Grote objecten (Rijksmonumenten) met exploitatie doelstelling

Transcriptie

1 Beheertype 1 Grote objecten (Rijksmonumenten) met exploitatie doelstelling Voorbeeld Fort Vuren Eigendom Staatsbosbeheer, Waterschap Rivierenland Beheer Stichting Wandel en Fietsforten (fortterrein), SBB (gracht),.(kade) Gebruik Stichting Wandel en Fietsforten (erfpacht SBB); B&B, Terras In 1844 werd Fort Vuren gebouwd op de noordelijke Waaldijk ten oosten van Gorinchem. Fort Vuren diende ter afsluiting van het Waalacces: een plek waar de vijand door de Linie heen zou kunnen breken. Ook beschermde het fort de achter gelegen sluizen en beschermde het de vesting Gorinchem. In werd de bomvrije toren gebouwd, omgeven door een gracht met ophaalbrug. Al in 1878 werd vóór deze toren, die een te gemakkelijk doelwit was geworden, een met aarde bedekt gebouw gebouwd: de contrescarp. Fort Vuren is door Staatsbosbeheer in erfpacht gegeven aan de Stichting Wandel en Fietsforten. De kazerne is gerestaureerd en in gebruik als Bed en Breakfast. Tevens is er een terras bij het fort, waar veel fiets- en wandelroutes langs komen. -1-

2 BEHEER Ben Spee heeft het beheer over het gehele forteiland binnen de gracht. Binnen het fort wordt intimiteit en kleinschaligheid nagestreefd. Dit moet ook tot uitdrukking komen in de inzet van de mensen die bij het beheer worden betrokken. De bedoeling is het achterstallig onderhoud weg te werken middels een grote restauratieslag., waarna het toekomstig beheer kan worden gedragen door de exploitant. De afspraken tussen SBB (eigenaar) en de Stichting wandel en fietsforten (beheerder) zijn vastgelegd in een erfpachtovereenkomst met een looptijd van 30 jaar. Veel van het beheer van het terrein gebeurt door Ben zelf, waarbij geen strikt beheerplan wordt gevolgd. Werkzaamheden gebeuren op basis van beschikbare tijd en noodzaak van onderhoud. Hierbij worden allerlei vrijwilligers betrokken, maar de selectie van deze vrijwilligers is belangrijk. Het moeten mensen zijn waar goed mee te werken is, die er plezier in hebben om te komen. Twee maal per jaar worden werkdagen georganiseerd, daarnaast zijn er ook vrijwilligers die in meer of mindere mate extra activiteiten doen. Deze inzet bedraagt ca. 1 fte op jaarbasis. Voor het karakter van het fort is het van belang om zelf goed te kunnen sturen op de te betrekken vrijwilligers en de wijze waarop het beheer wordt uitgevoerd. Aanvullend worden ook werkzaamheden uitbesteed aan loonwerkers met gespecialiseerd materieel (op afstand bestuurbare maaimachines) of voor gevaarlijke klussen, zoals maaien van het dak van het fort. De exploitatie van het fort is in principe toereikend om het beheer van het forteiland en het fort zelf te verzorgen. Knelpunten zijn het vervangen van grote dingen, aanschaf groot materieel, onverwachte grote reparaties aan het fort. Het beheer van de gracht is niet goed op te brengen vanuit de exploitatie van het fort en zal door andere partijen moeten worden uitgevoerd. De omliggende elementen en recreatieve routes worden van groot belang geacht voor de vitaliteit van het fort, maar Ben Spee ziet geen rol voor zichzelf deze ook te beheren

3 Beheertype 2 Kleinere objecten (Rijksmonumenten) mogelijk deels exploitabel, of in gebruik bij maatschappelijke organisaties Voorbeeld Werk aan het Spoel Eigendom Gemeente Culemborg (2002) Beheer Gemeente Culemborg Gebruik Stichting Werk aan het Spoel; voorstellingen, kunst, cultuur en natuur. Verhuur ruimte. In 1815 werd bij de Lekdijk een inundatiewaaiersluis met aarden verdedigingswerk aangelegd. Werk aan het Spoel verdedigde de ca. 30 jaar geleden gesloopte sluis, waarmee het achterliggende gebied met water uit de Lek kon worden geïnundeerd. In 1879 werden de inundatiemiddelen verbeterd en werd het aarden werk voorzien van bomvrije gebouwen. De sluis is bij de dijkverzwaring in 1978 deels afgebroken. Ten zuiden van het fort staat in het weiland een kogelvanger. Deze vrijstaande muur is restant van een daar gelegen schietbaan. Deze is in WOII door de Duitsers aangelegd. Bij de herontwikkeling van het terrein zijn naast restauratie en hergebruik van de historische gebouwen en wallen ook nieuwe grondwerken (amfitheater) en een nieuw Forthuis (nu restaurant) aangelegd. Het amfitheater is het hart van het fort, waar openluchtvoorstellingen kunnen worden gehouden. De Stichting Werk aan het Spoel, organiseert activiteiten op het gebied van cultuur, kunst en natuur. Ook zijn er ruimten in de net gerestaureerde Genieloods te huur. DEFINITIEF ONTWERP - 3 -

4 BEHEER De gemeente Culemborg heeft het fort in 2OO2 gekocht van Domeinen met als doel Werk aan het Spoel te herstellen en om te vormen tot een eigentijdse ontmoetingsplek waar cultuur en natuur hand in hand gaan (zie definitief ontwerp van de Stichting Werk aan het Spoel). In juni 2009 is gestart met de werkzaamheden voor de daadwerkelijke realisatie. Inmiddels is het fort gerestaureerd en verbouwd, delen zijn gesloopt en er is een nieuw Forthuis gebouwd, naar een modern ontwerp. Daarnaast zijn een amfitheater, workshopruimte, en ruimte om te kamperen gemaakt. Delen van het terrein zijn zo hersteld dat de vroegere functie weer goed zichtbaar is geworden. De restauratie is betaald door de gemeente Culemborg met subsidie van VROM en de provincie. De stichting Werk aan het Spoel en de Veldkeuken zorgen voor een aanvullend budget. Dit door bijvoorbeeld sponsoring vanuit bedrijfsleven en particulieren. Voor het beheer van het Werk aan het Spoel na herinrichting is in 2009 door RO DOR ADVIES een gedetailleerd beheerplan opgesteld (periode en 2013 en verder). In 2011 is door Asset Facility Management een meerjaren onderhoudsplan voor het doelmatig beheer van de gebouwen opgesteld (t/m 2021). Het onderhoudsplan omschrijft het onderhoud voor de eerste tien jaar na herinrichting. Reden hiervoor is dat delen van het beheer toenemen en delen afnemen in de periode na herinrichting. Als voorbeeld kan gedacht worden aan kleine aanvulling van half verharde paden in de komende jaren, terwijl op langere termijn een grondige renovatie van de toplaag gaat meespelen. Na de eerste jaren zal naast het reguliere onderhoud een ander onderhoud noodzakelijk zijn; aangepaste frequenties, lange termijn vervanging, herstel en dergelijke. In het eerste algemene hoofdstuk zijn met name de algemene uitgangspunten en randvoorwaarden omschreven die als basis dienen voor dit beheerplan. Het beheerplan geeft een ontwikkelingsschets van het plangebied en een toelichting op de ontwerpvisie ondersteund door streefbeelden. Hierna worden de maatregelen die nodig zijn om dit beeld in stand te houden puntsgewijs weergegeven, uitgesplitst in de onderdelen gras, water en oevers, heesterbeplanting, bomen, verharding, straatmeubilair en het algemene onderhoud. Raming beheerkosten Gebouwen: Beheer en onderhoud gebouwen: gemiddeld ca ,- per jaar. Dit betreft de totale beheerkosten excl. BTW over genoemde periode voor het forthuis, de genieloods, de fortwachterswoning en twee bomvrije gebouwen

5 Groenbeheer: Maaien diverse graselementen (o.a. amfitheater, grassculpturen, riet): ,- Onderhoud bomen en struiken bestaand en nieuwe aanplant)): 8.600,- Beheer overige elemeneten (halfverharding, legen afvalbakken): 7.500,-. Dit betreft de jaarlijkse kosten excl. BTW. In de eerste twee jaar na aanleg liggen deze nog ,- hoger. Waar de kosten voor gebouwbeheer relatief laag zijn (onderhoudsarm), zijn die voor groenbeheer juist hoog, door de complexe elementen. Een deel van deze kosten kan worden gedrukt door inzet van de Stichting Werk aan het Spoel (klein onderhoud), de gemeente zorgt voor het maaien en snoei van bomen. De huuropbrengsten bedragen op termijn ,-. Deze dekken niet de kosten. Bijzonderheden Kogelvanger: de grond waar deze op staat is verpacht aan een agrariër. Onderhoud is slechts beperkt aan de orde. Waterliniepad: de grond is door de gemeente gekocht van BBL. Het onderhoud van het pad (Grauwacke) en naastgelegen hek maakt deel uit van het totale padenbeheer door de gemeente. Uitbreiding van de padenstructuur is een knelpunt i.v.m. beschikbare financiën. Het onderhoud is specialistisch werk voor een aannemer. Tankversperring: maaien van de vegetatie rond de versperring moet eigenlijk door het waterschap worden meegenomen in het dijkbeheer

6 Beheertype 2 Kleinere objecten (Rijksmonumenten) mogelijk deels exploitabel, of in gebruik bij maatschappelijke organisaties Voorbeeld Batterij onder Poederoijen Eigendom Staatsbosbeheer (1988) Beheer Stichting Behoud Waterlinie Bommelerwaard (SBWB) in erfpacht van Staatsbosbeheer. Gebruik Geen / Natuur? Batterij onder Poederoijen werd gebouwd tussen 1879 en 1886 aan de noorder Maasdijk ten zuiden van de Batterij onder Brakel. Het werk diende ter afsluiting van de Maas en de Maasdijk. Verder bood de batterij bescherming aan de hoofdinundatiesluis in de Nieuwedijk en de militaire keersluis in de Maasdijk. Samen met de Batterij onder Brakel bestreek de Batterij onder Poederoijen het inundatieveld in de Bommelerwaard, dat de achtergelegen oudere vestingen Loevestein en Woudrichem voor beschieting moest vrijwaren. De batterijen Poederoijen en Brakel zijn berucht geworden door hun tijdrovende bouw, die veroorzaakt werd door hun zwakkere ondergrond, waardoor het opgeworpen aardwerk diverse keren spectaculair verzakte. Deze verzakkingen hebben de uiteindelijke vorm van beide batterijen beïnvloed; de oppervlakte moest bijvoorbeeld verkleind worden waardoor de geplande keelborstwering verviel. Zij werden uiteindelijk ovaalvormig, met een platte zijde en omvatten een bomvrij gebouw met begane grondverdieping, bovenverdieping met remises en een kelder. De wallen zijn door defensie in de jaren vijftig geslecht en de grachten zijn inmiddels bijna dichtgegroeid. De Stichting Behoud Waterlinie Bommelerwaard (SBWB) heeft het fort in erfpacht van Staatsbosbeheer en werkt samen met SBB aan de restauratie en consolidatie. De natuur om de batterijen is vrij toegankelijk. -6-

7 INRICHTINGSVISIE BEHEER De batterij is nu sterk verwaarloosd, de wallen zijn geëgaliseerd en de keelgracht is vrijwel dichtgegroeid. In 2008 is besloten tot restauratie van de batterij door Stichting Behoud Waterlinie Bommelerwaard. Voor het herstel van de batterijen onder Poederooien door de SBWB is ongeveer 2,7 mln. euro voorzien. Voor dit geld worden casco, toegangsbrug, bijgebouwen en wallen opgeknapt. Met een subsidie van euro van de provincie Gelderland starten de restauratiewerkzaamheden in SBB heeft recent aangegeven de batterijen onder Brakel zelf op te pakken, betreft beperkte consolidatie gebouw en excursielokaal. In 2011 heeft SBWB in samenwerking met HAS Kennistransfer een exploitatieplan geschreven, gebaseerd op een passende exploitatievorm. Het beheer en onderhoud dient uit de exploitatie bekostigd te worden. Om het draagvlak vanuit de lokale bevolking te verbeteren zijn twee openbare werksessies georganiseerd waarbij bezoekers hun wensen konden inbrengen. Deze wensen zijn vervolgens uitgewerkt in de visie Een nieuw leven voor de batterij onder Poederoijen. De visie staat voor een toegankelijke batterij voor jong en oud. Een theehuis zal dienen als rustplaats voor de vele wandelaars en fietsers die recreëren in het gebied. Er wordt een natuur speel- en educatie tuin / kinderboerderij ingericht. Er is de mogelijkheid streekgebonden producten te kopen in de streekwinkel op het forteiland. De batterij zelf kan gebruikt worden als museum, vergaderruimte en/of atelier. Op de top van het forteiland wordt er een uitkijkplaats ingericht, die voorzien wordt van borden waarop uitleg gegeven wordt over hoe het gebied er in tijden van mobilisatie uit zag. Door subsidie van Regio Rivierenland, Gemeente Zaltbommel en Provincie Gelderland is het mogelijk geworden de restauratie van toegangsbrug (gesponsord door bedrijfsleven) en gevel van het bomvrijgebouw in gang te zetten (dekking: ,-). De herstelde brug is inmiddels teruggeplaatst op de gerenoveerde fundering. De stichting wil graag het beheer bij een exploitant leggen

8 Beheertype 3 Objecten met complexe aardwerken (niet exploiteerbare Rijksmonumenten + nieuwe toevoegingen) Voorbeeld Batterijen en Groepsnest Meerdijk Noord (realisatie 2012) Eigendom Beheer Gebruik Staatsbosbeheer Waterschap Rivierenland Geen Langs de Meerdijk liggen aan de westzijde twee batterijopstelplaatsen uit Aan de overzijde, tussen de nog aanwezige groepsschuilplaatsen en kazematten, is voor aanvang van WOII een groepsnest aangelegd. Deze batterijen dienden ter afsluiting van de weg Acquoy-Asperen, het onder vuur houden van het Lingeacces en de verdediging van de terreininlaten van de Meerdijk. Ze werden in 1899 verbeterd en in 1906 voorzien van een betonnen schuilplaats. De noordelijke batterij bestaat uit een emplacement met duidelijk zichtbare maar afgesleten traversen. Tegen de kruin van de dijk ligt een gedekte schuilplaats. Aan de oostzijde van de Meerdijk liggen drie groepsschuilplaatsen, type P en twee kazematten. Van het loopgraafstelsel van het groepsnest is niets meer waarneembaar. De batterijen langs de Meerdijk worden opnieuw in profiel gebracht en toegankelijk gemaakt als recreatieve rustplek. De aanwezige bomen, vooral oude paardekastanjes en overgroeiing met struiken zal verdwijnen. Het nieuwe terrein zal bestaan uit strak grondwerk met steile taluds, deels uitgevoerd in gras, deels met nieuwe materialen. Tevens zal meubilair worden geplaatst zodat publiek hier kan rusten. Het gebouw bij de zuidelijke batterij wordt afgesloten en ingericht als vleermuisverblijf, dit geldt ook voor twee groepsschuiplaatsen bij het groepsnest. De noordelijke batterij krijgt een meer intensieve recreatieve functie, door het toegankelijk maken van de gedekte schuilplaats, in combinatie met de beleving van het opnieuw aan te leggen groepsnest en de openstelling van de groepsschuilplaats en de kazemat aan de overzijde van de dijk. Het streven is de locatie te ontsluiten met een educatieve route vanuit Fort Asperen. Tussen de batterijen wordt onder langs de Meerdijk een wandelpad aangelegd. Ruimtelijk ontwerp Batterijen en Groepsnest Meerdijk Noord - 8 -

9 BEHEER Samengevat uit de Kostenraming beheer en onderhoud cultuurhistorische objecten Diefdijk, Uiterwaarde 2011: Gras Intensief batterij en talud: maaifrequentie minimaal 12 keer per jaar vanaf 15 maart. Letten op nazakkingen t.b.v. zetting en overige schade, herstellen van graszode en opnieuw inzaaien van gras. Extensief: ecologisch maaibeheer. Maaien in etappes 80-20%, afruimen nadat gras gedroogd is, maaifrequentie 2 keer, afhankelijk van de grashoogte in juni en september. Beplanting Bomen jonger dan 4 jaar: vormsnoei, controle, boomband verruimen of vervangen. Bomen ouder dan 4 jaar: vormsnoei, palen verwijderen en boom controleren. Algemeen: gevallen blad verwijderen en afvoeren. Verharding Halfverharding/grauacke: Verharding dient strak en vlak te liggen, zonder obstakels, vrij van onkruid houden, jaarlijks opnieuw afstrooien, vrij van bladeren houden en controleren op reinheid. Taludtrap: inspectie op functioneren, schoonmaken, vrijhouden van obstakels, onkruid verwijderen, verzakking repareren. Hellingbaan: verzakkingen herstellen, uitvullen met voldoende grond, inzaaien en 2 keer per jaar maaien. Divers Voorbereidingen maaiwerk: terrein ontdoen van zwerfvuil, verwijderen van stenen, bladblazen, vegen en opruimen van kleine ongeregeldheden, slechten van molshopen Inspectie: algemene controle van het project, terreinmeubilair, afrastering, stormschade. Liniemeubilair: stelpost. Raming beheerkosten per jaar, excl. BTW De uitvoering van het beheer is in principe nog onvoldoende geregeld. Middelen zijn voor 10 jaar na de aanleg gereserveerd. De gronden zijn/komen in eigendom van SBB en waterschap, maar beide partijen hebben aangegeven dat zij het toekomstig beheer niet zullen oppakken. Na aanleg -die in samenhang met de dijkversterking zal plaatsvinden- wordt de eerste twee jaar beheer door de aannemer uitgevoerd, daarna is het op dit moment nog niet bekend. Deze terreinen kennen geen exploitatieopbrengsten. -9-

10 Beheertype 4 Voorbeeld Eigendom Beheer Gebruik Groepsschuilplaatsen en andere kleine betonelementen (niet exploiteerbare Rijksmonumenten) Groepsschuilplaatsen Divers Divers Divers Langs de Diefdijklinie liggen tientallen groepsschuilplaatsen, soms als groep, soms alleen of in een lijnopstelling. De schuilplaatsen in eigendom van de overheden worden waar nodig geconsolideerd door de beschadigingen aan de gevel te repareren. Een aantal schuilplaatsen krijgt een nieuwe functie of bijzondere behandelingen om de diverse aspecten van deze betonwerken onder de aandacht te brengen. Diverse schuilplaatsen op grondgebied van Staatsbosbeheer en Waterschap Rivierenland worden vleermuisvriendelijk ingericht. Hiervoor wordt cm zand op de vloer aangebracht en wordt een vleermuisverblijf opgehangen. De groepsschuilplaatsen worden afgesloten door zwartstalen dozen. Indien nodig wordt bestaand metselwerk verwijderd. Ook schuilplaatsen bij particulieren kunnen in aanmerking komen voor een dergelijke aanpassing. Ook de beplanting rondom de objecten maakt deel uit van de gewenste inrichting: soms is het landschappelijk gewenst de groepsschuilplaatsen deels vrij te maken van beplanting zodat ze zichtbaar worden, soms is beplanting juist gewenst om extra beschutting te geven Eén van de groepsschuilplaatsen langs de Meerdijk wordt publiek toegankelijk gemaakt, als onderdeel van het groepsnest. Hier worden de oorspronkelijke deuren, traptreden schuifluiken en roosters hersteld. Aan de buitenzijde komt een nieuwe rookafvoerpijp. In een later stadium kan de schuilplaats nog verder ingericht worden. In het gebied Molenkade is één van de groepsschuilplaatsen (nr. 599) doorgezaagd. Het idee hierachter is dat door één van de ontoegankelijke groepsschuilplaatsen door te zagen het geheim van de Waterlinie als het ware ontsloten is. De toegang tot het Molenkadegebied is daarmee spectaculair geworden. Het wandelpad er doorheen lijkt uit te lopen in de achterliggende inundatieplas. De palen naast de steiger geven de vroegere inundatiehoogte aan. Ten zuiden van Fort Altena, aan de Zevenbansche boezem en langs het liniepad tussen Woudrichem en Fort Bakkerskil, is in opdracht van het Brabants Landschap op de ruïne van een koepelkazemat een vogelobservatiepost geplaatst. Het ontwerp bestaat uit een bolvorm van Cor-Tenstaal met een insnede die werkt als vizier om het landschap te ervaren en vogels te observeren. Doordat de kijkpost op pootjes staat, blijft de autonomie van zowel de kijkpost als de kazemat behouden. Naast dit soort groepsschuilplaatsen zijn er diverse andere kleine betonnen NHW-objecten zoals zoutbakken, tankversperringen, een kogelvanger etc. etc. BEHEER Het beheer van deze elementen is divers en kleinschalig. De objecten staan verspreid langs de gehele linie. Waterschap en Staatsbosbeheer hebben de toepassing van vleermuismaatregelen toegestaan, maar wensen op het gebied van beheer ontzorgd te worden. Ook het beheer van het groen rondom de bunkers, of het duurzame beheer van bijv. het vlonder in het verlengde van de doorgezaagde bunker of het verwijderen van graffiti is niet of niet afdoende geregeld. Het noodzakelijke beheer van de Groepsschuilplaatsen is divers. Het eigendom is ook divers. Behalve bij de grotere terreineigenaren staan er ook veel bij particulieren in weiland of achtertuin. Het noodzakelijke beheer omvat bijvoorbeeld: Maaien van gras rond de groepsschuilplaats; Onderhoud bomen, afgestemd op gebruik van bunker door vleermuizen; Graffitti verwijderen Onderhoud aan beton is wel nodig maar lijkt nog geen acuut probleem; Voor de groepsschuilplaatsen die in Brabant zijn opgeknapt en ingericht ten behoeve van overnachting, vleermuisverblijf of vogelobservatiepost is het beheer bij de eigenaar neergelegd. In Gelderland is het onderhoud van de vlonder bij de doorgezaagde groepsschuiplaats nr. 599 niet geregeld. Ook het onderhoud van de inrichting voor vleermuizen is niet geregeld. Het beheer van deze objecten leent zich in principe goed voor beheer door vrijwilligers, alleen is hierbij wel van groot belang dat er een goede individuele beschrijving is van de voorgenomen beeldkwaliteit (die kan verschillen per locatie). Deze beschrijving is nog niet voor alle objecten beschikbaar

11 - 11 -

12 Beheertype 5 Inundatiesluizen, duikers (niet exploiteerbare Rijksmonumenten) Voorbeeld Waaiersluis Eigendom Provincie Gelderland Beheer Gebruik Geen functie?/ recreatief In het gebied van het Pact van Loevestein ligt een groot aantal als monumenten is aangewezen waterwerken: ca. 30 kleinere of grotere sluizen, duikers etc. Een waaiersluis is heeft een speciale constructie waardoor hij tegen de waterdruk in geopend en gesloten kan worden. Een waaierdeur bestaat uit twee aan elkaar verbonden delen, die rond kunnen draaien in een komvormige inkassing. De delen vormen samen een soort waaier. Via deze waaiersluizen konden de inundatievelden tussen de Lek en de Waal gevuld worden met Lekwater. De inundatie vormt het meest kenmerkende onderdeel van een waterlinie. Bij Asperen liggen twee dubbele waaiersluizen. Deze waaiersluizen zijn gebouwd in Eén sluis ligt aan de noordkant van het fort, de andere sluis ligt aan de zuidkant bij de wapenplaats. De sluizen zijn in 2011 in hun oude staat hersteld, zodat ze weer open en dicht kunnen. Vroeger waren alle deuren van hout. In 1924 zijn de houten sluisdeuren van de zuidelijke sluis vervangen door geklinknagelde ijzeren deuren. De deuren van de noordelijke sluis zijn op een later moment vervangen door stalen (gelaste) deuren. Bij de noordelijke sluis zijn de houten deuren weer teruggebracht. Het metsel- en windwerk van de zuidelijke sluisdeuren is hersteld. Ook is het natuursteen om het sluizencomplex vervangen of hersteld. Foto s actualiseren / opening!

13 BEHEER Jaap Lamers: beheerplan is in de maak (juni/juli 2012). Aan de hand van dit plan een korte toelichting geven wat dit beheer inhoudt, of dit gespecialiseerd werk is of iets wat vrijwilligers kunnen doen. Het eigendom van de waaiersluizen is op dit moment in handen van de provincie Gelderland, maar dient overgedragen te worden aan een andere partij. Op dit moment is nog niet bekend welke partij dit zal zijn

14 Beheertype 6 Voorbeeld Eigendom Beheer Gebruik Beeldbepalende waterliniegebonden landschapselementen (zichtlijnen, inundatiekanalen) Inundatiekanaal Fort Everdingen Twee Particulieren, Ridderlijke Duitsche Orde Balije van Utrecht Particuliere eigenaren? Agrarisch / afwatering? Fort Everdingen ligt op de splitsing van de Lekdijk en de Diefdijk. De Koninklijke Landmacht (EOD) maakt momenteel nog gebruik van het complex, het fort is niet toegankelijk voor publiek. DLG zal de herontwikkeling van fort Everdingen en het aan de overzijde van de Lek gelegen fort Honswijk begeleiden. De Stichting Fort Everdingen draagt zorg voor het bevorderen van behoud en ontwikkeling van het Fort en de omgeving. De forten Everdingen en Honswijk sloten de hooggelegen doorgang van de Lekdijken en de uiterwaarden af. Tevens diende het fort ter verdediging van het inundatiekanaal en de sluizen, die direct voor en naast het fort liggen. Ten behoeve van inundatie werd in de zomerdijk van de Lek een inlaatsluis gemaakt, en in de Lekdijk een beersluis. Via deze sluizen is het mogelijk water vanuit de Lek in de gracht te laten lopen. Aan de zuidkant is een Damsluis gemaakt om water vanuit de gracht weer in het inundatiekanaal (1875) te laten waarmee de polders onder water gezet konden worden. Het kanaal is op dit moment dichtgegroeid met riet. Samen met het sluisstelsel en de fortgracht vormt het één van de weinig compleet overgebleven inundatiestelsels van de waterlinie. De Everdingerwaard is als natuurgebied ingericht en in beheer bij het Utrechts Landschap. De Goilberdingerwaard is als natuurgebied ingericht en in beheer bij het Gelders Landschap. Huidige situatie Streefbeeld BEHEER Het noordelijk deel van het 675 m lange kanaal is dichtgegroeid. ln het kader van het zichtbaar en beleefbaar maken van de NHW is het wenselijk het inundatiekanaal tot de Prijsseweg open te maken. Hierdoor wordt de functie van het sluisstelsel voor de bezoeker weer inzichtelijk gemaakt. Waterschap Rivierenland is verantwoordelijk voor de waterkwaliteit van de gracht en het inundatiekanaal. Aangezien het kanaal een C-watergang is heeft het waterschap geen onderhoud- of inspanningsverplichting, en zal zelf geen maatregelen nemen. De aanliggende eigenaren zijn verantwoordelijk voor het onderhoud maar kunnen niet verplicht worden onderhoud uit te voeren. Het kanaal is ook aangewezen als onderdeel van het Rijksmonument. De gemeente Culemborg heeft de ambitie het kanaal te herstellen, hiervoor is echter geen budget. Het open maken van het inundatiekanaal is geraamd op ca ,- incl. BTW (690 m oeverlengte, 7m breed, ca m3 bagger (60 cm), verwerken op het naast liggende terrein. Het beheer blijft voor de aanliggende eigenaren. Indien voldoende diep aangelegd, is onderhoudsbaggerwerk in de toekomst beperkt door het uitblijven van plantengroei

15 Beheertype 6 Voorbeeld Eigendom Beheer Gebruik Beeldbepalende waterliniegebonden landschapselementen (zichtlijnen, inundatiekanalen) Zichtlijn N2000 gebied Zuider Lingedijk en Diefdijk Zuid (zie voor een compleet overzicht het Ruimtelijk Ontwerp Diefdijklinie) Staatsbosbeheer Staatsbosbeheer Natuurgebied Het Natura 2000 gebied (totaal ca. 750 ha) omvat de oeverlanden van de Linge. De Linge is een oude Rijnloop en heeft een smal stroomgebied tussen de Rijn en de Waal. In veel opzichten heeft het echt het karakter van een rivierenlandschap, met de daarbij behorende landschapselementen: water, moerassen, graslanden en (wilgen)bossen. Kenmerkend voor het gebied zijn de overgangen naar laagveengebied. Die zorgen voor een grote diversiteit aan planten die horen bij verschillende stadia van verlanding, zoals kalkmoeras en bloemrijke graslanden. Om de natuurwaarden te beschermen heeft het gebied de status N2000 en wordt een beheerpan opgesteld (DLG en WSRL). Het beheerplan beschrijft o.a welke maatregelen nodig zijn om de instandhoudingsdoelen te bereiken en welke activiteiten zijn toegestaan. Belangrijke natuurdoelen zijn: toename van areaal en verbetering van de kwaliteit van kalkmoeras, behoud en verbetering van de kwaliteit van vochtig bos met elzen en iepen, behoud en verbetering van de kwaliteit van de grienden. Naast deze natuurdoelstelling vormt het landschap ook het lint langs de Nieuwe Hollandse Waterlinie. Het basisprincipe is hier: open aan de vijandige zijde, meer verdichting aan de veilige zijde. Op plekken waar het landschap nu open is, is behoud hiervan gewenst. Op plekken waar in de afgelopen jaren veel opgaande begroeiing is ontstaan, is het ongewenst om deze natuur te verwijderen. Wel is het gewenst om zichtlijnen te maken die het open achterland laten zien. Hierdoor wordt de historie van de linie weer voelbaar. Ook voor de groepsschuilplaatsen langs de dijk geldt dat deze regelmatig ingesloten zijn door bosschages. Ook daarbij is het vanuit de waterlinie gewenst deze deels vrij te houden van beplanting. Op andere locaties is beplanting juist van belang t.b.v. de vleermuisfunctie. De inrichting van het landschap is in dit gebied een afweging of zo mogelijk combinatie van natuur- en cultuurhistorisch belang

16 BEHEER Het N2000 gebied Zuider Lingegedijk en Diefdijk Zuid is in september 2009 in ontwerp gepubliceerd. Het gebied is nog niet definitief aangewezen. Vanuit N2000 bestaat de verplichting om binnen drie jaar na aanwijzing een beheerplan gereed te hebben. DLG en Waterschap Rivierenland zijn de voortouwnemers voor dit op te stellen beheerplan. Vanuit de voor het herstel van de Diefdijk opgestelde visie bestaat de wens op een aantal locaties beplanting te verwijderen. Dit om de beleving van het landschap en de Waterlinie te verbeteren. Er worden zichtlijnen vanaf de hoofdverdedigingslijn op de voormalige inundatiekommen gemaakt. Ook worden groepsschuilplaatsen vrijgezet en worden dichtgegroeide wielen langs de randen open gemaakt. Ook vanuit het N2000 beheerplan lijkt het gewenst om op bepaalde plekken in polder De Geeren en het natuurgebied Nieuwe Zuiderlingedijk natuur met bomen te vervangen door natuur zonder bomen (bv. grasland, moeras of open water). Zo ontstaat ruimte om invulling te geven aan de instandhoudingsdoelen uit het aanwijzingsbesluit. Daarnaast kan deze omvorming een bijdrage leveren aan het verdrogingsherstel door het oppervlak bos te beperken. Natuurherstel en herstel van cultuurhistorische waarden kunnen zo samengaan. In het beheerplan worden de exacte locaties, maatregelen en verantwoordelijkheden vastgelegd. Voor de vier gemarkeerde zichtlijnen in deze voorbeeldlocatie (ca. 7 ha) is in het Natuurbeheerplan Gelderland 2012 als beheertype N05.01 Moeras opgenomen. De tussengelegen bospercelen staan als N14.02 Hoog- en laagveenbos op de kaart. Op deze locatie gaan natuurherstel en herstel van cultuurhistorische waarden dus goed samen. Raming beheerkosten De kosten kunnen worden berekend a.h.v standaard normkosten voor de na te streven vegetatie, eventueel vermenigvuldigd met de kosten voor nog noodzakelijk omvormingsbeheer. Staatsbosbeheer zal het beheer van deze zichtlijnen niet oppakken vanuit haar reguliere taken en verwacht hiervoor een bijdrage in menskracht en/of beheer vanuit andere partijen. Dit is echter nog niet geregeld. De inschatting is dat dit type beheer goed is te combineren met werk door vrijwilligers. Foto opnemen van de groepsschuilplaatsen die half zijn vrijgezet langs de nieuwe Zuider Lingedijk

17 Beheertype 7 Recreatieve waterliniegebonden elementen (trekpont, wandelpad, liniebank) Voorbeeld Trekpont Culemborgse Vliet Eigendom Waterschap Rivierenland (Vliet + oevers), Gemeente Geldermalsen, SBB Wie is de eigenaar van de pont zelf en van de steigers? Beheer Exploitatie pontje door Uiterwaarde Gebruik Recreatief In september 2011 is het trekpontje over de Culemborgse Vliet in gebruik genomen. De Culemborgse Vliet loopt parallel aan de Diefdijk. Het pontje verbindt Leerdam (Diefdijk) en Acquoy (Acquoyseweg, gemeente Geldermalsen). Met de komst van het pontje worden bestaande wandelroutes o.a. langs de Donkere Kade en het Streekpad Waterlinieroute met elkaar verbonden. Ook vanuit het fietsroutenetwerk Rivierenland kan gebruik gemaakt worden van het pontje. Het trekpontje is geschikt voor maximaal 4 wandelaars of fietsers tegelijkertijd. BEHEER Omdat het een onbemand pontje betreft is er enige vorm van toezicht gewenst. Gebreken moeten tijdig geconstateerd en hersteld worden. Deze taak zal de familie De Jong (Kooise Camping/Zorgboerderij) op zich nemen. Het feitelijke beheer van het pontje en de aanlandingsvoorzieningen op de oevers is nu afgekocht voor een periode van tien jaar. Raming beheerkosten Beheer en onderhoud door Uiterwaarde in samenwerking met plaatselijk bedrijf is op basis van afkoop voor 10 jaar geraamd op excl. BTW

18 - 18 -

19 Beheertype 7 Recreatieve waterliniegebonden elementen (trekpont, wandelpad, liniebank) Voorbeeld Wandelpad D39-D44 (realisatie in 2013) Eigendom Waterschap Rivierenland Beheer Waterschap Rivierenland? Gebruik Recreatief Om de historische locaties langs de Diefdijklinie beter met elkaar te verbinden zal een Diefdijkliniewandelpad worden aangelegd. Deels op de dijk, deels door de naastgelegen natuur- en landbouwgebieden. Zo ontstaat er een aantrekkelijke wandelroute tussen de Lek en de Waal én wordt de Diefdijklinie verkeersveiliger. Wandelen op de dijk geeft mooie uitzichten over het omringende landschap, wandelen onderaan biedt zicht op de machtige hoogte van de dijk en al struinend door de natuurgebieden wordt het natte karakter van het inundatiegebied voelbaar. Het tracé van het wandelpad zal zich als vanzelfsprekend gaan voegen naar de aanwezige landschapslijnen. Het pad gaat langs kavelgrenzen, over oude polderkades en door de moerasbossen. BEHEER Gras Extensief: 2 keer per jaar maaien, maaisel niet afvoeren. Divers Voorbereidingen maaiwerk/inspectie: terrein ontdoen van zwerfvuil, verwijderen van stenen, herstel van kleine ongeregeldheden, slechten van molshopen. Raming beheerkosten 600 per jaar, excl. BTW (traject ca m)

20 Beheertype 8 Waterliniegebonden bebording Voorbeeld Nog toevoegen Eigendom Beheer Gebruik BEHEER