Handhygiene en gedrag: wat werkt wel en wat werkt niet? Ed van Beeck Afdeling Maatschappelijke Gezondheidszorg Erasmus MC

Transcriptie

1 Handhygiene en gedrag: wat werkt wel en wat werkt niet? Ed van Beeck Afdeling Maatschappelijke Gezondheidszorg Erasmus MC

2 De handen: bron en verspreider van microorganismen Met indicatie voor isolatie (meestal na identificatie): SARS (para)influenza RSV Clostridium VRE MRSA Acinetobacter ESBL/BRMO Streptococci Noro Overdraagbaar door handen; te voorkomen door handhygiene Zonder indicatie voor isolatie: MSSA Enterococci Andere Gram negatieven dan ESBL of acinetobacter

3

4

5 Maar hoe staat het met de handhygiene van zorgverleners in Nederland?

6

7

8 Onderzoek Vicki Erasmus, 2007/2008 Compliance rates 4676 observatiemetingen; 402 artsen en verpleegkundigen in 24 ziekenhuizen Handhygiëne in 910/4676 momenten; overall compliance rate 19.5% (19-21%) Artsen : 86/405= 21% (17-25%) Verpleegkundigen: 824/4271= 19% (18-20%) Voor contact met patiënt: 37/1659 = 2% (2-3%) Na contact met patiënt: 740/2407= 31% (29-33%)

9 Onderzoek Tizza Zomer 2010 Compliance rates 2003 observatiemetingen; 350 pedagogisch medewerkers in 122 kinderdagverblijven Handhygiëne in 841/2003 momenten; overall compliance rate 42% (40-44%) Voor voedselbereiding/eten 29% (25-33%) Na toilethulp/luier verschonen 50% (47-53%) Na contact lichaamsvloeistoffen 25% (18-32%)

10 Waaarom is adequate handhygiene toch zo moeilijk? Handhygiëne is een vorm van gedrag Diverse determinanten: Welke zijn er? In welke mate beïnvloeden zij het gedrag? Je moet eerst weten wat erachter zit om het gedrag te kunnen veranderen.

11 Theory of Planned Behaviour (TPB) Ajzen 1991 Attitude Sociale norm Intentie Gedrag (uitkomstmaat) Ervaren gedragscontrole

12 TPB+ model voor handhygiene gedrag (Erasmus 2012) Attitude (+ kennis, risicoperceptie) Gewoonte Sociale norm Intentie Gedrag (uitkomstmaat) Ervaren gedragscontrole Omgeving

13 Invloed omgeving op gedrag (1) (Keizer, Lindenberg, Steg, 2008) Vraag: hoeveel procent gooit flyer op de grond? Geen graffiti (N= 77) : 33% Graffiti (N=77): 69%

14 Invloed omgeving op gedrag (2) (Lindenberg, 2011) Crossnormeffect : een normovertreding van de een, veroorzaakt ook overtreding van een andere norm door een ander. Belangrijk: er is een top-down effect. Mensen met hogere status die zich niet aan normen houden, hebben een grotere invloed op spreiding van de normovertreding. Er is ook een bottom-up effect. Voorbeeld: schoonmaken (vooral zichtbaar schoonmaken), verhoogt de kans dat andere mensen zich aan andere normen houden.

15 Als je ergens voor het eerst komt en niemand desinfecteert zijn handen, ja dan kopieer je dat gewoon. Je denkt dat is wat zij doen dus het zal wel goed zijn zo

16 Factoren met mogelijke invloed op handhgiene-1 Attitude Attitude: ik vind handhygiëne prettig, belangrijk Outcome beliefs: doordat ik de handhygiëne richtlijnen opvolg zullen mijn patiënten minder infecties oplopen Sociale norm Referent beliefs: mijn leidinggevende vindt dat ik altijd de handhygiëne richtlijnen op zou moeten volgen Descriptieve norm: mijn collega s volgen altijd de handhygiëne richtlijnen op Ervaren gedragscontrole Ervaren gedragscontrole: ik ben er zeker van dat het mij lukt om de handhygiëne richtlijnen op te volgen Intentie: Intentie: ik ben van plan de handhygiëne richtlijnen op te volgen

17 Factoren met mogelijke invloed op handhygiene-2 Kennis Kennis: meetbaar aan de hand van kennisvragen over handhygiëne richtlijnen Risicoperceptie Kans: hoe groot is de kans dat mijn patiënt een infectie oploopt Ernst patiënt: hoe ernstig zijn de gevolgen van een infectie voor de patiënt Ernst jezelf: hoe ernstig zijn de gevolgen van een infectie voor jezelf

18 Factoren met mogelijke invloed op handhygiene-3 Cultuur op mijn afdeling is handhygiëne een prioriteit, op mijn afdeling wordt regelmatig aandacht besteed aan de handhygiëne richtlijnen Gewoonte 12 vragen die meten in hoeverre handhygiëne een gewoonte is, bijvoorbeeld: het opvolgen van de handhygiëne richtlijnen is iets wat ik vaak doe

19 Determinanten van non-compliance naar beroepsgroep-1 Artsen Verpleeg Medisch Pedagogisch kundigen studenten medwerkers Attitude Sociale Norm Ervaren gedrags controle

20 Determinanten van non-compliance naar beroepsgroep-1 Artsen Verpleeg Medisch Pedagogisch kundigen studenten medwerkers Attitude + ( outcome beliefs) + (ervaren belang) Sociale Norm + (descriptieve norm) Ervaren gedrags controle

21 Determinanten van non-compliance naar beroepsgroep-2 Artsen Verpleeg Medisch Pedagogisch kundigen studenten medwerkers Kennis Risico perceptie Gewoonte

22 Determinanten van non-compliance naar beroepsgroep-2 Artsen Verpleeg Medisch Pedagogisch kundigen studenten medwerkers Kennis + + Risico perceptie + ( ernst infectie voor zorgverlener) + (ernst infectie voor patient) Gewoonte

23 Hoe kun je het gedrag dan verbeteren? Kennis: Zorg voor input op juiste niveau ( van hoog naar laag ). Faciliteren: maak het zo makkelijk mogelijk. Voorzieningen functioneel én aantrekkelijk voor gebruik (stimuleer de goede gewoonten en verhoog ervaren gedragscontrole) Feedback: terugkoppeling van gedrag. Beloning van goed gedrag. (attitude, sociale norm, risicoperceptie) Team training: hoe gaan we met elkaar om? Hoe gaan we samen het doel behalen? (sociale norm) Rolmodellen en steun uit alle lagen. (Sociale norm)

24 Kennis training

25 Monitoring, feedback en beloning

26 Teamtraining

27 Teamtraining

28 Effectiviteit teamtraining bij verpleegkundigen Helping Hands Study (IQ Health Care, Huis et al Int J Nurs 2013 During the study, we observed 10,785 opportunities for appropriate hand hygiene in 2733 nurses. The compliance in the state-of-the-art group increased from 23% to 42% in the short term and to 46% in the long run. The hand hygiene compliance in the team and leaders-directed group improved from 20% to 53% in the short term and remained 53% in the long run. The difference between both strategies showed an Odds Ratio of 1.64 (95% CI ) in favour of the team and leaders-directed strategy

29

30 Gemiddelde compliance score IC s + verpl. afd. (experimentele zkh)

31 Handhygiene en gedrag: wat werkt wel en wat niet? Interventies moeten worden afgestemd op specifieke determinanten per beroepsgroep Sociale normen/leiderschap/teamtrainingen bij verpleegkundigen effectief Multicomponent interventies met groepsspecifieke onderdelen potentieel effectief bij meerdere groepen Continu hard blijven werken voor blijvend effect

32 Referenties Erasmus, V., W. Brouwer, et al. (2009). "A qualitative exploration of reasons for poor hand hygiene among hospital workers: lack of positive role models and of convincing evidence that hand hygiene prevents cross-infection." Infect Control Hosp Epidemiol 30(5): Erasmus et al. Improving hand hygiene behavior of nurses using action planning: a pilot study in the ICU and surgical ward. J Hosp Infect 2010;Oct;76(2): Huis A et al. Impact of a team and leaders-directed strategy to improve nurses' adherence to hand hygiene guidelines: a cluster randomised trial. Int J Nurs Stud Apr;50(4): Keizer, K., Lindenberg, S., Steg, L. (2008). The spreading of disorder. Science 322: