Uniform uit de kast. Homoseksualiteit binnen de krijgsmacht. Anna Adolfsen en Saskia Keuzenkamp m.m.v. Linda Mans

Transcriptie

1 Uniform uit de kast Homoseksualiteit binnen de krijgsmacht Anna Adolfsen en Saskia Keuzenkamp m.m.v. Linda Mans Bijlage A Gebruikte databestanden...3 B1.1 Vergelijking van onderzoekspopulatie met totale defensiepopulatie...9 B1.2 Inhoud webpagina met antwoorden op frequently asked questions, over de aanleiding, de opzet en het vertrouwelijke karakter van het VWS-onderzoek...10 Bijlage B3.1 Achtergrondkenmerken van de respondenten...13 B3.2 Dimensies van de houding tegenover homoseksualiteit...14 Vragenlijsten...15 Sociaal en Cultureel Planbureau Den Haag, september 2006

2 Bijlagen Uniform uit de kast 2

3 Bijlage A Gebruikte databestanden Culturele veranderingen in Nederland (CV) Het doel van het onderzoek Culturele Veranderingen in Nederland is het systematisch peilen van meningen onder de Nederlandse bevolking om inzicht te krijgen in de culturele veranderingen. Het onderzoek is gebaseerd op enquêtevragen uit een aantal onderzoeken die vóór 1975 zijn gehouden en wordt in principe arlijks, na 1999 tweearlijks herhaald. Het steekproefaantal wordt zodanig gekozen dat de netto respons rond de 2000 personen ligt. Doelpopulatie Nederlandssprekende bevolking vanaf 16 ar Soort onderzoek enquête Steekproefeenheid adres, persoon Entiteiten personen Steekproefkader voor de adressensteekproef: postcodebestand; in 2004: adressenbestand van Cendris Steekproefmethode vóór 2004: gestratificeerde drietrapssteekproef: genten, adressen, personen; in 2004: gestratificeerde drietrapssteekproef: postcodegebieden per stedelijkheidsklasse, adressen, personen Verzamelmethode mondelinge en vanaf 1988 ook schriftelijke vragenlijst; vanaf 1998 wordt de mondelinge vragenlijst met behulp van de computer afgenomen (CAPI) Opdrachtgever Sociaal en Cultureel Planbureau (SCP) Uitvoerder veldwerk vóór 2004: Nederlands Instituut voor de Publieke Opinie en het Marktonderzoek (NIPO); in 2004: Intomart GfK bv Frequentie 1975, arlijks herhaald vanaf 1979, m.u.v. 1982, 1984 en 1990; na 1999 tweearlijks Weging geen CV'75 Veldwerkperiode november december personen CV'79 Veldwerkperiode oktober december personen CV'80 Veldwerkperiode november nuari personen CV'81 Veldwerkperiode augustus oktober personen CV'83 Veldwerkperiode november nuari personen CV'85 Veldwerkperiode nuari februari personen CV'86 Veldwerkperiode nuari maart personen CV'87 Veldwerkperiode september december personen Bijlagen Uniform uit de kast 3

4 CV'88 Veldwerkperiode november nuari personen CV'89 Veldwerkperiode augustus november personen CV'91 Veldwerkperiode september december personen CV'92 Veldwerkperiode september december personen CV'93 Veldwerkperiode september nuari personen CV'94 Veldwerkperiode oktober nuari personen CV'95 Veldwerkperiode oktober nuari personen CV'96 Veldwerkperiode oktober nuari personen CV'97 Veldwerkperiode oktober nuari personen CV'98 Veldwerkperiode oktober nuari personen CV'99 In 1999 is uitsluitend het schriftelijke deel van het onderzoek uitgevoerd, onder deelnemers aan CAPI@HOME van het NIPO. Steekproefmethode getrapte steekproef (provincie x gentegrootte); 1 of 2 personen per huishouden, afhankelijk van huishoudensamenstelling Veldwerkperiode oktober 1999 Steekproefomvang 1750 huishoudens 1468 huishoudens (84%); 1618 personen CV2000 Veldwerkperiode september december personen CV2002 Veldwerkperiode oktober nuari personen Bijlagen Uniform uit de kast 4

5 CV2004 Veldwerkperiode september nuari 2005 Steekproefaantal 3641 adressen 2155 adressen (59%); 2300 personen (op sommige adressen zijn twee personen ondervraagd) European Social Survey (ESS) Het European Social Survey beoogt met behulp van strikte methoden de wisselwerking tussen de veranderende instituties van Europa, haar politieke en economische structuren en de attitudes, overtuigingen en gedragspatronen van haar verschillende volken in kaart te brengen en te verklaren. Tevens moet dit onderzoek betrouwbare gegevens opleveren over de snelheid en richting van veranderingen in de achterliggende attitudes en waarden van de bevolking. Naarmate de reeks vordert wordt zo een langetermijninzicht verkregen in het sociale weefsel van het huidige Europa. Uitgebreidere beschrijvingen van het ESS en het veldwerk in de verschillende landen zijn te vinden op de website van het ESS: en bij het Noorse data-archief: Doelpopulatie bevolking van 15 ar en ouder, woonachtig in particuliere huishoudens Soort onderzoek enquête Steekproefeenheid persoon Entiteiten personen Steekproefkader in Nederland: PTT-afgiftepuntenbestand Steekproefmethode in Nederland: tweetrapssteekproef zonder stratificatie: aselecte adressensteekproef; eerstrige persoon Verzamelmethode mondelinge vragenlijst; aanvullende schriftelijke vragenlijst Opdrachtgever Europese Commisie / European Science Foundation; in Nederland: Nederlandse Organisatie voor Wetenschappelijk Onderzoek (NWO) en Sociaal en Cultureel Planbureau (SCP) Frequentie tweearlijks vanaf 2002 Weging design weight' om de steekproef per land representatief te maken; 'population size weight' om landen onderling te vergelijken ESS 2002/2003 Aantal deelnemers 22 landen Uitvoerder veldwerk in Nederland: GfK Panelservices Benelux Veldwerkperiode in Nederland: september 2002 februari 2003 in Nederland: 68% International Social Survey Programme ISSP Het ISSP is een samenwerkingsprogramma waarin verschillende landen participeren. Bestaande sociaal-wetenschappelijke projecten worden bij elkaar gebracht en de onderzoeksdoelen ervan worden gecoördineerd, zodat een cross-nationaal perspectief op de afzonderlijke nationale onderzoeken mogelijk wordt. Voor Nederland is het SCP participant in dit programma met een gedeelte van het onderzoek Culturele veranderingen in Nederland. Doelpopulatie bevolking van verschillende landen Soort onderzoek enquête Steekproefeenheid persoon Entiteiten personen Verzamelmethode schriftelijke vragenlijst Opdrachtgever The International Social Survey Programme (ISSP) Uitvoerder veldwerk in Nederland: Nederlands Instituut voor de Publieke Opinie en het Marktonderzoek (NIPO) Frequentie arlijks, vanaf 1985 ISSP 1998: Religion II Bijlagen Uniform uit de kast 5

6 Deelname 27 landen personen Jongerenonderzoek Seks onder je 25 e (JOS 2004) Het onderzoek Seks Onder je 25 e van de Rutgers Nisso groep bevat gegevens over de seksuele gezondheid van jongeren van 12 tot 25 ar in Nederland anno Er zijn onder andere vragen gesteld over het seksuele gedrag, anticonceptiegebruik, relaties, seksuele grensoverschrijding, kennis en attituden ten aanzien van seksualiteit (waaronder homoseksualiteit). Doelpopulatie Soort onderzoek Steekproefeenheid Entiteiten Steekproefkader Steekproefmethode Verzamelmethode Steekproefomvang jongeren van 12 tot 25 ar die in Nederland woonachtig zijn enquête school, persoon personen De scholen zijn geselecteerd uit een bestand waarin alle Nederlandse scholen zijn opgenomen (CFI). Voor de buitenschoolse steekproef is de Gentelijke Basisadministratie (GBA) gebruikt. schoolse steekproef: tweetraps steekproef met stratificatie naar provincie (school, klas); per provincie is aselect een aantal scholen geselecteerd, zodat spreiding overeen komt met verspreiding jongeren over het land. De klassen zijn willekeurig over de geselecteerde scholen verdeeld, rekening houdend met de verdelingen naar onderwijstypen. buitenschoolse steekproef: via de GBA zijn in de genten met de geselecteerde scholen alle jongeren vanaf 17 ar aangeschreven. extra werving jongeren van niet-nederlandse afkomst op veertien scholen waar volgens CFI-gegevens r dan zestig procent allochtoon is. Extra bijgeworven in Amsterdam en Rotterdam onder Surinaamse, Antilliaanse, Turkse en Marokkaanse jongeren. extra werving homo- en biseksuele jongeren: 1000 lezers van het blad Expreszo (blad dat zich richt op homo- en biseksuele meisjes en jongens) zijn aangeschreven, later aangevuld met oproep op de internetsite van Expreszo digitale vragenlijst schoolse steekproef: 31 scholen buitenschoolse steekproef: aangeschreven personen schoolse steekproef: 1713 personen buitenschoolse steekproef: 2968 personen (24%) totale netto respons: 4821 personen naar stedelijkheid Zorgonderzoek Nederland Medische Wetenschappen (ZonMW) Rutgers Nisso Groep Weging Opdrachtgever Uitvoerder veldwerk Veldwerkperiode september-december 2004 Frequentie in principe vijfarlijks Leefsituatie allochtone stedelingen (LAS2004/2005) Voor het onderzoek naar de leefsituatie van allochtone stedelingen zijn vier groepen allochtonen benaderd (Marokkanen, Turken, Antillianen en Surinamers) plus een referentiegroep van autochtonen. Er zijn onder r vragen gesteld over vrije tijd, taakverdeling binnen het huishouden, voorzieningengebruik, mobiliteit, veiligheidsbeleving en slachtofferschap. Het hoofdonderzoek is gevolgd door een beknopt tijdsbestedingsonderzoek. Doelpopulatie Marokkanen, Turken, Surinamers, Antillianen en autochtonen van ar in de 50 grootste genten Soort onderzoek enquête Steekproefeenheid persoon Entiteiten personen Steekproefkader gentelijke basisadministratie Steekproefmethode random steekproef per etnische groep, gestratificeerd naar gentegrootte Bijlagen Uniform uit de kast 6

7 Verzamelmethode computerondersteunde mondelinge vragenlijst (CAPI) Opdrachtgever Sociaal en Cultureel Planbureau (SCP) Frequentie eenmalig Weging naar leeftijd, geslacht, burgerlijke staat, generatie, herkomstgroepering, kinderen 0-12 ar, genteomvang (G4 versus overige genten) Uitvoerder veldwerk Veldkamp Marktonderzoek bv Veldwerkperiode november mei 2005 Steekproefomvang 2022 Marokkanen; 1864 Turken; 1746 Antillianen; 2009 Surinamers; 1295 autochtonen 919 Marokkanen (45%); 947 Turken (51%); 825 Antillianen (47%); 763 Surinamers (38%); 642 autochtonen (50%) Seksuele gezondheid in Nederland (SGN 2006) Het onderzoek Seksuele Gezondheid in Nederland van de Rutgers Nisso groep bevat gegevens over de seksuele gezondheid van volwassenen van 18 tot 70 ar in Nederland anno Er zijn onder andere vragen gesteld over het seksuele gedrag, anticonceptiegebruik, relaties, seksuele grensoverschrijding, kennis en attituden ten aanzien van seksualiteit (waaronder homoseksualiteit). Doelpopulatie volwassenen van 18 tot 70 ar die in Nederland woonachtig zijn Soort onderzoek enquête Steekproefeenheid persoon Entiteiten personen Steekproefkader online research panel van bureau Panelclix (per 1 nuari leden) Steekproefmethode enkelvoudige aselecte steekproef Steekproefomvang circa personen 4330 personen (30%). Via oproepen op verschillende fora en websites gericht op homoseksuele mannen en vrouwen zijn aanvullend 18 homomannen en 136 lesbiennes geworven. In totaal bevat de respons 136 homoseksuele mannen en 239 lesbische vrouwen. Verzamelmethode Weging Opdrachtgever Uitvoerder veldwerk Veldwerkperiode november 2005-februari 2006 Frequentie in principe vijfarlijks digitale vragenlijst naar geslacht, leeftijd, opleiding en stedelijkheid Zorgonderzoek Nederland Medische Wetenschappen (ZonMW) Rutgers Nisso Groep Sociaal-culturele ontwikkelingen in Nederland (SOCON) Het onderzoek Sociaal-culturele ontwikkelingen in Nederland is een uitgebreid vervolg op het onderzoek Secularisatie en ontzuiling in Nederland (SON) uit 1979, waarin gevraagd werd naar de invloed van kerkelijkheid en geloofsovertuigingen op andere houdingen en gedragingen, zoals waarden en politieke standpunten. In de vervolgonderzoeken zijn vragen gesteld over een breder scala aan sociale thema's, zoals opvattingen over werk, opleiding, huwelijk en gezin, etnocentrisme, participatie, milieu, gezondheid. Doelpopulatie Nederlandse bevolking van ar Soort onderzoek enquête Steekproefeenheid persoon Entiteiten personen Steekproefkader gentelijke bevolkingsregisters / Gentelijke Basisadministratie (GBA) Steekproefmethode tweetrapssteekproef: genten gestratificeerd naar regio en urbanisatiegraad; aselecte personensteekproef; tot 2000 werden eerst de genten uit eerdere onderzoeken benaderd Verzamelmethode mondelinge vragenlijst, vanaf 1995 computerondersteund (CAPI), en schriftelijke vragenlijst Opdrachtgever Katholieke Universiteit Nijmegen: vakgroep Methoden Uitvoerder veldwerk Instituut voor Toegepaste Sociologie (ITS) Frequentie vijfarlijks, sinds 1985 Bijlagen Uniform uit de kast 7

8 SOCON 1985 Veldwerkperiode oktober nuari 1986 Netto netto 5020 personen via standaardprocedure; aantal benaderde personen in steekproefomvang correctieprocedure onbekend 80 genten; 3003 personen: 2899 personen via standaardprocedure (58%) en 104 personen via correctieprocedure SOCON 1990 Veldwerkperiode september maart 1991 Netto 4988 personen steekproefomvang 77 genten; 2384 personen (48%) SOCON 1995 Veldwerkperiode september februari 1996 Netto 3920 personen steekproefomvang 78 genten; 2019 personen (52%) SOCON 2000 Veldwerkperiode september februari 2001 Netto 2305 personen steekproefomvang 91 genten; 1008 personen (44%) World values survey In het World Values Survey worden in een groot aantal landen gegevens verzameld ten behoeve van een crossnationale vergelijking van waarden en normen en van veranderingen in waarden en normen in de loop der tijd. Het onderzoek komt voort uit onderzoek van de European Values Systems Study Group uit Onderwerpen zijn onder r: werk, zin van het leven, gezinsleven en hedendaagse sociale kwesties. Doelpopulatie Soort onderzoek Steekproefeenheid Entiteiten Verzamelmethode Opdrachtgever bevolking deelnemende landen van 18 ar en ouder enquête persoon personen mondelinge vragenlijst Inter-university Consortium for Political and Social Research (ICPSR) World Values Survey Veldwerkperiode Deelname 24 landen personen World Values Survey Veldwerkperiode Deelname 43 landen personen Bijlagen Uniform uit de kast 8

9 B1.1 Vergelijking van onderzoekspopulatie met totale defensiepopulatie Tabel B1.1 Onderzoekspopulatie vergeleken met de totale defensiepopulatie (in procenten) defensiepopulatie respondenten organisatieonderdeel Bestuursstaf (voorheen CO) (hieronder valt ook de Commandant 3,8 2,2 der Strijdkrachten met zijn staf) Commando Diensten Centra 11,4 7,8 Commando Landstrijdkrachten 40,3 38,9 Commando Luchtstrijdkrachten ,3 Commando Zeestrijdkrachten 20 16,4 Koninklijke Marechaussee 8,9 9,6 Defensie Materieel Organisatie (nieuw defensieonderdeel sinds n.v.t. 5,7 nuari 2006) onbekend n.v.t. 4,1 geslacht aandeel vrouwen waarvan militairen waarvan burger onbekend aandeel mannen waarvan militairen waarvan burger onbekend 12,7 48,6 51,4-87,3 74,4 25,6-15,6 57,4 42,2 0,4 83,6 71,9 27,6 0,8 onbekend - 0,8 functie aandeel militairen 71,1 69,4 aandeel burgers 29,0 30,0 onbekend n.v.t. 0,6 totaal (n) Bron: SCP (HED 06) en Defensie Bijlagen Uniform uit de kast 9

10 B1.2 Inhoud webpagina met antwoorden op frequently asked questions, over de aanleiding, de opzet en het vertrouwelijke karakter van het VWS-onderzoek Onderstaande tekst was op internet beschikbaar voor homoseksuele mannen en vrouwen die geïnteresseerd waren in deelname aan het VWS-onderzoek over attitudes tegenover homoseksualiteit. Vanuit dit onderzoek was er behoefte de positie van homoseksuelen binnen verschillende sectoren in kaart te brengen. Daarbij ging het om de positie van homoseksuele mannen en lesbische vrouwen in de sport, binnen het bank- en verzekeringswezen, in de horeca en bij defensie. Onderzoek naar homoseksualiteit op het werk en in de sport Hockey je? Doe je aan fitness of aerobics? Werk je voor de krijgsmacht, een bank of verzekeringsmaatschappij, een hotel, (fastfood) restaurant of café? Én ben je lesbisch, homo- of biseksueel? Dan willen wij je graag interviewen. We zijn op zoek naar autochtone en allochtone mannen en vrouwen van alle leeftijden, overal in Nederland. Waarom dit onderzoek? Homo s en hetero s zijn sinds een paar ar gelijk voor de wet. Discriminatie is strafbaar en ook twee mannen of twee vrouwen kunnen trouwen. De laatste tijd zijn er echter ook signalen dat het juist minder goed gaat met de acceptatie van homoseksualiteit in Nederland.De Tweede Kamer en de regering willen weten hoe dat zit en wat er misschien beter kan. Daarom laten ze onderzoek doen door het Sociaal en Cultureel Planbureau ( de Rutgers Nisso Groep ( en de Universiteit van Amsterdam. Waarover gaat het? Het totale onderzoek bestaat uit verschillende onderdelen: enquêtes over de manier waarop Nederlanders aankijken tegen homoseksualiteit; onderzoek naar de manier waarop er op het internet wordt gediscussieerd over homoseksualiteit; onderzoek naar homoseksualiteit in het onderwijs en bij de politie; interviews met homo- of biseksuele mannen en vrouwen over hun ervaringen in hun werk of vrije tijd. In ons deelonderzoek gaat het alleen over dat laatste: jouw ervaringen in de krijgsmacht (landmacht, luchtmacht, marine of marechaussee) of het bank- en verzekeringswezen of de horeca of de sportschool (aerobics of fitness) of hockey Waarom militairen? Omdat we uit eerder onderzoek weten dat homoseksualiteit in de krijgsmacht vaak moeilijk ligt. We willen erachter komen wat voor moeilijkheden dat zijn, of er de laatste ren er iets is veranderd en (zo ) waardoor dat komt. Waarom aerobics, fitness en hockey? Uit eerder onderzoek blijkt dat homo s en lesbo s net zoveel sporten als hetero s, maar dat ze in die omgeving vaak niet uitkomen voor hun seksuele voorkeur. We willen uitzoeken waarom dat zo is: omdat het er niet toe doet? of (ook) omdat het kan leiden tot vervelende reacties? Uit onderzoek weten we bovendien dat homomannen veel vaker dan heteromannen aan fitness of aerobics doen en veel minder vaak aan teamsport. Is dat omdat ze een mooi lijf willen? Of (ook) omdat ze zich niet zo thuis voelen in een sportvereniging? Om daar achter te komen, willen we ook homo s en lesbo s interviewen die een teamsport beoefenen. Van voetbal weten we al dat homoseksualiteit er vaak moeilijk ligt misschien omdat het zo n uitgesproken mannensport is. Is hockey een ander verhaal? Waarom de horeca en het bank- en verzekeringswezen? Steeds r Nederlandse mannen en vrouwen verdienen hun brood in de dienstensector. Maar onderzoek naar homoseksualiteit is daar nog niet gedaan. In de horeca schijnen vrij veel homo s en lesbo s werkzaam te zijn maar dat wil natuurlijk niet zeggen dat ieder hotel, café, bar, cafetaria of (fastfood)restaurant een homovriendelijke werkplek is. Hetzelfde geldt voor bank- en verzekeringswezen. We vinden deze werkplekken interessant omdat je er vaak niet alleen te maken hebt met collega s maar ook met klanten. In hoeverre kun je dan jezelf zijn? Bijlagen Uniform uit de kast 10

11 Wie zijn de onderzoekers? Eén vrouw en drie mannen, alle vier met een opleiding in de sociale wetenschappen en (tijdelijk) in dienst van de Universiteit van Amsterdam. Drs. Linda Mans zal vooral militairen interviewen maar ook hen die liever met een vrouw praten. Dr. Gert Hekma zal vooral onderzoek doen in de horeca, Farid Tabarki vooral in het bank- en verzekeringswezen, en dr. David Bos vooral in de sport. Ook voor hen geldt: als je (of u) om een of andere reden liever met de één dan met de ander praat, dan kan dat. Het onderzoek wordt geleid door prof. dr. J.W. Duyvendak (hoogleraar sociologie aan de Universiteit van Amsterdam) en begeleid door een commissie van externe deskundigen (uit het ministerie van Volksgezondheid, Welzijn en Sport, het ministerie van Sociale Zaken en Werkgelegenheid, het ministerie van Defensie, en verschillende maatschappelijke organisaties). Wie willen jullie interviewen? We willen zo veel mogelijk verschillende mensen aan het woord laten: mannen én vrouwen (en transgenders); jongeren (vanaf achttien ar) én ouderen; met veel of juist weinig opleiding; autochtone én allochtone Nederlanders; binnen én buiten de Randstad. In totaal kunnen we echter maar tachtig mensen interviewen (twintig in elk van de vier sectoren ). Daarom kunnen we niet beloven dat we iedereen die zich aanmeldt (zie onderaan deze pagina) daadwerkelijk zullen interviewen. Moet ik openlijk lesbisch, homo- of biseksueel zijn? Nee, want misschien kom je daar niet voor uit vanwege de manier waarop mensen in je omgeving aankijken tegen homoseksualiteit. Wij respecteren dat, en zullen er alles aan doen om je privacy te beschermen. We zullen je daarom ook niet zomaar post sturen of bellen. Wat willen jullie weten? We willen natuurlijk graag van je weten of je ooit te maken hebt gehad met discriminatie. Maar we zijn net zo benieuwd naar allerlei andere, negatieve én positieve ervaringen ook onbeduidende belevenissen en vage indrukken. Bijvoorbeeld: Wat voor beeld hebben je collega s/clubgenoten van homoseksualiteit? Waar merk je dat aan? Wat willen jullie bewijzen? Niets. We willen niet bewijzen dat de acceptatie toeneemt of afneemt of waar dat door komt. We willen alleen een overzicht geven van verschillende ervaringen van verschillende mensen in verschillende omgevingen. Zulke ervaringen kun je niet zomaar bij elkaar optellen, maar ze geven al met al wel een goed beeld. Hoe gaat zo n interview? Het gesprek zal één à twee uur duren, en plaatsvinden waar jij wilt: bij jou thuis, of juist bij ons in Amsterdam (in dat geval vergoeden we je reiskosten) of ergens anders. Het gaat erom dat we ongestoord, onder vier ogen kunnen praten. Waarom niet een schriftelijk onderzoek? Omdat veel van onze vragen niet te beantwoorden zijn met enkel of nee. We zijn ook benieuwd naar het hoe en waarom, en willen je graag de gelegenheid geven om rustig te vertellen. Hoe zit het met m n privacy? Het gesprek is vertrouwelijk. We nemen het op (tenzij jij dat niet wilt), maar laten het niet aan anderen horen. In ons rapport zullen we delen van het gesprek letterlijk citeren, maar we zullen er dan voor zorgen dat je niet herkenbaar bent. Dat doen we bijvoorbeeld door je een andere naam, woonplaats, leeftijd en beroep te geven. Wat als ik me bedenk? Als je na het interview spijt hebt van wat je hebt verteld, kun je ons verbieden om het gesprek (of een bepaald deel daarvan) te gebruiken. Daar houden we ons dan aan. Bijlagen Uniform uit de kast 11

12 Wat krijg ik voor m n medewerking? Een beloning kunnen we je helaas niet bieden. Wel een vergoeding voor je eventuele reiskosten. En als je wilt, geven we je later het boek over dit onderzoek. Waarom zou ik werken? Omdat jouw ervaring ertoe doet. Ik wil misschien wel Stuur dan een mailtje aan mmvv@uva.nl of aan een van de onderzoekers: lmans@fmg.uva.nl (krijgsmacht) g.hekma@uva.nl (horeca) ftabarki@fmg.uva.nl (bank- en verzekeringswezen) dbos@fmgv.uva.nl (sport) Of schrijf naar Gert Hekma, Spinhuis, Oudezijds Achterburgwal 185, 1012 DK Amsterdam, of bel hem op Vermeld daarin: hoe oud je bent; in welke plaats je woont; wat voor opleiding je hebt; wat voor werk of sport je doet; of een van je ouders buiten Nederland geboren is; hoe we contact met je kunnen opnemen. Ik ken iemand anders die misschien wel wil Vertel hem of haar van ons onderzoek en vraag hem of haar om contact met ons op te nemen. Met het oog op de privacy doen we dat liever niet zelf. Ik heb geen zin in een interview, maar ik wil hier wel iets over kwijt Stuur ons dan een briefje of mailtje (zie de adressen hierboven). Misschien kunnen we er iets voor ons onderzoek. Bijlagen Uniform uit de kast 12

13 Bijlage B3.1 Achtergrondkenmerken van de respondenten Tabel B3.1 Achtergrondkenmerken van de respondenten (n = 1607) kenmerk categorie percentage geslacht man 84 vrouw 16 leeftijd ar ar ar ar 20 opleidingsniveau 1 maximaal lagere 1 school/basisonderwijs 2 lbo, vbo, vmbo 14 basisberoepsgerichte of kaderberoepsgerichte leerweg 3 mulo, ulo, mavo, vmbo 16 theoretische - of gemengde leerweg 4 havo, mms 5 5 mbo (bijv. kmbo, mts, 20 meao, mhno, mspo, mao) 6 onderofficiersopleiding 16 7 hbs, vwo, gymnasium, 3 atheneum 8 hbo 12 9 officiersopleiding (kim, kma, hogere krijgsschool) 9 10 universitaire opleiding 5 opleidingsklassen laag (1,2,3) 31 middelbaar (4,5,6,7) 43 hoog (8,9,10) 26 rang en functieniveau Bron: SCP (HED 06) militair personeel 70 manschappen 18 onderofficieren 34 officieren 17 burger personeel 30 schaal schaal schaal 10 8 Bijlagen Uniform uit de kast 13

14 Tabel B3.2 Achtergrondkenmerken van de respondenten van de twee samengevoegde databestanden (n = 1777) kenmerk categorie percentage functie burgerpersoneel 27 militair personeel 63 operationeel personeel 10 Bron: SCP (HED 06) B3.2 Dimensies van de houding tegenover homoseksualiteit Door middel van een principale componentenanalyse (met varimax rotatie, gevolgd door afzonderlijke betrouwbaarheidsanalyse per schaal) is gekeken of de stellingen over homoseksualiteit inderdaad tot de vier dimensies behoren die vooraf op inhoudelijke gronden zijn opgesteld. Hierbij zijn alleen de items genomen die de vijf antwoordcategorieën eens tot hebben. Uiteindelijk blijken er drie dimensies te bestaan die redelijk overeenkomen met de vier dimensies van Keuzenkamp et al. (2006). De algemene aanvaarding blijkt geen afzonderlijk te onderscheiden dimensie te zijn. De items die we daaronder hadden geschaard (zie tabel 2.1) vormen kennelijk geen eenduidige afzonderlijke schaal die een eigenstandig aspect van de houding tegenover homoseksualiteit t. De rechtendimensie wordt wel onderscheiden en bestaat uit de eerste vier stellingen uit tabel 2.2 (gelijke rechten wat betreft het burgerlijk huwelijk, gelijke rechten wat betreft adoptie en stellingen over de botsing van rechtsbeginselen). De betrouwbaarheid van deze schaal is hoog (0,82). De tweede dimensie heeft betrekking op de nabijheid van homoseksualiteit en bevat verschillende stellingen uit paragraaf (alpha = 0,89). De derde dimensie ten slotte gaat over zichtbaarheid en bevat de eerste twee kusitems uit tabel 2.8 (alpha = 0,86). Vervolgens zijn voor de verdere analyses drie schalen geconstrueerd op basis waarvan de respondenten een score kregen toegekend. Zo is de score op de rechtenschaal bepaald aan de hand van de gemiddelde waarde van de scores op alle rechtenitems. Op dezelfde manier zijn de scores voor de nabijheidschaal en de zichtbaarheidschaal gemaakt. De scores variëren van 1 tot en met 5, waarbij een hogere waarde staat voor een positievere houding tegenover homoseksualiteit. Tabel B3.3 Resultaten principale componentenanalyse, factorladingen op de drie dimensies rechten nabijheid zichtbaarheid het is goed dat homoseksuelen kunnen trouwen 0,736 0,293 0,258 homoseksuele paren moeten dezelfde rechten krijgen als heteroparen om kinderen te adopteren 0,708 0,260 0,257 een rijksambtenaar mag de voltrekking van een homohuwelijk niet weigeren 0,797 0,202 gebedshuizen mogen de voltrekking van een huwelijk tussen homoseksuelen of lesbiennes niet weigeren 0,791 met een homoseksuele collega zal ik niet gauw contact zoeken 0,171 0,817 voor een homseksuele leiding zal ik mij minder inspannen dan voor een heteroseksuele leiding 0,809 ik ga liever bij een heteroseksuele hospik dan bij een homoseksuele hospik op spreekuur 0,193 0,784 de ste homseksuele collega's zijn eigenlijk niet geschikt om bij Defensie te werken 0,140 0,755 ik weet niet goed hoe ik mij tegenover hem/haar zou moeten gedragen 0,107 0,691 0,101 ik wil liever niet geconfronteerd worden met homoseksualiteit 0,255 0,680 0,180 ik woon liever naast een heteroseksueel stel dan naast een homoseksueel stel 0,304 0,667 0,170 ik ben bang zijn dat hij/zij mij seksueel aantrekkelijk gaat vinden 0,129 0,618 ik vind het acceptabel als twee lesbische vrouwen met elkaar zoenen in het openbaar 0,137 0,930 ik vind het acceptabel als twee homoseksuele mannen met elkaar zoenen in het openbaar 0,191 0,258 0,877 De hoogste factorladingen zijn vetgedrukt weergegeven en vormen samen een dimensie. Bron: SCP (HED 06) Bijlagen Uniform uit de kast 14

15 Vragenlijsten Bijlagen Uniform uit de kast 15

16 LEES DIT EERST In dit onderzoek willen we inzicht krijgen in de houding van defensiepersoneel ten opzichte van homoseksualiteit. Wij willen u vragen om eerlijk antwoord te geven op de vragen. De antwoorden die u op de vragen geeft, worden vanzelfsprekend als vertrouwelijke informatie behandeld. Niemand buiten de onderzoekers van het Sociaal en Cultureel Planbureau krijgt inzage in de antwoorden. De verwerking van de gegevens is bovendien anoniem. De uitkomsten van het onderzoek zijn in het rapport niet r terug te voeren op individuele personen. Bijna alle vragen zijn rkeuzevragen, kruis het hokje voor of onder het antwoord aan. Geef steeds één antwoord, tenzij anders is aangegeven. Bij enkele vragen heeft u ruimte uw antwoorden in de vakken te schrijven. Wilt u zo vriendelijk zijn de vragenlijst voor 1 februari 2006 in te vullen. Een belangrijke opmerking voordat u begint: Als in dit onderzoek wordt gesproken over 'homoseksuelen' of 'homo's', bedoelen we homoseksuele mannen en lesbische vrouwen. DE VRAGENLIJST Het eerste gedeelte bestaat uit een aantal algemene vragen over uzelf. 1. Bent u man vrouw 2. Hoe oud bent u? ar 3. Wat is uw hoogst voltooide opleiding, dus waarvan u een diploma heeft behaald? Lagere school/ basisonderwijs (ook als u dit niet afgemaakt heeft) (of bijv. LTS, LHNO, LEAO, LAO) LBO, VBO, VMBO basisberoepsgerichte- of kaderberoepsgerichte leerweg MULO, ULO, MAVO, VMBO theoretische - of gemengde leerweg HAVO, MMS MBO (Bijv. KMBO, MTS, MEAO, MHNO, MSPO, MAO) Onderofficiers-opleiding HBS, VWO, Gymnasium, Atheneum HBO Officiers-opleiding (KIM, KMA, Hogere Krijgsschool) Universitaire opleiding 4a. In welk land bent u geboren? Nederland Suriname Nederlandse Antillen/Aruba Indonesië/voormalig Nederlands Indië Turkije Marokko ander land 1 / 13

17 b. In welk land is uw vader geboren? Nederland Suriname Nederlandse Antillen/Aruba Indonesië/voormalig Nederlands Indië Turkije Marokko ander land weet niet 4c. In welk land is uw moeder geboren? Nederland Suriname Nederlandse Antillen/Aruba Indonesië/voormalig Nederlands Indië Turkije Marokko ander land weet niet 5. Wat is uw burgerlijke staat? ongehuwd (nooit gehuwd geweest) samenwonend geregistreerd partnerschap gehuwd gescheiden weduwnaar/weduwe 6. Rekent u zichzelf tot een bepaalde godsdienst of religie? nee (ga naar vraag 9) 2 / 13

18 Zo, tot welke? Rooms Katholiek Protestantse Kerk in Nederland (Samen op Weg Kerken) Hindoe Islamitisch Boeddhistisch Joods Andere godsdienst of religie Indien u niet tot de Protestantse Kerk in Nederland behoort ga naar vraag Als u tot de Protestantse Kerk in Nederland behoort, tot welk genootschap behoorde u aanvankelijk? de Evangelisch Lutherse Kerk de Gereforrde Kerken in Nederland de Nederlands Hervormde Kerk weet niet niet van toepassing 9. Hoe vaak bent u gedurende het afgelopen half ar naar de kerk/moskee/tempel/synagoge geweest? eens per week of vaker eenmaal per twee weken eenmaal per maand minder dan eenmaal per maand nooit weet niet De onderstaande vragen gaan over uw aanstelling en werkomgeving bij Defensie 10. Hoe lang werkt u bij Defensie? ar 11. Behoort u tot het militair of tot het burgerpersoneel? militair personeel burgerpersoneel (ga naar vraag 14) 12. Bent u beroeps voor bepaalde tijd beroeps voor onbepaalde tijd 3 / 13

19 16. Tot welk krijgsmachtdeel en welke wapen, dienstvak of dienst behoort u? Tot welke groep behoort u op grond van uw rang of stand? manschappen onderofficieren officieren Indien u militair personeel bent ga naar vraag Welk dienstverband heeft u? een tijdelijk dienstverband een tijdelijk dienstverband met uitzicht op vast een vast dienstverband anders 15. In welke salarisschaal bent u aangesteld? schaal 1 tot en met 5 schaal 6 tot en met 9 schaal 10 of hoger 16. Tot welk krijgsmachtdeel en welk wapen, dienstvak of dienst behoort u? Koninklijke Marine zeedienst/operationele dienst korps mariniers overige dienstvakken Koninklijke Landmacht infanterie, cavalerie artillerie, genie, verbindingsdienst overige wapen/dienstvakken Koninklijke Luchtmacht operationele dienst (vliegoperatien, gevechts- en verkeersleiding) bewakings- en beveiligingsdienst overige diensten Koninklijke Marechaussee Bestuursstaf (BS) Commando Diensten Centra (CDC) Defensie Materieel Organisatie (DMO) 4 / 13

20 18a.inmijnwerkomgevingwordtveeloverseksgesproken 18b. veel praten over seks hoeft voor mij niet zo nodig 18c. als je in mijn werkomgeving over seks praat, hoor je er echt biuj 18d. het ophangen van naaktposters vind ik prima 18e. ik vind het acceptabel als een man en een vrouw met elkaar zoenen in het openbaar a. In welke mate werkt u dagelijks samen met militairen en met burgers? uitsluitend met militairen hoofdzakelijk met militairen en met enkele burgers met vrijwel evenveel militairen als burgers hoofdzakelijk met burgers en met enkele militairen uitsluitend met burgers 17b. In welke mate werkt u dagelijks samen met mannen en met vrouwen? uitsluitend met mannen hoofdzakelijk met mannen en met enkele vrouwen met vrijwel evenveel mannen als vrouwen hoofdzakelijk met vrouwen en met enkele mannen uitsluitend met vrouwen 17c. In welke mate werkt u dagelijks samen met (autochtone) Nederlanders en allochtonen? uitsluitend met Nederlanders hoofdzakelijk met Nederlanders en met enkele allochtonen met vrijwel evenveel Nederlanders als allochtonen hoofdzakelijk met allochtonen en met enkele Nederlanders uitsluitend met allochtonen 18. Wilt u aangeven in hoeverre u het eens of bent met de volgende uitspraken. U kunt kiezen uit de volgende antwoorden: a. in mijn werkomgeving wordt veel over seks gesproken eens eens niet eens, niet b. veel praten over seks hoeft voor mij niet zo nodig c. als je in mijn werkomgeving over seks praat, hoor je er echt bij d. het ophangen van naaktposters vind ik prima e. ik vind het acceptabel als een man en een vrouw met elkaar zoenen in het openbaar 5 / 13

21 19a. homo's stellen zich vaak aan 19b.homo'szijnaltijdopseksuit 19c. homo's zijn zwakkelingen 20a. dat zij homoseksuelen niet zien zitten 20b. dat zij afwijkend gedrag niet tolereren 20c.datlesbischevrouweneengoedebeurtmoetenhebben 21a. het maakt niet uit dat je homo bent, als je je werk maar doet 21b. je moet je niet als een watje gedragen Onderstaande vragen en stellingen hebben betrekking op homoseksualiteit binnen Defensie. 19. Hoort u in uw eigen werkomgeving nooit, een enkele keer, soms of vaak uitspraken als: nooit een enkele keer soms vaak a. homo's stellen zich vaak aan b. homo's zijn altijd op seks uit c. homo's zijn zwakkelingen 20. In iedere groep/werkeenheid zitten wel één of twee gangmakers. Laten gangmakers in uw groep/werkeenheid nooit, een enkele keer, soms of vaak blijken: a. dat zij homoseksuelen niet zien zitten b. dat zij afwijkend gedrag niet tolereren c. dat lesbische vrouwen een goede beurt moeten hebben 21. Hoort u uw leidinggevenden nooit, een enkele keer, soms of vaak uitspraken doen als: a. het maakt niet uit dat je homo bent, als je je werk maar doet b. je moet je niet als een watje gedragen 22. Bent u op de hoogte van het bestaan van de Stichting Homoseksualiteit en Krijgsmacht? nee 23a. Bent u op de hoogte van het bestaan van de voorlichtingsbrochure 'Homoseksualiteit en Defensie'? nee (ga naar vraag 24) 23b. Heeft u de brochure wel eens gelezen? nee 6 / 13

22 25. Bent u op de hoogte van de Klachtenprocedure Ongewenst Gedrag en melding Vermoedens van een Misstand (KOGVAM)? 26a. Heeft u lessen gevolgd over discriminatie en diversiteit? (bv. Tolerantie Verleggend Onderwijs of cursus Bedrijfsethiek) 28. Vindt u dat de acceptatie van homoseksueel personeel binnen Defensie nu groter of jui8st kleiner is dan vijf ar geleden? HomoseksuelenzijninhetalgenbeterafbijeenanderewerkgeverdanbijDefensie 27b.ErmoetraandachtbesteedswordenaandepositievhomoseksuelenbinnenDefensie 27c.Inmijn (militaire)opleidingisteweinigaandachtbesteedaandiversiteit DeSHKdraagtbianeenbeterepositievoorhomoseksuelenbijDefensie Bent u op de hoogte van het bestaan van een centrale vertrouwenspersoon bij uw defensieonderdeel? nee 25. Bent u op de hoogte van de Klachtenprocedure Ongewenst Gedrag en melding Vermoedens van een Misstand (KOGVAM)? nee 26a. Heeft u lessen gevolgd over discriminatie en diversiteit? (bv. Tolerantie Verleggend Onderwijs of cursus Bedrijfsethiek) nee (ga naar vraag 27) 26b. Is in deze lessen het onderwerp homoseksualiteit aan de orde geweest? nee 27. Kunt u aangeven in hoeverre u het met de volgende stellingen eens of bent? a. Homoseksuelen zijn in het algen beter af bij een andere werkgever dan bij Defensie b. Er moet r aandacht besteed worden aan de positie van homoseksuelen binnen Defensie eens eens niet eens, niet c. In mijn (militaire) opleiding is te weinig aandacht besteed aan diversiteit d. De Stichting Homoseksualiteit en Krijgsmacht (SHK) draagt bij aan een betere positie voor homoseksuelen bij Defensie 28. Vindt u dat de acceptatie van homoseksueel personeel binnen Defensie nu groter of juist kleiner is dan vijf ar geleden? grotere acceptatie acceptatie is ongeveer hetzelfde geringere acceptatie weet niet/ niet van toepassing, ik werk korter dan vijf ar bij Defensie 7 / 13

23 BentuinuwwerkbijDefweleensslachtoffergeweestvverbaleoffysiekeagressie 30a. Heeft u het afgelopen ar gemaakt dat homoseksuelen tijdens hun werk oneerlijk werden behandeld? a. Bent u in uw werk bij Defensie wel eens slachtoffer geweest van verbale of fysieke agressie? (uitschelden, pesten, intimideren, handtastelijkheden of erger), diverse keren, een enkele keer nee (ga naar vraag 30a) 29b. Had dat te maken met één of r van de volgende dingen? (U mag rdere antwoorden aankruisen) leeftijd lichamelijke handicap opleidingsniveau geslacht uiterlijk seksuele voorkeur huidskleur manier van praten etnische of culturele achtergrond mijn opvattingen en ideeën geloof anders 30a. Heeft u het afgelopen ar gemaakt dat homoseksuelen tijdens hun werk oneerlijk werden behandeld? nee (ga naar vraag 31) 30b. Heeft u daar zelf iets aan gedaan? nee 30c. Zo, wat heeft u gedaan? 30d. Was de leidinggevende op de hoogte van het probleem? nee ik weet het niet 30e. Is de leidinggevende tegen dit gedrag opgetreden? (indien dit rdere keren is voorgekomen, ga dan uit van de laatste keer) 30e. Is de leidinggevende tegen dit gedrag opgetreden?, zeer zeker, enigszins nee ik weet het niet 8 / 13

24 30h. toelichting indien anderen zijn opgetreden 31. Vindt u dat als een collega een homoseksuele man of vrouw oneerlijk behandeld, dat die collega bestraft moet worden? 32. seksuele voorkeur f. Zo, wat heeft uw leidinggevende gedaan? 30g. Zijn er nog anderen opgetreden? nee ik weet het niet, kunt u dit hieronder toelichting 31. Vindt u dat als een collega een homoseksuele man of vrouw oneerlijk behandeld, dat die collega bestraft moet worden?, altijd, afhankelijk van het gedrag nee, dat vind ik niet nodig 32. Graag zouden wij willen weten tot wie u zich seksueel aangetrokken voelt. Voelt u zich seksueel aangetrokken tot vrouwen, mannen of beiden? alleen tot vrouwen voornamelijk tot vrouwen net zo veel tot vrouwen als tot mannen voornamelijk tot mannen (ga naar vraag 43) alleen tot mannen (ga naar vraag 43) 9 / 13

25 34b. Waardoor weet of vermoedt u dat hij homoseksueel is? 33a.meteenhomoseksuelecollegazaliknietgauwcontactzoeken 33b.vooreenhomseksueleleidingzalikmijminderinspannendanvooreenheteroseksueleleiding 33c. ik ga liever bij een heteroseksuele hospik dan bij een homoseksuele hospik op spreekuur 33d. ik zou rustig met een homoseksuele collega gaan stappen 33e. de ste homseksuele collega's zijn eigenlijk niet geschikt om bij Defensie te werken Hieronder volgt een aantal stellingen en vragen over homoseksuelen in uw directe omgeving. 33. Wilt u aangegeven in hoeverre u het eens of bent met de volgende uitspraken a. met een homoseksuele collega zal ik niet gauw contact zoeken b. voor een homoseksuele leidinggevende zal ik mij minder inspannen dan voor een heteroseksuele leidinggevende c. ik ga liever bij een heteroseksuele hospik dan bij een homoseksuele hospik op spreekuur d. ik zou rustig met een homoseksuele collega gaan stappen eens eens niet eens, niet e. de ste homoseksuele collega's zijn eigenlijk niet geschikt om bij Defensie te werken 34a. Kent u bij Defensie persoonlijk mannen of vrouwen die homoseksueel zijn?, ik ken er minstens één nee (ga naar vraag 35) 34b. Waardoor weet of vermoedt u dat? Als u r personen kent die homoseksueel zijn, ga dan uit van de persoon die u het beste kent. hij/zij heeft het me verteld ik maak het op uit wat hij/zij vertelt ik heb het van anderen gehoord ik maak het op uit zijn/haar gedrag/uiterlijk 34c. Hoe intensief gaat u met hem/haar om? vriendschappelijk als met een goede kennis collegiaal puur zakelijk 35. Kent u persoonlijk, buiten Defensie, dus privé, homoseksuele mannen en/of lesbische vrouwen? nee 10 / 13

26 36. Stelt dat iemand wegens zijn/haar homoseksualiteit binnen Defensie in problemen komt. Hoe zou u dan reageren? 37a.reactiealseenhomoseksuelemaneengesprekmetuaanknoopt 37b.reactiealseenhomoseksuelemaneengesprekmetuaanknoopt 38a. reactie als een heteroseksuele vrouw een gesprek met u aanknoopt 38b. reactie als een heteroseksuele vrouw een gesprek met u aanknoopt 39a.ikwillievernietgeconfronteerdwordenmethomoseksualteit 39b. ik vind het acceptabel als twee homosekuele mannen met elkaar zoenen in het openbaar 39c.ikvindhetacceptabelalstweelesbischevrouwenmetelkaarzoeneninhetopenbaar Stel dat iemand wegens zijn/haar homoseksualiteit binnen Defensie in problemen komt. Hoe zou u dan reageren? ik zal hem/haar steunen, ook al heeft dat voor mij negatieve gevolgen ik zal hem/haar steunen, maar ga niet zo ver dat ik daarvan negatieve gevolgen zal ondervinden het is vervelend voor hem/haar, maar ik doe verder niets het is toch zijn/haar eigen schuld; hij/zij had kunnen weten dat je als homoseksueel binnen Defensie in problemen zou komen 37. Hoe reageert u als een homoseksuele man, even afgezien van wie het is... ik vind dat leuk het maakt me niets uit ik vind dat vervelend ik word kwaad a....een gesprek met u aanknoopt b....een arm om u heenslaat 38. Hoe reageert u als een heteroseksuele vrouw, even afgezien van wie het is... a....een gesprek met u aanknoopt b....een arm om u heenslaat 39. In hoeverre bent u het eens met onderstaande stellingen? a. ik wil liever niet geconfronteerd worden met homoseksualiteit eens eens niet eens, niet b. ik vind het acceptabel als twee homoseksuele mannen met elkaar zoenen in het openbaar c. ik vind het acceptabel als twee lesbische vrouwen met elkaar zoenen in het openbaar 11 / 13

27 40a. niet goed weten hoe u zich tegenover hem zou moeten gedragen 40b. het contact liever verbreken 40c. met hem om blijven gaan net als voorheen 40d. het waarderen dat hij dit aan u vertelt 40e. bant zijn dat hij u seksueel aantrekkelijk gaat vinden 41a. ik zou het een probleem vinden als mijn kind op school les krijgt v e homoseksuele leraar lerares 41b. Ik woon liever naast een heteroseksueel stel dan naast een homoseksueel stel 41c.hetisgoeddathomoseksuelenkunnentrouwen 41d. homoseksuele paren moeten dezelfde rechten krijgen als heteroparen om kinderen te adopteren 41e. homoseksuele mannen en lesbische vrouwen hebben teveel rechten gekregen 41f. speciale regelingen en voorzieningen voor homoseksuelen zorgen ervoor dat homoseksuelen niet volledig integreren in de samenleving 41g. een rijksambtenaar mag de voltrekking van een homohuwelijk niet weigeren 41h. gebedshuizen mogen de voltrekking van een huwelijk tussen homoseksuelen of lesbiennes niet weigeren In hoeverre bent u het eens of met de volgende uitspraken? Als iemand uit uw vrienden- of kennissenkring u zou vertellen dat hij homoseksueel is, zou u dan: a. niet goed weten hoe u zich tegenover hem zou moeten gedragen eens eens niet eens, niet b. het contact liever verbreken c. met hem om blijven gaan net als voorheen d. het waarderen dat hij dit aan u vertelt e. bang zijn dat hij u seksueel aantrekkelijk gaat vinden 41. In hoeverre bent u het eens met onderstaande stellingen? a. ik zou het een probleem vinden als mijn kind op school les krijgt van een homoseksuele leraar of lerares eens eens niet eens, niet b. ik woon liever naast een heteroseksueel stel dan naast een homoseksueel stel c. het is goed dat homoseksuelen kunnen trouwen d. homoseksuele paren moeten dezelfde rechten krijgen als heteroparen om kinderen te adopteren e. homoseksuele mannen en lesbische vrouwen hebben teveel rechten gekregen f. speciale regelingen en voorzieningen voor homoseksuelen zorgen ervoor dat homoseksuelen niet volledig integreren in de samenleving g. een rijksambtenaar mag de voltrekking van een homohuwelijk niet weigeren h. gebedshuizen mogen de voltrekking van een huwelijk tussen homoseksuelen of lesbiennes niet weigeren 12 / 13

28 44. Heeft u nog opmerkingen of suggesties die voor hetonderzoeken beleidbij DEF 43a. vervelend dan wel plezierig om lijst in te vullen 43b. moeilijk makkelijk om vragenlijst in te vullen 43c.interessant of saai om de vragenlijst in te vullen 43d. nuttigof onnodig omde vragenlijst in te vullen 42a. seks tussen mannen vind ik walgelijk 42b. seks tussen twee vrouwen vind ik walgelijk 42c. homoseksualiteit is een normale vorm van seksuele omgang 42d. homoseksuele mannen en vrouwen zijn mensen zoals jij en ik 42e. homoseksuele mannen en lesbische vrouwen moeten hun leven kunnen leiden zoals zij dat willen 42f. erisin het algen te veel aandachtvoor homoseksualiteit 42g. ik heb niets tegen homoseksualiteit In hoeverre bent u het eens met onderstaande stellingen? eens eens niet eens, niet a. seks tussen mannen vind ik walgelijk b. seks tussen vrouwen vind ik walgelijk c. homoseksualiteit is een normale vorm van seksuele omgang d. homoseksuale mannen en vrouwen zijn mensen zoals jij en ik e. homoseksuele mannen en lesbische vrouwen moeten hun leven leiden zoals zij dat willen f. er is in het algen te veel aandacht voor homoseksualiteit g. ik heb niets tegen homoseksualiteit TOT SLOT 43. Hoe vond u het om deze vragenlijst in te vullen? (kruis op elke regel één cijfer aan) a. vervelend plezierig b. moeilijk makkelijk c. saai interessant d. onnodig nuttig 44. Heeft u nog opmerkingen of suggesties die voor het onderzoek of het beleid bij Defensie over homoseksualiteit van belang zouden kunnen zijn? Heel hartelijk bedankt voor uw medewerking aan deze vragenlijst! 13 / 13

29 20250 LEES DIT EERST In dit onderzoek willen we inzicht krijgen in de houding van defensiepersoneel ten opzichte van homoseksualiteit. Wij willen u vragen om eerlijk antwoord te geven op de vragen. De antwoorden die u op de vragen geeft, worden vanzelfsprekend als vertrouwelijke informatie behandeld. Niemand buiten de onderzoekers van het Sociaal en Cultureel Planbureau krijgt inzage in de antwoorden. De verwerking van de gegevens is bovendien anoniem. De uitkomsten van het onderzoek zijn in het rapport niet r terug te voeren op individuele personen. Bijna alle vragen zijn rkeuzevragen, kruis het hokje voor of onder het antwoord aan. Geef steeds één antwoord, tenzij anders is aangegeven. Bij enkele vragen heeft u ruimte uw antwoorden in de vakken te schrijven. Wilt u zo vriendelijk zijn de vragenlijst voor 1 februari 2006 in te vullen. Een belangrijke opmerking voordat u begint: Als in dit onderzoek wordt gesproken over 'homoseksuelen' of 'homo's', bedoelen we homoseksuele mannen en lesbische vrouwen. DE VRAGENLIJST Het eerste gedeelte bestaat uit een aantal algemene vragen over uzelf. 1. Bent u man vrouw 2. Hoe oud bent u? ar 3. Wat is uw hoogst voltooide opleiding, dus waarvan u een diploma heeft behaald? Lagere school/ basisonderwijs (ook als u dit niet afgemaakt heeft) (of bijv. LTS, LHNO, LEAO, LAO) LBO, VBO, VMBO basisberoepsgerichte- of kaderberoepsgerichte leerweg MULO, ULO, MAVO, VMBO theoretische - of gemengde leerweg HAVO, MMS MBO (Bijv. KMBO, MTS, MEAO, MHNO, MSPO, MAO) Onderofficiers-opleiding HBS, VWO, Gymnasium, Atheneum HBO Officiers-opleiding (KIM, KMA, Hogere Krijgsschool) Universitaire opleiding 4a. In welk land bent u geboren? Nederland Suriname Nederlandse Antillen/Aruba Indonesië/voormalig Nederlands Indië Turkije Marokko ander land 1 / 13

30 b. In welk land is uw vader geboren? Nederland Suriname Nederlandse Antillen/Aruba Indonesië/voormalig Nederlands Indië Turkije Marokko ander land weet niet 4c. In welk land is uw moeder geboren? Nederland Suriname Nederlandse Antillen/Aruba Indonesië/voormalig Nederlands Indië Turkije Marokko ander land weet niet 5. Wat is uw burgerlijke staat? ongehuwd (nooit gehuwd geweest) samenwonend geregistreerd partnerschap gehuwd gescheiden weduwnaar/weduwe 6. Rekent u zichzelf tot een bepaalde godsdienst of religie? nee (ga naar vraag 9) 2 / 13

31 Zo, tot welke? Rooms Katholiek Protestantse Kerk in Nederland (Samen op Weg Kerken) Hindoe Islamitisch Boeddhistisch Joods Andere godsdienst of religie Indien u niet tot de Protestantse Kerk in Nederland behoort ga naar vraag Als u tot de Protestantse Kerk in Nederland behoort, tot welk genootschap behoorde u aanvankelijk? de Evangelisch Lutherse Kerk de Gereforrde Kerken in Nederland de Nederlands Hervormde Kerk weet niet niet van toepassing 9. Hoe vaak bent u gedurende het afgelopen half ar naar de kerk/moskee/tempel/synagoge geweest? eens per week of vaker eenmaal per twee weken eenmaal per maand minder dan eenmaal per maand nooit weet niet De onderstaande vragen gaan over uw aanstelling en werkomgeving bij Defensie 10. Hoe lang werkt u bij Defensie? ar 11. Behoort u tot het militair of tot het burgerpersoneel? militair personeel burgerpersoneel (ga naar vraag 14) 12. Bent u beroeps voor bepaalde tijd beroeps voor onbepaalde tijd 3 / 13