RESULTATEN VAN DE 6e NATIONALE CAMPAGNE TER BEVORDERING VAN DE HANDHYGIËNE IN ZIEKENHUIZEN

Transcriptie

1 RESULTATEN VAN DE 6e NATIONALE CAMPAGNE TER BEVORDERING VAN DE HANDHYGIËNE IN ZIEKENHUIZEN AUTEURS Sylvanus FONGUH Dr. Boudewijn CATRY

2

3 RESULTATEN VAN DE 6e NATIONALE CAMPAGNE TER BEVORDERING VAN DE HANDHYGIËNE IN ZIEKENHUIZEN AUTEURS Sylvanus FONGUH Dr. Boudewijn CATRY

4 Voor meer informatie: Sylvanus FONGUH Tel: 02/ Fax: 02/ Dit rapport is opgesteld namens de werkgroep van de campagne voor handhygiëne van het Federaal platform voor Ziekenhuishygiëne: Anne Simon (Cliniques universitaires St-Luc, UCL), Michiel Costers, Francine De Meerleer, An Willemse, Tina De Beer (OLV Ziekenhuis, Aalst), Aldo Spettante, Patricia Taminiau, Christophe Barbier (CHU Luik), Roger Haenen (IDEWE), David De Wandel (Hogeschool Gent), Boudewijn Catry, Sylvanus Fonguh (Wetenschappelijk Instituut Volksgezondheid, WIV-ISP). De nationale campagne U bent in goede handen is een initiatief van de Federale Overheidsdienst Volksgezondheid, Veiligheid van de Voedselketen en Leefmilieu en werd met de steun van BAPCOC (Belgian Antibiotic Policy Coordination Committee, FOD Volksgezondheid) uitgevoerd door het Federaal platform voor Ziekenhuishygiëne in samenwerking met het WIV-ISP (Wetenschappelijk Instituut Volksgezondheid), de ABIHH (Association Belge des Infirmiers en Hygiène Hospitalière), de BICS (Belgian Infection Control Society) en het NVKVV (Nationaal Verbond van Katholieke Vlaamse Verpleegkundigen en Vroedvrouwen). Het project wordt financieel gesteund door de Federale Overheidsdienst Volksgezondheid, Veiligheid van de Voedselketen en Leefmilieu. 4 OD Volksgezondheid en Surveillance Zorginfecties & Antibioticumresistentie (NSIH) December 2015 Brussel, België Eindredactie: Boudewijn Catry Interne referentie: PHS Report Depotnummer: D/2015/2505/81

5 INHOUDSTAFEL Executive summary...7 Tabellen en figuren Inleiding Materiaal en methode Resultaten Deelname aan de campagne Naleven van handhygiëne In het hele ziekenhuis Per regio Volgens het type dienst Volgens het type ziekenhuis Volgens de indicatie Volgens de beroepsgroep Het gebruik van handalcohol Het percentage gebruik van handalcohol Het maandelijkse verbruik van handalcohol Basisvereisten (optionele module) Deelname Het dragen van juwelen Het dragen van juwelen volgens het beroep Nagelhygiëne Alle basisvereisten in orde volgens het beroep Quiz Doelstellingen Methode Resultaten van de quiz Conclusies Bijlagen Referenties

6 Dankwoord Graag bedanken de auteurs alle deelnemende ziekenhuizen, regionale platformen voor ziekenhuishygiëne en de vele mensen van het WIV-ISP, de BAPCOC, het VIP2 (Vlaamse Indicatoren Project) en de UCL die hebben bijgedragen tot het succes van de campagne en Ledia Jani voor de lay-out van dit rapport.

7 EXECUTIVE SUMMARY Healthcare-associated infections are among the top 10 causes of hospital deaths worldwide [1]. According to the last point prevalence survey in Belgium executed in 2011, the prevalence rate of infected patients in Belgian acute care hospitals was 7.1% (95% confidence interval ), resulting in an annual estimate of over 111,000 (95% confidence interval 73, ,292) infected patients in this setting [2]. Hand hygiene (HH) compliance has been recognised as the most important factor in preventing transmission of infection to patients in healthcare settings [3-6]. Unfortunately HH compliance of healthcare workers, especially physicians, still remains suboptimal [7, 8]. Countrywide hand hygiene campaigns have been organised since 2005 in Belgium, with multiple target groups and different focus depending on the outcome of the previous campaign [7]. These campaigns aimed at raising awareness on good HH practices and promoting the use of alcohol based hand rubs. The 6th campaign focused on the active participation of the patient and their families, with campaign message being Hand Hygiene, Together with the Patient. The methodology of the campaign was the same as for the previous campaigns, with direct observation using a standardized roster with the help since the 5th campaign of an online data collection tool that is compatible with wireless tablets and provides real-time performance feedback to the hospitals [9]. A total of 152/193 (78.7%) hospitals delivered before (pre) campaign compliance observations (123 acute care hospitals, 11 chronic care hospitals and 18 psychiatric hospitals) and 141 hospitals introduced after (post) campaign observations (115 acute care hospitals, 9 chronic care hospitals and 17 psychiatric hospitals; Table 1). A total of 136 hospitals provided data both before and after campaign, thus for comparison between before and after only data from 136 hospitals were used. A summary of the results from both pre and post campaign can be found in annex 1. HH compliance (national weighted mean) increased significantly from 69.1% before to 77.7% post campaign (P <0.0001). Compliance rate increased for all types of healthcare workers (around 6% to 12%), with nurses performing best and physicians still low (Figure 9). As concerns the different types of services, there was a general increase in compliance rates with the highest rates recorded in pediatric/neonatal and intensive care units (Figure 4). Compared to the previous campaign, compliance rate was still substantially higher for after patient contact and exposure to body fluids, compared to before patient contact, implying that healthcare workers consistently tend to protect themselves more or less than to protect the patient, as earlier explained [7]. In conclusion, the sixth national campaign was another success in terms of very high participation rates, and a marked increase in compliance rate bypassing the historical 70% margin by 7.7%. The main factors for this success could be explained by the multimodal methodology of the awareness campaign, the repetition of the campaign, the nation-wide scale of the campaign and the political and financial support of the federal government. In addition a user friendly online tool for data entry and real-time local feedbacks to the hospitals may have contributed to its success. Lower compliance rates among physicians compared to nurses, before patient contact and before performing aseptic procedures still remain challenges for future campaigns. 7

8 TABELLEN EN FIGUREN Tabel 1 Aantal deelnemende ziekenhuissites/fusies volgens type instelling voor en na campagne handhygiëne, Tabel 2 Handhygiënecompliantie (Gemiddeld) voor en na campagne, Tabel 3 Handhygiënecompliantie in Intensieve zorgen (IZ) Tabel 4 Handhygiënecompliantie volgens het type ziekenhuis Tabel 5 Tabel 6 Percentage van handhygiënecompliantie volgens de 5 indicaties voor en na campagne op alle betrokken afdelingen (n=136), Percentage van handhygiënecompliantie per beroepsgroep voor en na campagne (n=136), Tabel 7 Aantal deelnemende sites/fusies aan de module basisvereisten Tabel 8 Resultaten van de quiz tussen 10/11/2014 en 30/06/ Tabel 9 Nationale resultaten van de handhygiënecompliantiemetingen, voor campagne, 10 november januari Tabel 10 Resultaten per dienst...33 Tabel 11 Resultaten per beroepsgroep en per type contact...34 Tabel 12 Nationale resultaten van de handhygiënecompliantiemetingen na campagne, 27 april 30 juni Tabel 13 Resultaten per dienst...35 Tabel 14 Resultaten per beroepsgroep en per type contact...36 Figuur 1 Evolutie van de handhygiënecompliantie over de zes opeenvolgende campagnes...13 Figuur 2 Evolutie van de handhygiënecompliantie over de zes opeenvolgende campagnes...14 Figuur 3 Handhygiënecompliantie, voor en na campagne (N=136) Figuur 4 Handhygiënecompliantie, voor en na campagne per regio, Figuur 5 Handhygiënecompliantie per type dienst voor en na campagne (n=136), Figuur 6 Handhygiënecompliantie volgens het type ziekenhuis voor en na campagne n=136, Figuur 7 Figuur 8 Figuur 9 Handhygiënecompliantie volgens het type ziekenhuis voor en na campagne (6 campagnes, )...19 Percentage van handhygiënecompliantie volgens de 5 indicaties voor en na campagne op intensieve zorgen-afdelingen (n=136 ), Percentage van handhygiënecompliantie voor de indicaties voor een zuivere/invasieve handeling (n=136),

9 Figuur 10 Percentage van handhygiënecompliantie per beroepsgroep voor en na campagne (n=136), Figuur 11 Percentage van handhygiënecompliantie per beroepsgroep voor en na campagne (6 campagnes, )...22 Figuur 12 Percentage van handhygiënecompliantie bij artsen en verpleegkundigen voor en na campagnes (6 campagnes, )...23 Figuur 13 Percentage van handhygiënecompliantie volgens beroepsgroep en indicatie voor en na campagne (n=136)...24 Figuur 14 Gebruik van handalcohol voor en na handhygiënecampagnes in Belgische ziekenhuizen (6 campagnes, )...25 Figuur 15 Aantal geobserveerde personen voor basisvereisten handhygiëne per beroepsgroep voor en na campagne, Figuur 16 Percentage personen dat een ring, polshorloge of armband droeg voor en na campagne, Figuur 17 Percentage personen dat een ring droeg volgens beroepsgroep, voor en na campagne, Figuur 18 Percentage personen dat een polshorloge droeg volgens beroepsgroep. Voor en na campagne, Figuur 19 Percentage personen dat een armband droeg volgens beroepsgroep. Voor en na campagne, Figuur 20 Percentage personen met non-conformiteiten voor en na campagne, Figuur 21 Percentage personen met alle basisvereisten in orde volgens beroepsgroep voor en na campagne, Figuur 22 Aantal volledige sessies per kwartaal

10 1. INLEIDING Waarom een zesde campagne? Zorginfecties hebben een enorme impact op de volksgezondheid. Volgens de laatste prevalentiestudie (2011) van het Europese centrum voor ziektepreventie en -controle (ECDC) heeft 7,2% van de patiënten die waren opgenomen in een acuut ziekenhuis in België, een zorginfectie opgelopen. Als je dat extrapoleert lopen naar schatting jaarlijks ongeveer patiënten een dergelijke ziekenhuisinfectie op [2]. Zorginfecties verhogen de morbiditeit, de sterfte, de duur van het ziekenhuisverblijf en dus ook de kosten voor de gezondheidszorg [10]. Preventie van die nosocomiale infecties is een prioriteit voor de federale overheden, ook al omdat controle en preventie van infecties een belangrijk element is voor de patiëntveiligheid en derhalve de zorgkwaliteit. Handhygiëne is de belangrijkste maatregel om de overdracht van micro-organismen tussen patiënten, zorgverstrekkers en de ziekenhuisomgeving te voorkomen [4]. Het naleven van de regels voor handhygiëne laat echter nog te wensen over bij gezondheidswerkers zowel in België als elders. In de wetenschappelijke literatuur vind je interventies die tot doel hebben handhygiëne te promoten [4 8, 11]. Naikoba en Hayward [4] concluderen dat zowel eenmalige als gecombineerde acties (opleiding, bijscholing, herinneringen op de werkplaats, promotie van de handalcohol en audit met feedback) het naleven van handhygiëne kunnen stimuleren, maar dat effect is maar tijdelijk als er geen constante inspanningen wordt geleverd. De resultaten van de eerste vijf Belgische campagnes ter promotie van handhygiëne (zie tabel) illustreren hoe belangrijk het is om dergelijke campagnes regelmatig te herhalen. Na elke campagne was de compliantie (nationaal gemiddelde) met 11 tot 19% gestegen in vergelijking met de periode ervoor. Dat gunstig effect verminderde daarna wel, maar de compliantie bleef meetbaar hoger tot de volgende campagne. Compliantie voor de campagne Compliantie na de campagne 1e campagne (2005) 49,6% 68,6% 2e campagne ( ) 53,2% 69,5% 3e campagne ( ) 58,0% 69,1% 4e campagne ( ) 62,3% 72,9% 5e campagne (2013) 64,1% 75,8% We bespreken hier de resultaten van de 6e campagne. 10

11 2. MATERIAAL EN METHODE De 6e nationale campagne voor handhygiëne had tot doel de naleving (compliantie) van aanbevelingen voor handhygiëne te verbeteren op korte en lange termijn. De 6e nationale campagne heeft zich gericht tot alle zorgverleners die in direct contact komen met patiënten in (acute, chronische en psychiatrische) ziekenhuizen. De campagne werd ook gevoerd bij de ziekenhuispatiënten zelf (om de patiënt erbij te betrekken, patient empowerment ) en hun families. De campagneperiode betrof 10 november 2014 tot 30 juni 2015 en werd als volgt opgesplitst: Meting van de compliantie (pre campagne): van 10 november 2014 tot 30 januari Sensibilisatiecampagne: van 2 maart 2015 tot 29 maart Meting van de compliantie (post campagne): van 27 april 2015 tot 30 juni De methode van de zesde campagne is via deze link te consulteren: Informatie over de implicatie van de patiënt is ook online te vinden: Alle gegevens werden geanalyseerd met SAS 9.3 software. We hebben de nationale resultaten berekend en we geven daarbij het gemiddelde van de ziekenhuisgemiddelden, en het gewogen gemiddelde. We hebben een univariate analyse van de variatie van de gemiddelden en Kruskall-Wallis-tests uitgevoerd. De grens van statistische significantie werd vastgelegd op p < 0,05. 11

12 3. RESULTATEN 3.1. DEELNAME AAN DE CAMPAGNE Een totaal van 152 van de 192 (79%) Belgische ziekenhuizen hebben aan de zesde campagne deelgenomen (d.w.z. hebben gegevens ingevoerd over de compliantie, of observaties over de basisvereisten (optionele module), voor en na de campagne). Tabel 1 Aantal deelnemende ziekenhuissites/fusies volgens type instelling voor en na campagne handhygiëne, Type instelling Aantal deelnemende sites/fusies Voor campagne Na campagne Acute ziekenhuizen Chronische ziekenhuizen 11 9 Psychiatrische ziekenhuizen TOTAAL Sommige ziekenhuizen met meerdere campussen hebben hun gegevens per campus ingediend, andere hebben dat voor alle campussen samen gedaan. De gegevens van de ziekenhuizen die informatie voor en na de campagne hebben ingestuurd (n = 136), werden gebruikt voor vergelijking voor en na de campagne NALEVEN VAN HANDHYGIËNE In het hele ziekenhuis Tijdens de uren observatie in alle deelnemende ziekenhuizen werden opportuniteiten voor handhygiëne geregistreerd (respectievelijk voor en na de campagne) afkomstig van 822 eenheden voor en 729 eenheden na de campagne. Gemiddeld waren 24 minuten nodig om 10 opportuniteiten te observeren. Op nationaal niveau, alle diensten samengeteld, was het totale percentage (= aantal opportuniteiten voor handhygiëne met zeep en/of alcohol gedeeld door het totale aantal waargenomen opportuniteiten voor handhygiëne) 69,1% (P10: 52,4; P50: 69,7; P90: 87,5) voor de campagne en 77,7% (P10: 64,5; P50: 79,0; P90: 91,4) na de campagne, dus een verschil van 8,6%, p < 0,001 (Tabel 2). Tabel 2 Handhygiënecompliantie (Gemiddeld) voor en na campagne, Periode Aantal geobserveerde opportuniteiten (n) Compliantie (%) Proportie alcohol/(alcohol+zeep) (%) 12 Voor campagne ,1 83,9 Na campagne ,7 86,9 %=Gemiddeld percentage (hoger gewicht voor instellingen met een hoger aantal observaties).

13 Figuur 1 & 2 tonen het verloop van het naleven van handhygiëne doorheen de tijd. We stellen vast dat de compliantie tijdens een gegeven periode altijd beter wordt ten opzichte van een vorige campagne. De compliantie voor de campagne steeg tussen 2005 en de recentste campagne duidelijk van 49,6% naar 69,1% (stijging met ± 5% tussen 2 campagnes), maar de compliantie na de campagne bleef bij de eerste drie campagnes onder de 70%. Bij de laatste drie campagnes werd het virtuele plafond van 70% evenwel doorbroken (figuur 1 en 3). Figuur 1 Evolutie van de handhygiënecompliantie over de zes opeenvolgende campagnes 13

14 De gegevenspunten in de grafiek zijn niet de exacte waarnemingen, maar zijn ontheemde cijfers voor een duidelijker beeld van de spreiding van de resultaten per ziekenhuis. Dit wil zeggen dat de waarnemingen grafisch werden gespreid om superposities van punten te vermijden. Figuur 2 Evolutie van de handhygiënecompliantie over de zes opeenvolgende campagnes 14

15 De mediaan (voorgesteld door een horizontale lijn in elke box ), het gemiddelde ( exacte cijfer ernaast), de interkwartielen (hoogte van de box), de maximale en minimale grenswaarden (verticale lijnen), alsook de resultaten die buiten de grenswaarden vallen (uitschieters; afzonderlijke punten). Figuur 3 Handhygiënecompliantie, voor en na campagne (N=136) 15

16 Per regio Figuur 4 toont het naleven van handhygiëne per regio. Het verschil voor en na de campagne was kleiner in Brussel. Figuur 4 Handhygiënecompliantie, voor en na campagne per regio, Volgens het type dienst De compliantie op intensieve zorgen-eenheden (IZ; ICU intensive care units) bedroeg 73,1% (P10: 56,0%, P50: 72,0%, P90: 89,0%, n = 93 ziekenhuizen) voor de campagne en 80,6% (P10: 65,0%, P50: 72,0%, P90: 89,0%, n = 85 ziekenhuizen) na de campagne, dus een stijging met 7,5%. De gemiddelde score was hoger op IZ dan in het hele ziekenhuis (ziekenhuisbreed). Tabel 3 Handhygiënecompliantie in Intensieve zorgen (IZ) Intensieve Zorgen (IZ) Aantal geobserveerde afdelingen (n) Aantal geobserveerde opportuniteiten (n) Compliantie IZ (%) Voor campagne ,1 16 Na campagne ,6 %=Gemiddeld percentage (hoger gewicht voor instellingen met hoger aantal observaties). Figuur 5 toont de evolutie op de andere diensten. Niet alle ziekenhuizen hebben alle types van diensten geobserveerd. De diensten kindergeneeskunde/neonatologie en intensieve zorgen behaalden de beste resultaten voor de campagne (respectievelijk 79,5% en 73,1%, figuur 5). Alle diensten verbeterden na de campagne, behalve de diensten kindergeneeskunde/neonatologie. De compliantie steeg het meest op revalidatieafdelingen (+ 12%) en op eenheden psychiatrie (+ 10,5%).

17 De mediaan (voorgesteld door een horizontale lijn in elke box ), het gemiddelde ( exacte cijfer ernaast), de interkwartielen (hoogte van de box), de maximale en minimale grenswaarden (verticale lijnen), alsook de resultaten die buiten de grenswaarden vallen (uitschieters;afzonderlijke punten). Figuur 5 Handhygiënecompliantie per type dienst voor en na campagne (n=136), Volgens het type ziekenhuis Voor de campagne was de gemiddelde compliantie ten aanzien van handhygiëne iets lager in psychiatrische ziekenhuizen (61,8%) en de variantie van de compliantie bleek zeer hoog te zijn. Maar in die ziekenhuizen steeg de compliantie ook het meest (+ 16,8%) (Tabel 4 en figuur 6). Tabel 4 Handhygiënecompliantie volgens het type ziekenhuis Type instelling Voor campagne (%) Na campagne (%) Verschil Acute ziekenhuizen 69,9 77,9 +8,0 Chronische ziekenhuizen 63,8 79,0 +15,2 Psychiatrische ziekenhuizen 61,8 78,6 +16,8 17 %=Gemiddeld percentage (hoger gewicht voor instellingen met hoger aantal observaties).

18 De mediaan (voorgesteld door een horizontale lijn in elke box ), het gemiddelde ( exacte cijfer ernaast), de interkwartielen (hoogte van de box), de maximale en minimale grenswaarden (verticale lijnen), alsook de resultaten die buiten de grenswaarden vallen (uitschieters;afzonderlijke punten). Figuur 6 Handhygiënecompliantie volgens het type ziekenhuis voor en na campagne n=136, Figuur 7 toont de evolutie van de gemiddelde compliantie ten aanzien van handhygiëne doorheen de tijd per type ziekenhuis. De compliantie verbeterde in alle types ziekenhuizen. In de psychiatrische ziekenhuizen, die vanaf de tweede campagne hebben deelgenomen, is de compliantie sterk verbeterd (van 43% voor de 2e campagne tot 63% voor de 6e campagne). Na de sensibilisatieperiode van de 6e campagne was de compliantie even hoog in psychiatrische als in acute ziekenhuizen (78% in psychiatrische ziekenhuizen en 79% in chronische ziekenhuizen na de campagne). 18

19 De mediaan (voorgesteld door een horizontale lijn in elke box), de interkwartielen (hoogte van de box), de maximale en minimale grenswaarden (verticale lijnen), alsook de resultaten die buiten de grenswaarden vallen (uitschieters; afzonderlijke punten). Figuur 7 Handhygiënecompliantie volgens het type ziekenhuis voor en na campagne (6 campagnes, ) Volgens de indicatie Bij analyse volgens de indicatie die een strikte handhygiëne vergen was de compliantie stelselmatig lager bij opportuniteiten voor contact met de patiënt dan bij opportuniteiten na contact met de patiënt (Tabel 5). Na de campagne bleef het verschil overeind, maar de compliantie bij elk type contact was verbeterd met 7,8% tot 12,1%. 19

20 Tabel 5 Percentage van handhygiënecompliantie volgens de 5 indicaties voor en na campagne op alle betrokken afdelingen (n=136), De 5 indicaties Voor campagne (%) Na campagne (%) Verschil (%) Voor patiëntencontact 58,9 70,6 +11,7 Na patiëntencontact 76,7 84,4 + 7,7 Voor een zuivere of invasieve handeling 61,6 73,7 +12,1 Na blootstelling aan lichaamsvochten of slijmvliezen 79,1 86,9 +7,8 Na contact met de directe patiëntenomgeving 67,6 77,3 +9,7 %=Gemiddeld percentage (hoger gewicht voor instellingen met hoger aantal observaties). Op de intensieve zorgen-eenheden (Figuur 8) stellen we eenzelfde tendens vast: een lagere compliantie voor contact dan na contact met de patiënt. Voor de indicatie voor een zuiver of invasieve handeling steeg de compliantie van 62,3% voor de campagne tot 72,6% erna, dus vergelijkbaar met de compliantie voor die indicatie in alle eenheden samen (73,7%). Figuur 8 Percentage van handhygiënecompliantie volgens de 5 indicaties voor en na campagne op intensieve zorgen-afdelingen (n=136 ), In het observatierooster wordt de indicatie voor een zuivere of invasieve handeling opgesplitst in verschillende categorieën: voor contact met het intravasculair stelsel, voor contact met het urinair stelsel, voor contact met de respiratoir stelsel (luchtwegen), voor contact met een beschadigde huid (huidlaesies) of slijmvlieven. We hebben vastgesteld dat de gemiddelde compliantie ten aanzien van handhygiëne het laagst was voor contact met de luchtwegen, zowel voor (58,6%) als na de campagne (68,5%) (Figuur 9). Dat was ook zo op de intensieve zorgen afdelingen, maar lichtjes beter: voor de campagne (60,5%) in vergelijking met na de campagne (71,6%).

21 Figuur 9 Percentage van handhygiënecompliantie voor de indicaties voor een zuivere/invasieve handeling (n=136), Volgens de beroepsgroep De verpleegkundigen behaalden de beste resultaten, zowel voor als na de campagne (van 71,9% tot 80,9%). De artsen behaalden de minst goede resultaten (van 58,3% naar 65,8%) (Figuur 10). In alle beroepsgroepen werd een stijging van de compliantie met gemiddeld minstens 9% vastgesteld, behalve bij de artsen (+ 7,5%) (zie Tabel 6). Tabel 6 Percentage van handhygiënecompliantie per beroepsgroep voor en na campagne (n=136), Beroepsgroep Voor campagne % Na campagne % Verschil % Verpleegkundigen 71,9 80,9 +9,0 Verzorgenden 68,5 80,0 +11,5 Artsen 58,3 65,8 +7,5 Kinesistherapeuten 66,7 77,6 +10,9 Andere 62,4 71,9 +9,5 %=Gemiddeld percentage (hoger gewicht voor instellingen met hoger aantal observaties) 21

22 Figuur 10 Percentage van handhygiënecompliantie per beroepsgroep voor en na campagne (n=136), Figuur 11 toont de evolutie van het naleven van handhygiëne over verloop van tijd per beroepscategorie. De resultaten zijn vergelijkbaar voor alle campagnes. De verpleegkundigen behaalden de beste resultaten zowel voor als na de campagne; de artsen de minst goede. 22 De mediaan (voorgesteld door een horizontale lijn in elke box), de interkwartielen (hoogte van de box), de maximale en minimale grenswaarden (verticale lijnen), alsook de resultaten die buiten de grenswaarden vallen (uitschieters; afzonderlijke punten) Figuur 11 Percentage van handhygiënecompliantie per beroepsgroep voor en na campagne (6 campagnes, )

23 De compliantie steeg in alle categorieën van zorgverstrekkers, maar artsen blijven een in te halen achterstand kennen ten opzichte van verpleegkundigen (- ~20%). (Figuur 12). De mediaan (voorgesteld door een horizontale lijn in elke box), de interkwartielen (hoogte van de box), de maximale en minimale grenswaarden (verticale lijnen), alsook de resultaten die buiten de grenswaarden vallen (uitschieters; afzonderlijke punten) Figuur 12 Percentage van handhygiënecompliantie bij artsen en verpleegkundigen voor en na campagnes (6 campagnes, ) De compliantie voor indicaties voor contact was duidelijk lager bij de artsen (51,9% voor en 59,9% na de campagne) dan bij de verpleegkundigen (respectievelijk 63,5% en 74,8%) (Figuur 13). 23

24 24 De mediaan (voorgesteld door een horizontale lijn in elke box), de interkwartielen (hoogte van de box), de maximale en minimale grenswaarden (verticale lijnen), alsook de resultaten die buiten de grenswaarden vallen (uitschieters;afzonderlijke punten). Indicaties voor = voor contact met patiënt + voor zuivere/invasieve handeling Indicaties na = na contact met patiënt + na blootstelling aan lichaamsvochten/slijmvliezen + na contact met de omgeving van de patiënt Figuur 13 Percentage van handhygiënecompliantie volgens beroepsgroep en indicatie voor en na campagne (n=136) 3.3. HET GEBRUIK VAN HANDALCOHOL Het percentage gebruik van handalcohol De campagne wil het gebruik van handalcohol voor handhygiëne stimuleren ten opzichte van het wassen van de handen met water en zeep. Ter volledigheid dient het te worden benadrukt dat indien de handen zowel met zeep werden gewassen als ontsmet met handalcohol, dit als handalcoholgebruik werd geregistreerd. Er werd verhoudingsgewijs vaker alcohol voor handhygiëne gebruikt na de campagne en dat was ook zo bij de 6 campagnes (Figuur 14). Het gebruik van alcohol voor de campagne steeg bij elke volgende campagne. Dat toont aan dat het effect van de vorige campagnes aanhoudt.

25 De mediaan (voorgesteld door een horizontale lijn in elke box), de interkwartielen (hoogte van de box), de maximale en minimale grenswaarden (verticale lijnen), alsook de resultaten die buiten de grenswaarden vallen (uitschieters; afzonderlijke punten). Figuur 14 Gebruik van handalcohol voor en na handhygiënecampagnes in Belgische ziekenhuizen (6 campagnes, ) Het maandelijkse verbruik van handalcohol Het verbruik van handalcohol is een indirecte indicator van de toepassing van handhygiëne. Ook bij deze zesde campagne hebben we de ziekenhuizen gevraagd om gegevens te verzamelen over het maandelijkse verbruik van handalcohol in het ziekenhuis, en op alle afdelingen waar het naleven van handhygiëne werd geobserveerd (6 maanden voor de sensibilisatieperiode van de zesde campagne: september 2014 tot en met januari 2015 voor de pre-campagne ). We zullen de cijfers na campagne opvragen bij de volgende campagne. De verbruikscijfers van handalcohol kunnen evenwel per maand online worden ingevoerd. Slechts 50 ziekenhuizen hebben gegevens ingevoerd over het gebruik van handalcohol. Eén ziekenhuis heeft dat gedaan voor 1 maand, 1 ziekenhuis voor 2 maanden, 5 ziekenhuizen hebben dat gedaan voor 3 maanden, 22 ziekenhuizen voor 4 maanden, 2 ziekenhuizen voor 5 maanden en 19 ziekenhuizen voor alle 6 maanden voor de campagne. Gezien die kleine aantallen is voorzichtigheid geboden bij de interpretatie van de resultaten. Het maandelijkse gebruik van handalcohol in de 19 ziekenhuizen die ons volledige gegevens (van de 6 maanden) hebben bezorgd, bedroeg 27,7 liter/1.000 patiëntdagen (P10: 16,8, P25: 20,1, P50: 24,3, P75: 32,2, P90: 39,5). 25

26 3.4. BASISVEREISTEN (OPTIONELE MODULE) Deelname Sinds de 3e nationale campagne werd een optionele module, ook basisvereisten voor handhygiëne genoemd, toegevoegd. Die module evalueert het dragen van juwelen (juwelen, ringen of horloges) en de nagelhygiëne bij het zorgverleners (natuurlijke, kortgeknipte en verzorgde zuivere nagels, geen nagellak, geen kunstnagels). Een totaal van 126 ziekenhuizen hebben gegevens ingestuurd over geobserveerde voor campagne (106 ziekenhuizen en personen na campagne ) (Tabel 7). Slechts 97 ziekenhuizen hebben dergelijke observaties verricht voor en na de campagne. Tabel 7 Aantal deelnemende sites/fusies aan de module basisvereisten Type instelling Aantal deelnemende sites/fusies Voor campagne Na campagne Acute ziekenhuizen Chronische ziekenhuizen 9 7 Psychiatrische ziekenhuizen TOTAAL In het totaal werden personeelsleden van alle beroepscategorieën geobserveerd, hoofdzakelijk verpleegkundigen. Dat hoge aantal is allicht deels toe te schrijven aan de deelname aan VIP² (Vlaams Indicatoren Project) in Vlaanderen (Figuur 15). 26 Figuur 15 Aantal geobserveerde personen voor basisvereisten handhygiëne per beroepsgroep voor en na campagne, Het dragen van juwelen Het dragen van een ring (13,1%) of een horloge (8,8%) blijft een probleem. Nog 3,4% van de zorgverstrekkers draagt een armband.

27 Na de sensibilisatiecampagne was het percentage personeelsleden dat een ring droeg sterk gedaald (8,4%); het percentage dat een horloge droeg, was licht gedaald (6,5%). De 6e campagne heeft geen sterk effect gehad op het dragen van een horloge of een armbandje (Figuur 16). Figuur 16 Percentage personen dat een ring, polshorloge of armband droeg voor en na campagne, Het dragen van juwelen volgens het beroep Figuren 17,18 & 19 tonen het gemiddelde percentage personeelsleden dat juwelen droeg, per beroepscategorie. Verpleegkundigen en kinesitherapeuten leefden de basisvereisten inzake handhygiëne beter na. Het effect van de campagne verschilde zeer weinig volgens de beroepscategorie. De sensibilisatiecampagne heeft helemaal niet het gewenste effect gehad op het dragen van ringen en horloges bij artsen. 27 Figuur 17 Percentage personen dat een ring droeg volgens beroepsgroep, voor en na campagne,

28 Figuur 18 Percentage personen dat een polshorloge droeg volgens beroepsgroep. Voor en na campagne, Figuur 19 Percentage personen dat een armband droeg volgens beroepsgroep. Voor en na campagne, Nagelhygiëne Nagelhygiëne aanbevelingen werden duidelijk beter nageleefd dan de richtlijnen over het dragen van juwelen. De resultaten verschilden zeer sterk van ziekenhuis tot ziekenhuis. In de helft van de ziekenhuizen was de nagelhygiëne uitstekend. In 25% van de ziekenhuizen werden enkele punten van non-conformiteit waargenomen. Lange nagels waren het belangrijkste probleem (Figuur 20).

29 Figuur 20 Percentage personen met non-conformiteiten voor en na campagne, Alle basisvereisten in orde volgens het beroep Figuur 21 toont het gemiddelde percentage personeelsleden met alle basisvereisten in orde, per beroepsgroep. Verpleegkundigen en kinesitherapeuten leefden de basisvereisten inzake handhygiëne beter na. 29 Figuur 21 Percentage personen met alle basisvereisten in orde volgens beroepsgroep voor en na campagne,

30 3.5. QUIZ De zorgverstrekkers van de ziekenhuizen die aan de campagne hebben deelgenomen en ook de instellingen voor opleidingen in de verpleegkunde en de geneeskunde kunnen deelnemen aan een kennisquiz op het internet ( Doelstellingen Met de internetquiz kunnen gezondheidswerkers hun kennis over indicaties voor handhygiëne testen, hun kennis verbeteren en hun voortgang evalueren door vergelijking van de resultaten voor en na de informatiesessies. De quiz werd ook op nationaal niveau gebruikt voor opleiding van de observatoren (ziekenhuishygiënisten en referentieverpleegkundigen inzake ziekenhuishygiëne) om de conformiteit te meten Methode De quiz is toegankelijk via een computer en een internetverbinding. Elk deelnemend ziekenhuis heeft van het Wetenschappelijk Instituut Volksgezondheid (WIV-ISP) een unieke code van 4 cijfers en een wachtwoord ontvangen om feedback te krijgen over de resultaten van de quiz (vanwege het WIV-ISP, dat de centrale gegevensbank beheert). De quiz was pas toegankelijk na registratie van de persoon onder een uniek pseudoniem (naam naar keuze). De gebruiker kon telkens zijn resultaten vergeleken met zijn vorige. De zorgverleners hebben de keuze tussen 6 modules, waarvan 3 voor alle personeelsleden, één speciaal voor artsen, één voor kinesitherapeuten en één voor psychiatrische afdelingen. De quiz blijft een interessant didactisch instrument, dat ook buiten het kader van de sensibilisatiecampagnes kan gebruikt worden (Figuur 22) Resultaten van de quiz Deelname per trimester sinds Figuur 22 Aantal volledige sessies per kwartaal

31 Resultaten In het totaal hebben zorgverstrekkers (1.032 voor de campagne van 10/11/2014 tot 30/01/2015 en na de campagne van 27/04/2015 tot 30/06/2015) de website geraadpleegd om hun kennis te toetsen. Tabel 8 toont de nationale resultaten per beroep en per type ziekenhuis. Tabel 8 Resultaten van de quiz tussen 10/11/2014 en 30/06/2015 Categorie (N) Gemiddelde Scores (1) P10 (2) P25 P50 P75 P90 Nationaal (1791) 75, Per Beroepsgroep Arts (14) 69, , Arts in opleiding (393) 74, Arts-ziekenhuishygiënist (6) Verpleegkundige (581) 75, Verpleegkundige student (223) Verpleegkundigeziekenhuishygiënist (236) Referentieverpleegkundige ziekenhuishygiëne (11) 78, , Vroedvrouw (75) 76, Verzorgende/verpleeghulp (61) 72, Logistiek medewerker (4) 51, ,5 72,5 75 Technoloog medische beeldvorming (8) 72, ,5 77,5 90 Kinesitherapeuten (5) 76, ,7 86,7 100 Andere (174) 78, ,3 100 Per Type Instelling Acute ziekenhuizen 75, Chronische ziekenhuizen 67, Psychiatrische ziekenhuizen 76, (1) Percentage (2) Percentiel 31

32 4. CONCLUSIES Net zoals de vorige campagnes is ook de zesde nationale campagne een succes gebleken, niet alleen in termen van deelname, maar ook in termen van resultaten. Dat succes is te danken aan het multimodale karakter van de campagne, het repetitief en derhalve vertrouwd kader, het nationale karakter van de campagne en de administratieve en financiële steun van de FOD Volksgezondheid. De campagne is meer dan een bewustmakingscampagne. Door meting van de compliantie voor en na de campagne hebben we de invloed van de sensibilisatie kunnen meten. De campagne richt zich niet alleen tot gezondheidswerkers, maar ook tot de ziekenhuispatiënten. In de literatuur was al aangetoond dat je bewustmakingscampagnes inzake handhygiëne moet herhalen om een duurzaam effect te verkrijgen. Tijdens de 6 Belgische campagnes steeg de compliantie na elke campagne maar die stijging bleef slechts gedeeltelijk gehandhaafd tot een volgende campagne. Dat wijst erop dat het herhalen van de campagnes de handhygiëne geleidelijk verbetert. Een opmerkelijke vaststelling is toch dat de compliantie tussen het begin van de eerste campagne en het begin van de zesde campagne met 19,5% gestegen is. De resultaten van de compliantie na de campagne zijn toch zeer bemoedigend, maar een gedetailleerd onderzoek van de resultaten levert ons toch enkele aandachtspunten op voor de volgende campagnes. Hoewel artsen een modelrol vervullen ten aanzien van andere gezondheidswerkers, blijken zij minder goed handhygiëne toe te passen wanneer er hiervoor een indicatie is (ongeveer 20% minder dan verpleegkundigen). De compliantie op ogenblikken dat je de patiënten het best beschermt (voor contact), blijft laag. De compliantie is het laagst voor contact met luchtwegen. Wat de basisvereisten betreft, blijft het dragen van ringen en horloges een duidelijk verbeterpunt. De kinesitherapeuten doen het zeer goed wat het dragen van juwelen betreft. De internetquiz werd door meer dan gezondheidswerkers geraadpleegd. De quiz blijkt een uitstekend middel te zijn om op een informele manier informatie over correcte indicaties voor handhygiëne te verspreiden. Omdat de quiz werd aangevuld met modules die specifiek bestemd zijn voor kinesitherapeuten en artsen heeft hij zijn doelpubliek niet gemist. 32

33 5. BIJLAGEN Tabel 9 Nationale resultaten van de handhygiënecompliantiemetingen, voor campagne, 10 november januari 2015 België (1) België (2) P10(3) P25 P50 P75 P90 Aantal geobserveerde opportuniteiten (n) Totale observatieduur (in u.) ,3 9,0 20,7 40, Observatieduur/10 opp. (in min.) * Compliantie ([alcohol+zeep]/totaal) % Alcohol/[alcohol+zeep] (%) * (1)=Alle instellingen; n=155 (2)=Gemiddelde van alle instellingen, elke instelling heeft een gelijk gewicht; (3) = Percentiel Tabel 10 Resultaten per dienst 25 67,7 69,1 52,4 62,3 69,7 78,4 87,5 85,6 83,8 58,9 78,1 89,9 95,9 98,3 Type dienst België, N (1) België (2) P10 (3) P25 P50 P75 P90 Pediatrie/Neonatologie ,5 59,0 72,0 84,5 91,0 100,0 Psychiatrie ,1 36,0 52,0 74,0 83,0 93,0 Revalidatie ,6 39,0 52,0 67,0 81,0 90,0 Geriatrie ,7 50,0 58,0 67,5 79,0 88,0 Intensieve zorgen ,0 56,0 63,5 72,0 84,0 89,0 Inwendige Geneeskunde ,3 50,0 59,0 70,0 78,0 88,0 Materniteit ,6 45,0 56,5 69,0 83,0 91,0 Heelkunde ,8 40,0 57,0 67,0 77,0 87,0 Andere ,0 42,0 55,0 63,5 73,0 86,0 (1)=Alle instellingen; n=155 (2)=Gemiddelde van alle instellingen, elke instelling heeft een gelijk gewicht; (3) = Percentiel 33

34 Tabel 11 Resultaten per beroepsgroep en per type contact Compliantieresultaten ([alcohol+zeep]/totaal): Alle beroepsgroepen, alle opportuniteiten België, N (1) België (2) België (3) P10 (4) P25 P50 P75 P ,7 69,1 52,4 62,3 69,7 78,4 87,5 Per beroepsgroep, alle opportuniteiten Verpleegkundige ,7 72,4 56,3 65,1 73,1 81,6 89,0 Verzorgende ,3 68,8 33,3 59,1 70,8 83,3 96,4 Arts ,4 58,7 36,9 46,9 57,4 71,5 82,1 Kinesist ,2 67,1 38,6 52,1 67,3 83,2 100 Andere ,5 63,5 34,6 50,0 62,9 77,2 94,4 Volgens de aard van het contact Voor rechtstreeks contact met de patiënt Na rechtstreeks contact met de patiënt Voor contact intravasculair stelsel (IV) Voor contact urinair stelsel (URI) Voor contact respiratoir stelsel (RESP) Voor contact beschadigde huid/slijmvliezen (BH/SV) Voor contact geneesmiddelen (GM) Na blootstelling lichaamsvochten of slijmvliezen (LV/SV) Na contact directe patiëntenomgeving Volgens 5 indicaties ,1 59,2 35,2 47,8 59,2 72,3 82, ,7 77,1 59,1 69,0 79,2 87,6 92, ,4 67,8 37,5 50,8 69,7 83, ,5 79,1 50,0 66,7 80, ,7 60,0 28,6 42,9 59,5 76, ,4 67,5 33,3 50,0 68,3 87, ,1 58,5 33,3 44,4 55,6 75,0 94, ,1 80,1 57,1 68,4 83,3 92, ,5 68,1 49,4 57,1 69,8 79,6 88,2 1. Voor patiëntencontact ,1 59,2 35,2 47,8 59,2 72,3 82, Na patiëntencontact ,6 77,1 59,1 69,0 79,2 87,6 92,9 3. Voor zuivere/invasieve handeling 4. Na lichaamsvocht/ slijmvliezen 5. Na contact patiëntenomgeving ,1 62,8 38,3 47,7 62,5 77,5 86, ,1 80,1 57,1 68,4 83,3 92, ,5 68,1 49,4 57,1 69,8 79,6 88,2 (1) Aantal opportuniteiten per categorie, voor alle instellingen, (2) Database %,, elke instelling heeft een gelijk gewicht., (3) Gemiddelde van de percentages, hoger gewicht, voor instellingen met hoog aantal observaties. (4) Percentiel

35 Tabel 12 Nationale resultaten van de handhygiënecompliantiemetingen na campagne, 27 april 30 juni 2015 België (1) BE Moy.(2) P10(3) P25 P50 P75 P90 Aantal geobserveerde opportuniteiten (n) , Totale observatieduur (in u.) ,3 4,4 7,0 14,2 32,0 83,1 Observatieduur/10 opp. (in min.) 23 Compliantie ([alcohol+zeep ]/ totaal) % 77,7 77,9 65,2 71,1 79,2 85,4 91,4 Alcohol/[alcohol+zeep] (%) 87,0 86,9 69,3 80,4 90,9 97,2 99,0 (1) Alle instellingen; n=141 (2) Gemiddelde van alle instellingen, elke instelling heeft een gelijk gewicht; (3) Percentiel Tabel 13 Resultaten per dienst Type dienst BE, N (1) BE, Moy.(2) P10 P25 P50 P75 P90 Pediatrie/Neonatologie ,8 67,0 71,0 84,0 89,0 94,0 Psychiatrie ,3 57,5 63,0 75,0 87,0 97,0 Revalidatie ,4 58,0 71,0 79,0 84,0 88,0 Geriatrie ,2 59,0 70,0 79,0 86,0 91,0 Intensieve zorgen ,1 63,0 71,0 82,0 89,0 94,0 Inwendige Geneeskunde ,6 65,0 70,0 78,0 89,0 93,0 Materniteit ,5 62,0 76,0 80,0 85,0 88,0 Heelkunde ,5 58,0 68,0 77,0 82,0 88,0 Andere ,8 59,0 68,0 72,0 81,0 89,0 (1) Aantal opportuniteiten, (2) Gemiddelde van de percentages 35

36 Tabel 14 Resultaten per beroepsgroep en per type contact Compliantie ([alcohol+zeep]/ totaal): Alle beroepsgroepen, alle opportuniteiten BE, N (1) BE (2) BE (3) P10(4) P25 P50 P75 P ,9 77,7 65,2 71,1 79,2 85,4 91,4 Per beroepsgroep, alle opportuniteiten Verpleegkundige ,6 80,8 64,7 75,4 82,1 87,7 93,2 Verzorgende ,1 79,6 62,5 71,3 79,6 91,3 100,0 Arts , ,3 54,8 67,3 80,3 89,6 Kinesist ,4 77,7 54,2 66,7 80,0 91,3 100,0 Andere ,7 70,8 49,6 62,5 71,6 81,7 93,8 Volgens de aard van het contact Voor rechtstreeks contact met de patiënt Na rechtstreeks contact met de patiënt Voor contact intravasculair stelsel (IV) Voor contact urinair stelsel (URI) Voor contact respiratoir stelsel (RESP) Voor contact beschadigde huid/slijmvliezen (BH/SV) Voor contact geneesmiddelen (GM) Na blootstelling lichaamsvochten of slijmvliezen (LV/SV) Na contact directe patiëntenomgeving Volgens de 5 indicaties ,6 70,6 51,8 63,1 70,7 81,0 87, ,3 84,3 69,7 79,7 85,4 92,2 96, ,9 74,9 47,1 62,3 78,6 91,7 100, ,2 83,2 50,0 74,3 87,7 100,0 100, ,1 69,1 33,3 50,0 70,3 88,2 100, ,8 77,8 50,0 62,5 80,0 98,0 100, ,6 72,6 44,4 59,8 75,0 86,7 100, ,9 85,9 67,9 80,0 88,9 97,6 100, ,0 57,9 68,3 78,7 87,0 95,6 1. Voor patiëntencontact ,6 70,6 51,8 63,1 70,7 81,0 87, Na patiëntencontact ,3 84,3 69,7 79,7 85,4 92,2 96,3 3. Voor zuivere/invasieve handeling 4. Na blootstelling aan lichaamsvochten/ slijmvliezen 5. Na contact patiëntenomgeving (1) Aantal opportuniteiten per categorie voor alle instellingen, (2) Database %, elke instelling heeft een gelijk gewicht, ,5 73,5 52,9 63,6 74,8 85,7 93, ,9 85,9 67,9 80,0 88,9 97,6 100, ,0 77,0 57,9 68,3 78,7 87,0 95,6 (3) Gemiddelde van de percentages, hoger gewicht voor instellingen met hoog aantal observaties, (4) Percentiel.

37 6. REFERENTIES (1) World Health Organization Patient Safety: WHO Guidelines on Hand Hygiene in Health Care: First Global Patient Safety Challenge, Clean Care is Safer Care, Geneva Switzerland: World Health Organization; (2) European Centre for Disease Prevention and Control, Point prevalence survey of healthcare associated infections and antimicrobial use in European acute care hospitals, Stockholm: ECDC; (3) Pittet D, Hugonnet S, Harbarth S, Mourouga P, Sauvan V, Touveneau S, et al, Effectiveness of a hospital-wide programme to improve compliance with hand hygiene, Infection Control Programme, Lancet, 2000;356(9238): (4) Naikoba S, Hayward A, The effectiveness of interventions aimed at increasing handwashing in healthcare workers a systematic review, J Hosp Infect, 2001;47(3):173-80, (5) Gould DJ, Chudleigh JH, Moralejo D, Drey N, Interventions to improve hand hygiene compliance in patient care, Cochrane Database Syst Rev, 2007;(2):CD (6) Erasmus V, Daha TJ, Brug H, Richardus JH, Behrendt MD, Vos MC, et al, Systematic review of studies on compliance with hand hygiene guidelines in hospital care, Infect Control Hosp Epidemiol, 2010;31(3): (7) Costers M, Viseur N, Catry B, Simon A, Four multifaceted countrywide campaigns to promote hand hygiene in Belgian hospitals between 2005 and 2011: impact on compliance to hand hygiene, Euro Surveill, 2012;17(18):pii=20161, Available online: (8) Squires et al: Improving physician hand hygiene compliance using behavioural theories : a study protocol, Implementation Science :16. (9) Methodologische handleiding , Online beschikbaar : Healthcarefacilities/HospitalInfectionControl/FEDERALPLATFORM/Handhygienics/Campaign / index,htm. (10) Gordts B, Vrijens F, Hulstaert F, Devriese S, Van De Sande S, The 2007 Belgian national prevalence survey for hospitalacquired infections, J Hosp Infect, 2010;75(3): (11) Pittet D, Allegranzi B, Boyce J; for WHO, The World Health Organization Guidelines on hand Hygiene in Health care and Their Consensus Recommendations, Infect Control Hosp Epidemiol, 2009;30(7):

38

39

40 Wetenschappelijk Instituut Volksgezondheid OPERATIONELE DIRECTIE VOLKSGEZONDHEID EN SURVEILLANCE Juliette Wytsmanstraat Brussel België Verantwoordelijke uitgever: Dr. Johan Peeters Depotnummer: D/2015/2505/81