Als je eigenlijk niet wil verhuizen: - eert ramp, geen vrijheid of ander gevaar (veiligheid) - armoede - geen toekomst meer zien of hebben (oorlog).

Transcriptie

1 Samenvatting aardrijkskunde, hoofdstuk 1.: I 'Een ander huis' Sommige mensen verhuizen, omdat ze dat graag willen, maar anderen omdat ze wel moeten. Er zijn mensen, die verhuizen zelfs naar een ander land. We noemen hen migranten. Redenen om te verhuizen kunnen zijn : Als je wil verhuizen: - een mooier of groter huis - een andere buurt! stad / dorp - op een andere plek werk krijgen Als je eigenlijk niet wil verhuizen: - eert ramp, geen vrijheid of ander gevaar (veiligheid) - armoede - geen toekomst meer zien of hebben (oorlog). In Nederland kwamen veel werknemers uit Spanje, Griekenland en Italië. Later ook uit Turkije, Marokko en nu ook uit Polen. Ook wonen hier veel mensen uit Indonesië en Suriname. Vroeger was hun land een kolonie van Nederland. Een kolonie is een ver land met dezelfde regering als Nederland. Nu horen alleen de Nederlandse Antillen (eilanden boven Zuid-Amerika) nog bij ons land. Door al die mensen uit andere landen komt het, dat in Nederland allerlei verschillende talen worden gesproken. Mensen, die willen blijven, moeten ook wel Nederlands leren. In landen in Azië (Turkije, Irak) en Noord-Afrika (Marokko) zie je veel moskeeën. Bijna alle mensen daar geloven in de Islam. Ook in Nederland zijn moskeeën. In Noord-Amerika en Australië wonen veel mensen, die familie hebben in Nederland. Dat komt, omdat na de tweede wereldoorlog veel Nederlanders daarheen emigreerden (verhuizen naar een ander land heet emigreren). In die verre landen hoopten zij een nieuwe toekonlst te krijgen. Er is veel ruimte. Mensen, die emigreren nemen wel hun eigen gewoontes en feesten mee. Denk maar aan de restaurantjes en winkels met buitenlands eten, aan 'vreemde' muziek of andere kleding. En in het verre Australië vieren Hollandse mensen onze eigen-koninginnendagf ~ --~--~ ~ z.o.z.

2 Uit deze IC/nden komen veel migronten. Leer 3ced woo-' welk Ion cl I&t. (stu.kje Bopo3TO t- ie)

3 Samenvatting aardrijkskunde, hoofdstuk' 'Grondsoorten' Eb en vloed Twee keer per dag trekt het water van de zee zich terug en komt het weer naar het strand toe. Bij eb is het strand breed en bij vloed smal. Het water heeft veel kracht, het neemt van alles mee, ook zand. Dat wordt op een andere plaats weer neergelegd. Als het heel hard waait en de golven hoog worden, kunnen hele stukken strand of zelfs duin in zee verdwijnen. In rustiger water zakt dan al dat zand weer omlaag. Zo is bijv. het eiland ~chiermonnikoog de afgelopen eeu~yen steeds verder naar het oosten verschoven (plaatje). "... - Schiermonnikoog: vierhonderd jaar geleden en in het jaar In een ondiepe zee komen bij eb telkens grote stukken zand boven water. Deze zandbanken noemen we wadden. De zee in het noorden van ons land is zo'n zee: de Waddenzee. Ten noorden van de Waddenzee liggen ei landen : de Waddeneilanden. Deze strook Waddenzee en Waddeneilanden loopt door langs Duitsland tot in Denemarken. Om er heen te varen, moet je tussen de wadden door de geulen sturen, anders'loopt het schip vast.. De Rijn Deze rivier begint als een beekje van gesmolten ijs in de Alpen in Zwitserland. Het stroomt snel langs de rotsen naar beneden. Andere beekjes komen erbij en zo wordt de Rijn steeds breder. Als hij bij de grens komt is het al een flinke rivier. Hij stroomt inmiddels wat langzamer, langs Frankrijk en door Duitsland, naar Nederland. Uiteindelijk stroomt het water de Noordzee in, het laagste punt. Onderweg wordt de Rijn steeds breder door regen en water van zijrivieren, en in de lente door smeltende sneeuw. Dan komt het water ook hoger. Hoe breder en dieper de rivier, hoe meer scheepvaart er is. Bij hoog water stroomt het water sneller en wordt er zand en steen ( en vuil) meegevoerd. Net als bij het zeewater zakt alles in rustig water weer omlaag naar de bodem. In het laatste stuk van de Rijn wordt daardoor de rivier te ondiep voor de scheepvaart (de haven van Rotterdam). De bodem wordt daarom steeds uitgebaggerd. Dat betekent, dat ze de bodem weer diep maken door het gezonken zand en vuil er uit te scheppen. In het lage Nederland liggen nu dijken langs de rivieren om het land te beschermen tegen overstromingen. Heel vroeger gebeurde dat vaak en bleef er daarna veel zand en klei achter. Een andere belangrijke rivier in Nederland is de Maas. Deze rivier ontspringt in Frankrijk. De grond De Nederlandse bodem (onder het laagje grond, datje kunt zien) is niet overal hetzelfde. We kennen vier soorten: 1 ZAND -- In het oosten en zuiden van ons land is heel, heel lang geleden al dat zand hier heen gewaaid. De allerkleinste korreltjes (fijn als poeder) kwamen het verst en kwamen in Zuid-Limburg terecht. Dit noemen we 2 LÖSS -- Löss is erg vruchtbaar (zand niet). 3 KLEI -- In het noorden en westen van ons land werd vroeger door het 'water van de zee steeds zeeklei aangevoerd (bij overstromingen). In het midden van.l~eder1and deden de rivieren dat met rivierklei. Door de duinen en dijken gebeurt dat nu niet meer. Klei is heel vruchtbare grond. 4 VEEN -- Veen bestaat uit resten van dode planten uit moerassen, die hier heel vroeger waren. Als je veen opgraaft en laat drogen heb je turf Daarmee stookten arme mensen hun vuur. Door al dat graven ontstonden grote meren en plassen. Veenw-ond is niet erg vnlchtbaar, en groeit alleen gras op. Voor vee is dat prima. Het gebied waar wij wonen bestaat ook uit veengrond.

4 Samenvatting aardrijkskunde, hoofdstuk 3: 'Wat een werk!' Werken in een fabriek In Umuiden staat en grote staalfabriek: Corus. Hier werken heel veel mensen. Zij doen niet allemaal hetzelfde werk, maar hebben verschillende beroepen, bv. hijskraanmachinist, telefoniste, directeur, fabrieksarbeider. Staal maken ze van ijzererts; dat zijn stenen, waar ijzer in zit. Ijzererts is de grondstof van staal. Om het ijzer uit de steen te krijgen, moet het in grote ovens gesmolten worden (2000 C). De ovens worden gestookt met steenkool. Steenkool en ijzererts komen uit verre landen: Australië, Canada en Venezuela (dat ligt dichtbij Suriname in Zuid-Amerika). Met grote schepen wordt het naar Ijmuiden gebracht. Daarom ligt de staalfabriek aan zee: de schepen zijn gelijk op de goede plek. Het staal wordt tot platen geperst of opgerold en zo naar andere fabrieken gebracht. Daar maken za. er allerlei dingen van : blikjes, auto' s, magnetrons, bestek, stoelpoten, enz. Dit zijn de eindproducten. Het meeste staal gaat naar fabrieken in het buitenland. Dit heet exporteren. Er is ook een spoorlijn speciaal voor Corus en vroeger is het Noordzeekanaal gegraven. Per schip en per trein wordt alles vervoerd. Fabrieken vervuilen. We moeten zuinig zijn op het milieu. Daarom wordt staal zoveel mogelijk opnieuw gebruikt. Door het apart in te zamelen en door met magneten alles van staal uit het huisvuil te scheiden. Het gebruikte ijzer wordt weer naar de fabriek gebracht en daar weer gesmolten. De weg van de melk De melk van koeien wordt eerst bewaard op de boerderij in koeltanks. Een paar keer per week komt een tankauto deze tanks legen. De melk gaat dan naar een zuivelfabriek. Van elke boerderij wordt een flesje melk naar een laboratorium gebracht, om onderzocht te worden. Ze kijken daar of er geen bacteriën of andere ziektekiemen in zitten. De melk wordt in de fabriek snel opgewarmd en afgekoeld en verpakt. Ze halen er ook vet uit, en maken er allerlei zuivelproducten van: yoghurt, vla, yoki, boter, kaas, pap, enz. Dit zijn allemaal eindproducten, waarvan melk de grondstof is. Al die eindproducten worden naar supermarkten gebracht met een koelwagen, omdat deze producten snel bederven. Op de verpakking staat een T.H.T-datum. Daaraan kun je zien tot wanneer het product in ieder geval nog goed moet zijn. Meestal is het daarna ook nog wel even goed. Niet meteen weggooien dus! Boter en kaas worden veel geëxporteerd. Waarom daar? Als ergens fabrieken, ziekenhuizen, bedrijven, scholen of andere gebouwen worden gebouwd, is er heel goed over nagedacht, waar het gebouw moet komen te staan. De Maasvlakte is onder andere aangelegd voor het lossen, opslaan en verwerken van ruwe olie (of aardolie). Dit haalt men uit de grond op verschillende plekken op aarde (zee, woestijn). Met zeeschepen (tankers) of door pijpleidingen wordt de olie naar de Maasvlakte vervoerd. Zeetankers kunnen niet over de rivieren varen. Op de Maasvlakte wordt de olie opgeslagen in heel grote tanks en daarna verwerkt tot bv. benzine, plastic en lijm. Zo'n bedrijf heet een raffinaderij. Voor al deze dingen is het heel handig, dat de Maasvlakte aan zee ligt. Aardolie is de grondstof voor heel verschillende eindproducten: speelgoed, kleding, lijm, plastic tasjes en bakjes~ enz.

5 Bloemen moeten snel vervoerd worden, anders verwelken ze. Naar heel verre landen als bv. Amerika exporteert Nederland veel bloemen per vliegtuig. Daarom ligt de bloemenveiling in Aalsmeer: vlakbij Schiphol en in het midden van het land. Vroeger was in Twente heel veel textielindustrie: spinnerijen, weverijen en ververijen. Er werden stoffen en kleding, beddengoed, keukengoed en meer textiel soorten gemaakt. Er kwamen spoorlijnen en het Twentekanaal voor het vervoer van al deze producten. Er ontstonden grote steden (Enschede, Hengelo, Almelo) en er waren veel fabrieken. Nu is er nog maar 1 textielfabriek! De andere zijn allemaal gesloten. Ons textiel komt nu vnl. uit arme landen, omdat daar de lonen voor de werknemers heel laag zijn. In de binnenstad of een dorpscentrum zie je nooit heel grote meubel- of keukenwinkels, autobedrijven of doe-het-zelf-zaken. Die hebben namelijk veel te veel ruimte nodig, niet alleen voor hun producten, maar ook voor het parkeren van werknemers en klanten. Daarom staan zulke winkels buiten de stad, meestal met meerdere bij elkaar. Dat laatste is erg prettig voor de klanten. Vaak zie je ook, dat er een grote weg in de buurt is, bv. de snelweg. Dat is prettig voor de klanten en de leveranciers (die leveren producten aan).

6 Samenvatting aardrijkskunde, hoofdstul{ 4: 'De kringloop van het water' Het regent zeewater Op aarde is bijna twee keer zoveel water als land. Bijna al dat water is zout, het vormt de zeeën en oceanen. Voor drinkwater hebben we zoet water nodig en dat vinden we in rivieren, meren en in de grond (grondwater). Het water op aarde verdampt, vooral in de zon. Dit verdampende water~ op (denk maar aan kokend water). Hoe hoger de waterdamp komt, hoe meer het afkoelt, want de lucht is hoog kouder. Door het afkoelen, verandert de waterdamp in heel kleine waterdmppels (zoals mist). Ze vormen de wolken. Als de wolken heel zwaar worden door heel veel van die. dmppels, kunnen zij ze niet meer vasthouden en vallen de dmppels naar de aarde. Dit-heet neerslag (regen, sneeuw, hagel). Het regenwater verdwijnt in de bodem, in de rivieren, meren t;:n zeeën. Door de rivieren wordt het water weer naar de zee gebracht en begint alles weer opnieuw. Boven zee ontstaan natuurlijk de meeste wolken. De wind brengt deze wolken naar het land. Hoog in de lucht is het heel koud. De waterdmppeltjes bevriezen. Als ze dan gaan vallen smelten ze weer. We noemen dit regen. Als het winter is smelten de sneeuwvlokken soms niet, dan is het op de grond en vlak daarboven ook heel koud. Dan sneeuwt het. ( '\ "--~) I I \ \., b 6'. <> ç,o::' '"" $- Noordzee

7 l Van de bergen naar zee Hoog in de bergen is het zo koud, dat de neerslag als sneeuw naar beneden komt. Als het dan smelt, komt het water toch weer in de rivieren terecht, die brengen het weer naar zee. Water stroomt altijd van hoog naar laag. Sommige rivieren op aarde zijn heel groot, bv. de Amazone in Zuid- Amerika. Op versc~llende plaatsen lijkt het wel een meer of een zee: je kunt de overkant niet zien. De Mississippi in Noord-Amerika is ook heel groot. Deze rivier heeft heel erg veel zijrivieren. De Maas en de Rijn L. De Maas ontspringt in Frankrijk. Het is allemaal regenwater, daarom noemen we de Maas een regenrivier. De Rijn begint in Zwitserland, hoog in de bergen. Als ijs en sneeuw daar smelten ontstaan beekjes. Deze worden steeds groter en de zijriviertjes brengen ook regenwater mee. Omdat de Rijn dus smeltwater én regenwater krijgt noemen we dit een gemengde rivier. Alle zijrivieren van de Rijn horen bij het stroomgebied van de rivier. Elke rivier heeft haar eigen stroomgebied, dit kan een heel groot gebied zijn. We weten, dat hoog in de bergen veel sneeuw ligt. Op sommige plaatsen smelt het niet, maar blijft het liggen. Het gewicht van al die sneeuw drukt de sneeuw daaronder tot een dikke ijslaag. Deze schuift héél langzaam naar beneden. Zo'n schuivende ijslaag heet een gletsjer. Hieruit ontstaan beekjes, die heel snel stromen. Ze sleuren stenen en kiezels mee. Soms valt het water ook diep omlaag: een waterval. In een dal bouwt men soms een stuwdam: een hoge, halfronde muur, om het water van een riviertje tegen te houden. Achter de dam ontstaat dan een stuwmeer. De kracht, waarmee het water tegen de muur drukt, wordt gebruikt voor elektriciteit. In warme landen, waar het weinig regent, droogt een rivier wel eens helemaal op. Als het dan een keertje regent (meestal in één keer heel veel), loopt de rivier zo weer vol. Zij stroomt dan snel. Door de kracht van het water voert de rivier ook stenen mee. Er begint van alles te groeien in de eerst zo droge grond. Na een poos droogt alles weer op. De stenen blijven liggen. Zo'n rivier heet een wadi.

8 Samenvatting aardrijkskunde bloii' 5 Waar we wonen Mensen hebben allemaal verschillende wensen, ook als het gaat over wonen; over het huis zelf, de tuin en de omgeving daarvan. Als je wilt verhuizen moet je rekening houden met de wensen en behoeften van iedereen die mee gaat verhuizen. Een makelaar is iemand, die je helpt met het verkopen en kopen van een huis. Dwars door Middelburg In een grote stad als Middelburg wonen en werken veel mensen. Zij zorgen met elkaar voor veel drukte. Als je het openbaar vervoer (bus, trein) of de fiets gebruikt heb je daar niet zoveel last van als niet de auto. Middelburg is al een oude stad. Dat kun je zien aan de oude gebouwen, bijv. het stadhuis. Om het oude centrum leggen nieuwere wijken. De stad is - vooral na de oorlog - erg gegroeid. In het centrum vind je winkels en bovenwoningen. Er wonen meestal niet veel gezinnen met kinderen. Die vind je meer in de buitenwijken, waar flats en rijtjeshuizen staan. Daar is meer speelruimte en minder verkeer. Nog verder liggen de 'dure' wijken met villa's en grote tuinen, en ook industrieterreinen met bedrijven, grote winkels of sportvelden. Steden in Nederland Er zijn allerlei soorten steden. Ze zijn ook op verschillende manieren ontstaan: Maastricht is net als Middelburg al heel vroeg als stadje ontstaan. Die stad werd steeds groter. Vaak begonnen steden als handelsplaats op een kruispunt van belangrijke wegen of aan een geschikte plek aan het water. Mensen bleven daar dan wonen. ' In het centrum van een oude stad kom je vaal< smalle straatjes, grachten ofzelfs stukjes stadsmuur tegen. Er liggen soms nog wallen of er staat een poort. (Amersfoort, Amsterdam, Gorinchem) Veel toeristen komen naar zo'n stad voor al die gebleven geschiedenis in het centrum. Andere steden zijn begonnen als dorp, bijv. Assen. Daar is in het centrum nog een open plek, waar het oude dorpsplein was. Daaromheen stonden boerderijen. Steeds meer huizen werden er bij gebouwd.. Dan zijn er ook nog heel nieuwe steden, helemaal gepland, zoals bijv. Almere in de jongste polder (Zuid-Flevoland). Deze stad bestaat nog niet langer dan 40 jaar. In andere landen zien steden er soms heel anders uit. In Fès in Marokko lijken alle huizen op elkaar en ze staan ook kriskras door elkaar. Het lijkt wel een doolhof Maar de mensen, die er wonen (en dat zijn er heel veel) weten er goed de weg.

9 .'.' o " Heerenveen Heng elo

10 Samenv.atting aardrijkskunde blok 6 Strijd tegen het water Duinen en dijken Een groot deel van Nederland ligt lager dan de zee. Duinen en dijken zorgen ervoor, dat het land niet onder water loopt. Dijken zijn door mensen aangelegd, duinen zijn een natuurlijke zeewering, meestal hoger en breder dan dijken. Sommige duingebieden hebben ook bos. Als het erg stormt worden golven van de zee zo krachtig, dat duinen of dijken kapot geslagen kunnen worden. Daarom worden dijken en duinen sterk gemaakt, zodat ze de zee tegen kunnen blijven houden. Een dijk bestaat uit zand, steen en klei en moet ook hoog genoeg zijn. De natuur zorgt zelf voor de duinen, maar de mensen helpen wel een handje, door bijv. helmgras te planten en rijen palen in zee te zetten om de golven te breken. Als het stormt worden de duinen, maar vooral de dijken bewaakt. Op plaatsen, waar gevaar dreigt, komen mensen de dijk verstevigen (het leger). Vroeger waren de dijken en duinen niet zo sterk als nu. Men hield wel veel meer rekening met overstromingen. Mensen bouwden huizen, soms hele dorpen op zelf gebouwde heuvels. Zo'n heuvel noemen we een terp. Ook in woestijnen vinden we (zand)duinen. Deze kunnen wel 300 m hoog zijn. Onze duinen zijn niet hoger dan 50 m. Omdat de woestijn zo heel droog is, groeien daar geen planten in het zand. Deltawerken In 1953 was er een grote watersnoodramp. Een zware storm (uit het noordwesten) en springvloed zorgden voor zulk hoog water, dat er gaten in de dijken kwamen. Grote delen van Zeeland en Zuid-Holland kwamen onder water te staan, soms metersdiep mensen kwamen om en bijna dieren. Omdat dit nooit meer mocht gebeuren maakte men het Deltaplan. Zeeland moest veilig worden, door dammen en sterkere dijken aan te leggen. Die moesten dan het zeewater tegen kunnen houden. Achter de dammen komt het water nooit meer zo hoog als in De dammen liggen tussen de eilanden ~n verbinden ze zo met elkaar. Er overheen werden wegen aangelegd. De Veerse dam is zo'n dam. Waar eerst het zoute Veerse Gat lag, vind je nu het zoete Veerse Meer(1961). Er leven nu wel andere planten en dieren. Over de Oosterschelde werd een dam met schuiven gebouwd. Als die schuiven omhoog staan, kan het zeewater er gewoon onderdoor stromen.. Bij zware storm laat men de schuiven zakken en ontstaat er eigenlijk een muur, die het water tegenhoudt. Alle planten en dieren konden zo blijven leven (bijv. vissen en schelpdieren). Toen de bouw begon, werd eerst een bouweiland aangelegd midden in de Oosterschelde en dat werd 'Neeitje Jans 'genoemd. Nu is het eilandje een onderdeel van de stormvloedkering, zoals de schuivendam wordt genoemd.. Een groot voordeel van al de dammen is ook, dat niemand meer ver hoeft om te rijden voor een pont om over te varen. De eilanden zijn veel makkelijker en sneller ie bereiken. De Westerschelde is niet afgesloten vanwege de havens is Vlissingen, Antwerpen en Gent. Er ligt sinds kort wel een tunnel onderdoor. Dijken in Zeeland zijn veel hoger en sterker dan vroeger. Schouwen-Duiveland was voor 1953 een groot eiland in Zeeland. Aan de kant van de zee liggen hoge duinen, soms met bos, en de rest van het eiland wordt beschermd door dijken. Achter die dijken liggen polders. Nu is het een schiereiland, want het heeft verschillende verbindingen met andere delen van de provincie Zeeland door dammen en de Zeelandbrug.

11 Inde polder In het westen van Nederland wonen heel veel mensen in een polder. De steden en dorpen staan eigenlijk op de bodem van ee~ meer of van de zee. '. Nederland had steeds meer grond nodig en daarom werden polders àangelegd. Hoe doe je dat? Je legt een dijk om een stuk water, pompt het water eruit en dan heb je een stuk dro,og land. Al eeuwen geleden begonnen de Nederlanders hier mee. Maar als er veel regen viel. liep de polder weer vol. Daarom werd het water via sloten en boezems of ringvaarten weggemalen met molens en dat doen we nu met gemalen. De grootste en nieuwste polders liggen in het Dsselmeer: de Noordoostpolder en de Flevopolders. De grond wordt hier grotendeels gebruikt voor landbouw (voedsel!), maar er liggen ook grote steden (Almere, Lelystad).

12 Samenvatting aardrijkskunde blok 7 De Randstad Ruimte De Randstad bestaat uit de vier grote steden Amsterdam, Den Haag, Rotterdam en Utrecht met de steden daar tussen in Samen vormen al deze steden en brede band in de vorm van een C. Dit is pas ontstaan na de oorlog, toen er veel fabrieken en kantoren werden gebouwd. Veel mensen gingen in de steden wonen, er kwamen dus veel nieuwe huizen, scholen, winkels en wegen Het groen tussen de steden verdween steeds meer. Nu wonen de meeste Nederlanders in dit gebied. Met veel mensen in en klein gebied wonen geeft allerlei problemen: weinig ruimte, te veel auto' s, drukte bij winkels, vervuiling enz. Dat is ook in andere landen, bv Mexico, net als hier. Amsterdam In de loop van de tijd is Amsterdam sterk gegroeid. Heel vroeger was het al een belangrijke handelsstad aan de Zuiderzee. Langs de grachten stonden veel pakhuizen voor de waren uit verre landen. In 1900 kwam de industrie: machines en fabrieken Voor de arbeiders werden huizen rond het centrum gebouwd. Nu zijn dat al oude wijken. Na de oorlog (rond ong. 1950) groeide Amsterdam nog sneller. Het is er altijd druk. In Amsterdam zijn ook geen huizen genoeg. Veel mensen, die er werken, willen of kunnen er daarom niet wonen. Zij wonen in plaatsen buiten de Randstad met natuur, frisse lucht en rust. Nadeel is dan wel de reistijd (files, vervuiling) en het parkeerprobleem. Voor het drukke verkeer worden allerlei oplossingen bedacht: bredere wegen, carpoolen, nieuwe weg~ onder de grond, of over water reizen (fast fef1)'). Het groene hart De steden van de Randstad liggen rondom een gebied met veel groen en water. Dit gebied noemen we 'het groene hart'. Hier wonen natuurlijk veel minder mensen dan in de Randstad, maar veel van hen werken daar wel. Groot-Ammers ligt ook in het groene hart. Hier is de rust nog, die in de stad zo vaak verdwenen is. Maar de steden groeien door, het groene hart wordt kleiner. Ten zuiden van Amsterdam ligt de luchthaven Schiphol. Het is daar elkjaar drukker, met mensen en met vliegtuigen. Schiphol kan eigenlijfç niet meer groeien Dan komt het te dicht bij de woonwijke~. Tussen Amster4am en Parijs (hopfdstad van Frankrijk) komt een spoorweg voor een supersnelle trein:. om het autoverkeer te verminderen., I r I :.. ;'. ~ ~ t I '.' t

13 Een wereld van verschil Groep 5/6, 9 juni 2009 Naam: Pl aats en 1. Almere 2. Amsterdam 3. Delft 4. Dordrecht 0 5. Haarlem 6. Leiden 7. Rotterdam Een wereld van verschil Groep 5/6 Malmberg 's-hertogenbosch 8. 's-gravenhage 9. Utrecht