Trends en ontwikkelingen in de sport(deelname)

Transcriptie

1 Jaarboek Sport & Strategie Publicaties editie 2015/2016 Trends en ontwikkelingen in de sport(deelname) Hoofdstuk 4 Ine Pulles (Mulier Instituut) en Ben Weghorst (Kenniscentrum Sport) Het stimuleren van de sportdeelname is een belangrijke doelstelling van het sportbeleid. Sportdeelname vormt immers een belangrijke voorwaarde om te kunnen profiteren van de kracht van sport. Om die reden investeert de overheid in onderzoek naar de ontwikkelingen in de sport in het algemeen en in de sportdeelname in het bijzonder. Dat levert ook dit jaar weer een indrukwekkende rij publicaties op. Monitoring van sportdeelname De sportdeelname en het lidmaatschap van een sportvereniging zijn in de periode 2006 tot 2014 overwegend stabiel gebleven. Dit blijkt uit het Trendrapport Bewegen en Gezondheid 2000/2014, de achtste en laatste editie in die serie (Hildebrandt et al., 2015). Het trendrapport biedt als altijd een totaaloverzicht van de ontwikkelingen met betrekking tot sportdeelname, lichaamsbeweging en sportblessures. De onderzoekers concluderen dat de maandelijkse sportdeelname en het clublidmaatschap bij de jonge jeugd licht is toegenomen. Voor de oudere jeugd en volwassenen is geen stijging waarneembaar. De sportdeelname van ouderen is gestegen, 48

2 II Publicaties 49 FOTO: NOUKI SMEUR

3 Jaarboek Sport & Strategie Publicaties editie 2015/2016 deze stijging is vooral zichtbaar in de periode Voor chronisch zieken geldt dat de sportdeelname en het clublidmaatschap de afgelopen jaren stabiel zijn gebleven, maar achterblijven bij de gemiddelde sportdeelname van de Nederlandse volwassenen. Dit komt overeen met eerdere bevindingen van onderzoekers van het Mulier Instituut en de RIVM-Gezondheidsmonitor De sport- en beweegdeelname van de Nederlandse jeugd is door het RIVM met de Gezondheidsmonitor Jeugd 2015 inzichtelijk gemaakt en gepubliceerd op de website Het betreft een in zijn omvang uniek onderzoek naar leefstijl en welzijn van middelbare scholieren. Eind 2015 zijn door alle 25 GGD en vragenlijsten afgenomen onder tweede- en vierdeklassers van het voortgezet onderwijs. Uit het onderzoek komt naar voren dat ruim de helft (54%) van de tweede- en vierdeklasleerlingen op vijf of meer dagen minstens een uur sport of beweegt. Een op de vijf (20%) doet dit zelfs dagelijks. Driekwart (76%) sport wekelijks bij een club, vereniging of sportschool. Uit de jaarlijkse ledentalrapportage van NOC*NSF (Van Genderen & Van Haren, 2015) komt naar voren dat het aantal lidmaatschappen ten opzichte van 2013 licht is gestegen. Deze stijging wordt veroorzaakt doordat het ledental van Sportvisserij Nederland (grotendeels) dankzij een administratieve wijziging is gegroeid. Wanneer deze groei buiten beschouwing wordt gelaten, is er sprake van een daling in de ledentallen van de sportbonden. Deze situatie is gelijk aan die van De eerder ingezette daling van het aantal sportverenigingen zette in 2014 verder door. Afgelopen jaar zijn ook onderzoeken verschenen die inzicht bieden in de sportdeelname op gemeentelijk en provinciaal niveau. Uit deze onderzoeken blijkt dat de sportdeelname in Breda, Lelystad, Utrecht en de provincie Drenthe ten opzichte van eerdere metingen, net als de landelijke sportdeelname, vrij stabiel is (Gemeente Breda, 2015; Gemeente Lelystad, 2016; Gemeente Utrecht, 2015; Rotman, 2015). Ook bij onze zuiderburen blijken de sportdeelname en het clublidmaatschap de afgelopen jaren ( ) stabiel te zijn (Lievens et al., 2015a en b). Uit dit door de Vlaamse overheid gefinancierde onderzoek komt naar voren dat, net als in 2009, zes op de tien Vlamingen in 2014 aan sport deed en dat een kwart van de bevolking lid was van een sportvereniging. Daarmee scoort sport, net als in Nederland, opvallend hoger dan heel wat andere vormen van verenigingsparticipatie. Het onderzoek toont dat er (nog altijd) sociale verschillen in sportdeelname en sportvoorkeur bestaan. De toekomst van sport en bewegen De monitoring van sportdeelname is geborgd en we weten hoe de sportdeelname zich door de jaren heen heeft ontwikkeld. Maar hoe ziet sport en bewegen in Nederland eruit in 2030? Welke maatschappelijke ontwikkelingen verwachten we de komende jaren en hoe zijn die van invloed op het sport- en beweeglandschap van 50

4 de toekomst? Dit zijn centrale vragen van de Sport Toekomstverkenning waarvan in 2016 de eerste publicatie, het Trendscenario verscheen (zie RIVM, 2016). Op basis van meerdere workshops met experts uit de wereld van de sport hebben het RIVM en SCP de toekomst van de sport verkend op het gebied van participatie, vitaliteit, sporteconomie en topsport. Uit de eerste resultaten komt een beeld naar voren van een gelijkblijvende sportdeelname, maar een veranderende sportvraag. In de toekomst zullen mensen minder sporten bij een sportclub en meer individueel of in zelfgeorganiseerde groepen. Verder wordt verwacht dat het aandeel van de bevolking dat voldoet aan de beweegnorm licht zal stijgen tot 2030, de sporteconomie licht zal groeien en het vanwege concurrentie lastig wordt om op het gebied van topsport de top 10-positie te behalen en te behouden. Als belangrijke beïnvloedende factoren worden vergrijzing, migratie en de groeiende vraag naar gezamenlijke beleving, zoals bij sportevenementen of extreme sporten als freerunnen, klimmen en kitesurfen, genoemd. Sporttakspecifiek onderzoek Ook in verschenen meerdere rapporten over specifieke takken van sport. Zo beschrijven Breedveld & Hover (2015) in het vijfde Mulier-brancherapport Atletiek in Nederland de geschiedenis van de atletieksport: de beoefenaars, de organisatiestructuur en accommodaties. Daarnaast geeft het brancherapport ook inzicht in thema s als evenementen, economie, topsport en gezondheid. De auteurs concluderen dat het ledental van de Atletiekunie zich in de afgelopen veertig jaar heeft verviervoudigd. Veertien procent van de Nederlanders loopt weleens hard, waarvan tien procent minimaal maandelijks. Dat maakt hardlopen tot de vierde sport van het land en tot de grootste groeisport van de laatste jaren. Een andere groeisport is fitness. De Europese fitnessindustrie telt naar schatting fitnessfaciliteiten, 50 miljoen leden en werknemers. De marktwaarde wordt geschat op bijna 30 biljoen euro (Middelkamp & Rutgers (red.), 2016). In Europeactive s growing the fitness sector through innovation richten de auteurs zich tot eigenaren en managers van fitnessorganisaties. Het boek biedt ze inzichten, voorbeelden en praktische hulpmiddelen om door middel van innovatie verder te groeien en nieuwe doelgroepen te bereiken. Het boek sluit af met een stappenplan voor innovatie. Met het verschijnen van Vlaanderen zwemt, fietst, loopt! is de opkomende markt van triatlon en duatlon in Vlaanderen voor het eerst grondig in kaart gebracht. De auteurs schatten dat Vlaanderen meer dan mannelijke en een kleine vrouwelijke deelnemers van triatlon, duatlon en multisport telt. In het rapport wordt verder ingegaan op het ontstaan en de ontwikkeling van triatlon en duatlon en wordt het management en de marketing van multisport bestudeerd. II Publicaties 51

5 Jaarboek Sport & Strategie Publicaties editie 2015/2016 Niet alleen de grote sporten worden onderzocht. Uit De bridgesport en haar omgeving (Van den Dool, 2016) blijkt dat twee procent van de Nederlanders van achttien jaar en ouder de bridgesport beoefent. Ouderen spelen duidelijk vaker bridge dan jongeren en herkennen de voordelen van de sport: hersentraining en sociale contacten. Al met al is er nog een groot potentieel voor de Nederlandse Bridge Bond. In Windsurfen, een lifestylesport op herhaling (Kok, 2015) is de Nederlandse windsurfer in beeld gebracht. Windsurfers beoefenen hun sport actief en ontlenen een groot deel van hun identiteit aan de sport. Sport- en beweeggedrag: verklarende en beïnvloedende factoren Met het proefschrift How voluntary exercise behavior runs in families biedt Huppertz inzichten in de complexiteit van factoren die verschillen in sportgedrag tussen mensen bepalen. Uit het onderzoek blijkt dat bij jonge kinderen individuele verschillen in sportgedrag vooral bepaald worden door de omgeving waarin zij opgroeien. Vanaf een jaar of veertien wordt hun genetische aanleg steeds belangrijker en daalt de relatieve invloed van de omgeving. Verder lijkt er geen sprake van een verband tussen sportgedrag en BMI bij zeven- tot achttienjarigen. In Kritische succesfactoren ter preventie van drop-out in sport en fysieke activiteit bij Vlaamse jeugd concluderen de onderzoekers (De Baere et al., 2016) dat vrijwillige motivatie om te sporten op jonge leeftijd een grote invloed heeft op clubtrouw tijdens de adolescentie. Individuele en interpersoonlijke factoren en de fysieke omgeving blijken van belang bij het blijvende lidmaatschap tijdens de adolescentie. Zowel voor mannen als vrouwen werd er een positief verband vastgesteld tussen het sportactief zijn tijdens de vroege adolescentie en sportactief zijn op volwassen leeftijd. Ook het lidmaatschap van een sportclub tijdens de vroege adolescentie in het bijzonder was in beide geslachten positief geassocieerd met sportactief zijn op volwassen leeftijd (zie ook Elling & Selten, 2016, in hoofdstuk 7). Van jongeren gaan we naar volwassenen en ouderen. Anders georganiseerde sport kan een grote rol spelen bij de sportdeelname van volwassenen. Veel volwassenen doen aan sport voor een betere gezondheid en opbouw van conditie en kiezen ervoor om dat buiten de sportvereniging om te doen. Dit blijkt uit Anders georganiseerde sport. Sport buiten sportverenigingen om (Van den Dool, 2016, zie hoofdstuk 7). De bevindingen in het proefschrift The role of social group support in older adults motivation to exercise van Pelssers bevestigen dat sociale groepssteun bijdraagt aan de bewegingsdeelname van ouderen, op voorwaarde dat het hun persoonlijke waardering van bewegingsdeelname versterkt. Die voorwaarde kan worden vervuld wanneer die steun het voor hen vergemakkelijkt om zich effectief te voelen in hun bewegingsdeelname. 52

6 Ook technologische ontwikkelingen kunnen het sportgedrag beïnvloeden. Steeds meer sporters maken gebruik van sportapps. In haar lectorale rede Kracht van Sport gaat Baart de la Faille-Deutekom in op de rol van technologie binnen de sport. Zo kunnen sportapps een toegevoegde waarde hebben in het bieden van passende manieren voor de begeleiding van breedtesporters en kunnen ze mensen motiveren om te (blijven) sporten. Het lectoraat Kracht van Sport wil met onderzoek zicht krijgen op de (on)mogelijkheden van deze technologie om de ongebonden en individuele sporters structureel te motiveren om in beweging te blijven. Blik vooruit Twee onderdelen van de Sport Toekomstverkenningen, namelijk Perspectieven op sport en bewegen en Kansen en keuzes voor het sportbeleid zullen nog verschijnen. De STV zal later in worden afgerond en moet dan input gaan vormen voor het nieuwe sportbeleid. Verder verschijnen er later dit jaar nieuwe cijfers over de wekelijkse sportdeelname op basis van de Gezondheidsenquête/Leefstijlmonitor van het CBS en RIVM. Tevens worden in updates verwacht van de kernindicatoren voor maandelijkse sportdeelname en clublidmaatschap, op basis van de Vrijetijdsomnibus (VTO) van het SCP. II Publicaties Publicaties Baart de la Faille-Deutekom, M. (2016). Kracht van Sport. Lectorale rede. Amsterdam: Hogeschool van Amsterdam/Hogeschool Inholland. Baere, S. De, Rutten, C., Lefevre, J. & Seghers, J. (2016). Kritische succesfactoren ter preventie van drop-out in sport en fysieke activiteit bij Vlaamse jeugd. Z.pl.: Steunpunt Beleidsrelevant Onderzoek Sport Bijl, R., Boelhouwer, J., Pommer, E. & Andriessen, I. (2015). De sociale staat van Nederland Den Haag: Sociaal en Cultureel Planbureau (SCP). Boelhouwer, J. (2016). Het brede-welvaartsbegrip volgens het SCP. Den Haag: Sociaal en Cultureel Planbureau (SCP). Breedveld, K. & Hover, P. (red.) (2016). Atletiek in Nederland. Lopen, werpen en springen in beweging. Utrecht/Nieuwegein: Mulier Instituut/Arko Sports Media. Bruijn, K. de & Vermeulen, T. (2015). Trendrapport toerisme, recreatie en vrije tijd Nieuwegein: NRIT Media. Dool, R. van den (2016). De bridgesport en haar omgeving. Een onderzoek naar de kansen voor bridge. Utrecht: Mulier Instituut. Gemeente Breda, Onderzoek en Informatie (2015). Sporten en bewegen in Breda. Resultaten Omnibusenquête Breda: Gemeente Breda. 53

7 Jaarboek Sport & Strategie Publicaties editie 2015/2016 Gemeente Utrecht, Intern Bedrijf Onderzoek (2015). Utrecht Monitor Utrecht: Gemeente Utrecht. Genderen, M. van & Haren, B. van (2015). Ledental NOC*NSF over Arnhem: NOC*NSF. Hildebrandt, V., Bernaards, C. & Hofstetter, H. (2015). Trendrapport bewegen en gezondheid 2000/2014. Leiden: TNO. Huppertz, C. (2016). How voluntary exercise behavior runs in families. Twin studies and beyond. Amsterdam: Vrije Universiteit Amsterdam. InnoSportNL (2015). Sportinnovatie in Nederland. 10 jaar InnoSportNL. Arnhem: InnoSportNL. Kok, R. (2015). Windsurfen, een lifestylesport op herhaling. Een onderzoek naar windsurfen in Nederland onder 313 regelmatige beoefenaren. Tilburg: Fontys Economische Hogeschool Tilburg (FEHT). Lievens, J., Siongers, J. & Waege, H. (red.) (2015a). Participatie in Vlaanderen 1. Basisgegevens van de participatiesurvey Leuven/Den Haag: Uitgeverij Acco. Lievens, J., Siongers, J. & Waege, H. (red.) (2015b). Participatie in Vlaanderen 2. Eerste analyses van de participatiesurvey Leuven/Den Haag: Uitgeverij Acco. Middelkamp, J. & Rutgers, H. (eds.) (2016). Europeactive s growing the fitness sector through innovation. For fitness club owners and managers. Brussel/Den Bosch: EuropeActive/BlackBoxPublishers. Pelssers, J. (2015). The role of social group support in older adults motivation to exercise. Leuven: KU Leuven. RIVM (2016). Trendscenario Sport Toekomstverkenning. Rijksinstituut voor Volksgezondheid en Milieu (RIVM). Rotman, J. (2015). Drentse Sportmonitor Inzicht in het beweeg- en sportgedrag van de inwoners van de provincie Drenthe in de leeftijd 13 t/m 19 jaar. Hoogeveen: SportDrenthe. Scheerder, J., Claes, E., Lagae, W., Thibaut, E. & Vos, S. (2016). Vlaanderen zwemt, fietst, loopt! Sociaalwetenschappelijk onderzoek naar triatlon en duatlon. Gent: Academia Press. SportZeeland (2015). Factsheet Monitor Sportdeelname Gemeente Vlissingen. Goes: SportZeeland. Stichting Harten voor Sport & Gemeente Utrecht, afdeling Onderzoek en Sport & Samenleving (2015). Factsheet sportparticipatie in Utrecht. Mei Utrecht: Gemeente Utrecht. 54

8 Vervoorn, C., Baart de la Faille-Deutekom, M. & Dekkers, V. (red.) (2015). Kracht van sport: de verbinding. Amsterdam: Hogeschool van Amsterdam/Inholland/ Universiteit van Amsterdam. Weijde, W. ter & Croes, E. (2015). Roken. Een aantal feiten op een rij. Utrecht: Trimbos-instituut. Masterscripties Baesjou, L. (2015). Tailored communication, exercise behaviour, and personal goals. The moderating influence of motivation. Amsterdam: Universiteit van Amsterdam, Persuasive Communication. Breul, W. van den (2015). Ongezond, maar toch actief? Een onderzoek naar de samenhang tussen ongezonde leefstijlkenmerken en sportparticipatie. Nijmegen: Radboud Universiteit, Sociologie: Beleid en Toegepast Onderzoek. Floor, C. (2016). Wie is de zwemmer? Een onderzoek naar leefstijlkenmerken van zwemmers. Nijmegen: Radboud Universiteit, Sociologie. Heijningen, M. van (2015). Spel in Zicht. De Invloed van Impliciete Theorieën in Sport: Het Effect van Impliciete theorieën op Doelkeuze, Attributie en Motivatie om verder te oefenen na Falen voor een Sportvaardigheid. Amsterdam: Universiteit van Amsterdam, Sport- en prestatiepsychologie. Michel, M. (2015). Actieve cultuurparticipatie en sportparticipatie: Ouders als voorbeeld? Een trendanalyse. Amsterdam: Vrije Universiteit Amsterdam, Sociologie. II Publicaties 55