Resultaten van de 6e nationale campagne ter promotie van de handhygiëne in ziekenhuizen

Transcriptie

1 Resultaten van de 6e nationale campagne ter promotie van de handhygiëne in ziekenhuizen OD Volksgezondheid en Surveillance J. Wytsmanstraat Brussel België 1

2 OD Volksgezondheid en Surveillance Zorginfecties & antimicrobiële resistentie (NSIH) December 2015 Brussel, België Eindredactie: Boudewijn Catry Interne referentie: IPH/Epi Reporten N : Depotnummer: D/2015/2505/81 Sylvanus FONGUH * + nsih-info@wiv-isp.be + tel: 02/ fax: 02/ * Dit rapport is opgesteld namens de werkgroep van de campagne voor handhygiëne van het Federaal platform voor Ziekenhuishygiëne: Anne Simon (Cliniques universitaires St-Luc, UCL), Michiel Costers, Francine De Meerleer, An Willemse, Tina De Beer (OLV Ziekenhuis, Aalst), Aldo Spettante, Patricia Taminiau, Christophe Barbier (CHU Luik), Roger Haenen (IDEWE), David De Wandel (Hogeschool Gent), Boudewijn Catry, Sylvanus Fonguh (Wetenschappelijk Instituut Volksgezondheid, WIV-ISP). De nationale campagne U bent in goede handen is een initiatief van de Federale Overheidsdienst Volksgezondheid, veiligheid van de voedselketen en leefmilieu en werd met de steun van BAPCOC (Belgian Antibiotic Policy Coordination Committee, FOD Volksgezondheid) uitgevoerd door het Federaal platform voor Ziekenhuishygiëne in samenwerking met het WIV-ISP (Wetenschappelijk Instituut Volksgezondheid), de ABIHH (Association belge des Infirmiers pour l Hygiène hospitalière), de BICS (Belgian Infection Control Society) en de NVKVV (Nationale Vereniging van Katholieke Vlaamse Verpleegkundigen). Het project wordt financieel gesteund door de Federale Overheidsdienst Volksgezondheid, Veiligheid van de voedselketen en Leefmilieu. Wetenschap ten dienste van de volksgezondheid, de veiligheid van de voedselketen en het leefmilieu. 2

3 Dankwoord Graag bedanken de auteurs alle deelnemende ziekenhuizen, regionale platformen voor ziekenhuishygiëne en de vele mensen van het WIV-ISP, de BAPCOC, het VIP 2 (Vlaamse Indicatoren Project) en de UCL die hebben bijgedragen tot het succes van de campagne. Wetenschappelijk Instituut Volksgezondheid, Brussel 2014 Dit rapport mag niet worden gereproduceerd, gepubliceerd of verspreid zonder het akkoord van het WIV-ISP. 3

4 Inhoudstafel Executive Summary..5 1 Inleiding Materiaal en methode Resultaten Deelname aan de campagne Naleven van handhygiëne In het hele ziekenhuis Per regio Volgens het type dienst Volgens de categorie van het ziekenhuis Volgens de indicatie Volgens de beroepscategorie Het gebruik van handalcohol Het percentage gebruik van handalcohol Het maandelijkse gebruik van handalcohol Basisvereisten (optionele module) Deelname Het dragen van juwelen Het dragen van juwelen volgens het beroep Nagelhygiëne Quiz Doelstellingen Methode Resultaten van de quiz Conclusies Referenties Bijlagen

5 Executive summary Healthcare-associated infections are among the top 10 causes of hospital deaths worldwide [1]. According to the last point prevalence survey in Belgium executed in 2011, the prevalence rate of infected patients in Belgian acute care hospitals was 7.1% (95% confidence interval ), resulting in an annual estimate of over 111,000 (95% confidence interval 73, ,292) infected patients in this setting [2]. Over the years, hand hygiene (HH) compliance has been recognised as the most important factor in preventing transmission of infection to patients in healthcare settings [3-6]. Unfortunately HH compliance of healthcare workers especially physicians still remained suboptimal similarly to other surveys [7,8]. Countrywide HH campaigns have been organised since 2005 in Belgium, with multiple target groups and different focus depending on the outcome of the previous campaign [7]. These campaigns aimed at raising awareness on good HH practices and promoting the use of alcohol based hand rubs. The 6 th campaign focused on the active participation of the patient and their families, with campaign message being Hand Hygiene, Together with the Patient. The methodology of the campaign was the same as for the previous campaigns, with direct observation using a standardized roster with the help of a new online data collection tool that is compatible with wireless tablets and provides online performance feedback to the hospitals in real time [9]. A total of 152/193 (78.7%) hospitals introduced before (pre) campaign compliance observations (123 acute care hospitals, 11 chronic care hospitals and 18 psychiatric hospitals) and 141 hospitals introduced after (post) campaign observations (115 acute care hospitals, 9 chronic care hospitals and 17 psychiatric hospitals; Table 1). A total of 136 hospitals provided data both before and after campaign, thus for comparison between before and after only data from 136 hospitals were used. A summary of the results from both pre and post campaign can be found in annex 1. HH compliance (national weighted mean) increased significantly from 69.1% before to 77.7% post campaign (P <0.0001). Compliance rate increased for all types of health-care workers (around 6% to 12%), with nurses performing best and physicians still low (Figure 9). As concerns the different types of services, there was a general increase in compliance rates with the highest rates recorded in pediatric/neonatal and intensive care units (Figure 4). Compared to the previous campaign, compliance rate was still very high for after patient contact and exposure to body fluids, then before patient contact, implying that healthcare workers consistently tend to protect themselves more or less than to protect the patient, as earlier explained [7]. In conclusion, the sixth national campaign was another success in terms of very high participation rates, and a marked increase in compliance rate bypassing the historical 70% margin by 7.7%. The main factors for this success could be explained by the multimodal methodology of awareness campaign, the repetition of the campaign, the nation-wide scale of the campaign and the political and financial support of the federal government and a user friendly online tool for data entry and real-time local feedbacks to the hospitals. Lower compliance rates among physicians compared to nurses, before patient contact and before performing aseptic procedures still remain challenges for future campaigns. 5

6 1 Inleiding Waarom een zesde campagne? Zorginfecties hebben een enorme impact op de volksgezondheid. Volgens de laatste prevalentiestudie (2011) van het Europese centrum voor ziektepreventie en -controle (ECDC) heeft 7,2% van de patiënten die waren opgenomen in een acuut ziekenhuis in België, een zorginfectie opgelopen. Als je dat extrapoleert lopen naar schatting jaarlijks ongeveer patiënten een dergelijke ziekenhuisinfectie op [2]. Zorginfecties verhogen de morbiditeit, de sterfte, de duur van het ziekenhuisverblijf en dus ook de kosten voor de gezondheidszorg [10]. Preventie van die nosocomiale infecties is een prioriteit voor de federale overheden, ook al omdat controle van infecties een belangrijk element is bij de promotie van de veiligheid van de patiënt en de zorgkwaliteit. Handhygiëne is de belangrijkste maatregel om de overdracht van micro-organismen tussen patiënten, zorgverstrekkers en de ziekenhuisomgeving te voorkomen [4]. Het naleven van de regels voor handhygiëne laat echter nog te wensen over bij gezondheidswerkers zowel in België als elders. In de wetenschappelijke literatuur vind je interventies die tot doel hebben handhygiëne te promoten [4-10]. Naikoba en Hayward [4] concluderen dat zowel eenmalige als gecombineerde acties (opleiding, bijscholing, herinneringen op de werkplaats, promotie van de handalcohol en audit met feedback) het naleven van handhygiëne kunnen stimuleren, maar dat effect is maar tijdelijk als er geen constante inspanningen wordt geleverd. De resultaten van de eerste vijf Belgische campagnes ter promotie van handhygiëne (zie tabel) illustreren hoe belangrijk het is om dergelijke campagnes regelmatig te herhalen. Na elke campagne was de compliantie (nationaal gemiddelde) met 11 tot 19% gestegen in vergelijking met de periode ervoor. Dat gunstig effect verminderde daarna wel, maar de compliantie bleef meetbaar hoger tot de volgende campagne. Compliantie voor de campagne Compliantie na de campagne 1 e campagne (2005) 49,6% 68,6% 2 e campagne ( ) 53,2% 69,5% 3 e campagne ( ) 58,0% 69,1% 4 e campagne ( ) 62,3% 72,9% 5 e campagne (2013) 64,1% 75,8% We bespreken hier de resultaten van de 6e campagne. 6

7 2 Materiaal en methode De 6e nationale campagne voor handhygiëne had tot doel de regels van handhygiëne beter te doen naleven op korte en lange termijn. De 6e nationale campagne heeft zich gericht tot alle gezondheidswerkers die in direct contact komen met patiënten in (acute, chronische en psychiatrische) ziekenhuizen. De campagne werd ook gevoerd bij de ziekenhuispatiënten zelf (om de patiënt erbij te betrekken, patient empowerment ) en hun families. Ze vond plaats van 10 november 2014 tot 30 juni 2015 en werd als volgt opgesplitst: Meting van de compliantie (pre campagne): van 10 november 2014 tot 31 januari Bewustmakingscampagne: van 1 februari 2015 tot 26 april Meting van de compliantie (post campagne): van 27 april 2015 tot 30 juni De methode van de zesde campagne wordt volledig beschreven op: Informatie over de implicatie van de patiënt is ook online te vinden: Alle gegevens werden geanalyseerd met SAS 9.3-software. We hebben de nationale resultaten berekend en we geven daarbij het gemiddelde van de ziekenhuisgemiddelden, en het gewogen gemiddelde. We hebben een univariate analyse van de variatie van de gemiddelden en Kruskall-Wallis-tests uitgevoerd. De grens van statistische significantie werd vastgelegd op p < 0,05. 7

8 3 Resultaten 3.1 Deelname aan de campagne Een totaal van 152 van de 192 (79%) Belgische ziekenhuizen hebben aan de zesde campagne deelgenomen (d.w.z. hebben gegevens ingevoerd over de compliantie, of observaties over de basisvereisten (optionele module), voor en na de campagne). Tabel 1: Aantal deelnemende sites/fusies volgens type instelling Type instelling Aantal deelnemende sites/fusies Voor campagne Na campagne Acute ziekenhuizen Chronische ziekenhuizen 11 9 Psychiatrische ziekenhuizen TOTAAL Sommige ziekenhuizen met meerdere campussen hebben hun gegevens per campus ingediend, andere hebben dat voor alle campussen samen gedaan. De gegevens van de ziekenhuizen die informatie voor en na de campagne hebben ingestuurd (n = 136), werden gebruikt voor vergelijking voor en na de campagne. 3.2 Naleven van handhygiëne In het hele ziekenhuis Tijdens de uren observatie in alle deelnemende ziekenhuizen werden gelegenheden voor handhygiëne geregistreerd (respectievelijk voor en na de campagne) afkomstig van 822 eenheden voor en 729 eenheden na de campagne. Gemiddeld waren 24 minuten nodig om 10 gelegenheden te observeren. Op nationaal niveau, alle diensten samengeteld, was het totale percentage (= aantal gelegenheden voor handhygiëne met zeep en/of alcohol gedeeld door het totale aantal waargenomen gelegenheden voor handhygiëne) 69,1% (P10: 52,4; P50: 69,7; P90: 87,5) voor de campagne en 77,7% (P10: 64,5; P50: 79,0; P90: 91,4) na de campagne, dus een verschil van 8,6%, p < 0,001 (Tabel 2). 8

9 Tabel 2 : Handhygiënecompliantie (Gemiddeld) voor en na campagnes, Periode Voor campagne Na campagne Aantal geobserveerde opportuniteiten (n) Compliantie (%) Proportie alcohol/(alcohol+zeep) (%) ,1 83, ,7 86,9 %=Gemiddeld percentage (hoger gewicht voor instellingen met een hoger aantal observaties) Figuur 1 (a & b) toont het verloop van het naleven van handhygiëne doorheen de tijd. We stellen vast dat de compliantie tijdens een gegeven periode altijd beter wordt ten opzicht van een vorige campagne. De compliantie voor de campagne steeg mettertijd duidelijk van 49,6% tot 69,1% (stijging met ± 5% tussen 2 campagnes), maar de compliantie na de campagne bleef bij de eerste vier campagnes hangen rond 70%. Bij de laatste campagne werd het virtuele plafond van 70% evenwel doorbroken (figuur 1a en 2). Figuur 1a : Evolutie van de handhygiëne (HH) compliantie over de zes opeenvolgende campagnes. 9

10 Figuur 1b : Evolutie van de HH compliantie over de zes opeenvolgende campagnes. 10

11 De mediaan (voorgesteld door een horizontale lijn in elke box en het exacte cijfer ernaast), de interkwartielen (hoogte van de box), de maximale en minimale grenswaarden (verticale lijnen), alsook de resultaten die buiten de grenswaarden vallen (uitschieters; afzonderlijke punten). Figuur 2 : Handhygiëne (HH)-compliantie, voor en na campagne (N=136). 11

12 3.2.2 Per regio Figuur 3 toont het naleven van handhygiëne per regio. Het verschil voor en na de campagne was kleiner in Brussel. Figuur 3 : Handhygiëne (HH)- compliantie, Voor en Na campagnes per regio Volgens het type dienst De compliantie op intensieve zorgen-afdelingen (IZ; ICU intensive care units) bedroeg 73,1% (P10: 56,0%, P50: 72,0%, P90: 89,0%, n = 93 ziekenhuizen) voor de campagne en 80,6% (P10: 65, 0%, P50: 72,0%, P90: 89,0%, n = 85 ziekenhuizen) na de campagne, dus een stijging met 7,5%. De gemiddelde score was hoger op IZ dan in het hele ziekenhuis (ziekenhuisbreed). Tabel 3 : Percentage van handhygiënecompliantie in Intensive zorgen (IZ) Intensive Zorgen (IZ) Aantal Afdelingen geobserveerde (n) Aantal geobserveerde opportuniteiten (n) Compliantie IZ (%) Voor campagne ,1 Na campagne ,6 %=Gemiddeld percentage (hoger gewicht voor instellingen met hoger aantal observaties) Figuur 3 toont de evolutie op de andere diensten. Niet alle ziekenhuizen hebben alle types van diensten geobserveerd. De diensten kindergeneeskunde/neonatologie en intensieve zorgen behaalden de beste resultaten voor de campagne (respectievelijk 79,5% en 73,1%, figuur 4). Alle 12

13 diensten verbeterden na de campagne, behalve de diensten kindergeneeskunde/neonatologie. De compliantie steeg het meest op revalidatieafdelingen (+ 12%) en in de psychiatrie (+ 10,5%). De mediaan (voorgesteld door een horizontale lijn in elke box en het exacte cijfer ernaast), de interkwartielen (hoogte van de box), de maximale en minimale grenswaarden (verticale lijnen), alsook de resultaten die buiten de grenswaarden vallen (uitschieters; afzonderlijke punten). Figuur 4 : Handhygiëne (HH)-compliantie per type dienst Voor en Na campagne (n=136), Volgens de categorie van het ziekenhuis Voor de campagne was de gemiddelde compliantie ten aanzien van handhygiëne iets lager in psychiatrische ziekenhuizen (61,8%) en de variantie van de compliantie bleek zeer hoog te zijn. Maar in die ziekenhuizen steeg de compliantie ook het meest (+ 16,8%) (Tabel 4 en figuur 5). Tabel 4 : Handhygiënecompliantie volgende de categorie van het ziekenhuis Voor campagnes (%) Na campagnes (%) Verschil Type instelling Acute ziekenhuizen 69,9 77,9 +8,0 Chronische ziekenhuizen 63,8 79,0 +15,2 13

14 Psychiatrische ziekenhuizen 61,8 78,6 +16,8 %=Gemiddeld percentage (hoger gewicht Voor instellingen met hoger aantal observaties) De mediaan (voorgesteld door een horizontale lijn in elke box en het exacte cijfer ernaast), de interkwartielen (hoogte van de box), de maximale en minimale grenswaarden (verticale lijnen), alsook de resultaten die buiten de grenswaarden vallen (uitschieters; afzonderlijke punten). Figuur 5 : Handhygiëne (HH)-compliantie volgende de categorie van het ziekenhuis voor en na campagne n=136, Figuur 6 toont de evolutie van de gemiddelde compliantie ten aanzien van handhygiëne in de tijd per ziekenhuiscategorie. De compliantie verbeterde in alle soorten ziekenhuizen. In de psychiatrische ziekenhuizen, die vanaf de tweede campagne hebben deelgenomen, is de compliantie sterk verbeterd (van 43% voor de 2e campagne tot 63% voor de 6e campagne). Na de 6e campagne was de compliantie even hoog in psychiatrische als in acute ziekenhuizen (78% in psychiatrische ziekenhuizen en 79% in acute en chronische ziekenhuizen na de campagne). 14

15 De mediaan (voorgesteld door een horizontale lijn in elke box en het exacte cijfer ernaast), de interkwartielen (hoogte van de box), de maximale en minimale grenswaarden (verticale lijnen), alsook de resultaten die buiten de grenswaarden vallen (uitschieters; afzonderlijke punten). Figuur 6 : Handhygiënecompliantie volgende de categorie van het ziekenhuis voor en na campagne (6 campagnes, ). 15

16 3.2.5 Volgens de indicatie Bij analyse volgens de indicaties die nochtans een strikte handhygiëne vergen, was de compliantie stelselmatig lager bij gelegenheden voor contact met de patiënt dan bij gelegenheden na contact met de patiënt (Tabel 5). Na de campagne bleef het verschil overeind, maar de compliantie bij elk type contact was gelijkmatig verbeterd met ongeveer 7,8% tot 12,1%. Tabel 5 : Percentage van handhygiënecompliantie volgens de 5 indicaties voor en na campagne (n=136), De 5 indicaties Voor campagnes (%) Na campagnes (%) Verschil (%) Voor patiëntencontact 58,9 70,6 +11,7 Na patiëntencontact 76,7 84,4 + 7,7 Voor een zuivere/invasieve handeling 61,6 73,7 +12,1 Na blootstelling lichaamsvochten/slijmvliezen (LV/SV) 79,1 86,9 +7,8 Na contact met directe patiëntenomgeving 67,6 77,3 +9,7 %=Gemiddeld percentage (hoger gewicht Voor instellingen met hoger aantal observaties) Op de intensivecareafdelingen (figuur 7) stellen we eenzelfde tendens vast: een lagere compliantie voor contact dan na contact met de patiënt. Voor indicatie 3 (voor een propere of invasieve handeling) steeg de compliantie van 62,3% voor de campagne tot 72,6% erna, dus iets minder dan de compliantie in die indicatie in alle eenheden samen (73,7%). 16

17 Figuur 7 : Percentage van handhygiënecompliantie volgens de 5 indicaties voor en na campagne in intensive zorgen (n=136 ), In het observatierooster wordt de indicatie voor een propere of invasieve handeling opgesplitst in verschillende categorieën: voor veneus/arterieel contact, voor contact met urinewegen, voor contact met de luchtwegen, voor contact met een verwonde huid of slijmvlies. We hebben vastgesteld dat de gemiddelde compliantie ten aanzien van handhygiëne het laagst was voor contact met de luchtwegen, zowel voor (58,6%) als na de campagne (68,5%) (Figuur 8). Dat was ook zo op de intensieve zorgen afdelingen, maar lichtjes beter: voor de campagne (60,5%) in vergelijking met na de campagne (71,6%). 17

18 Figuur 8 : Percentage van handhygiëne (HH)-compliantie voor de indicaties voor een zuivere/invasieve handeling (n=136), Volgens de beroepscategorie De verpleegkundigen behaalden de beste resultaten, zowel voor als na de campagne (van 71,9% tot 80,1%). De artsen behaalden de slechtste resultaten (van 58,3% naar 65,8%) (Figuur 9). In alle beroepsgroepen werd een stijging van de compliantie met gemiddeld minstens 9% vastgesteld, behalve bij de artsen (+ 7,5%) (zie Tabel 6). Tabel 6 : Percentage van handhygiënecompliantie per beroepsgroep voor en na campagnes (n=136), Beroepsgroep Voor campagne % Na campagne % Verschil % Verpleegkundigen 71,9 80,9 +9,0 Verzorgenden 68, ,5 Artsen 58,3 65,8 +7,5 Kinesistherapeuten 66,7 77,6 +10,9 Andere 62,4 71,9 +9,5 %=Gemiddeld percentage (hoger gewicht Voor instellingen met hoger aantal observaties) 18

19 Figuur 9 : Percentage van handhygiëne (HH)-compliantie per beroepsgroep voor en na campagnes (n=136), Figuur 10 toot de evolutie van het naleven van handhygiëne over verloop van tijd per beroepscategorie. De resultaten waren vergelijkbaar bij alle campagnes. De verpleegkundigen behaalden de beste resultaten zowel voor als na de campagne; de artsen de minst goede. 19

20 De mediaan (voorgesteld door een horizontale lijn in elke box en het exacte cijfer ernaast), de interkwartielen (hoogte van de box), de maximale en minimale grenswaarden (verticale lijnen), alsook de resultaten die buiten de grenswaarden vallen (uitschieters; afzonderlijke punten). Figuur 10 : Percentage van handhygiëne (HH)-compliantie per beroepsgroep voor en na campagnes (6 campagnes, ). De compliantie steeg in alle categorieën van het verzorgend personeel, maar artsen besteedden duidelijk minder aandacht aan handhygiëne dan verpleegkundigen (- ~20%). Dat was zo bij elke campagne. De compliantie na de 6e campagne bij de artsen was zelfs nog lager dan bij de verpleegkundigen na de eerste campagne (respectievelijk 65,8% en 72,3%) (Figuur 11). 20

21 De mediaan (voorgesteld door een horizontale lijn in elke box en het exacte cijfer ernaast), de interkwartielen (hoogte van de box), de maximale en minimale grenswaarden (verticale lijnen), alsook de resultaten die buiten de grenswaarden vallen (uitschieters; afzonderlijke punten). Figuur 11 : Percentage van handhygiënecompliantie onder artsen en verpleegkundigen voor en na campagnes (6 campagnes, ). De compliantie voor indicaties voor contact was duidelijk lager bij de artsen (51,9% voor en 59,9% na de campagne) dan bij de verpleegkundigen (respectievelijk 63,5% en 74,8%) (figuur 13). 21

22 De mediaan (voorgesteld door een horizontale lijn in elke box en het exacte cijfer ernaast), de interkwartielen (hoogte van de box), de maximale en minimale grenswaarden (verticale lijnen), alsook de resultaten die buiten de grenswaarden vallen (uitschieters; afzonderlijke punten). Indicaties voor contact = voor contact met patiënt + voor propere/invasieve handeling Indicaties na contact = na contact met patiënt + na blootstelling aan biologische vochten + na contact met de omgeving van de patiënt Figuur 12 : Percentage van handhygiëne (HH)-compliantie volgens beroepsgroep en indicatie voor en na campagnes (n=136). 3.3 Het gebruik van handalcohol Het percentage gebruik van handalcohol De campagne wil het gebruik van handalcohol voor handhygiëne stimuleren ten opzichte van het wassen van de handen met water en zeep. Er werd verhoudingsgewijs vaker alcohol voor handhygiëne gebruikt na de campagne en dat was zo bij de 6 campagnes (Figuur 13). Het gebruik van alcohol voor de campagne steeg bij elke volgende campagne. Dat toont aan dat het effect van de vorige campagnes aanhoudt. 22

23 De mediaan (voorgesteld door een horizontale lijn in elke box en het exacte cijfer ernaast), de interkwartielen (hoogte van de box), de maximale en minimale grenswaarden (verticale lijnen), alsook de resultaten die buiten de grenswaarden vallen (uitschieters; afzonderlijke punten). Figuur 13 : Gebruik van handalcohol voor en na handhygiënecampagnes in Belgische ziekenhuizen (6 campagnes, ) Het maandelijkse gebruik van handalcohol Het gebruik van handalcohol is een indirecte indicator van het naleven van de indicaties voor handhygiëne. Bij de zesde campagne hebben we de ziekenhuizen gevraagd om gegevens te verzamelen over het maandelijkse gebruik van handalcohol in het ziekenhuis, en op alle afdelingen waar het naleven van handhygiëne werd gecontroleerd (6 maanden voor de bewustmakingsperiode van de zesde campagne: september 2014 tot februari 2015 voor de pre-campagne ). We zullen de cijfers na campagne opvragen bij de volgende campagne. Slechts 50 ziekenhuizen hebben gegevens ingestuurd over het gebruik van handalcohol. 1 ziekenhuis heeft dat gedaan voor 1 maand, 1 ziekenhuis voor 2 maanden, 5 ziekenhuizen hebben dat gedaan voor 3 maanden, 22 ziekenhuizen voor 4 maanden, 2 ziekenhuizen voor 5 maanden en 19 ziekenhuizen voor alle 6 maanden voor de campagne. Gezien die kleine aantallen is 23

24 voorzichtigheid geboden bij de interpretatie van de resultaten. Het maandelijkse gebruik van handalcohol in de 19 ziekenhuizen die ons volledige gegevens (van de 6 maanden) hebben bezorgd, bedroeg 27,7 liter/1.000 patiëntdagen (P10: 16,8, P25: 20,1, P50: 24,3, P75: 32,2, P90: 39,5). 3.4 Basisvereisten (optionele module) Deelname Vanaf de 3e nationale campagne hebben we een optionele module, ook basisvereisten voor handhygiëne genoemd, ingevoerd. Die module evalueert het dragen van juwelen (juwelen, ringen of horloges) en de nagelhygiëne bij het verzorgend personeel (natuurlijke, kortgeknipte en verzorgde nagels, geen nagellak, geen kunstnagels). Een totaal van 126 ziekenhuizen hebben gegevens ingestuurd over personeelsleden die werden geobserveerd voor de 6e campagne (106 ziekenhuizen en personen die werden geobserveerd na de campagne) (Tabel 7). Slechts 97 ziekenhuizen hebben die observaties verricht voor en na de campagne. Tabel 7 : Aantal deelnemende sites/fusies aan module basisvereisten Type instelling Aantal deelnemende sites/fusies Voor campagnes Na campagnes Acute ziekenhuizen Chronische ziekenhuizen 9 7 Psychiatrische ziekenhuizen TOTAAL In het totaal werden personeelsleden van alle beroepscategorieën geobserveerd, maar dat waren hoofdzakelijk verpleegkundigen. Dat hoge aantal is allicht deels toe te schrijven aan de deelname aan VIP² (Vlaams Indicatoren Project) in Vlaanderen (figuur 14). 24

25 Figuur 14 : Aantal geobserveerde personen voor de basisvereisten handhygiëne per beroepsgroep voor en na campagnes, Het dragen van juwelen Het dragen van een ring (13,1%) of een horloge (8,8%) blijft een groot probleem. 3,4% van het personeel draagt een armband. Na de bewustmakingscampagne was het percentage personeelsleden dat een ring droeg sterk gedaald (8,4%); het percentage dat een horloge droeg, was licht gedaald (6,5%). De 6e campagne heeft geen sterk effect gehad op het dragen van een horloge of een armbandje (Figuur 15). Bij de volgende campagnes zullen we daar dan ook bijzondere aandacht aan besteden. 25

26 Figuur 15 : Percentage personen dat een ring, polshorloge of armband droeg voor en na campagnes, Het dragen van juwelen volgens het beroep. Figuur 16 toont het gemiddelde percentage personeelsleden dat juwelen droeg, per beroepscategorie. Verpleegkundigen en kinesitherapeuten leefden de basisvereisten inzake handhygiëne beter na. Het effect van de campagne verschilde zeer weinig volgens de beroepscategorie. De bewustmakingscampagne heeft helemaal niet het gewenste effect gehad op het dragen van ringen en horloges bij artsen. Ook daaraan zullen we bij de volgende campagnes bijzondere aandacht besteden. 26

27 Figuur 16 a : Percentage personen dat een ring droeg volgens beroepsgroep. Voor en na campagnes, Figuur 16 b : Percentage personen dat een polshorloge droeg volgens beroepsgroep. Voor en na campagnes,

28 Figuur 16 c : Percentage personen dat een armband droeg volgens beroepsgroep. Voor en na campagnes, Nagelhygiëne Nagelhygiëne aanbevelingen werden duidelijk beter nageleefd dan de richtlijnen over het dragen van juwelen. De resultaten verschilden zeer sterk van ziekenhuis tot ziekenhuis. In de helft van de ziekenhuizen was de nagelhygiëne uitstekend. In 25% van de ziekenhuizen werden enkele punten van non-conformiteit waargenomen. Lange nagels waren het belangrijkste probleem. De bewustmakingscampagne heeft geen effect gehad op die non-conformiteit (lange nagels) in de ziekenhuizen (figuur 17). 28

29 Figuur 17: Percentage personen met onvoldoende voor en na campagnes,

30 3.5 Quiz Het verzorgend personeel van de ziekenhuizen die aan de campagne hebben deelgenomen en ook de instellingen voor opleidingen in de verpleegkunde en de geneeskunde kunnen de resultaten van de quiz raadplegen op het internet ( Doelstellingen De interactieve quiz werd ontworpen als een extra educatief instrument om informatie te geven over of zo breed mogelijk te herinneren aan een correcte toepassing van handhygiëne. Met de internetquiz kunnen gezondheidswerkers hun kennis over indicaties voor handhygiëne testen, hun kennis verbeteren en hun voortgang evalueren door vergelijking van de resultaten voor en na de informatiesessies. De quiz werd ook op nationaal niveau gebruikt voor opleiding van de observatoren (ziekenhuishygiënisten en verpleegkundigen, referentiepersonen inzake ziekenhuishygiëne) om de conformiteit te meten Methode De quiz was in het ziekenhuis toegankelijk via een computer en een internetverbinding. Elk deelnemend ziekenhuis heeft van het Wetenschappelijk Instituut Volksgezondheid (WIV-ISP) een unieke code van 4 cijfers en een wachtwoord ontvangen om feedback te krijgen over de resultaten van de quiz (vanwege het WIV-ISP, dat de centrale gegevensbank beheert). De quiz was pas toegankelijk na registratie van de persoon onder een uniek pseudoniem (naam naar keuze). De gebruiker kon telkens zijn resultaten vergeleken met zijn vorige. Het verzorgend personeel had de keuze tussen 6 modules over de toepassing van de regels inzake handhygiëne, waarvan 3 voor alle personeelsleden, één speciaal voor artsen, één voor fysiotherapeuten en één voor psychiatrische afdelingen. Elke praktische situatie werd weergegeven door een combinatie van twee foto s met uitleg. De quiz blijft een interessant leerinstrument, dat ook kan gebruikt worden buiten het kader van de bewustmakingscampagnes. 30

31 3.5.3 Resultaten van de quiz Deelname per trimester sinds 2006 Figuur 18: Aantal volledige sessies per kwartaal. Figuur 18 toont dat de quiz een interessant leerinstrument blijft, dat ook kan gebruikt worden buiten het kader van de bewustmakingscampagnes. 31

32 Resultaten 2015 In het totaal hebben personeelsleden (1.032 voor de campagne van 10/11/2014 tot 30/01/2015 en na de campagne van 27/04/2015 tot 30/06/2015) de website geraadpleegd om hun kennis te toetsen. Tabel 8 toont de nationale resultaten per beroep en per type ziekenhuis. Tabel 8 : Resultaten van de quiz tussen 10/11/2014 en 30/06/2015. Categorie Gemiddelde P10 P25 P50 P75 P90 Scores Nationaal 75, Per Beroepsgroep Arts 69, , Arts in opleiding 74, Arts-ziekenhuishygiënist Verpleegkundige 75, Verpleegkundige student Verpleegkundige-ziekenhuishygiënist 78, Referentieverpleegkundige ziekenhuishygiëne 82, Vroedvrouw 76, Verzorgende/verpleeghulp 72, Logistiek medewerker 51, ,5 72,5 75 Technoloog medische beeldvorming 72, ,5 77,5 90 Kinesitherapeuten 76, ,7 86,7 100 Andere 78, ,3 100 Per Type Instelling Acute ziekenhuizen 75, Chronische ziekenhuizen 67, Psychiatrische ziekenhuizen 76,

33 4 Conclusies Net zoals de vorige campagnes is ook de zesde nationale campagne een succes gebleken, niet alleen in termen van deelname, maar ook in termen van resultaten. Dat succes is te danken aan het multimodale karakter van de campagne, het feit dat er na verloop van tijd opnieuw een campagne werd gehouden, het nationale karakter van de campagne en de politieke en financiële steun van de FOD Volksgezondheid. De campagne is meer dan een bewustmakingscampagne. Door meting van de compliantie voor en na de campagne hebben we de invloed van de bewustmaking kunnen meten. De campagne is ook uniek omdat ze zich niet alleen richt tot gezondheidswerkers, maar ook tot de ziekenhuispatiënten. In de literatuur was al aangetoond dat je bewustmakingscampagnes inzake handhygiëne moet herhalen om een duurzaam effect te verkrijgen. Tijdens de 6 Belgische campagnes steeg de compliantie na elke campagne en die stijging bleef gedeeltelijk gehandhaafd tot het begin van de volgende campagne. Dat wijst erop dat het herhalen van de campagnes de handhygiëne geleidelijk verbetert. Een opmerkelijke vaststelling is toch dat de compliantie tussen het begin van de eerste campagne en het begin van de zesde campagne met 19,5% gestegen is. De resultaten van de compliantie na de campagne zijn al met al zeer bemoedigend, maar een gedetailleerd onderzoek van de resultaten levert ons toch enkele aandachtspunten op voor de volgende campagnes. Hoewel artsen een modelrol vervullen ten aanzien van andere gezondheidswerkers, blijken zij het minder nauw te nemen met handhygiëne (ongeveer 20% minder dan verpleegkundigen). De compliantie op ogenblikken dat je de patiënten het best beschermt (voor contact), blijft zeer laag. De compliantie is het laagst voor contact met luchtwegen. Wat de basisvereisten betreft, blijft het dragen van ringen en horloges een groot probleem. De bewustmakingscampagne heeft geen positief effect gehad op het dragen van ringen. De fysiotherapeuten doen het zeer goed wat het dragen van juwelen betreft. De boodschap altijd opnieuw herhalen blijft belangrijk en is zelfs cruciaal. De internetquiz werd door meer dan gezondheidswerkers geraadpleegd. De quiz blijkt een uitstekend middel te zijn om op een ludieke manier informatie over correcte handhygiëne te verspreiden. Omdat de quiz werd aangevuld met modules die specifiek bestemd zijn voor fysiotherapeuten en artsen heeft hij zijn doelpubliek niet gemist. 33

34 5 Referenties 1) World Health Organization Patient Safety: WHO Guidelines on Hand Hygiene in Health Care: First Global Patient Safety Challenge, Clean Care is Safer Care, Geneva Switzerland: World Health Organization; 2009, 2) European Centre for Disease Prevention and Control, Point prevalence survey of healthcare associated infections and antimicrobial use in European acute care hospitals, Stockholm: ECDC; ) Pittet D, Hugonnet S, Harbarth S, Mourouga P, Sauvan V, Touveneau S, et al, Effectiveness of a hospital-wide programme to improve compliance with hand hygiene, Infection Control Programme, Lancet, 2000;356(9238): , 4) Naikoba S, Hayward A, The effectiveness of interventions aimed at increasing handwashing in healthcare workers a systematic review, J Hosp Infect, 2001;47(3):173-80, 5) Gould DJ, Chudleigh JH, Moralejo D, Drey N, Interventions to improve hand hygiene compliance in patient care, Cochrane Database Syst Rev, 2007;(2):CD005186, 6) Erasmus V, Daha TJ, Brug H, Richardus JH, Behrendt MD, Vos MC, et al, Systematic review of studies on compliance with hand hygiene guidelines in hospital care, Infect Control Hosp Epidemiol, 2010;31(3):283-94, 7) Costers M, Viseur N, Catry B, Simon A, Four multifaceted countrywide campaigns to promote hand hygiene in Belgian hospitals between 2005 and 2011: impact on compliance to hand hygiene, Euro Surveill, 2012;17(18):pii=20161, Available online: 8) Squires et al: Improving physician hand hygiene compliance using behavioural theories : a study protocol, Implementation Science :16, 9) Matériel Manuel méthodologique , Disponible en ligne : ontrol/federalplatform/handhygienics/campaign /index,htm 10) Gordts B, Vrijens F, Hulstaert F, Devriese S, Van De Sande S, The 2007 Belgian national prevalence survey for hospital-acquired infections, J Hosp Infect, 2010;75(3):163-7, 11) Boyce JM, Pittet D, Guideline for hand hygiene in health-care settings: Recommendations of the Healthcare Infection Control Practices Advisory Committee and the HICPAC/SHEA/APIC/IDSA hand hygiene task force, MMWR Recomm Report, 2002;51(RR-16):1-45, 34

35 6 Bijlagen Nationale resultaten van de handhygiënecompliantiemetingen Voor campagne, 10 november 31 januari België (1) België MOY. (2) P10 (3) P25 P50 P75 P90 Aantal geobserveerde opportuniteiten (n) Totale observatieduur (in u.) ,3 9,0 20,7 40, Observatieduur/10 opp. (in min.) * 25 Complinatie ([alcohol+zeep]/totaal) % 67,7 69,1 52,4 62,3 69,7 78,4 87,5 Alcohol/[alcohol+zeep] (%) * 85,6 83,8 58,9 78,1 89,9 95,9 98,3 (1)=Alle instellingen; n=155 (2)=Gemiddelde van alle instellingen, elke instelling heeft een gelijk gewicht; (3) = Percentiel Resultaten per beroepsgroep en per type contact Compliantieresultaten ([alcohol+zeep]/totaal): België, N (1) België, MOY. (2) België, MOY.(3) P10 P25 P50 P75 P90 Alle beroepsgroepen, alle opportuniteiten ,7 69,1 52,4 62,3 69,7 78,4 87,5 Per beroepsgroep, alle opportuniteiten Verpleegkundige ,7 72,4 56,3 65,1 73,1 81,6 89,0 Verzorgende ,3 68,8 33,3 59,1 70,8 83,3 96,4 Arts ,4 58,7 36,9 46,9 57,4 71,5 82,1 Kinesist ,2 67,1 38,6 52,1 67,3 83,2 100 Andere ,5 63,5 34,6 50,0 62,9 77,2 94,4 Volgens de aard van het contact Voor rechtstreeks contact met de patiënt ,1 59,2 35,2 47,8 59,2 72,3 82,7 Na rechtstreeks contact met de patiënt ,7 77,1 59,1 69,0 79,2 87,6 92,9 Voor contact intravasculairstelsel (IV) ,4 67,8 37,5 50,8 69,7 83,0 100 Voor contact urinair stelsel (URI) ,5 79,1 50,0 66,7 80, Voor contact respiratoir stelsel (RESP) ,7 60,0 28,6 42,9 59,5 76,7 100 Voor contact beschadigde huid/slijmvliezen (BH/SV) ,4 67,5 33,3 50,0 68,3 87,5 100 Voor contact geneesmiddelen (GM) ,1 58,5 33,3 44,4 55,6 75,0 94,4 Na blootstelling lichaamsvochten of slijmvliezen (LV/SV) ,1 80,1 57,1 68,4 83,3 92,9 100 Na contact directe patiëntenomgeving ,5 68,1 49,4 57,1 69,8 79,6 88,2 Volgens 5 indicaties 1. Voor patiëntencontact ,1 59,2 35,2 47,8 59,2 72,3 82,7 2. Na patiëntencontact ,6 77,1 59,1 69,0 79,2 87,6 92,9 3. Voor zuivere/invasieve handeling ,1 62,8 38,3 47,7 62,5 77,5 86,8 4. Na lichaamsvocht/ slijmvliezen ,1 80,1 57,1 68,4 83,3 92, Na contact patiënten omgeving ,5 68,1 49,4 57,1 69,8 79,6 88,2 (1) = aantal opportuniteiten per categorie Voor alle instellingen, (2) Database %,, elke instelling heeft een gelijk gewicht., (3) Gemiddelde van de percentages, hoger gewicht Voor instellingen met hoog aantal observaties 35

36 Resultaten per dienst Type dienst België, N (1) België MOY.(2) P10 P25 P50 P75 P90 Pediatrie/Neonat , Psychiatrie , Revalidatie , Geriatrie , Intensieve zorgen , Inwendige Geneeskunde , Materniteit , Heelkunde , Andere , (1) aantal opportuniteiten, (2) Gemiddelde van de percentages 36

37 Nationale resultaten van de handhygiënecompliantiemetingen na campagne, 27 april 30 juni 2015 Belgique (1) BE Moy. (2) P10 (3) P25 P50 P75 P90 Aantal geobserveerde opportuniteiten (n) , Totale observatieduur (in u.) ,3 4,4 7,0 14,2 32,0 83,1 Observatieduur/10 opp. (in min.) 23 Complinatie ([alcohol+zeep ]/ totaal) % 77,7 77,9 65,2 71,1 79,2 85,4 91,4 Alcohol/[alcohol+zeep] (%) 87,0 86,9 69,3 80,4 90,9 97,2 99,0 (1)=Alle instellingen; n=141 (2)=Gemiddelde van alle instellingen, elke instelling heeft een gelijk gewicht; (3) = Percentiel Resultaten per beroepsgroep en per type contact Compliantie resultaten ([alcohol+zeep]/totaal): BE, N BE, (1) moy. (2) BE, moy.(3) P10 P25 P50 P75 P90 Alle beroepsgroepen, alle opportuniteiten ,9 77,7 65,2 71,1 79,2 85,4 91,4 Per beroepsgroep, alle opportuniteiten Verpleegkundige ,6 80,8 64,7 75,4 82,1 87,7 93,2 Verzorgende ,1 79,6 62,5 71,3 79,6 91,3 100 Arts , ,3 54,8 67,3 80,3 89,6 Kinesist ,4 77,7 54,2 66,7 80,0 91,3 100,0 Andere ,7 70,8 49,6 62,5 71,6 81,7 93,8 Volgens de aard van het contact Voor rechtstreeks contact met de patiënt ,6 70,6 51,8 63,1 70,7 81,0 87,2 Na rechtstreeks contact met de patiënt ,3 84,3 69,7 79,7 85,4 92,2 96,3 Voor contact intravasculairstelsel (IV) ,9 74,9 47,1 62,3 78,6 91,7 100 Voor contact urinair stelsel (URI) ,2 83,2 50,0 74,3 87,7 100,0 100 Voor contact respiratoir stelsel (RESP) ,1 69,1 33,3 50,0 70,3 88,2 100 Voor contact beschadigde huid/slijmvliezen (BH/SV) ,8 77,8 50,0 62,5 80,0 98,0 100 Voor contact geneesmiddelen (GM) ,6 72,6 44,4 59,8 75,0 86,7 100 Na blootstelling lichaamsvochten of slijmvliezen (LV/SV) ,9 85,9 67,9 80,0 88,9 97,6 100 Na contact directe patiëntenomgeving ,0 57,9 68,3 78,7 87,0 95,6 Volgens 5 indicaties 1. Voor patiëntencontact ,6 70,6 51,8 63,1 70,7 81,0 87,2 2. Na patiëntencontact ,3 84,3 69,7 79,7 85,4 92,2 96,3 3. Voor zuivere/invasieve handeling ,5 73,5 52,9 63,6 74,8 85,7 93,8 4. Na lichaamsvocht/ slijmvliezen ,9 85,9 67,9 80,0 88,9 97, Na contact patiënten omgeving ,0 77,0 57,9 68,3 78,7 87,0 95,6 (1) = aantal opportuniteiten per categorie Voor alle instellingen, (2) Database %,, elke instelling heeft een gelijk gewicht., (3) Gemiddelde van de percentages, hoger gewicht Voor instellingen met hoog aantal observaties 37

38 Resultaten per dienst Type dienst BE, N (1) BE, Moy.(2) P10 P25 P50 P75 P90 Pediatrie/Neonat ,8 67,0 71,0 84,0 89,0 94,0 Psychiatrie ,3 57,5 63,0 75,0 87,0 97,0 Revalidatie ,4 58,0 71,0 79,0 84,0 88,0 Geriatrie ,2 59,0 70,0 79,0 86,0 91,0 Intensieve zorgen ,1 63,0 71,0 82,0 89,0 94,0 Inwendige Geneeskunde ,6 65,0 70,0 78,0 89,0 93,0 Materniteit ,5 62,0 76,0 80,0 85,0 88,0 Heelkunde ,5 58,0 68,0 77,0 82,0 88,0 Andere ,8 59,0 68,0 72,0 81,0 89,0 (1)aantal opportuniteiten, (2) Gemiddelde van de percentages 38