Leefbaar loon pers briefing Dit pakket bevat:

Transcriptie

1 Leefbaar loon pers briefing Dit pakket bevat: 1. Persbericht 2. Achtergrondinformatie 3. Facts and figures 4. Meest gebruikte excuses 5. Foto's, beeldmateriaal, beschikbare rapporten en links 6. Made by me: getuigenissen van kledingarbeiders 1

2 1. Persbericht Stoere vrouwen massaal uit de kleren voor eerlijke kleding Grote actiedag zondag 23 september in Amsterdam Amsterdam, 20 september Zondag 23 september om in Amsterdam gaan StoereVrouwen massaal uit de kleren. Met deze Strip For Fair Fashion-actie vragen zij samen met Schone Kleren Campagne aandacht voor de lage lonen in de kledingindustrie. De actie zal plaatsvinden voor de deuren van een grote winkelketen. Strip for Fair Fashion Verwacht wordt dat zeker 75 vrouwen aan de grote actiedag zullen deelnemen. StoereVrouwen vallen als koopleger erg op met de groene legeroutfits, roze pumps en dito baretten. Zij zullen naar de winkelketen marcheren en zich daar ontdoen van hun kleding. Victoria Koblenko steunt het initiatief en ging de dames voor door in een viral te strippen voor Fair Fashion. De viral ging woensdag 19 september live. Kirsten Oosterbroek van StoereVrouwen: StoereVrouwen winkelen graag bewust. Wij gaan uit de kleren om de grote modeketens ervan te overtuigen dat de consument meer eerlijke kleding in de winkels wil zien. Als vrouwen (of mannen) ook in actie willen komen kunnen zij zich aanmelden op Werken voor weinig Het grootste deel van de kleding dat in de Nederlandse winkels hangt is niet eerlijk geproduceerd. Onze kleren worden gemaakt in fabrieken, ateliers of door thuiswerkers, vooral in lagelonenlanden. De mensen die achter de naaimachines zitten - waarvan 85 % vrouw - moeten vaak 70 tot 80 uur per week werken, maar verdienen meestal te weinig om rond te komen. Hoewel het minimumloon in Cambodja 46 is, blijkt uit onderzoek dat een leefbaar loon vier keer zo hoog zou moeten zijn. Christa de Bruin, Schone Kleren Campagne: Kledingarbeiders houden elke dag minder dan een euro over om van te eten. We willen dat de kledingmerken zich hard maken voor een leefbaar loon zodat kledingarbeiders een waardig leven kunnen leiden. Europese campagne De actie is onderdeel van een grootschalige Europese campagne waar 11 landen aan deelnemen. Deze campagne zet de spotlights op vier grote kledingmerken om zo druk uit te oefenen op de realisatie van een leefbaar loon in de kledingindustrie in Cambodja. Over StoereVrouwen StoereVrouwen is een groeiend netwerk van ruim bewuste shoppers die samen een leger van kritische consumenten vormen. Met positieve en opvallende acties zoals de Groene Sint-campagne met Oxfam Novib stimuleren zij zowel elkaar (de consumenten) als winkeliers en producenten tot wereldverbeterende veranderingen. Over Schone Kleren Campagne Sinds 1989 strijdt Schone Kleren Campagne voor betere arbeidsomstandigheden in de kledingindustrie. Met internationale acties, zoals de Killer Jeans-campagne waarbij 20 merken zandstralen in de ban deden, zetten zij merken, overheden en producenten aan tot wezenlijke veranderingen. Noot voor de redactie, niet voor publicatie: Als pers bij de actie aanwezig zijn? Contact: ninabronwasser@stoerevrouwen.nl / Voor meer informatie en downloaden van beeldmateriaal: Voor achtergrondinformatie over de kledingindustrie in Cambodja: 2

3 StoereVrouwen: Kirsten Oosterbroek, generaal: / Schone Kleren Campagne: Christa de Bruin, coördinator / **********************************************BELANGRIJK******************************************* Tevens is Athit Kong, vice-voorzitter van de vakbond C.CAWDU in Cambodja, beschikbaar voor interviews. **********************************************BELANGRIJK******************************************* C.CAWDU (Coalition of Cambodia Apparel Workers Democratic Union) is een onafhankelijke vakbond en heeft meer dan leden. De vakbond is opgericht in Ongeveer 95% van haar leden is vrouw. C.CADWU speelde een belangrijke rol bij de massale staking in september In juni 2012 ontving C.CADWU de Arthur Svensson International Prize for Trade Union Rights in Oslo. C.CADWU kreeg de prijs toegekend voor de aanhoudende strijd en massa mobilisatie voor betere betaling en arbeidsomstandigheden in de Cambodjaanse kledingindustrie. 3

4 2. Achtergrondinformatie Waarom richten we ons op de kledingindustrie in Cambodja? Cambodja's kledingindustrie was de afgelopen maanden veel in het nieuws. Verhalen over het massale flauwvallen van kledingarbeiders veroorzaakt door ondervoeding haalden regelmatig de voorpagina's in Stakingen trokken meer dan werknemers de straat op om te protesteren tegen de slechte omstandigheden en het onvoldoende salaris. Kledingproductie is goed voor meer dan 85% van het totaal van Cambodja's export, maar ondanks de enorme groei in de industrie lijdt het land nog steeds extreme armoede. Vakbonden zeggen dat het minimumloon van $61 per maand verre van genoeg is om voedsel, huisvesting, gezondheidszorg en reiskosten te dekken. Toch heeft Cambodja in tegenstelling tot veel andere kleding producerende landen alle ingrediënten in huis om verandering mogelijk te maken. Ongeveer 60% van de werknemers is vakbondslid. Hoewel er veel verzet van werkgevers tegen vakbonden is, en er van collectieve onderhandelingen geen sprake is, heeft deze representatie van werknemers de potentie om te onderhandelen en te strijden voor een leefbaar loon. Internationale inkopers zijn aanwezig in Cambodja, en International Labour Organisations (ILO) 'Better Factories Cambodja' werkt om de arbeidsomstandigheden in de Cambodjaanse fabrieken te verbeteren. Minimumloon in Cambodja Het minimumloon in Cambodja is $61. Daar komen zogeheten 'bonussen' bovenop: $5 levensonderhoudstoeslag; $7 voor vervoerskosten en tot $10 aanwezigheidsbonus. Leefbaar loon In lijn met de International Labour Organisation (ILO) verdragen nr. 95 en nr. 131, ILO aanbevelingen nr 131 en 135 en art 23 van de Verklaring van de Rechten van de Mens, zullen lonen en toeslagen, betaald voor een standaard werkweek, ten minste voldoen aan de wettelijke minimumloon standaarden voor de industrie, en ten alle tijden voldoende zijn om aan de basisbehoeften van de arbeiders en hun familie te voldoen en daarnaast nog vrij besteedbaar inkomen bieden. Voor Schone Kleren Campagne betekent dat een leefbaar loon... van toepassing is op alle werknemers, en dat er geen sprake kan zijn van een loon lager dan dit vastgestelde minimum dient te worden verdient binnen de standaard werkweek, welke in geen geval meer is dan 48 uur een netto basisinkomen is voor werknemers voor een standaard werkweek, dus zonder voordelen, toeslagen, overuren of bonussen de basisbehoeften moet dekken van de arbeiders en hun families (een salaris is voldoende voor 2 volwassenen en 2 kinderen) ruimte laat voor een deel vrij besteedbaar inkomen, ten minste 10% van het bedrag wat nodig is om in de basisbehoeften te voorzien. 4

5 Asia Floor Wage Asia Floor Wage (AFW) is een eis voor een minimum leefbaar loon voor kledingarbeiders in Azië. Het is berekend door een alliantie van meer dan 80 vakbonden van kledingarbeiders, werknemersvertegenwoordigers en NGO's uit 6 Aziatische kledingproducerende landen, en is gebaseerd op voedsel- en levensonderhoudskosten studies in 6 landen. Het cijfer is gebaseerd op een methodologie voor de berekening van een minimum leefbaar loon met behulp van een formule. De cijfers kunnen worden gebruikt als een duidelijk ijkpunt voor de uitvoering van leefbaar loon normen. Zie voor meer informatie. Doel van de campagne Het doel van de campagne is simpel: een leefbaar loon voor kledingarbeiders in Cambodja. De merken moeten instemmen met de korte termijn eisen om zo de directe gevolgen van een armoedeloon op te heffen. Bovendien moeten de merken de lange termijn eisen inwilligen om een leefbaar loon te realiseren. Korte termijn eisen: 1. Ondersteun het loondoel van de Cambodjaanse vakbond van $ 131 minimumloon, door het geven van een publieke steunbetuiging en een dialoog aan te gaan met de leveranciers over de wijze waarop dit bedrag gehaald kan worden. 2. Verhoog aanvullende toeslagen Vervoerskosten of het verstrekken van huurvergoedingen moeten worden verhoogd naar $ 15; een aanwezigheidsbonus van $ 12; ontbijt, lunch en dinervergoedingen van $ 1,5 per dag. 3. Verbeter procedure voor loononderhandelingen Leg een schema voor onderhandelingen vast voor onderhandelingen. Ondersteun de ontwikkeling en implementatie van een methodologie om de lonen te verhogen. Het doel op de lange termijn Een leefbaar loon moet worden bereikt door het aannemen van een concreet actieplan met tijdlijnen, benchmarks en een follow-up procedure. Bedrijven zouden Asia Floor Wage moeten ondersteunen en aan de volgende punten conformeren om te zorgen dat een leefbaar loon betaald wordt aan alle werknemers in hun productieketen: 1. Een leefbaar loon onderschrijven in de gedragscode 2. Het bevorderen van de vrijheid van vereniging, wat een voorwaarde is voor een leefbaar loon 5

6 3. De dialoog aangaan met de Asia Floor Wage alliantie en andere lokale partners 4. Publiekelijk Asia Floor Wage als maatstaf voor een minimum leefloon onderschrijven 5. Aankoopbeleid wijzigen om Asia Floor Wage realiteit te maken 6. 'Asia Floor Wage pilot-projecten' uitvoeren met leveranciers en Asia Floor Wage partners 7. Lokale regeringen aanschrijven om te pleiten dat Asia Floor Wage wordt aangenomen als nationale norm 8. Handelen op transparante wijze 9. Samenwerken met andere bedrijven, leveranciers, vakbonden, ngo's. 6

7 3. Facts and figures Minimumloon Het minimumloon in Cambodja is $61. De gemiddelde arbeider houdt daar ongeveer $1 per dag van over om voedsel van te kopen. Veel arbeiders kunnen niet rondkomen en nemen leningen, vaak tegen woeker rente om voor bv dokterskosten, medicijnen of andere bijkomende kosten te betalen. Rekenvoorbeeld uit de recente film 'A wage you can live from' (te zien via You Tube, Inkomen: Minimumloon: $61 Levensonderhoudsvergoeding: $ 5 Totaal $66 Uitgaven: Huur (gedeelde kamer met 3 personen, ongeveer 16 m2, $25 huur) $ 8 Geld ter ondersteuning voor familieleden $17 Diverse kosten (zeep, kleding, wasmiddel, medicijnen) $10 Geld over voor voedsel $31 Totaal $66 Leefbaar loon Asia floor wage heeft berekend dat $283 een minimum leefbaar loon in Cambodja is. Kledingindustrie Cambodja Kledingproductie is goed voor meer dan 85% van het totaal van Cambodja's export. Uit een recent rapport van het 'Better Factories Cambodia' project blijkt dat kleding en schoeisel een vitaal onderdeel van de Cambodjaanse economie zijn. In april 2012 zijn er 320 kledingfabrieken die samen 356,609 arbeiders tellen. Ongeveer 90% van de arbeiders zijn vrouwen met een gemiddelde leeftijd van 24 jaar. Uit cijfers van het ministerie van Handel blijkt dat de Cambodjaanse kleding exportwaarde 15% groeide in het eerste kwartaal van 2012, tot meer dan $ 1 miljard in dit kwartaal. Door de enorme inflatie hebben Cambodjaanse kledingarbeiders een reëel loon verlies van meer dan 14% gedurende de afgelopen 12 jaar. 5.aspx 7

8 Stakingen Tussen november 2011 en april 2012 vonden er 27 stakingen plaats in de Cambodjaanse kledingsector, dubbel zoveel als in dezelfde periode vorig jaar. Gezondheid Alleen al in 2011 vielen ruim 2400 arbeiders flauw in Cambodjaanse kledingfabrieken veroorzaakt door onder andere een ongezond en eenzijdig dieet, en te lange werkdagen en een te hoge werkdruk. 8

9 4. Meest gebruikte excuses van bedrijven voor het niet betalen van een leefbaar loon Excuus 1: Overheden moeten een redelijk minimumloon vaststellen, niet bedrijven Het door de overheid vastgestelde minimumloon vaak uitonderhandeld met het lokale bedrijfsleven en de vakbonden zou idealiter redelijk moeten zijn. Er is een duidelijke reden waarom dat niet zo is. Regeringen denken aan hun internationale concurrentiepositie en zijn zich maar al te bewust dat mondiale modemerken naar elders zullen verplaatsen als de loonkosten te hoog worden. De mondiale modemerken hebben de macht in deze situatie, niet de regeringen. Het is nu aan de modemerken om te laten zien dat ze bereid zijn om de kleine stijgingen van de productiekosten die zich kunnen voordoen te accepteren, zodat overheden het vertrouwen krijgen dat een verhoging mogelijk is. Modemerken moeten zowel binnen hun eigen productieketen in verschillende landen als met andere merken uit verschillende landen moeten samenwerken om de loonkwestie aan te pakken. Excuus 2: Een leefbaar loon betalen is onmogelijk omdat er geen consensus bestaat over de berekening van dit bedrag Vanuit het perspectief van de arbeiders is dit een weinig zinvol argument. Het probleem van de lage lonen is voor werknemers duidelijk en voor veel bedrijven ook. Maar omdat bedrijven het niet eens kunnen worden over hoe een leefbaar loon te berekenen, weigeren velen om gewoonweg te beginnen met het verhogen van de lonen. Hoewel dit dilemma al jaren bestaat, zijn er weinig pogingen gedaan door bedrijven om het met elkaar eens te worden. En wanneer multi-stakeholder initiatieven een consensus probeerden te bereiken, mislukten de onderhandelingen. Het is niet zo dat het onmogelijk is; het plan is er. Bedrijven moeten het alleen nog willen. Bovendien heeft de Asia Floor Wage alliantie, een samenwerkingsverband van meer dan 80 vakbonden, NGO's en werknemersvertegenwoordigers uit 6 Aziatische kledingproducerende landen in 2009 al een berekening voor een menswaardig loon voor kledingarbeiders gemaakt. Deze berekening was gebaseerd op wat er nodig is om een voedselpakket samen te stellen voor een arbeider en de van haar afhankelijke familieleden en de extra kosten die ze heeft om alles te betalen om te overleven. De koopkracht van dit cijfer werd voorgesteld aan bedrijven als een oplossing voor het dilemma. Veel bedrijven vonden het een interessant idee, maar tot op heden gebruikt geen enkel bedrijf deze berekening daadwerkelijk als maatstaf voor een leefbaar loon. 9

10 Excuus 3: Lagelonenlanden zullen hun concurrentievoordeel verliezen als de lonen hoger worden Het eerste en meest voor de hand liggende punt om hier te noemen is dat de arbeidskosten zo'n klein deel van de totale productiekosten van een kledingstuk uitmaken dat zelfs een verdubbeling van de arbeidskosten slechts een klein verschil zou maken op de uiteindelijke prijs van het product. De arbeidskosten van een gemiddeld kledingstuk maken 1 tot 3% uit van de verkoopprijs. Bovendien zijn het niet alleen de goedkope arbeidskrachten die de productie naar andere landen lokt. China bijvoorbeeld is ook populair vanwege de zeer efficiënte en productieve industrie. En door de nabijheid van achterliggende industrieën biedt het merken en inkopers de volledige weg van de productie van katoen tot een afgewerkt kledingstuk; iets wat de meeste andere landen niet kunnen. Onderzoek heeft aangetoond dat loonsverhogingen het moreel en de productiviteit van arbeiders verbeteren en ziekteverzuim en personeelsverloop verminderen, dus het betalen van een leefbaar loon leidt tot verbetering van kwaliteit en flexibiliteit, waardoor leveranciers een concurrentievoordeel behouden. 10

11 Excuus 4: Ons bedrijf helpt de werkgelegenheid in deze ontwikkelingslanden te stimuleren. Door daar in te kopen en te produceren helpen we arbeiders die anders geen werk zouden hebben. Het klopt dat voor veel werknemers een baan in de kledingindustrie beter is dan sommige van de alternatieven, wat meteen ook de reden is waarom zoveel arbeiders afhankelijk zijn van de kledingindustrie. Het feit dat mensen wanhopig zijn is geen excuus om ze uit te buiten. Werknemers krijgen geen redelijk deel van de inkomsten die zij zelf creëren voor de grote bedrijven. Wij zijn blij met het feit dat miljoenen mensen een loon verdienen. Maar dat is niet genoeg om ze uit de armoede te tillen wanneer werkgevers hen naar believen kunnen aannemen en ontslaan, vakbondsrechten ontkennen, zulke lage lonen betalen zodat arbeiders onmenselijke uren moeten werken om te overleven, niet betalen voor ziekteverzuim en ouderschapsrechten ontkennen. De tol die veel werknemers betalen is hoog: een slechte gezondheid, uitputting en gebroken gezinnen. Dit is allemaal onaanvaardbaar en voorkombaar. Iedereen heeft recht op een baan die 'een rechtvaardige en gunstige beloning uitkeert, die hem en zijn [of haar] familie een menswaardig bestaan geeft' (Universele Verklaring Rechten van de Mens, artikel 23 (3)). Excuus 5: De kosten van het levensonderhoud zijn lager in kledingproducerende landen dus kunnen arbeiders ook minder betaald krijgen Natuurlijk is het waar dat de kosten van levensonderhoud in veel landen veel lager zijn dan in Europa. Daarom vergelijken we onze lonen niet met die van werknemers elders. We weten van onze partners over de hele wereld dat het minimumloon in een land nooit genoeg is om een leefbaar loon voor werknemers te bieden. Bovendien krijgen veel kledingarbeiders niet eens het minimumloon uitbetaald. Een leefbaar loon biedt werknemers genoeg inkomen om te kunnen voorzien in voedzaam voedsel en schoon water, onderdak, kleding, onderwijs, gezondheidszorg en vervoer, en de mogelijkheid biedt om een deel ervanvrij te kunnen besteden. Het moet genoeg zijn om te voorzien in de basisbehoeften van werknemers en hun gezinnen, zodat zij volledig kunnen deelnemen aan de samenleving en in waardigheid kunnen leven. Hierbij moet rekening worden gehouden met de kosten van levensonderhoud, sociale uitkeringen en de levensstandaarden binnen een groep. Elke werknemer moet in staat zijn om dit te verdienen binnen een normale werkweek. Dit is momenteel niet het geval. Excuus 6: Consumenten willen niet meer betalen voor hun T-shirts Het is waar dat de consument gewend is geraakt aan het betalen van een zeer lage prijs voor kleding. Het is daarom noemenswaardig dat het loon van een kledingarbeider slechts 1 tot 3% van de totale kostprijs uitmaakt van de meeste kledingstukken. Als een consument 8 euro voor een T-shirt betaalt krijgt de werknemer die het gemaakt heeft op z'n hoogst 24 cent. Dit loon verdubbelen zou slechts een extra 24 cent kosten. De consument zal dit soort stijgingen nauwelijks merken. Voor een bedrijf geldt hetzelfde: bedrijven kunnen dit soort kosten opnemen in hun winstmarge, die soms tot in de miljoenen lopen. Excuus 7: De gedragscode van ons bedrijf stelt dat we een eerlijk loon betalen Het plaatsen van een gedragscode op een website is nog geen garantie dat er daadwerkelijk een eerlijk loon wordt betaald. Dit wil niet zeggen dat het nuttig kan zijn om een eerlijk loon expliciet te noemen in een gedragscode. Het feit dat sommige bedrijven de mogelijkheid tot een eerlijk loon erkennen, kan gebruikt worden om andere bedrijven ter verantwoording te roepen. En werknemers 11

12 die op de hoogte zijn van de gedragscode kunnen deze gebruiken om betere lonen te eisen. Het probleem is dat gedragscodes alleen de moeite waard zijn als de juiste procedures aanwezig zijn om ze te in werking te stellen, om ze te volgen en om te kijken of er gedaan wordt wat is beloofd. Bedrijven moeten controleren of de gedragscode daadwerkelijk wordt uitgevoerd en moeten met leveranciers samenwerken om ervoor te zorgen dat verbeteringen plaatsvinden. Het is dan ook niet genoeg om te zeggen dat een 'eerlijk loon' wordt betaald. Bedrijven moeten openbaar kunnen uitleggen wat een 'eerlijk loon' betekent, met behulp van echte cijfers, en een plan publiceren hoe zij dit gaan bereiken. Excuus 8: We kunnen geen hogere prijs betalen vanwege de economische crisis We erkennen dat de economische crisis impact op de bedrijfswinsten heeft gehad, maar dit staat absoluut los van het recht op een leefbaar loon. Het is niet zo dat een leefbaar loon een optionele extra keuze is, een soort extra MVO-initiatief voor als de tijden goed zijn, waarvoor bedrijven kunnen kiezen om wel of niet te betalen. Werknemers hebben een leefbaar loon nodig, niet als een gunst, maar als een noodzaak, of het nu economisch de juiste tijd is of niet. Een leefbaar loon is niet alleen het voorrecht van de rijken. Zoals de Universele Verklaring van de Rechten van de Mens stelt, heeft iedereen recht op een baan die 'een rechtvaardige en gunstige beloning betaalt, welke hem en zijn [of haar] familie een menswaardig bestaan biedt' (Universele Verklaring Rechten van de Mens, artikel 23 (3)). 12

13 5. Beeldmateriaal, foto's, beschikbare rapporten en links Foto's Er zijn hoge resolutie foto's van Cambodja en arbeiders op verzoek verkrijgbaar bij de Schone Kleren Campagne. Beeldmateriaal Een korte film, 21 minuten, getiteld 'A wage you can live from' is te zien op youtube: De film is geproduceerd door Helle Løvstø Severinsen. In opdracht van Clean Clothes Campaign Denmark. In de film zijn onder andere interviews te zien met Cambodjaanse arbeiders, Bent Gehrt (Worker Rights Consortium, WRC), Athit Kong (C.CAWDU), Jill Tucker (ILO) en Irene Xavier (AFW). Beelden uit deze film zijn op verzoek verkrijgbaar bij Beschikbare rapporten Een CCC rapport over het project 'Better Factories Cambodia' van de International Labour Organisation (ILO): Een rapport over Asia Floor Wage; Stitching a decent wage across borders: Een recent rapport van de Fair Wear Foundation over de prijsopbouw in relatie tot lonen: Links Meer informatie over de Europese leefbaar loon campagne 'No more excuses': Meer informatie over Asia Floor Wage: Nieuws over de Aziatische kledingindustrie:

14 6. Made By Me: Getuigenissen van kledingarbeiders Srieng Mouykim, arbeidster in de Goldfame Manufacturing Knitters fabriek Srieng Mouykim werkt in de Goldfame fabriek. Deze Inditex leverancier (Zara, Mango) haalde in september 2010 de voorpagina s met een grote staking. Als vergelding voor dit protest ontsloeg de directie 160 vakbondsleiders en arbeiders. Dankzij de inspanningen van de vakbond en de internationale druk op de merken mochten werknemers uiteindelijk weer aan het werk. Dat wil niet zeggen dat alles weer koek en ei is voor Mouykim. 'Ik werk sinds 2004 bij Goldfame. Ik had besloten om hier te solliciteren omdat iemand me vertelde dat de werkomstandigheden beter waren dan in de Chinese fabriek waar ik daarvoor werkte. Maar ik was teleurgesteld. Zelfs hier krijg ik alleen het minimumloon en is het onmogelijk om mijn gezin te voeden met zo weinig geld.' Met een maandloon van 65,- euro inclusief alle bonussen, worstelt Mouykim elke dag om haar eerste levensbehoeften te dekken. 'Ik heb drie kinderen die willen eten en naar school moeten. Het geld dat ik bij Goldfame verdien is net genoeg om deze uitgaven te dekken. We hebben geen andere keus dan bij mijn moeder in huis te wonen om huurkosten te vermijden. We wonen daar met mijn moeder, mijn zus en haar twee zonen. Mijn zus werkt ook in de Goldfame fabriek, dus we kunnen een aantal kosten delen voor ons zevenen. Maar zelfs dan heb ik geen geld om medicijnen te kopen voor mijn zoons en voor mijn moeder. En het huis is zo oud dat we regelmatig moeten betalen voor reparaties. Het dak lekt, dus we moeten geld zien te vinden om het te repareren.' Van maandag tot en met zaterdag worden Mouykim en haar zus om half zes 's ochtends wakker om de vrachtwagen te nemen die de arbeiders naar de fabriek brengt. Ze kunnen hun kinderen nauwelijks zien, maar vertrouwen hun oude moeder de zorg voor de kinderen toe. "Natuurlijk, wil ik ze vaker zien. Maar ik moet elke dag werken om de 5 euro aanwezigheidsbonus te krijgen. En als ik kon zou ik overwerken om nog meer extra geld te verdienen. Met 92 euro zou ik alle basisbehoeften kunnen betalen en beter eten kopen. Helaas is in de fabriek overwerken niet toegestaan. Ze geven er de voorkeur aan om anderen in te huren. Dat is goedkoper voor hen. Om rond te komen moet ik geld lenen. Iedereen bij Goldfame zit in de schulden. Ik ben geld aan al mijn buren in het dorp verschuldigd.' Geld besparen is een doel op zich als je moet leven van minder dan 76 euro per maand. Mouykim koopt nooit nieuwe kleren voor zichzelf of haar kinderen. Twee keer per jaar koopt ze een handjevol tweedehands kleding. Voor eten houdt ze dagelijks minder dan een euro over. 'Het voedsel dat ik me kan veroorloven is beperkt. Alleen een beetje rijst en groenten. Het is niet goed genoeg voor de kinderen, maar we hebben geen keus. Eten is erg duur geworden. Een jaar geleden kostte een kleine soep nog 300 Riels. Vandaag de dag is dat 500. Ik kan alleen de goedkoopste variant soep kopen, waar oude groenten en slechte kwaliteit vlees in zit. Het is erg moeilijk om te werken met zulke slechte maaltijden. Ik ben nu 44 en het wordt steeds moeilijker voor mij om in de Goldfame fabriek te blijven. Als ik de fabriek kon verlaten en verkoopster zou kunnen worden zou ik niet aarzelen. Maar ik moet vechten voor mijn kinderen. Ik wil dat ze naar

15 school gaan en kunnen studeren om een betere baan te vinden dan die van mij. Alles behalve kledingarbeider zou goed zijn zolang ze maar een beter loon krijgen.' Mouykim vindt het leven als kledingarbeidster zwaar en voelt zich totaal vervangbaar. 'Ik ben er zeker van dat de mensen op de hoofdkantoren niets over onze levensomstandigheden weten. Ze zijn zich niet bewust van de problemen die we in de fabriek hebben. Alleen de lokale managers weten wat we doorstaan. Maar hun kan het niets schelen en bovendien beheren ze vaak nep vakbonden om zo onze lonen laag te houden. We hebben hulp nodig uit het buitenland om aan de consumenten te vertellen dat onze lonen te laag zijn. En dat de druk op onze vakbond ondraaglijk is.' Ze is blij dat er tenminste wel een vakbond is. 'De C.CAWDU vakbond is erg belangrijk voor ons. Er zijn vijf andere vakbonden in de fabriek, maar ik vertrouw alleen op C.CAWDU. Voor hun komst kreeg ik alleen kortdurende contracten van een paar maanden. Nu heb ik een contract voor een jaar. Als mijn contract niet wordt verlengd is de ontslagvergoeding verhoogd. Ik kan nu op medische gronden een dag vrij nemen zonder de hele aanwezigheidsbonus te verliezen. En de managers schreeuwen niet meer tegen me als ik ziekteverlof vraag.'

16 Rom Sokha, arbeidster in de Yung Wah Industrial Co. fabriek Rom Sokha werkt als verpakker in de Yung Wah Industrial fabriek, een fabriek uit Singapore die in Cambodja T-shirts, jassen, truien en broeken produceert voor onder andere GAP. De fabriek bevindt zich ongeveer een half uur ten zuiden van de hoofdstad Phnom Penh. De fabriekseigenaar beweert 'de behoeften van haar werknemers te omarmen met een uitgebreid welzijns- en bonusuitkeringsstelsel'. Een belofte die niet wordt bevestigd door Rom Sohka. 'Ik werk nu zes jaar in de Yung Wah fabriek. Het werk is zwaar, maar ik doe erg mijn best om hard te werken en pak alle kleding in voor ze de fabriek verlaat. Ik verdien tot op heden, net als alle andere werknemers van Yung Wah, het minimumloon ( 46). Dankzij de bonus voor mijn aantal dienstjaren en de levensonderhoudstoeslag krijg ik in totaal 56 euro. Toen ik fit genoeg was om over te werken en de aanwezigheidsbonus te krijgen, kon ik zelfs tot 76 euro verdienen. Maar dat kan ik niet meer.' Sokha is nog maar 33 jaar oud, maar lijdt aan een ernstige maag- en darmziekte en heeft hartproblemen. Tot voor kort ging ze ook naar haar werk als ze ziek was. Maar sinds haar conditie de laatste maanden is verslechterd, moest ze stoppen met werken. Sinds een paar weken zit ze ziek thuis. 'Het zijn heel moeilijke tijden voor me. Vorig jaar had ik maar 38 à 45 euro per maand te besteden omdat ik soms ziek was. Ik ben, zowel in de fabriek als thuis, meerdere keren flauw gevallen. Omdat ik het niet kon betalen om naar de dokter te gaan of om goede medicijnen te kopen, probeerde ik traditionele medicijnen te vinden om de pijn te verzachten. Dat kost me ongeveer 4 euro per maand. Maar 3 weken geleden moest ik 76 euro betalen omdat ik medicijnen moest kopen in de apotheek. De fabriek geeft hier geen vergoeding voor. Ze bieden alleen middelen tegen kleine kwaaltjes zoals hoofdpijn en diarree, en alleen tijdens werktijd. Om de behandeling te kunnen betalen krijg ik steun van een solidariteitsfonds. En zelfs dan moet ik geld bij lenen voor de medicijnen.' Sokha woont samen met haar 10-jarige zoon in een kleine kamer op een begane grond in de buurt van de fabriek. Vier muren, een bed en een kleine keuken in de hoek, dat is alles wat ze voor 30 euro per maand, water en elektriciteit inbegrepen, kon vinden. Haar man woont hier ook van tijd tot tijd, maar verblijft meestal op het platteland, waar hij groenten verbouwd op een klein stukje grond dat hij voor 11 euro per oogst huurt. Mijn man verdient niet veel, ongeveer 38 euro per oogst, als de omstandigheden goed zijn. Maar met de droogte, de overstromingen en de insecten, weten we nooit van tevoren hoeveel we krijgen. Mijn werk bij Yung Wah is dus van groot belang om het gezin te voeden en de huur te betalen. De kamer is erg duur. Ik kon geen goedkopere kamer vinden in de buurt van de fabriek. Dus we moeten op alles geld besparen. We proberen tot 2 euro per dag te besteden aan eten als we met zijn drieën zijn, en 1 euro als ik alleen ben met mijn zoon. Van ontbijt tot avondeten eten we alleen rijst met een beetje vlees. Dat is niet genoeg, zeker niet voor mijn kind. Hij is te mager en blijft gewicht verliezen. Hij is vaak ziek en mist daardoor regelmatig lessen op school. Ik maak me echt zorgen. Als ik meer geld had, kon ik fruit kopen om hem beter te voeden. Maar dat kan ik niet, zeker nu niet.'

17 Schoolgeld betalen is voor Sohka praktisch onmogelijk met een dergelijk salaris. Zelfs wanneer haar zoon naar een openbare school gaat, waar officieel niet voor betaald hoeft te worden, moet Sokha alsnog dagelijks 200 tot 300 Riel aan de docent geven. Dat is hoe het gaat in Cambodja. En elk jaar moet ze betalen voor de boeken en voor de twee sets uniformen. 'Ik kan al deze kosten niet betalen met mijn huidige loon. Om goed te leven zou ik ten minste 91 euro moeten krijgen als minimumloon, zonder de bonussen. Zelfs als ik kon overwerken, was dit niet genoeg. Ik moest 23 tot 38 dollar per maand lenen van de lokale geldschieter. Op het moment dat het kan stuur ik 7 of 14 euro per maand naar mijn familie. In mijn woonplaats zijn twaalf mensen van mij afhankelijk. Maar nu ik ziek ben, kan ik geen geld sturen.' Zoals bij veel kledingarbeiders in Cambodja, groeien Sokha s schulden elke maand. De rentepercentages van de geldschieter zijn hoog en de kosten voor het levensonderhoud nemen drastisch toe. Op dit moment heeft Sokha schulden van meer dan 76 euro. 'Ik begrijp niet waarom we zo'n laag loon krijgen. Mijn vakbondsleider zegt dat het komt door de corruptie en uitbuiting door de fabriekseigenaren. Alles wat ik weet is dat we hard werken, zelfs als we moe of ziek zijn. Als ik de mogelijkheid zou hebben om GAP's grote baas te ontmoeten, zou ik hem zeggen dat we dringend meer geld nodig hebben om te overleven. We kunnen niet goed leven en voor onze familie zorgen met zo'n loon. Vijf dollar als maandelijkse levensonderhoudstoeslag en een halve dollar voor de dagelijkse overuren is veel te laag. Velen van ons zijn uitgeput en ziek, zoals ik. Dit kan niet langer duren.' 'Als ik kon, zou ik de fabriek verlaten. Maar ik kan dat niet, want ik heb geen land om te cultiveren en ik moet voor mijn zoon zorgen. Dit jaar zal ik twee maanden niet in staat zijn om te werken. En ik vraag me af hoe we dat het hoofd zullen bieden.'

18