Trends en ontwikkelingen in de sport(deelname)

Transcriptie

1 Jaarboek Sport & Strategie Publicaties editie 2014/2015 Trends en ontwikkelingen in de sport(deelname) Hoofdstuk 3 Ine Pulles Ook in 2014/2015 verscheen weer een groot aantal studies die licht werpen op hoe de sport en de sportdeelname zich ontwikkelen. Grote bureaus als CBS en RIVM komen steeds vaker met sportspecifieke informatie. Verder zien we steeds meer rapporten die de ontwikkelingen binnen één bepaalde sporttak beschrijven. Monitoring van sportdeelname(cijfers) De belangrijkste sportmonitorrapportage die dit jaar verscheen was de Rapportage Sport 2014 (Tiessen-Raaphorst, red., 2015). Het was alweer de vijfde editie in het indrukwekkende rijtje rapporten. De kracht van het rapport is en blijft dat het een compleet en actueel overzicht geeft van gegevens op het gebied van sport. De resultaten worden daarbij geplaatst in een overzicht van maatschappelijke ontwikkelingen en het gevoerde sportbeleid. In deze rapportage concluderen de onderzoekers op basis van cijfers van zowel CBS, SCP als andere bronnen dat het aandeel Nederlanders dat wekelijks aan sport doet de afgelopen tien jaar licht is gestegen. Daarbij blijft er sprake van een tamelijk hardnekkige achterstand in sportdeelname 36

2 II Publicaties 37 FOTO: LEN TIBBEN

3 Jaarboek Sport & Strategie Publicaties editie 2014/2015 bij een aantal groepen uit de bevolking: ouderen, lager opgeleiden, mensen met een slechte(re) gezondheid en inwoners uit buurten met een matige leefbaarheid. In het rapport is verder ruim aandacht voor het feit dat sporters er steeds vaker voor lijken te kiezen om alleen te sporten of zelf een groepje om zich heen te organiseren. Uit de rapportage Ledental NOC*NSF over 2013 (Van Haren, 2014) blijkt niet direct een afname in het aantal sportbondleden. Het aantal sporters dat in 2013 bij de bij de sportkoepel aangesloten sportbonden staat ingeschreven, is toegenomen ten opzichte van Deze toename wordt echter veroorzaakt door de toetreding van Sportvisserij Nederland begin Wanneer Sportvisserij Nederland buiten beschouwing wordt gelaten, dan blijkt er sprake te zijn van een lichte daling in de ledentallen van de sportbonden. De meest recente sportdeelnamecijfers zijn afkomstig van CBS en RIVM. Volgens deze organisaties sportte in procent van de Nederlandse bevolking van 12 tot en met 79 jaar wekelijks (CBS/RIVM, 2015). Voor het Ministerie van VWS geldt dit cijfer als een kernindicator. De wekelijkse sportdeelname wordt in het bericht niet vergeleken met die in In 2013 bleek 56 procent van de Nederlanders van 12 tot en met 79 jaar wekelijks te sporten (zie de eerder vermelde Rapportage Sport 2014). Daarmee lijkt de sportdeelname in 2014 wat te zijn gedaald, al willen CBS en RIVM deze conclusie in hun nieuwsbericht niet trekken. De cijfers uit het onderzoek Ongevallen en Bewegen in Nederland (OBiN) wijzen ofwel op een stabilisering van de sportdeelname (geldt voor wekelijks sporten), ofwel op een lichte daling (geldt voor maandelijks sporten) (Collard & Pulles, 2015). Cijfers uit de maandelijkse metingen van de NOC*NSF Sportdeelname Index geven ten opzichte van 2013 een lichte toename in de (maandelijkse) sportdeelname van de Nederlandse bevolking te zien (67% in 2014 tegen 65% in 2013; Louwen & Hoogerwerf, 2014). De verschillende sportdeelnameonderzoeken schetsen voor de korte termijn dus een wisselend beeld van de sportdeelname. Over een langere termijn (afgelopen tien jaar) lijkt de sportdeelname vooral stabiel te zijn gebleven (zie Regionale sportdeelname Begin 2015 zijn de uitkomsten van de Gezondheidsmonitor GGD en, CBS en RIVM uit 2012 online op Sport op de kaart (voorheen inmiddels gepresenteerd. Ruim volwassenen (19 jaar en ouder) hebben meegedaan aan dit grootschalige vragenlijstonderzoek. Een dergelijk grote onderzoekspopulatie is een unicum in het sportonderzoek. De gegevens presenteren de stand van zaken met betrekking tot het beweeg- en sportgedrag per GGD-regio en gemeente. Dit is waardevolle informatie omdat middels deze gegevens de sportdeelname op regionaal en gemeentelijk niveau vergeleken kan worden. Conclusie is dat er sprake is van regionale 38

4 verschillen in sportdeelname. Zo is het percentage volwassenen dat wekelijks sport het hoogst in een aantal gemeenten in Noord-Holland, Zuid-Holland en Brabant. Het aandeel sporters ligt in veel bible belt-gemeenten (het gebied van Zeeland naar Overijssel waar relatief veel gereformeerden wonen) onder het landelijk gemiddelde. Dit geldt ook voor een aantal van de meest noordelijke gemeenten en een aantal gemeenten in het zuiden van Limburg. Afgelopen jaar is ook een aantal gemeentelijke en provinciale sportdeelnameonderzoeken verschenen. Uit deze onderzoeken blijkt ten opzichte van eerdere metingen dat de sportdeelname in Nijmegen en Almere is toegenomen (Gemeente Nijmegen, 2014; Grootheest & Elphick, 2014), in Eindhoven, Rotterdam en Den Haag nagenoeg gelijk is gebleven (Gemeente Eindhoven, 2015; De Vries, 2014; Diepeveen, red., 2014) en in de provincie Overijssel licht is gedaald (Van Vlisteren, 2015). Sporttakspecifieke studies Naast de stand van zaken met betrekking tot de landelijke en regionale sportdeelname zien we dat er steeds meer sporttakspecifieke rapporten verschijnen. Een goed voorbeeld daarvan is het brancherapport Tennis in Nederland (Van der Poel & Bakker, red., 2015). Daarin bundelen Mulier Instituut en KNLTB de beschikbare kennis over tennis in Nederland en bieden daarmee een overzicht van de tenniswereld in al haar facetten. De auteurs concluderen dat tennis voor een paar flinke uitdagingen staat: het aantal tennissers neemt de laatste jaren namelijk af. Waar het aantal tennissers de laatste jaren afneemt, neemt het aantal hardlopers juist toe. Naar schatting doen 50 miljoen Europeanen aan hardlopen. In het boek Running across Europe (Scheerder & Breedveld, red., 2015) schetsen de auteurs de opkomst en omvang van hardlopen in Europa. Hiervoor gebruiken zij gegevens uit elf Europese landen. Een andere grote sport is fitness. Uit European Health & Fitness Market (Gronau, Rutgers & Titze, 2014) blijkt dat Europa ongeveer 46 miljoen leden van fitnesscentra telt. Het marktrapport van de Europese fitnessbranche biedt een uitgebreide analyse van de fitnessindustrie in Europa. Zo worden onder andere de belangrijkste Europese markten en grote fitnessorganisaties met actuele informatie in kaart gebracht. De Nederlandse fitnessbranche is eveneens in beeld gebracht. Rabobank (2014) schetst trends, kansen en bedreigingen, perspectief, vraag, aanbod en omzet binnen de Nederlandse fitnessbranche. De Nederlandse Toer Fiets Unie (2014) heeft onderzoek gedaan naar de omvang en het profiel van de Nederlandse wielersporter. Uit het onderzoek is gebleken dat er een enorm potentieel van wielersporters in Nederland bestaat. Op basis van cijfers uit externe bronnen en onderzoeken stellen de onderzoekers dat de wielersportmarkt in Nederland de laatste jaren in omvang is toegenomen. II Publicaties 39

5 Jaarboek Sport & Strategie Publicaties editie 2014/2015 In het Trendrapport toerisme, recreatie en vrije tijd 2014 worden als vanouds de belangrijke ontwikkelingen in die maatschappelijke sector bijeengebracht. Het rapport bevat sinds een aantal jaren ook een hoofdstuk over sport (De Bruijn & Vermeulen, 2014). Verdiepende studies In het proefschrift Magic mirror on the wall, who is most inactive of them all? ontrafelt Uijtdewilligen (2014) determinanten van een inactieve leefstijl onder jongvolwassenen. Persoonlijke determinanten als sociodemografische, werkgerelateerde en fysieke factoren, kleine en grote levensgebeurtenissen, karaktereigenschappen en leefstijl staan centraal. Uijtdewilligen concludeert dat jongvolwassenen met een slechtere gezondheid, een lagere sociaaleconomische status, die rookten of die meer stress ervoeren minder lichamelijk actief waren en meer zaten. Bij het ontwikkelen van programma s die erop gericht zijn lichamelijke activiteit te bevorderen en langdurig zitten te beperken, moeten interventieontwikkelaars in acht nemen dat persoonlijke gedragsdeterminanten verschillen tussen: 1) mannen en vrouwen; 2) verschillende typen lichamelijke activiteit; en 3) verschillende typen van zittend gedrag. Van Groeningen (2015) publiceerde een factsheet over sportuitval en sportparticipatie van jeugdigen. Hij baseert zich in deze factsheet op eerder onderzoek van Baar (1991, 2003). Factoren en condities die volgens Baar van invloed zijn op het beslissingsproces om al dan niet te stoppen bij een sportvereniging worden door Van Groeningen verder uitgewerkt. De individuele sporter, de sociale sportomgeving, sportinterne condities (zoals faciliteiten, trainingstijden en teamsamenstelling) en sportexterne condities (zoals huiswerk, reistijden en blessures) zijn factoren die op elkaar inwerken en de jongere kunnen doen besluiten om wel of niet door te gaan met zijn sport. Het fenomeen sportuitval is volgens Van Groeningen een complex gebeuren dat zich niet laat verklaren door één oorzaak of theorie. Van de sportdeelname van de Nederlandse jeugd gaan we naar de sportdeelname van onze ouderen. Preller (2015) schetst op basis van cijfers uit de Sportersmonitor 2011 hoe deze ervoor staat. Bijna de helft van de Nederlandse ouderen sport. Vijftigplussers sporten, net als de algemene bevolking, vooral met het oog op hun gezondheid. Als belemmeringen noemen vijftigplussers vooral lichamelijke problemen. Dit geldt vooral voor mensen boven de 65 jaar. Bij de groep van jaar komt tijdgebrek het meest voor. In de factsheet Wie ziet zichzelf als sporter? (Van der Werff & Elling, 2014) wordt ingegaan op de vraag welke mensen zichzelf als sporter beschouwen, waardoor dat beeld wordt bepaald en in hoeverre de gehanteerde definitie van sporter aansluit bij het zelfbeeld van mensen. Bijna veertig procent van de Nederlanders van 12 tot en met 79 jaar (die minimaal één keer per jaar sporten) ziet zichzelf als 40

6 sporter. Veel mensen die aan sport doen zien zichzelf dus niet als sporter. Mannen zien zichzelf eerder als sporter dan vrouwen. Teamsporters beschouwen zichzelf vaker als sporter dan personen die recreatief een sport als zwemmen of wandelen beoefenen. Een belangrijke conclusie van het rapport is dat wanneer beleidsmakers bij het stimuleren van de algemene gezondheid alleen een sterke focus op sport hebben, zij een belangrijk deel van de doelgroep (bijvoorbeeld ouderen, vrouwen) tekortdoen. Bij stimuleringsacties zou dit mogelijk zelfs afschrikwekkend werken. Door in beleid vaker te spreken van sport én bewegen, zullen meer mensen zich aangesproken voelen. Blik vooruit In de loop van 2015 verschijnt het Trendrapport Bewegen en Gezondheid In dit rapport worden de meest recente cijfers (2014) uit het onderzoek OBiN gepresenteerd en in de context van een langetermijnontwikkeling geplaatst was de laatste meting van dit onderzoek, dat meer dan tien jaar heeft gelopen. In de toekomst zullen de Vrijetijdsomnibus (VTO) van het SCP en de Gezondheidsenquête (GE) van CBS en RIVM de aangewezen bronnen zijn voor sportdeelnamecijfers van de Nederlandse bevolking. Het CBS presenteert zijn cijfers jaarlijks, het SCP komt in het najaar van 2015 met nieuwe cijfers uit de VTO van Ook in 2015/2016 zullen deze en andere rapportages en cijfers over sportdeelname te vinden zijn op de website Verder komen SCP en RIVM in 2015/2016 met een Sport Toekomst Verkenning (STV). Het Ministerie van VWS is opdrachtgever van deze toekomstverkenning. Het Mulier Instituut heeft aangekondigd in maart 2016 met een brancherapport atletiek/loopsport te zullen komen. II Publicaties Publicaties Bruijn, K. de & Vermeulen, T. (2014). Trendrapport toerisme, recreatie en vrije tijd Nieuwegein: NRIT Media. Centraal Bureau voor de Statistiek (CBS)/Rijksinstituut voor Volksgezondheid en Milieu (RIVM) (2015). Ruim helft Nederlanders sport wekelijks. Persbericht Den Haag: CBS. Collard, D. & Pulles, I. (2015). Sportdeelname Factsheet. Utrecht: Mulier Instituut. Diepeveen, M. (red.) (2014). Rapport Hagenaars en Sport. Onderzoek sportdeelname Den Haag: Gemeente Den Haag, Dienst Onderwijs, Cultuur en Welzijn. Dool, R. van den, Tiessen-Raaphorst, A. & Broek, A. van den (2014). VTO als nieuwe bron van informatie over sport- en cultuurparticipatie. Een vergelijking met AVO. Den Haag: Sociaal en Cultureel Planbureau (SCP). 41

7 Jaarboek Sport & Strategie Publicaties editie 2014/2015 Gemeente Eindhoven (2015). Notitie Beleidsinformatie en onderzoek. Sportparticipatie (2014). Eindhoven: Gemeente Eindhoven. Gemeente Nijmegen, Onderzoek en Statistiek (2014). Stadsmonitor. Thema Sport. Nijmegen: Gemeente Nijmegen. Groeningen, H. van & Nederlands Instituut voor Sport en Bewegen (NISB) (2015). Factsheet: sportuitval en sportparticipatie van jeugdigen in de sport. Ede: NISB. Gronau, N., Rutgers, H. & Titze, G. (2014). European Health & Fitness Market. Report as of Brussel: EuropeActive. Grootheest, A. van & Elphick, E. (2014). Rapportage Sportdeelname Onderzoek 2014 Almere. Utrecht: DUO Market Research. Haren, B. van (2014). Ledental NOC*NSF over Arnhem: NOC*NSF. Heuvelink, A., Groot, J. de & Hofstede-Kleyweg, C. (2014). Let s play. Ouderen stimuleren tot bewegen met applied games. Z.pl.: TNO/VitaValley. Louwen, F. & Hoogwerf, I. (2014). NOC*NSF Sportdeelname Index. Achmea Sport Index t/m 18. Ontwikkelingen sportdeelname Dongen: GfK. Nederlandse Toer Fiets Unie (NTFU)/Bike MOTION Benelux/GfK (2014). Nederlandse wielersportmonitor Onderzoek naar omvang & profiel van de Nederlandse wielersporter. Veenendaal/Utrecht/Dongen: NTFU/Bike MOTION Benelux/GfK. Poel, H. van der & Bakker, S. (red.) (2015). Tennis in Nederland. De tenniswereld in al haar aspecten geserveerd. Utrecht/Nieuwegein: Mulier Instituut/Arko Sports Media. Preller, L. & Nederlands Instituut voor Sport en Bewegen (NISB) (2015). Factsheet vijftigplussers, beweging en sport. SportersMonitor Ede: NISB. Pulles, I. & Breedveld, K. (2014). NL: a sporting nation. A brief glance into Dutch sports. Factsheet. Utrecht: Mulier Instituut. Rabobank (2015). Rabobank cijfers & trends. Branche-informatie fitnesscentra. Z.pl.: Rabobank. Rabobank (2015). Rabobank cijfers & trends. Thema-update fitnesscentra & zorg. Z.pl.: Rabobank. Scheerder, J. & Breedveld, K. (eds.) (2015). Running across Europe. The rise and size of one of the largest sport markets. Houndmills, Basingstoke, Hampshire/ New York: Palgrave Macmillan. Tiessen-Raaphorst, A. (red.) (2015). Rapportage Sport Den Haag: Sociaal en Cultureel Planbureau (SCP). Uijtdewilligen, L. (2014). Magic mirror on the wall, who is most inactive of them all? Untangling determinants of a long-term inactive lifestyle in young adults. Amsterdam: Vrije Universiteit Amsterdam. Vilsteren, M. van (2015). Fit en gezond in Overijssel Provinciaal onderzoek naar sport, bewegen en leefstijl onder volwassenen. Zwolle: Sportservice Overijssel. 42

8 Vilsteren, M. van (2015). Jeugdsportmonitor Overijssel Provinciaal onderzoek naar sport, bewegen en leefstijl onder jongeren. Zwolle: Sportservice Overijssel. Vries, C. de (2014). Sporten en bewegen door Rotterdammers, Rotterdam: Gemeente Rotterdam, dienstencentrum Onderzoek en Business Intelligence (OBI). Werff, H. van der & Elling, A. (2014). Wie ziet zichzelf als sporter? Factsheet. Utrecht: Mulier Instituut. Masterscripties Filippo, D. (2014). Waarom sporten ouderen (niet)?. Amsterdam: Vrije Universiteit Amsterdam, Sociologie. Gendt, Y. (2014). Het belang van taakdoelen, perceptie van succes en intrinsieke motivatie bij frequentie van sportschoolbezoek. Amsterdam: Universiteit van Amsterdam, Sport- en prestatiepsychologie. Geubbels, A.F.E. (2015). Zwemmen als 65-plusser: een sprong in het diepe? Een onderzoek naar het (niet) zwemgedrag van 65-plussers. Utrecht: Universiteit Utrecht, Sportbeleid en Sportmanagement. Overdevest, J.L.M. (2014). Socialization in sport: how children s sports habitus is constructed. Amsterdam: Vrije Universiteit Amsterdam, Human Movement Sciences: Sport, Exercise and Health. Verdonschot, S.P.H. (2014). De beleving van junioren ten aanzien van jeugdparticipatie binnen amateur voetbalverenigingen. Utrecht: Universiteit Utrecht, Maatschappelijke Opvoedingsvraagstukken. Weisenborn, A. (2015). Long-Distance Hiking. Wageningen: Wageningen Universiteit, MSc Leisure, Tourism and Environment. II Publicaties 43