve markering zijn onder andere LED s en glasvezelgeleiding Passieve markering Andere methoden voor het markeren van wegvakken of veranderende situaties zijn het toepassen van reflecterend materiaal of reflectoren. Reflecterende verf of strips langs wegen lichten op door het opvallende licht van autolampen. Op deze wijze wordt een weggebruiker als het ware geleid over een wegvak en geattendeerd op veranderingen. Een ander middel om dit te realiseren is het toepassen van wegdekreflectoren, de zogenaamde kattenogen. 2.2 Toe te passen materialen Indien uit de inventarisatie blijkt dat wegvakken toch verlicht moeten worden zal de verlichtingsinstallatie in hoofdzaak bestaan uit de volgende onderdelen: Lichtmasten Armaturen Lampen Uiteraard behoren naast deze elementen ook de voeding van de openbare verlichtingsinstallatie, met name kabels, ontsteekpunten en voedingskasten tot de verlichtingsinstallatie. Deze worden in dit verband buiten beschouwing gelaten Lichtmasten Onder een lichtmast wordt verstaan een in of op de grond geplaatste paal waaraan of waarop een armatuur bevestigd is. Lichtmasten kunnen van verschillende materialen gemaakt worden, onder andere staal en aluminium. Uitsluitend materiaal welk geen onderhoud gedurende de gehele technische levensduur behoeft mag worden toegepast. Lichtmasten die regelmatig van een nieuwe conserveringslaag moeten worden voorzien, zijn gezien de milieuwetgeving en te nemen verkeersmaatregelen derhalve een te kostbare 10

27 toepassing. Om die redenen worden langs provinciale wegen in de provincie Utrecht vooral aluminium lichtmasten toegepast. Lichtmasten moeten onder andere voldoen aan de botsveiligheidklasse 100-NE 2 of 100-NE 3. Voortdurend zullen er nieuwe ontwikkelingen zijn. Bij toepassing van nieuwe lichtmasten zullen altijd de volgende afwegingen gemaakt worden: Mate van botsvriendelijkheid; Milieubelasting productie proces; Milieubelasting tijdens en aan het einde van de levensduur; Locatie met bijhorende lichtpunthoogte Armaturen Het armatuur is de behuizing waarin de lichtbron is aangebracht en zorgt voor het sturen van het licht vanuit de lichtbron naar het te verlichten oppervlak. Bij de sturing van het licht moet lichthinder (verblinding) en lichtvervuiling (strooilicht) voor de omgeving voorkomen worden. Bij de keuze van armaturen moet met een aantal aspecten rekening worden gehouden, deze zijn: Mate van strooilicht (lichthinder en lichtvervuiling); Effectieve lichtuitstraling (armatuurrendement en lichtverdeling); Milieubelasting tijdens en aan het einde van de levensduur; Uitvoeringsvorm; Dichtheidswaarde (IP), in verband met lamp en spiegelvervuiling; Slagvastheidsklasse (IK), klasse waarmee de slagvastheid wordt aangegeven. Vaak gewenst om de vandaal bestendigheid te kunnen inschatten; elektronische (dimbare) voorschakelapparatuur; het elektrisch rendement en de cos.phi moeten zo hoog mogelijk zijn (>=90% respectievelijk 0,85); Milieubelasting productieproces. Onderstaand wordt goed en slecht uitgestraald licht weergegeven. Bron: Platform lichthinder Lampen De elektrische lamp is de lichtbron voor openbare verlichting, hierin wordt elektrische energie omgezet in licht. Bij het kiezen van een lichtbron voor een openbare verlichtingsinstallatie dient gelet te worden op de volgende punten: Lichtstroom; Kleurweergave; Rendement; Vorm; Kosten; Levensduur; Dimmogelijkheid; Milieubelasting tijdens en aan het einde van de levensduur. 11

28 2.2.4 LED verlichting LED verlichting Light Emitting Diodes (LED s) zijn in de verlichting sterk in opkomst mede door hun lage energieverbruik en lange levensduur. LED s zijn kleine lampjes die een zwak schijnsel geven. Door een aantal LED s onder te brengen in een lichtbron kunnen zij een alternatief bieden voor de traditionele lampen. In de openbare verlichting wordt de LED in toenemende mate toegepast in de lagere vermogens. Het rendement komt op dit moment in de buurt van de PLL lamp. Voor hogere vermogens zijn nog geen LED s beschikbaar. LED-units voor actieve markering LED s kunnen tevens goed gebruikt worden om verkeersdeelnemers te attenderen op een veranderende situatie zoals bij scherpe bochten en kruisingen. Deze actieve markering kan ingezet worden als alternatief voor de openbare verlichting op locaties waar uitsluitend sprake is van verkeersgeleiding. De LED-units zijn verkrijgbaar als solitair functionerende units, of units die worden aangesloten een externe voeding (net). Door het geringe energieverbruik van LED is het mogelijk om de benodigde energie te leveren door een geïntegreerde zonnecel. Deze solar-led s hebben lage exploitatiekosten door het niet hoeven investeren in infrastructuur en de eigen levering van benodigde energie. De betrouwbaarheid en levensduur hebben zich echter nog niet voldoende bewezen om tot grootschalige toepassing over te gaan. Glasvezelkabels Een ontwikkeling die nog in een pril stadium verkeert, maar zeker gevolgd moet worden, is de geleiding van licht door glasvezelkabels. Een glasvezel is een dunne draad van glas welke sterk en buigzaam is. Glasvezel wordt gebruikt om op een betrouwbare manier super snel lichtsignalen te geleiden over grote afstanden. Momenteel is het vooral in gebruik voor het transporteren van data voor bijvoorbeeld internet of telefonie. Glasvezel is nauwelijks gevoelig voor invloeden van buitenaf Vandalisme-bestendigheid Een belangrijk punt van aandacht bij de keuze van de verlichtingsmiddelen is de vandalisme-bestendigheid. Om de kans op vernieling van de elementen zoveel mogelijk te beperken, voert de provincie een beleid waarbij gekozen wordt voor: Lichtmasten, die zodanig geconstrueerd zijn dat zij bestand zijn tegen geweld; Armaturen die uit zo min mogelijk trillingsgevoelige onderdelen bestaan; en in fiets- en voetgangerstunnels uitermate slagvast zijn (minimaal klasse 10K); Lampen die schokbestendig zijn. 12