Acceptatie van homoseksualiteit in Nederland

Transcriptie

1 BIJLAGEN Gewoon doen Acceptatie van homoseksualiteit in Nederland Onder redactie van: Saskia Keuzenkamp David Bos Jan Willem Duyvendak Gert Hekma Sociaal en Cultureel Planbureau, Den Haag, september

2 Bijlage A Gebruikte databestanden Culturele Veranderingen in Nederland (CV) Het doel van het onderzoek Culturele Veranderingen in Nederland is het systematisch peilen van meningen onder de Nederlandse bevolking om inzicht te krijgen in de culturele veranderingen. Het onderzoek is gebaseerd op enquêtevragen uit een aantal onderzoeken die vóór 1975 zijn gehouden en wordt in principe jaarlijks, na 1999 tweejaarlijks herhaald. Het steekproefaantal wordt zodanig gekozen dat de netto respons rond de 2000 personen ligt. Doelpopulatie Nederlandssprekende bevolking vanaf 16 jaar Soort onderzoek enquête Steekproefeenheid adres, persoon Entiteiten personen Steekproefkader voor de adressensteekproef: postcodebestand; in 2004: adressenbestand van Cendris Steekproefmethode vóór 2004: gestratificeerde drietrapssteekproef: gemeenten, adressen, personen; in 2004: gestratificeerde drietrapssteekproef: postcodegebieden per stedelijkheidsklasse, adressen, personen Verzamelmethode mondelinge en vanaf 1988 ook schriftelijke vragenlijst; vanaf 1998 wordt de mondelinge vragenlijst met behulp van de computer afgenomen (CAPI) Opdrachtgever Sociaal en Cultureel Planbureau (SCP) Uitvoerder veldwerk vóór 2004: Nederlands Instituut voor de Publieke Opinie en het Marktonderzoek (NIPO); in 2004: Intomart GfK bv Frequentie 1975, jaarlijks herhaald vanaf 1979, m.u.v. 1982, 1984 en 1990; na 1999 tweejaarlijks Weging geen CV'75 Veldwerkperiode november december personen CV'79 Veldwerkperiode oktober december personen CV'80 Veldwerkperiode november januari personen CV'81 Veldwerkperiode augustus oktober personen CV'83 Veldwerkperiode november januari personen CV'85 Veldwerkperiode januari februari personen CV'86 Veldwerkperiode januari maart personen CV'87 Veldwerkperiode september december personen CV'88 Veldwerkperiode november januari personen CV'89 Veldwerkperiode augustus november personen 2

3 CV'91 Veldwerkperiode september december personen CV'92 Veldwerkperiode september december personen CV'93 Veldwerkperiode september januari personen CV'94 Veldwerkperiode oktober januari personen CV'95 Veldwerkperiode oktober januari personen CV'96 Veldwerkperiode oktober januari personen CV'97 Veldwerkperiode oktober januari personen CV'98 Veldwerkperiode oktober januari personen CV'99 In 1999 is uitsluitend het schriftelijke deel van het onderzoek uitgevoerd, onder deelnemers aan CAPI@HOME van het NIPO. Steekproefmethode getrapte steekproef (provincie x gemeentegrootte); 1 of 2 personen per huishouden, afhankelijk van huishoudensamenstelling Veldwerkperiode oktober 1999 Steekproefomvang 1750 huishoudens 1468 huishoudens (84%); 1618 personen CV2000 Veldwerkperiode september december personen CV2002 Veldwerkperiode oktober januari personen CV2004 Veldwerkperiode september januari 2005 Steekproefaantal 3641 adressen 2155 adressen (59%); 2300 personen (op sommige adressen zijn twee personen ondervraagd) European Social Survey (ESS) Het European Social Survey beoogt met behulp van strikte methoden de wisselwerking tussen de veranderende instituties van Europa, haar politieke en economische structuren en de attitudes, overtuigingen en gedragspatronen van haar verschillende volken in kaart te brengen en te verklaren. Tevens moet dit onderzoek betrouwbare gegevens opleveren over de snelheid en richting van veranderingen in de achterliggende attitudes en waarden van de bevolking. Naarmate de reeks vordert wordt zo een langetermijninzicht verkregen in het sociale weefsel van het huidige Europa. Uitgebreidere beschrijvingen van het ESS en het veldwerk in de verschillende landen zijn te vinden op de website van het ESS: en bij het Noorse data-archief: 3

4 Doelpopulatie bevolking van 15 jaar en ouder, woonachtig in particuliere huishoudens Soort onderzoek enquête Steekproefeenheid persoon Entiteiten personen Steekproefkader in Nederland: PTT-afgiftepuntenbestand Steekproefmethode in Nederland: tweetrapssteekproef zonder stratificatie: aselecte adressensteekproef; eerstjarige persoon Verzamelmethode mondelinge vragenlijst; aanvullende schriftelijke vragenlijst Opdrachtgever Europese Commisie / European Science Foundation; in Nederland: Nederlandse Organisatie voor Wetenschappelijk Onderzoek (NWO) en Sociaal en Cultureel Planbureau (SCP) Frequentie tweejaarlijks vanaf 2002 Weging design weight' om de steekproef per land representatief te maken; 'population size weight' om landen onderling te vergelijken ESS 2002/2003 Aantal deelnemers 22 landen Uitvoerder veldwerk in Nederland: GfK Panelservices Benelux Veldwerkperiode in Nederland: september 2002 februari 2003 in Nederland: 68% ESS 2004/2005 Aantal deelnemers 23 landen Uitvoerder veldwerk in Nederland: GfK Panelservices Benelux Veldwerkperiode in Nederland: september 2004 februari 2005 in Nederland: 65% International Social Survey Programme ISSP Het ISSP is een samenwerkingsprogramma waarin verschillende landen participeren. Bestaande sociaal-wetenschappelijke projecten worden bij elkaar gebracht en de onderzoeksdoelen ervan worden gecoördineerd, zodat een cross-nationaal perspectief op de afzonderlijke nationale onderzoeken mogelijk wordt. Voor Nederland is het SCP participant in dit programma met een gedeelte van het onderzoek Culturele veranderingen in Nederland. Doelpopulatie bevolking van verschillende landen Soort onderzoek enquête Steekproefeenheid persoon Entiteiten personen Verzamelmethode schriftelijke vragenlijst Opdrachtgever The International Social Survey Programme (ISSP) Uitvoerder veldwerk in Nederland: Nederlands Instituut voor de Publieke Opinie en het Marktonderzoek (NIPO) Frequentie jaarlijks, vanaf 1985 ISSP 1998: Religion II Deelname 27 landen personen Jongerenonderzoek Seks onder je 25 e (JOS 2004) Het onderzoek Seks Onder je 25 e van de Rutgers Nisso groep bevat gegevens over de seksuele gezondheid van jongeren van 12 tot 25 jaar in Nederland anno Er zijn onder andere vragen gesteld over het seksuele gedrag, anticonceptiegebruik, relaties, seksuele grensoverschrijding, kennis en attituden ten aanzien van seksualiteit (waaronder homoseksualiteit). Doelpopulatie Soort onderzoek Steekproefeenheid Entiteiten Steekproefkader Steekproefmethode jongeren van 12 tot 25 jaar die in Nederland woonachtig zijn enquête school, persoon personen De scholen zijn geselecteerd uit een bestand waarin alle Nederlandse scholen zijn opgenomen (CFI). Voor de buitenschoolse steekproef is de Gemeentelijke Basisadministratie (GBA) gebruikt. schoolse steekproef: tweetraps steekproef met stratificatie naar provincie (school, klas); per provincie is aselect een aantal scholen geselecteerd, zodat spreiding overeen komt met verspreiding jongeren over het land. De klassen zijn willekeurig over de geselecteerde scholen verdeeld, rekening houdend met de verdelingen naar onderwijstypen. buitenschoolse steekproef: via de GBA zijn in de gemeenten met de geselecteerde scholen alle jongeren vanaf 17 jaar aangeschreven. extra werving jongeren van niet-nederlandse afkomst op veertien scholen waar volgens CFI- 4

5 Verzamelmethode Steekproefomvang Weging Opdrachtgever Uitvoerder veldwerk Rutgers Nisso Groep Veldwerkperiode september-december 2004 Frequentie in principe vijfjaarlijks gegevens meer dan zestig procent allochtoon is. Extra bijgeworven in Amsterdam en Rotterdam onder Surinaamse, Antilliaanse, Turkse en Marokkaanse jongeren. extra werving homo- en biseksuele jongeren: 1000 lezers van het blad Expreszo (blad dat zich richt op homo- en biseksuele meisjes en jongens) zijn aangeschreven, later aangevuld met oproep op de internetsite van Expreszo digitale vragenlijst schoolse steekproef: 31 scholen buitenschoolse steekproef: aangeschreven personen schoolse steekproef: 1713 personen buitenschoolse steekproef: 2968 personen (24%) totale netto respons: 4821 personen naar stedelijkheid Zorgonderzoek Nederland Medische Wetenschappen (ZonMW) Leefsituatie allochtone stedelingen (LAS2004/2005) Voor het onderzoek naar de leefsituatie van allochtone stedelingen zijn vier groepen allochtonen benaderd (Marokkanen, Turken, Antillianen en Surinamers) plus een referentiegroep van autochtonen. Er zijn onder meer vragen gesteld over vrije tijd, taakverdeling binnen het huishouden, voorzieningengebruik, mobiliteit, veiligheidsbeleving en slachtofferschap. Het hoofdonderzoek is gevolgd door een beknopt tijdsbestedingsonderzoek. Doelpopulatie Marokkanen, Turken, Surinamers, Antillianen en autochtonen van jaar in de 50 grootste gemeenten Soort onderzoek enquête Steekproefeenheid persoon Entiteiten personen Steekproefkader gemeentelijke basisadministratie Steekproefmethode random steekproef per etnische groep, gestratificeerd naar gemeentegrootte Verzamelmethode computerondersteunde mondelinge vragenlijst (CAPI) Opdrachtgever Sociaal en Cultureel Planbureau (SCP) Frequentie eenmalig Weging naar leeftijd, geslacht, burgerlijke staat, generatie, herkomstgroepering, kinderen 0-12 jaar, gemeenteomvang (G4 versus overige gemeenten) Uitvoerder veldwerk Veldkamp Marktonderzoek bv Veldwerkperiode november mei 2005 Steekproefomvang 2022 Marokkanen; 1864 Turken; 1746 Antillianen; 2009 Surinamers; 1295 autochtonen 919 Marokkanen (45%); 947 Turken (51%); 825 Antillianen (47%); 763 Surinamers (38%); 642 autochtonen (50%) Seksuele gezondheid in Nederland (SGN 2006) Het onderzoek Seksuele Gezondheid in Nederland van de Rutgers Nisso groep bevat gegevens over de seksuele gezondheid van volwassenen van 18 tot 70 jaar in Nederland anno Er zijn onder andere vragen gesteld over het seksuele gedrag, anticonceptiegebruik, relaties, seksuele grensoverschrijding, kennis en attituden ten aanzien van seksualiteit (waaronder homoseksualiteit). Doelpopulatie volwassenen van 18 tot 70 jaar die in Nederland woonachtig zijn Soort onderzoek enquête Steekproefeenheid persoon Entiteiten personen Steekproefkader online research panel van bureau Panelclix (per 1 januari leden) Steekproefmethode enkelvoudige aselecte steekproef Steekproefomvang circa personen 4330 personen (30%). Via oproepen op verschillende fora en websites gericht op homoseksuele mannen en vrouwen zijn aanvullend 18 homomannen en 136 lesbiennes geworven. In totaal bevat de respons 136 homoseksuele mannen en 239 lesbische vrouwen. Verzamelmethode Weging Opdrachtgever Uitvoerder veldwerk Veldwerkperiode november 2005-februari 2006 Frequentie in principe vijfjaarlijks digitale vragenlijst naar geslacht, leeftijd, opleiding en stedelijkheid Zorgonderzoek Nederland Medische Wetenschappen (ZonMW) Rutgers Nisso Groep 5

6 Sociaal-culturele ontwikkelingen in Nederland (SOCON) Het onderzoek Sociaal-culturele ontwikkelingen in Nederland is een uitgebreid vervolg op het onderzoek Secularisatie en ontzuiling in Nederland (SON) uit 1979, waarin gevraagd werd naar de invloed van kerkelijkheid en geloofsovertuigingen op andere houdingen en gedragingen, zoals waarden en politieke standpunten. In de vervolgonderzoeken zijn vragen gesteld over een breder scala aan sociale thema's, zoals opvattingen over werk, opleiding, huwelijk en gezin, etnocentrisme, participatie, milieu, gezondheid. Doelpopulatie Nederlandse bevolking van jaar Soort onderzoek enquête Steekproefeenheid persoon Entiteiten personen Steekproefkader gemeentelijke bevolkingsregisters / Gemeentelijke Basisadministratie (GBA) Steekproefmethode tweetrapssteekproef: gemeenten gestratificeerd naar regio en urbanisatiegraad; aselecte personensteekproef; tot 2000 werden eerst de gemeenten uit eerdere onderzoeken benaderd Verzamelmethode mondelinge vragenlijst, vanaf 1995 computerondersteund (CAPI), en schriftelijke vragenlijst Opdrachtgever Katholieke Universiteit Nijmegen: vakgroep Methoden Uitvoerder veldwerk Instituut voor Toegepaste Sociologie (ITS) Frequentie vijfjaarlijks, sinds 1985 SOCON 1985 Veldwerkperiode oktober januari 1986 Netto steekproefomvang netto 5020 personen via standaardprocedure; aantal benaderde personen in correctieprocedure onbekend 80 gemeenten; 3003 personen: 2899 personen via standaardprocedure (58%) en 104 personen via correctieprocedure SOCON 1990 Veldwerkperiode september maart 1991 Netto steekproefomvang 4988 personen 77 gemeenten; 2384 personen (48%) SOCON 1995 Veldwerkperiode september februari 1996 Netto steekproefomvang 3920 personen 78 gemeenten; 2019 personen (52%) SOCON 2000 Veldwerkperiode september februari 2001 Netto steekproefomvang 2305 personen 91 gemeenten; 1008 personen (44%) World values survey In het World Values Survey worden in een groot aantal landen gegevens verzameld ten behoeve van een crossnationale vergelijking van waarden en normen en van veranderingen in waarden en normen in de loop der tijd. Het onderzoek komt voort uit onderzoek van de European Values Systems Study Group uit Onderwerpen zijn onder meer: werk, zin van het leven, gezinsleven en hedendaagse sociale kwesties. Doelpopulatie Soort onderzoek Steekproefeenheid Entiteiten Verzamelmethode Opdrachtgever bevolking deelnemende landen van 18 jaar en ouder enquête persoon personen mondelinge vragenlijst Inter-university Consortium for Political and Social Research (ICPSR) World Values Survey Veldwerkperiode Deelname 24 landen personen World Values Survey Veldwerkperiode Deelname 43 landen personen 6

7 Bijlage B4 Achtergronden en informatie van de websites.marokkaanse en Turkse websites Aantal geregistreerde leden: Aantal berichten: onderwerpen: Figuur A1 Hoofdonderwerpen op Figuur A1 laat zien welke hoofdonderwerpen er zijn te vinden op het forum van Binnen het onderwerp Marokkaanse jongeren, liefde en relaties zijn doorgaans veel onderwerpen over homoseksualiteit te vinden. Op lijkt er meer gediscussieerd te worden over homoseksualiteit dan op andere fora: het woord homo komt voor op maar liefst 2580 pagina s. Veel van deze discussies lopen in elkaar over en sommige onderwerpen staan al jarenlang in de belangstelling. Homoseksualiteit komt ter sprake onder titels als Marokkaans/moslim en homogevoelens, hoe denken jullie erover?, Er komt een Submission 2 over positie homo's in islam, Imam [El-Moumni] wordt vandaag berecht', Wat wel en niet mag op seksueel gebied, Stelling: Wat vind jij van Homosexualiteit, Homohaat Leidt Tot Moord!, maar ook onder kopjes als Van der G. huurmoordenaar voor moslims of Wat Vinden Jullie Van Racist Pim Fortuin. Aantal geregistreerde gebruikers: onbekend Aantal berichten: onbekend Onderwerpen: onbekend Aantal pagina s met het woord homo : 120 Lokum is het Turkse woord voor Turks fruit. Dit forum omschrijft zichzelf als volgt: Op deze website kan men terecht om te chatten, dagelijks Turks en algemeen nieuws te lezen of te discussiëren over actuele onderwerpen. Het is niet mogelijk om precies in kaart te brengen hoeveel berichtjes er hier zijn gepost over homoseksualiteit: de moderators van dit forum bleken niet bereid om ons inzage te verschaffen in de cijfers. Door middel van het intoetsen van het woord homo op de zoekmogelijkheid van kunnen we echter wel een schatting maken. Op 4 februari 2006 liepen er negentien discussies over homoseksualiteit. En in de lopende discussies (ook over andere onderwerpen) werd er op circa 120 pagina s gerept over homo. Homoseksualiteit kwam ter sprake in discussies met de titel Vakantie in Turkije; homoseksualiteit en Turkije, Liefde op Lokum.nl, Hamamname, verhalen uit de Hamam, maar ook onder het kopje Mohammed in cartoons. Aantal geregistreerde gebruikers: 639 Aantal berichten: Onderwerpen: onbekend Aantal pagina s met het woord homo : 26 Een greep uit de onderwerpen: Mijn broeder vertelde mij dat hij homo was, wat nu!!, Transexualiteit en de Islam, Iran gaat weer homo s ophangen, Gayprides/hoofddoekjes en homocultuur, Misvatting van de 7

8 evolutie?, Submission 2 gaat over de posities homo s binnen Islam, Pedofilie (at last), Kuis uw taal over homosexualiteit a.u.b.! Aantal geregistreerde gebruikers: 6337 Aantal berichten Onderwerpen: onbekend Aantal pagina s met het woord homo : 1530 Dit is een populaire site met gemiddeld zo n hits per maand. Een greep uit de onderwerpen: De eenzame homomoslim, Turkse homohuwelijk, Homoseksuele gevoelens, Mannen met geverfd haar, Moslim zijn en homoseksuele gevoelens hebben, Geaardheid. Aantal geregistreerde gebruikers: 2518 Aantal berichten Onderwerpen: 4563 Een greep uit de onderwerpen: Homoseksualiteit, Justitie eist boete tegen El Moumni, Moslimboek leidt tot spoeddebat, Pim Fortuyn neergeschoten, Verklaring inzake het boek De weg van de moslim. Protestants-christelijke websites forum.credible.nl Aantal geregistreerde gebruikers: 5528 Aantal onderwerpen: 185 Aantal pagina s met het woord homo : 772 Forum.credible.nl is een protestants-christelijk jongerenforum, waar druk wordt gediscussieerd. Het woord homo komt er voor op 772 pagina s, onder 185 verschillende onderwerpen. Het woord lesbo daarentegen komt voor op slechts twintig pagina s, onder acht onderwerpen. Andere zoektermen leverden niet meer resultaten op. Homoseksualiteit komt hier ter sprake onder kopjes als Homo zijn in een Protestantse wereld, Ben Christen en heb Homo gevoelens!, Homo in de Kerk, Amerikanen en homohuwelijk, Homofilie, Jongen op antihomokamp. forum.gkv.nl Aantal geregistreerde gebruikers: 3069 Aantal onderwerpen: 69 Aantal pagina s met het woord homo: 323 Dit is het forum van de Gereformeerde kerken vrijgemaakt in Nederland, onderdeel van hun site Het woord lesbo levert hier nul hits op, en het woord lesbienne slechts één: een bespreking van Monster, een film over een lesbische seriemoordenares. Binnen de site zelf levert het woord lesbo gek genoeg vier onderwerpen op, maar slechts één met een hoge relevantiescore (99%). De vierde heeft eigenlijk nauwelijks iets met homoseksualiteit te maken. Homoseksualiteit komt op dit forum ter sprake in discussies met titels als Homofilie, Christen zijn in de dagelijkse praktijk, Homosexualiteit: verbieden?, Protestantse scholen kwaad over verspreiding homoblad en Door godsdienst beperkt in je beroep. Laatstgenoemde discussie gaat over ambtenaren van de burgerlijke stand die geen homo- of lesbostellen in de echt willen verbinden.. Aantal geregistreerde gebruikers: 352 Aantal onderwerpen: 5 Aantal pagina s met het woord homo: onbekend Op dit gereformeerd-vrijgemaakte discussieforum is homoseksualiteit een belangrijk gespreksonderwerp. Het woord homo komt weliswaar in slechts vijf discussies voor, maar deze worden flink uitgesponnen. De woorden lesbo en lesbienne leveren ook nauwelijks iets op; pot helemaal niets. Extreem-rechtse websites Aantal geregistreerde gebruikers: onbekend Aantal onderwerpen: onbekend Aantal pagina s met het woord homo : 876 Deze site richt zich in het bijzonder op blanke nationalisten in verschillende landen. Doordat de site internationaal van opzet is, konden we geen informatie achterhalen over het aantal geregistreerde gebruikers en dergelijke in Nederland. Wel konden we vaststellen dat er veel wordt verwezen naar homoseksualiteit: het woord homo komt voor op maar liefst 876 pagina s. Ook hier valt het woord lesbo maar zelden: het komt op slechts 24 pagina s voor. In de meeste gevallen lijkt het woord homo terloops te worden gebruikt, als scheldwoord. Maar soms is homoseksualiteit zelf het onderwerp van de discussie. Bijvoorbeeld: Bedenkingen bij het homohuwelijk, Homosexualiteit, Nederlandse homo s worden steeds banger, Homohaters steken homo in brand. 8

9 Aantal geregistreerde gebruikers: 5418 Aantal onderwerpen: onbekend Aantal pagina s met het woord homo : 845 Deze site is het politieke platform van Nieuw Rechts, de partij van Michiel Smit. Interessant genoeg is deze (net als Pim Fortuyn) openlijk homo. Dat roept de vraag op hoe zijn aanhangers daarmee omgaan. Het woord homo komt voor op 845 pagina s; het woord lesbisch op 45 pagina s meer dan op andere fora. Homoseksualiteit en homoseksuelen komen uitgebreid ter sprake in discussies over Homohuwelijk, Visie Nieuw Rechts omtrent homoseksualiteit, Homo haat site door moslim, Verspreiding homoblad op scholen, Ziekmakende televisie. Laatstgenoemde discussie gaat over het door Yorin uitgezonden programma Herken de homo. Het eerdergenoemde homoblad is jongerentijdschrift Expreszo, dat in 2004 werd toegestuurd aan middelbare scholen in Nederland om homoseksualiteit bespreekbaar te maken. Aantal geregistreerde leden: 7199 Aantal onderwerpen: onbekend Aantal pagina s met het woord homo: 1450 Deze site is niet alleen gelieerd aan een politieke stroming, maar ook aan een muziekstijl, namelijk hardcore house. Op 6 februari 2006 waren er ruim 7000 geregistreerde gebruikers. Het woord homo valt op maar liefst 1450 pagina s. Dat komt onder meer doordat het een graag gebruikt scheldwoord is. Het woord lesbo komt voor op slechts 19 pagina s. Synoniemen als lesbienne, pot en dergelijke komen nog minder voor. Homoseksualiteit komt uitgebreid ter sprake in discussies over Extra geld voor allochtone homo s, Bi gasten, Anaal en Homo van de Week. 1 Jongeren en hobbyfora Aantal geregistreerde deelnemers: 2954 Aantal berichten: onbekend Pagina s met woord homo: PartyFlock is een populaire Nederlandse webgemeenschap voor liefhebbers van alle vormen van house en dancemuziek ( van urban tot terror ). Ze groeide in drie jaar uit tot de grootste digitale gemeenschap voor de dancewereld in Nederland. We hebben maandelijks 80 miljoen pageviews, ongeveer net zoveel als de site van de Telegraaf, stelt Karian van Gulick (hoofd marketing) in een interview met VPRO-verslaggever Menno Visser. 2 Anno 2005 telt actieve leden en trekt ze bijna een half miljoen unieke bezoekers per maand. De plaats van in de hedendaagse jeugdcultuur is te vergelijken met die van websites als tweakers.net en slashdot.org. Aantal geregistreerde leden: onbekend Aantal berichten: onbekend Pagina s met woord homo': onbekend maakt deel uit van een internetsite gewijd aan het radiostation FunX, dat zich vooral richt op stadsjongeren. Deze zender is zeer populair; TNO heeft onderzoek gedaan naar de redenen van haar succes. 3 forum.fok.nl Aantal geregistreerde leden: onbekend Aantal berichten: onbekend pagina s met het woord homo: Fok!forum! ( ) is een populair jongerenforum. Op een doorsnee dag wordt het bezocht door zo n 500 actieve leden plus 2000 andere bezoekers. Het woord homo komt voor op maar liefst pagina s. Vaak wordt het terloops gebruikt, als scheldwoord, maar ook wordt er gediscussieerd over homoseksualiteit. Het woord homoseksueel komt voor op 164 pagina s. Ook het woord flikker wordt vaak gebruikt, maar vaak in uitdrukkingen als Flikker toch op! Voor homoseksuele vrouwen geldt het bekende verhaal: het woord lesbo komt voor op slechts 202 pagina s en lesbienne zelfs op maar 89. Noten 1 Tegen is inmiddels aangifte gedaan wegen haat zaaien jegens o.a. joden en moslims

10 BIJLAGE B5.1 INTERVIEWPROTOCOL werk = alleen in interviews werk sport = alleen in interviews sport 1) INLEIDING: a) Introductie van jezelf; b) Aanleiding en doel van dit onderzoek; c) Reden voor focus op deze sector en deze subsector; d) Duur en opbouw van het interview; e) Rapportage: hoe we de interviews zullen gebruiken; f) Vertrouwelijkheid / geheimhouding (informed consent); g) Na afronding van het onderzoek ontvangt men een exemplaar van het onderzoek. 2) ACHTERGRONDGEGEVENS (demografische kenmerken) a) INLEIDING: Om te beginnen wil ik wat algemene, feitelijke informatie over wie en wat je bent, zodat ik een beeld krijg van je leven b) Waar en wanneer ben je geboren? En waar ben je opgegroeid? c) wat voor opleiding(en) heb je gevolgd? d) Loopbaan: waar heb je in de loop der jaren (na je opleidi ng) zoal gewerkt? e) Wat doe je zoal in je vrije tijd? (hobby, cursus, vrijwilligerswerk) f) Speelt religie een rol in je leven? g) Behoor je (naar je eigen gevoel) tot een etnische, religieuze of culturele minderheid? h) Hoe woon je? (alleen? met familie? vriend[inn]en? of een geliefde / partner? met kinderen?) i) Hoe ziet je vriendenkring eruit? Waar ken je je vrienden van? (school / studie / buurt / werk / hobby / homowereld/ uitgaan)? 3) SEKSUELE VOORKEUR a) INLEIDING: Dit interview gaat vooral over jouw ervaringen. Om die ervaringen goed te kunnen begrijpen wil ik graag ook iets weten over de manier waarop je seksuele voorkeur je leven kleur geeft. b) Hoe noem je jezelf qua seksuele voorkeur? c) Sinds wanneer noem je jezelf zo? d) Kun je zeggen hoe het proces van kleur bekennen verlopen is? e) In hoeverre neem je deel aan de holebiwereld? i) heb je holebi vriend(inn)en? ii) ken je holebi emancipatie- of gezelligheidsverenigingen (bijvoorbeeld het COC) in je woonplaats? kom je daar ooit? ben je er lid van? iii) media: heb je een abonnement op een holebi tijdschrift? koop je weleens een blad? of lees je gratis blaadjes? bezoek je holebi websites? of luister je naar radio? iv) bezoek je holebi horeca? vaker dan gewone horeca? bezoek je ook andere plekken (feesten, sauna s, parken) v) bezoek je holebi evenementen als de Canal Pride, Gay Games of Roze Zaterdag? [zo ja bij iv en v:] ben je daarbij weleens een collega / medesporter tegengekomen? vi) wat vind je van zulke homo-evenementen? vi) neem je deel aan holebi groepsreizen? f) Wat vind je van de holebiwereld (voel je je er in thuis of heeft het een uitsluitende werking op je)? 1

11 g) Wie weten dat je holebi bent? [Eerst vrij laten vertellen; daarna pas checken] i) ouders, siblings, vrienden, buren, kennissen van hobby, cursus, sport, kerk, o.i.d. ii) op je werk? NB: onderscheid naaste oftewel vaste en verre collega s/medesporters; leidinggevenden en ondergeschikten; klanten, leveranciers en anderen van buiten 4) HUIDIGE BAAN / BEDRIJF / SPORTCLUB a) INLEIDING: Ik wil je nu vragen stellen over het bedrijf / de vereniging / sportschool waar je tegenwoordig werkt / hockeyt / traint. b) Wat voor functie / positie heb je? Wat voor taken / verantwoordelijkheden? c) Hoeveel uur in de week werk je? d) Wanneer ben je begonnen met deze functie? e) Ben je een betrokken werknemer? Loop je warm / heb je hart voor het bedrijf? Ben je lid (geweest) van de ondernemingsraad o.i.d.? f) Ben je lid (geweest) van een vakbond? RESUMEER LOOPBAAN en CHECK: had de overgang naar een andere baan weleens te maken met (gebrek aan) tolerantie / acceptatie (van holebi s of andere minderheden)? g) Wat voor toekomstige mogelijkheden zijn er in dit bedrijf voor iemand met jouw opleiding / ervaring? h) Bij wat voor bedrijf/vereniging/sportschool werk/hockey/train je nu? + Hoe groot? Hoe veel werknemers / leden? + Hoe duur? Goede voorzieningen? Veel lessen? + Wat voor onderdelen / afdelingen / teams? Hoeveel locaties? + Hoe verhouden de diverse onderdelen zich tot elkaar? + Hoe groot is de afstand ( hiërarchie) tussen de verschillende afdelingen en lagen? + Hoeveel contact is er tussen de diverse afdelingen? + Wat voor werksfeer heerst er op je afdeling? (samenwerkend, competatief,...) + Hoe ziet de groepssamenstelling eruit (aandeel vrouwen, allochtonen,...)? + In hoeverre hebben mensen d ie op apparaten werken (fitness) contact met mensen die (aerobics) lessen volgen? + In hoeverre komen mannen en vrouwen met elkaar in contact? i) Wat voor mensen werken / hockeyen / trainen er? mannen/vrouwen? hoog/laag opgeleid? oud/jong? auto/allochtonen? ho/he? Leeftijd? j) Hoe gaat men met elkaar om? i) Wordt er in kleedkamers / sauna veel gepraat? ii) Praat men op het werk / de sportclub over persoonlijke belevenissen, zorgen e.d.? (bijvoorbeeld: familie) iii) Gaat men ook buiten werktijd / trainingen / wedstrijden met elkaar om? (stappen, film, feesten, o.i.d.) doe jij daaraan mee? iv) Zijn er aparte verenigingen/werkgroepen/clubs voor sport, hobby, o.i.d.? Zijn er informele netwerken binnen het bedrijf ( )? neem jij daaraan deel? v) Luncht/schaft men vaak gezamenlijk? Hoe vaak doe jij daaraan mee? Met welke collega s? (en welke niet?) vi) Komt men bij elkaar thuis? Doe jij dat? En anderen bij jou? Als je een feestje geeft, nodig je je collega s / medesporters dan uit? vii) Hebben je naaste collega s / vaste medesporters een relatie? Hoe weet je dat? (verhalen van hen / verhalen over hen / telefoongesprekken / ontmoetingen / ringen / foto s / screensavers) 2

12 viii) Hoe vaak nemen collega s/medesporters hun partner mee naar (een feestje van) het bedrijf / de vereniging / sportschool? Laten ze dan blijken dat ze een stel zijn? (hand in hand, kussen, dansen, e.d.). ix) Ontstaan er weleens relaties tussen collega s / clubgenoten? x) Ook weleens tussen twee mannen of twee vrouwen? Heb je zelf zulke relaties gehad? Zo ja: Hoe reageren collega s op homoseksuele relaties op de werkvloer? k) Waar (in welke afdelingen / onderdelen / teams / lessen / activiteiten) zijn de minderheden (vrouwen, allochtonen, homo s, lesbo s ) te vinden? l) In hoeverre staat het bedrijf / de vereniging / sportschool open voor minderheden als vrouwen, allochtonen, holebi s? i) Hoe staat de leiding daar tegenover? Hoe weet je dat? ii) Wat merk je daarvan in de alledaagse praktijk? 5) WERK/SPORT EN HOMOSEKSUALITEIT a) INLEIDING: Ik wil je nu vragen stellen over de positie van holebi s in de krijgsmacht / horeca / banken verzekeringswezen / hockey / sportscholen. Wel kleur bekend op werk b) Hoe weten je collega s/medesporters dat je holebi bent? (eerst vrij vertellen) Heb jij ze dat verteld? of laten blijken? [ Hoe reageerden ze daar op?] of hebben ze het van anderen gehoord? of hebben ze er kijk op? c) Laten je collega s/medesporters weleens blijken dat ze weten dat je holebi bent? zo ja: Hoe? (vragen, opmerkingen, geintjes, toespelingen, plagerij, lichaamstaal) Hoe vaak doen ze dat? Doen ze dat (ook) waar anderen bij zijn? Wat vind je daarvan? d) Laat je zelf weleens blijken dat je holebi bent? zo ja: Hoe? (ringen, foto s, pinups, gadgets, geintjes, opmerkingen, gedrag, kleding) Hoe vaak doen je dat? Hoe reageren je collega s/medesporters daarop? laat je ook weleens bewust niet blijken dat je holebi bent? in wat voor situaties en is dat vaak? Neem je bijvoorbeeld je partner mee / zou je je partner meenemen naar (een feestje van) het bedrijf / de vereniging / sportschool? Laat je dan ook blijken dat jullie een stel zijn? (hand in hand, kussen, dansen, e.d.). e) Zijn sommige van je collega s / medesporters openlijk holebi? zo ja: Hoe wordt er op hen gereageerd? Hoe wordt er over hen gesproken? Hoe gaan ze met jou om? En jij met hen? f) Laten hetero s duidelijk weten dat ze hetero zijn? (ringen, pinups, screensavers, opmerkingen etc) Of neemt men als vanzelfsprekend aan dat iedereen hetero is? g) Mogen klanten van je bedrijf (waar dat relevant is) van jouw holebi zijn op de hoogte zijn? Geen kleur bekend op werk, wel daarbuiten b) Waarom weet men in deze omgeving niet dat je holebi bent? Houd je dat in deze omgeving bewust voor je? Waarom? * Bang voor vervelende reacties? Roddels? * Hebben collega s op één of andere manier al laten weten dat ze eventuele holebi collega s niet zouden zien zitten? * Privézaak / Irrelevant? Spreekt men in jouw bedrijf / sportclub niet over zulk soort dingen? 3

13 c) Vraagt (of vist ) men weleens naar een mogelijke vriend(in), je seksuele voorkeur of thuissituatie? zo ja: Hoe ga je daarmee om en hoe vaak gebeurt dat? zo nee: Heeft men niets in de gaten? Of is het not done om daarnaar te vragen? d) Wat doe je om het verborgen te houden (kleding, gedrag, conversatie)? e) Zijn sommige van je collega s / medesporters wél openlijk holebi? zo ja: Hoe wordt er op hen gereageerd? Hoe wordt er over hen gesproken? Hoe gaan ze met jou om? En jij met hen? (Ga je hen uit de weg?) f) Laten hetero s wel weten dat ze hetero zijn? (ringen, pinups, screensavers, opmerkingen etc) Of neemt men als vanzelfsprekend aan dat iedereen hetero is? g) Wat zou er volgens jou kunnen gebeuren als men het te weten kwam? Geen kleur bekennen b) Moet je in deze omgeving moeite doen om het geheim te houden? c) Vraagt (of vist ) men weleens naar je seksuele voorkeur of thuissituatie? Zo ja: hoe vaak? d) Wat doe je om het verborgen te houden (kleding, gedrag, conversatie)? e) Laten hetero s wel weten dat ze hetero zijn? (ringen, pinups, screensavers, opmerkingen etc) Of neemt men als vanzelfsprekend aan dat iedereen hetero is? f) Wat zou er volgens jou kunnen gebeuren als men het te weten kwam? g) Wat voor gevolgen zou het kunnen hebben hebben voor jouw positie / reputatie in deze omgeving of andere omgevingen? h) Stel dat je dat je in deze omgeving openlijk holebi zou kunnen zijn, zonder dat dat gevolgen zou hebben voor andere omgevingen (familie / vrienden, enz.). Hoe zou je het dan vinden als men het wist? RECAPITULEER en EVALUEER: hoe bevalt het je dat (sommige van je) collega s / medesporters (niet) weten dat je holebi bent? Werk/sport je in een omgeving die naar jouw gevoel homovriendelijk is? Idem voor vrouwen en allochtonen i) Voel je je als holebi geaccepteerd / gelijkwaardig / serieus genomen? ii) Geldt dat voor het hele bedrijf / de hele vereniging of gym? (1) Hebben partners van holebi s zelfde rechten als die van hetero s? (2) Poogt men het bedrijf/vereniging/gym aantrekkelijk te maken voor holebi s (werknemers en klanten)? (3) Bestaat er een gedragscode m.b.t. discriminatie (waaronder ongewenste omgangsvormen of pesten)? Algemeen of holebi s specifiek genoemd? (4) Is AIDS een thema van zorg en/of discussie? Hoe zijn de reacties als dit onderwerp aan de orde is? Wordt het als homoziekte gezien? (5) Doet men moeite om holebi klanten te trekken? (adverteren, aanbiedingen, service) (6) Is er beleid (officieel of officieus) hoe je je ten op zichte van eventuele klanten moet gedragen wat betreft je sexualiteit? (7) Hoe gaat men in het bedrijf/vereniging/gym om met andere groepen, i.h.b. vrouwen (of mannen wanneer de man als minderheid gezien kan worden) en allochtonen? i) Werken/sporten er in jouw bedrijf/vereniging/gym behalve jou nog meer holebi s? i) waar (in welke afdelingen/onderdelen/filialen/vestigingen/teams) zijn homomannen te vinden? en lesbo s? en waar níet? ii) hoe open zijn ze over hun seksuele voorkeur? iii) waarom zijn ze op bepaalde plaatsen wel/niet te vinden? 4

14 iv) ga je graag om met holebi collega s/medesporters? voel je je met hen verwant? heb je met hen iets extra s? ga je anders met hen om dan met heterocollega s / medesporters? v) schaam/geneer je je weleens voor holebi collega s/medesporters? Zo ja: in wat voor situaties geneer je je en komt dat vaak voor? j) Hoe kijken je collega s/medesporters (volgens jou) aan tegen homoseksualiteit / holebi s? i) Waar merk je dat aan? ii) Kennen ze behalve jou nog meer holebi s van nabij? iii) Welk beeld hebben ze van homosexualiateit? iv) Komt homoseksualiteit / holebi s weleens ter sprake op het werk / sportclub? (1) Zo nee: waarom niet? (2) Zo ja: hoe? (a) Op wiens initiatief? (b) Naar aanleiding waarvan? (i) van voorvallen / belevenissen in hun/jouw leven? (bijv. in het weekend) (ii) van nieuwsfeiten, schandalen e.d. (El Moumni, Anne Frank plantsoen), (iii) van optreden van BN ers (Paul de Leeuw, Gerard Joling & Gordon), spraakmakende TV-programma s (Herken de homo) (iv) van mooie mannen/vrouwen uit sport/film (c) Op wat voor toon? (d) Hoe vaak komt het voor? (e) Vragen je collega s / medesporters weleens naar jouw liefdes- of seksleven? Vertel je daar weleens uit jezelf over? En praten zij over hun seks- of liefdesavonturen? (f) Kun je met je collega s praten over het zoeken van partners (horeca, internet, ect)? Praten zij met jou over hun zoekgedrag? v) Zie je wat dit betreft (de houding t.a.v. HS / holebi s) verschillen tussen bepaalde groepen? [Eerst zelf laten noemen, dan zonodig peilen:] bepaalde afdelingen / teams; hoog- en laagopgeleiden; vrouwen en mannen; jongeren en ouderen; allochtonen en autochtonen? k) Heb je op je werk/hockeyvereniging/sportschool weleens iets vervelends meegemaakt dat (naar jouw gevoel) te maken had met homoseksualiteit? (eerst vrij laten spreken) i) Heb je weleens het gevoel gehad dat je werd buitengesloten of genegeerd? ii) Ben je weleens uitgelachen / belachelijk gemaakt omdat je holebi bent? Zo ja: waren daar omstanders bij en hoe reageerden die? iii) Heb je weleens het gevoel gehad dat er over je werd geroddeld? iv) Kun je je (als holebi) uiten en gedragen zoals je zou willen? (kleding, affectie tonen) Pas je je kleding en gedrag wel eens aan dat het minder homoseksueel is? v) Heb je weleens het gevoel (gehad) dat collega s/medesporters zich niet helemaal op hun gemak voelen in jouw nabijheid? (bijvoorbeeld bij het koffie- of kopieerapparaat / WC s / kleedkamers / douches / sauna) vi) Heb je weleens de indruk dat je heteroseksuele collega s/medesporters anders omgaan met jou (of andere holebi collega s/medesporters) dan met elkaar? (bijvoorbeeld: minder lichamelijk contact) vii) Heb je weleens meegemaakt dat collega s/klanten/medesporters (die je niet zo goed kennen) ervan uitgaan dat je hetero bent? zo ja: Hoe reageerde je daarop? Wat vind je ervan dat men aanneemt dat je hetero bent? (compliment? belediging? komisch?) viii) Ben je weleens op je werk / in je sportclub geconfronteerd (of bedreigd) met geweld? zo ja: Heb je daar werk van gemaakt? Is dat vaker voorgekomen? Waren daar omstanders bij en hoe reageerde die? zo nee: Waarom niet? 5

15 ix) Is een holebi collega van je wel eens geconfronteerd met bedreiging of geweld? zo ja: werk van gemaakt zo nee: waarom niet? x) Ben je wel eens uitgescholden of beledigd? zo ja: Heb je daar werk van gemaakt? Waren daar omstanders bij en hoe reageerden die? zo nee: Waarom niet? zo nee: Roept men weleens mietje!, homo s!, pot, o.i.d.? Wat vind je daarvan? (allleen voor lesbo s) Hebben je mannelijke collega s wel eens gesuggereerd dat ze je een goeie beurt kunnen geven (om je van je lesbische voorkeur te genezen)? xi) Heb je weleens het gevoel gehad dat je werd gediscrimineerd of achtergesteld? (bijvoorbeeld bij sollicitatie of promotie) zo ja: toelichting zo ja: Heb je daar werk van gemaakt? zo nee: Waarom niet? zo nee: Worden holebi s en hetero s altijd gelijk behandeld? xii) Heb je het idee dat er verschil bestaat in de behandeling van holebi s en vrouwen of holebi s en allochtonen of homo s en lesbo s. xiii) [als je uit de kast bent] Heb je weleens voordeel gehad van het feit dat je holebi bent? Specifiek en apart vragen naar ervaringen in een eerdere arbeidssituatie Heb je bepaalde ideeen voor oplossingen van problemen/discriminatie van holebi s? Recapituleer: vertrouwelijkheid en resultaten van het onderzoek 6

16 B5.2 Inhoud webpagina met antwoorden op frequently asked questions, over de aanleiding, de opzet en het vertrouwelijke karakter van het onderzoek Onderstaande tekst was op internet beschikbaar voor homoseksuele mannen en vrouwen die bereid waren tot deelname aan het onderzoek over attitudes ten aanzien van homoseksualiteit. Onderzoek naar homoseksualiteit op het werk en in de sport Hockey je? Doe je aan fitness of aerobics? Werk je voor de krijgsmacht, een bank of verzekeringsmaatschappij, een hotel, (fastfood) restaurant of café? Én ben je lesbisch, homo- of biseksueel? Dan willen wij je graag interviewen. We zijn op zoek naar autochtone en allochtone mannen en vrouwen van alle leeftijden, overal in Nederland. Waarom dit onderzoek? Homo s en hetero s zijn sinds een paar jaar gelijk voor de wet. Discriminatie is strafbaar en ook twee mannen of twee vrouwen kunnen trouwen. De laatste tijd zijn er echter ook signalen dat het juist minder goed gaat met de acceptatie van homoseksualiteit in Nederland. De Tweede Kamer en de regering willen weten hoe dat zit en wat er misschien beter kan. Daarom laten ze onderzoek doen door het Sociaal en Cultureel Planbureau ( de Rutgers Nisso Groep ( en de Universiteit van Amsterdam. Waarover gaat het? Het totale onderzoek bestaat uit verschillende onderdelen: enquêtes over de manier waarop Nederlanders aankijken tegen homoseksualiteit; onderzoek naar de manier waarop er op het internet wordt gediscussieerd over homoseksualiteit; onderzoek naar homoseksualiteit in het onderwijs en bij de politie; interviews met homo- of biseksuele mannen en vrouwen over hun ervaringen in hun werk of vrije tijd. In ons deelonderzoek gaat het alleen over dat laatste: jouw ervaringen in de krijgsmacht (landmacht, luchtmacht, marine of marechaussee) of het bank- en verzekeringswezen of de horeca of de sportschool (aerobics of fitness) of hockey Waarom militairen? Omdat we uit eerder onderzoek weten dat homoseksualiteit in de krijgsmacht vaak moeilijk ligt. We willen erachter komen wat voor moeilijkheden dat zijn, of er de laatste jaren er iets is veranderd en (zo ja) waardoor dat komt. Waarom aerobics, fitness en hockey? Uit eerder onderzoek blijkt dat homo s en lesbo s net zoveel sporten als hetero s, maar dat ze in die omgeving vaak niet uitkomen voor hun seksuele voorkeur. We willen uitzoeken waarom dat zo is: omdat het er niet toe doet? of (ook) omdat het kan leiden tot vervelende reacties? Uit onderzoek weten we bovendien dat homomannen veel vaker dan heteromannen aan fitness of aerobics doen en veel minder vaak aan teamsport. Is dat omdat ze een mooi lijf willen? Of (ook) omdat ze zich niet zo thuis voelen in een sportvereniging? Om daar achter te komen, willen we ook homo s en lesbo s interviewen die een teamsport beoefenen. Van voetbal weten we al dat homoseksualiteit er vaak moeilijk ligt misschien omdat het zo n uitgesproken mannensport is. Is hockey een ander verhaal? Waarom de horeca en het bank- en verzekeringswezen? Steeds meer Nederlandse mannen en vrouwen verdienen hun brood in de dienstensector. Maar onderzoek naar homoseksualiteit is daar nog niet gedaan. In de horeca schijnen vrij veel homo s en lesbo s werkzaam te zijn maar dat wil natuurlijk niet zeggen dat ieder hotel, café, bar, cafetaria of

17 (fastfood)restaurant een homovriendelijke werkplek is. Hetzelfde geldt voor bank- en verzekeringswezen. We vinden deze werkplekken interessant omdat je er vaak niet alleen te maken hebt met collega s maar ook met klanten. In hoeverre kun je dan jezelf zijn? Wie zijn de onderzoekers? Eén vrouw en drie mannen, alle vier met een opleiding in de sociale wetenschappen en (tijdelijk) in dienst van de Universiteit van Amsterdam. Drs. Linda Mans zal vooral militairen interviewen maar ook hen die liever met een vrouw praten. Dr. Gert Hekma zal vooral onderzoek doen in de horeca, Farid Tabarki vooral in het bank- en verzekeringswezen, en dr. David Bos vooral in de sport. Ook voor hen geldt: als je (of u) om een of andere reden liever met de één dan met de ander praat, dan kan dat. Het onderzoek wordt geleid door prof. dr. J.W. Duyvendak (hoogleraar sociologie aan de Universiteit van Amsterdam) en begeleid door een commissie van externe deskundigen (uit het ministerie van Volksgezondheid, Welzijn en Sport, het ministerie van Sociale Zaken en Werkgelegenheid, het ministerie van Defensie, en verschillende maatschappelijke organisaties). Wie willen jullie interviewen? We willen zo veel mogelijk verschillende mensen aan het woord laten: mannen én vrouwen (en transseksuelen); jongeren (vanaf achttien jaar) én ouderen; met veel of juist weinig opleiding; autochtone én allochtone Nederlanders; binnen én buiten de Randstad. In totaal kunnen we echter maar tachtig mensen interviewen (twintig in elk van de vier sectoren ). Daarom kunnen we niet beloven dat we iedereen die zich aanmeldt (zie onderaan deze pagina) daadwerkelijk zullen interviewen. Moet ik openlijk lesbisch, homo- of biseksueel zijn? Nee, want misschien kom je daar niet voor uit vanwege de manier waarop mensen in je omgeving aankijken tegen homoseksualiteit. Wij respecteren dat, en zullen er alles aan doen om je privacy te beschermen. We zullen je daarom ook niet zomaar post sturen of bellen. Wat willen jullie weten? We willen natuurlijk graag van je weten of je ooit te maken hebt gehad met discriminatie. Maar we zijn net zo benieuwd naar allerlei andere, negatieve én positieve ervaringen ook onbeduidende belevenissen en vage indrukken. Bijvoorbeeld: Wat voor beeld hebben je collega s/clubgenoten van homoseksualiteit? Waar merk je dat aan? Wat willen jullie bewijzen? Niets. We willen niet bewijzen dat de acceptatie toeneemt of afneemt of waar dat door komt. We willen alleen een overzicht geven van verschillende ervaringen van verschillende mensen in verschillende omgevingen. Zulke ervaringen kun je niet zomaar bij elkaar optellen, maar ze geven al met al wel een goed beeld. Hoe gaat zo n interview? Het gesprek zal één à twee uur duren, en plaatsvinden waar jij wilt: bij jou thuis, of juist bij ons in Amsterdam (in dat geval vergoeden we je reiskosten) of ergens anders. Het gaat erom dat we ongestoord, onder vier ogen kunnen praten. Waarom niet een schriftelijk onderzoek? Omdat veel van onze vragen niet te beantwoorden zijn met enkel ja of nee. We zijn ook benieuwd naar het hoe en waarom, en willen je graag de gelegenheid geven om rustig te vertellen. Hoe zit het met m n privacy? Het gesprek is vertrouwelijk. We nemen het op (tenzij jij dat niet wilt), maar laten het niet aan anderen horen. In ons rapport zullen we delen van het gesprek letterlijk citeren, maar we zullen er dan voor

18 zorgen dat je niet herkenbaar bent. Dat doen we bijvoorbeeld door je een andere naam, woonplaats, leeftijd en beroep te geven. Wat als ik me bedenk? Als je na het interview spijt hebt van wat je hebt verteld, kun je ons verbieden om het gesprek (of een bepaald deel daarvan) te gebruiken. Daar houden we ons dan aan. Wat krijg ik voor m n medewerking? Een beloning kunnen we je helaas niet bieden. Wel een vergoeding voor je eventuele reiskosten. En als je wilt, geven we je later het boek over dit onderzoek. Waarom zou ik meewerken? Omdat jouw ervaring ertoe doet. Ik wil misschien wel Stuur dan een mailtje aan mmvv@uva.nl of aan een van de onderzoekers: lmans@fmg.uva.nl (krijgsmacht) g.hekma@uva.nl (horeca) ftabarki@fmg.uva.nl (bank- en verzekeringswezen) dbos@fmgv.uva.nl (sport) Of schrijf naar Gert Hekma, Spinhuis, Oudezijds Achterburgwal 185, 1012 DK Amsterdam, of bel hem op Vermeld daarin: hoe oud je bent; in welke plaats je woont; wat voor opleiding je hebt; wat voor werk of sport je doet; of een van je ouders buiten Nederland geboren is; hoe we contact met je kunnen opnemen. Ik ken iemand anders die misschien wel wil Vertel hem of haar van ons onderzoek en vraag hem of haar om contact met ons op te nemen. Met het oog op de privacy doen we dat liever niet zelf. Ik heb geen zin in een interview, maar ik wil hier wel iets over kwijt Stuur ons dan een briefje of mailtje (zie de adressen hierboven). Misschien kunnen we er iets mee voor ons onderzoek.