Tweede Kamer der Staten-Generaal

Transcriptie

1 Tweede Kamer der Staten-Generaal 2 Vergaderjaar Derde fase EMU Nr. 33 VERSLAG VAN EEN ALGEMEEN OVERLEG Vastgesteld 27 april 1999 De vaste commissie voor Financiën 1 heeft op 8 april 1999 overleg gevoerd met minister Zalm van Financiën over invoering van de chartale euro: de invoering van de chartale euro: uitgangspunten, hoofdlijnen en verdere aanpak (25 107, nr. 28); derde fase EMU (25 107, nr. 27, 28 en 31); standpunt ECB en Europese Commissie inzake bevoorrading publiek met euromunten en biljetten voor 1 januari 2002 (Fin-99 61); overleg over invoering van de chartale euro (Fin-99 70); nadere verklaring Nationaal forum voor de introductie van de euro (Fin-99-81). Van het overleg brengt de commissie bijgaand beknopt verslag uit. Vragen en opmerkingen uit de commissie 1 Samenstelling: Leden: Schutte (GPV), Reitsma (CDA), Rosenmöller (GroenLinks), Van Zijl (PvdA), Van Gijzel (PvdA), voorzitter, Witteveen- Hevinga (PvdA), Voûte-Droste (VVD), Noorman-den Uyl (PvdA), Giskes (D66), Kamp (VVD), Marijnissen (SP), Crone (PvdA), Van Dijke (RPF), Bakker (D66), De Vries (VVD), De Haan (CDA), ondervoorzitter, Stroeken (CDA), Patijn (VVD), Van Beek (VVD), Balkenende (CDA), Vendrik (GroenLinks), Bos (PvdA), Remak (VVD), Wijn (CDA), Kuijper (PvdA). Plv. leden: Van der Vlies (SGP), Verburg (CDA), Harrewijn (GroenLinks), Smits (PvdA), Duijkers (PvdA), Koenders (PvdA), Balemans (VVD), Van Oven (PvdA), Schimmel (D66), Hofstra (VVD), De Wit (SP), Kalsbeek-Jasperse (PvdA), Hoekema (D66), Van Walsem (D66), Wilders (VVD), Dankers (CDA), Hillen (CDA), Blok (VVD), Weekers (VVD), Bijleveld-Schouten (CDA), Rabbae (GroenLinks), Van Dok-van Weele (PvdA), Hessing (VVD), Van den Akker (CDA), Timmermans (PvdA). Mevrouw Giskes (D66) merkte op dat de overgang van het girale betalingsverkeer op de euro per 1 januari 1999 goed is gelukt, omdat de wil er was om dat te doen. De overgang van het chartale geld levert vooral problemen op door de volumes die hierbij in het geding zijn. Een van de aandachtspunten bij de invoering van de chartale euro is dat de consument er gemakkelijk aan moet kunnen komen. Er zou een bemachtigingstijd van een of twee weken moeten zijn. Als de consument later wil wisselen, omdat hij het vergeten was, is een iets langere wachttijd wellicht aanvaardbaar, als duidelijk is dat hij al over dat geld diende te beschikken. Transacties in muntgeld hoeven geen probleem te zijn, als de toonbankinstellingen voldoende munten hebben. De biljetten kunnen via de geldautomaten worden verstrekt. Mevrouw Giskes merkte op dat er bij de bevoorrading geen verschil is in de situatie voor en na 1 januari Bij het geld opnemen hoeven zich niet veel problemen voor te doen, zodat de bestaande capaciteit niet dramatisch verhoogd hoeft te worden. Bij de opslag en het transport van grote hoeveelheden euro s moet het risico van overvallen zo beperkt mogelijk worden gehouden. Een ander risico is dat er nepgeld wordt gebruikt, omdat de euro nog niet bekend is, of dat op grote schaal zwart geld wordt witgewassen. Er is nog een discussie over de kwaliteitscontrole op bankbiljetten, omdat Frankrijk een KST34953 ISSN Sdu Uitgevers s-gravenhage 1999 Tweede Kamer, vergaderjaar , , nr. 33 1

2 ander drukprocédé heeft dan Nederland. Degenen die geld ontvangen en teruggeven, moeten goed voorbereid zijn en zij moeten de consument stimuleren om met euro s te werken. De problemen bij het omrekenen moeten zo gering mogelijk zijn voor de consument. De overheid zou eurotellers kunnen distribueren om het rekenen te vergemakkelijken, maar dit kan ook aan het particulier initiatief worden overgelaten. Het is gebruikelijk dat de tarieven van allerlei goederen en diensten per 1 januari worden verhoogd, maar voorkomen moet worden dat door het samengaan met de invoering van de euro verkapte prijsverhogingen hun intrede doen waar de consument geen zicht op heeft. Mevrouw Giskes merkte op dat zij bij de financiële beschouwingen een motie heeft ingediend die door de hele Kamer werd ondersteund, om de invoering zo snel mogelijk te laten plaatsvinden, zodat de burgers er zo min mogelijk last van hebben. Het uitgangspunt is dat een stelsel waarin één munt wordt gehanteerd, het meest wenselijk is, met als uiterste de «legal big bang». Het argument dat het verboden is om voor 1 januari 2002 euromunten uit te geven, is weerlegd in het artikel van de Leidse jurist prof.mr. P.J. Slot. Als het niet formeel verboden is, gaat het er alleen om of de minister de wil heeft om het voor de consument zo aantrekkelijk mogelijk te maken. Er kan ook worden gedacht aan «starterkits» om de consumenten euro s te verschaffen. Een argument van de minister tegen frontloading is dat hiervoor massale bevoorrading nodig is, maar dat geldt ook bij het verstrekken van munten na 1 januari Een ander genoemd bezwaar is dat er aan het eind van 2001 te weinig guldens beschikbaar zijn, maar die guldens kunnen gewoon in omloop blijven. Verder is het probleem genoemd van de horeca op oudjaar, maar dit is geen groot probleem, omdat de overgang op 1 januari pas om uur plaatsvindt. Mevrouw Giskes vroeg naar de voortgang bij de projectgroep die de invoering van de chartale euro bij de overheid regelt en waarom deze projectgroep is opgezet en wordt geleid door de bankwereld. Verder vroeg zij of er al belastingaangiftes in euro s plaatsvinden en wat dat betekent voor de afrondingsbudgetten. De heer Van Beek (VVD) deelde mee in principe voorstander te zijn van een zo kort mogelijke overgangsperiode, met als uiterste de «legal big bang», maar hij constateerde dat de ECB niet toestaat om geld van tevoren op grote schaal beschikbaar te stellen of in omloop te brengen. Het geld mag wel bij de banken zijn en van banken naar winkeliers, als er een contract is met daarin de belofte dat het niet in omloop wordt gebracht. Volgens prof. Slot wordt niet expliciet gezegd dat het niet gedistribueerd mag worden, maar alleen dat het niet gebruikt mag worden. Voor een snelle overgang is het noodzakelijk dat er van tevoren geld in omloop wordt gebracht, maar ook bij een langzamere overgang is het aantrekkelijk om mensen de gelegenheid te geven om bijvoorbeeld tijdens de feestdagen met starterkits te oefenen. De heer Van Beek vroeg of dit in strijd is met EU-regelgeving en of dit is toegestaan volgens de redenering van prof. Slot. In het Nationaal forum is overeenstemming bereikt over een overgangsperiode van een maand of korter. De heer Van Beek was van mening dat deze periode in de praktijk heel kort kan zijn, als men eenmaal aan het wisselen is. Dan maakt het weinig uit of er een scenario van twee of van vier weken is, omdat er na twee weken bijna geen guldens meer te vinden zijn. Bij de organisatie hiervan is van groot belang dat er wordt terugbetaald in euro s en niet meer in guldens. Een kortdurende periode is gunstig voor de veiligheid, waarvoor veel toezichthoudend personeel en politiecapaciteit beschikbaar moet worden gesteld. Tweede Kamer, vergaderjaar , , nr. 33 2

3 Dit proces wordt vergemakkelijkt door de bevordering van het elektronisch betalen. De uitwisselbaarheid van de chipper en de chipknip is hierbij een stap in de goede richting. De heer Van Beek vroeg wanneer er wordt begonnen met dubbel prijzen, waardoor prijsverhogingen op het laatste moment kunnen worden voorkomen. Sommige prijzen hangen samen met de munteenheid en zullen daarom misschien enigszins worden aangepast. In veel landen is het al mogelijk om cheques in euro s uit te schrijven, maar in Nederland kan dat nog niet. De heer Van Beek vroeg de minister om eventuele belemmeringen weg te nemen, zonder het actief te willen stimuleren. Er zijn een aantal fiscale regelingen in het vooruitzicht gesteld voor de kosten die middenstandsbedrijven bij de overgang moeten maken. Daarvoor zijn bescheiden bedragen beschikbaar gesteld. De heer Van Beek vroeg de minister om hierbij extra aandacht te besteden aan de positie van de automatenbranche. De leveranciers van automaten hoeven er geen nadeel van te ondervinden, maar voor winkeliers of organisaties die afhankelijk zijn van verkoop via automaten, kunnen aanzienlijke omzetverliezen ontstaan als deze technisch niet geschikt zijn voor het beschikbare muntgeld. De heer Vendrik (GroenLinks) vond het een prestatie van formaat dat de girale euro per 1 januari 1999 zonder enige wanklank is ingevoerd. Hij merkte op dat deze professionaliteit ook naar voren komt uit de stukken. Bij de financiële beschouwingen had minister Zalm zich duidelijk gestoord aan de Kameruitspraak over de invoering van de euro, terwijl het Nationaal forum nog niet tot overeenstemming was gekomen. Het Nationaal forum heeft inmiddels een compromis gevonden, maar daarbij is doorslaggevend geweest de brief van de president van de ECB over de vraag of frontloading wel of niet mogelijk is. Minister Zalm nam genoegen met die brief en beriep zich op de onafhankelijkheid van de ECB. Prof. Slot heeft betoogd dat frontloading wel mogelijk is en niet hetzelfde is als het in omloop brengen of gebruiken van de euro voor 1 januari De heer Vendrik vroeg of hierover nog een gesprek mogelijk is met de ECB, omdat deze mogelijkheid voor andere landen ook bruikbaar kan zijn. Hij had begrepen dat de voorzitter van het Monetair Comité heeft laten weten dat er geen beletsel is voor frontloading. De fractie van GroenLinks gaf de voorkeur aan een scenario waarin de euro twee weken voor 1 januari beschikbaar wordt door frontloading. Op 1 januari 2002 vindt dan de «legal big bang» plaats, waarbij de euro het enige wettig betaalmiddel wordt. In de twee weken na 1 januari is het nog toegestaan om in guldens te betalen, maar de ontvangers, zoals de horeca en de detailhandel, betalen niet terug in guldens. De Nederlandse vereniging van banken heeft deze mogelijkheid ook bepleit. Dit scenario is aantrekkelijk voor mensen die het lastig vinden om te wisselen, zoals gehandicapten, want zij hoeven niet twee munten in hun portemonnee te hebben. De periode waarin je geld kunt opnemen, maar nog niet gebruiken, is nuttig om eraan te wennen. De veiligheidsrisico s zijn kleiner dan bij een duale fase, omdat de omwisseling gespreid kan plaatsvinden. Voor de kleine middenstand is het aantrekkelijk, omdat een deel van het geld al is omgewisseld. Men hoeft dan minder lang en op minder grote schaal dubbele kassa s aan te houden. De heer Vendrik achtte het van groot belang dat het elektronisch betalen de komende jaren wordt gestimuleerd, omdat er dan minder problemen ontstaan bij de omschakeling in Hij vroeg de minister om bij de banken aan te dringen op een verlaging van de tarieven voor de detailhandel. De banken hebben ook aangekondigd de tarieven voor het opnemen van geld in het buitenland te verhogen. De heer Vendrik informeerde of er bij de omschakeling problemen kunnen optreden wat betreft de melding van ongebruikelijke transacties en het witwassen van Tweede Kamer, vergaderjaar , , nr. 33 3

4 zwart geld. Als een consument merkt dat er op grote schaal prijzen naar boven worden afgerond, moet hij dat kunnen melden bij de Economische controledienst of bij de Nationale ombudsman. De heer Van der Vlies (SGP) vroeg in hoeverre de voorlichtingscampagne over de euro heeft geleid tot bewustwording bij de burger. Hierbij moet speciaal aandacht worden besteed aan bijzondere doelgroepen, zoals ouderen en gehandicapten. Hun handicap mag niet in de weg staan aan maatschappelijke participatie, waar het betalingsverkeer deel van uitmaakt. Voor de gewone man is er sprake van een onderhoudsdosis, maar vlak voor de overgang naar de euro zou er nog iets moeten gebeuren met extra attentiewaarde. De heer Van der Vlies informeerde of Nederland hierbij een andere positie inneemt dan andere landen. De SGP-fractie heeft een snelle, maar zorgvuldige introductie van de euro bepleit. Het kabinet heeft als argument tegen frontloading genoemd dat sommige inkomenscategorieën de financiële armslag missen om reserves aan te leggen. Een snelle overgang is van groot belang voor winkels en toonbankinstellingen, die de last moeten dragen van de duale fase. De raad van bestuur van de ECB heeft zich uitgesproken tegen frontloading, de Europese Commissie deelt dat standpunt en de minister van Financiën heeft zich daarbij aangesloten. De heer Van der Vlies vroeg hoe hard die uitspraak is en hij verwees daarbij naar het artikel van prof. Slot. Voor de gewenning is een omnummeringsapparaatje, zoals bij de omschakeling van de telefoonnummers, denkbaar. De heer Van der Vlies vroeg om eurocalculators ter beschikking te stellen aan alle huishoudens. Hij vond dat de overheid hierbij meer voor de hand ligt als schenker dan het particulier initiatief, omdat zij de verzamelplaats is van alle actoren op dit terrein. Bij de ZBO s en de uitvoeringsorganisaties dient de overgang naar de euro soepel te verlopen. In het onderwijs moet er aandacht aan worden besteden bij de rekenlessen. De girale introductie van de euro is redelijk goed gegaan, maar er schijnt wel wat misgegaan te zijn bij de automatische transacties tussen banken. De heer Crone (PvdA) was verheugd dat in het Nationaal forum overeenstemming is bereikt over een invoeringsperiode van vier weken, die zo mogelijk wordt verkort tot twee weken. In deze periode moeten mensen steeds omrekenen van euro s naar guldens en omgekeerd. Volgens het juridisch advies van de Europese Commissie en de ECB mag de consument in die periode nog wel met guldens betalen, maar krijgt hij in euro s terug. In de elf landen van de eurozone komen acht nieuwe munten en bankbiljetten in omloop, dus in totaal 88 verschillende, die de mensen nog niet hebben gezien, maar wel moeten accepteren als wettig betaalmiddel. Het Nibud heeft erop gewezen dat er te weinig tijd is voor een leereffect, als de consumenten iets ontvangen dat zij nog nooit gezien hebben. Als mensen met vakantie gaan, nemen zij ook van tevoren geld op, zodat zij weten hoe het eruitziet en eraan kunnen wennen. Een ander probleem kan zijn dat mensen een voorraadje guldens aanleggen om te voorkomen dat zij op 1 januari in de rij moeten staan voor de geldautomaat. Er moeten dubbele kassa s zijn in de winkels en in de horeca en taxichauffeurs en marktkooplieden moeten twee portefeuilles aanhouden. Als er nog wel in guldens mag worden betaald, maar terug wordt betaald in euro s, komt er twee keer zoveel geld in omloop als anders en dat kan problemen opleveren met de veiligheid. De heer Crone betreurde het dat de Europese Commissie en de ECB een geleidelijke invoering van de euro in de laatste veertien dagen van december niet toestaan. Hij was een voorstander van de starterkits met een afgepaste hoeveelheid euro s, die men bij het postkantoor, de bank of de grote winkelketens kan ophalen. Uit onderzoek is gebleken dat 70% van de mensen dat geld wel van tevoren wil hebben. Tweede Kamer, vergaderjaar , , nr. 33 4

5 Prof. Slot had uit zijn analyse van de EG-verdragen geconcludeerd dat de banken en de overheden vanaf 1 januari 2002 euro s beschikbaar moeten stellen, maar dat er niet staat dat het niet eerder mag. De redenering hierbij is dat alles wat niet expliciet is verboden, moet kunnen, zolang het niemand schaadt. De brief van de minister aan de Europese Commissie was zo geformuleerd dat een bevestiging van het reeds ingenomen standpunt werd gevraagd, namelijk dat frontloading niet mag, maar hij had de Kameruitspraak over de big bang ook positief aan de Europese Commissie voor kunnen leggen. De heer Crone informeerde of er convenanten komen waarin wordt vastgelegd hoe lang er nog in guldens mag worden terugbetaald. De lengte van de overgangsperiode hangt samen met de technische mogelijkheden, maar hierbij is ook de kostenverdeling van belang. Het MKB bepleit dat men in winkels extra euro s kan opnemen, de zogenaamde cash back. Hierdoor neemt het aantal distributiepunten toe met toonbankkassa s. Voor moeilijk bereikbare groepen, zoals ouderen in verzorgingstehuizen, moeten er speciale voorzieningen worden geïntroduceerd. Verder zouden er bijzondere acties moeten zijn om te zorgen dat mensen hun contante spaargeld omwisselen. De heer Crone vroeg de minister om het beschikbare geld, 100 mln. voor de inname van guldens en een fiscale faciliteit van 180 mln. voor het MKB, strategisch in te zetten. Een deel van het geld voor het Europees consumentenbeleid, waarvan onduidelijk is wat het inhoudt, zou hieraan besteed kunnen worden. De automatenbranche heeft becijferd dat er een specifiek kostennadeel is, omdat de automaten niet zo snel omgebouwd kunnen worden. Daardoor is een grotere schade te voorzien dan bij andere sectoren. De heer Crone vroeg de minister mogelijk te maken dat deze schade als een specifieke fiscale aftrekpost wordt opgevoerd. Hoewel er thans geen risico s meer zijn wat betreft wisselkoersen, moet men bij het opnemen van geld in het buitenland toch nog meer betalen dan in het eigen land. Volgens de Europese Commissie is hier sprake van een bankkartel. Wordt hiertegen opgetreden? De invoering bij grotere gemeenten en provincies lijkt beter te gaan dan bij kleinere. De heer De Haan (CDA) legde de nadruk op de administratieve verwerking van de overgang naar de euro bij de overheid en bij de ZBO s, omdat het van belang is of mensen op tijd hun uitkering krijgen. De invoering van de girale euro bij het particuliere bankwezen is niet zozeer de zorg van de minister. Vroeger waren de PTT en de Rijksmunt verantwoordelijk voor het in omloop brengen van munten. De heer De Haan vroeg hoe dat is geregeld, nu de invoering van de chartale euro door de ECB is gedelegeerd aan De Nederlandsche Bank. De heer De Haan was van mening dat de overgangsperiode waarin twee muntsoorten in omloop zijn, zo kort mogelijk moet zijn. Hij was tevreden dat deze korter is dan in de meeste andere landen en achtte een periode van twee tot vier weken alleszins redelijk. Hij erkende dat de «legal big bang» niet wenselijk is vanwege het risico van insolventie. Hij bepleitte wel om de mogelijkheid van verantwoorde frontloading open te laten, ook voor particulieren. Het spreekt vanzelf dat er frontloading plaatsvindt bij banken en toonbankinstellingen, maar de CDA-fractie was zeer gekant tegen onderscheid maken tussen grote en kleine instellingen. De heer De Haan was niet overtuigd door het betoog van prof. Slot, omdat daarin ten onrechte wordt gesteld dat het in omloop brengen van geld hetzelfde is als wettig betaalmiddel zijn. Er zijn wettige betaalmiddelen die niet in omloop worden gebracht, zoals het gouden tientje, en er worden munten in omloop gebracht die geen wettig betaalmiddel zijn. Hij beschouwde dit niet als een strikt juridisch probleem, want als het niet mag, is er nog tijd genoeg om de regels te veranderen. De minister zou Tweede Kamer, vergaderjaar , , nr. 33 5

6 zich best te weer kunnen stellen tegen deze interpretatie van de Europese Commissie en de heer Duisenberg, want hij heeft de taakstelling van 1,3 mld. ook voor elkaar gekregen. Voor de maatschappelijke acceptatie is het van belang dat het publiek op verantwoorde wijze aan het begin van 2002 wordt voorzien van euro s en dat de transactiekosten zo laag mogelijk zijn. De heer De Haan sloot zich aan bij de vragen over de automatenbranche, die te kampen heeft met zeer specifieke, goed identificeerbare problemen. Hij vroeg de minister om het gebruik van de chipper en de chipknip te bevorderen, bijvoorbeeld bij parkeerautomaten van gemeenten. Hij was ook van mening dat er speciale voorlichting moet komen voor moeilijke groepen, zoals de oudere ouderen in verpleeg- en verzorgingshuizen, die soms veel contant geld in huis hebben en afhankelijk zijn van het verplegend personeel. Het antwoord van de minister van Financiën De minister merkte op dat de invoeringstermijn voor de euro in Nederland vier weken is en zo mogelijk twee, maar dat de andere landen er meer tijd voor nemen, variërend van zes weken tot zes maanden. Deze landen hebben daardoor minder behoefte aan frontloading. De minister had de mogelijkheid van frontloading van munten en starterkits aangekaart bij zijn Ecofin-collega s. Daarbij had hij aanvankelijk steun gekregen van zijn Franse collega, maar niet van de andere collega s. De minister had zich er bij de discussie over de big bang aan gestoord dat de Kamer al een motie had opgesteld, voordat het Nationaal forum tot een advies was gekomen en voordat er een regeringsstandpunt was, terwijl het gaat om een kernverantwoordelijkheid van zijn portefeuille. Hij verschilde niet van mening met prof. Slot over de bevoegdheid van de ECB. Artikel 105A van het EG-verdrag bepaalt dat de ECB het alleenrecht heeft machtiging te geven tot de uitgifte van bankbiljetten. De term «uitgifte» omvat het in omloop brengen van euro s, waarbij munten hetzelfde worden behandeld als bankbiljetten. De minister constateerde dat de ECB gebruik heeft gemaakt van deze bevoegdheid en niet toestaat om voor 1 januari 2002 euro s in circulatie te brengen onder het publiek. Uit het artikel kan men misschien lezen dat de ECB ook een ander besluit had kunnen nemen, maar de ECB is volledig bevoegd. Dit besluit van de ECB is bevestigd door de Commissie. De minister heeft hierover wel gesproken met het bestuurslid van de ECB, de heer Wellink. De ECB is verantwoordelijk voor het goed functioneren van het betalingssysteem en zij wil voorkomen dat er allerlei verschillen ontstaan tussen landen bij de uitgifte van euro s. Als er euro s onder het publiek worden gebracht, is het onvermijdelijk dat daarmee wordt betaald, ook al mag dat officieel pas per 1 januari. Het is niet reëel om de munten tot 1 januari de status van penningen te geven. Voor sociaal zwakkere groepen kan het een probleem zijn om een of twee weken een dubbele kas te hebben. De banken worden wel van tevoren bevoorraad, zodat zij de detailhandel kunnen voorzien van euro s. Daarbij wordt geen onderscheid gemaakt tussen grote en kleine winkeliers. Op 1 januari 2002 zijn alle verkopers voorzien van wisselgeld in euro s. Dan kan de omschakeling van start gaan en eerder niet. De capaciteit bij de bevoorrading moet wel groter zijn dan normaal, omdat het spaargeld dat mensen hebben, ook moet worden omgewisseld. Deze grotere capaciteit wordt bereikt door afzonderlijke omwisselpunten in te richten. In het Nationaal forum wordt de mogelijkheid besproken van convenanten om te zorgen dat de winkeliers geen guldens meer gebruiken als wisselgeld, maar euro s. De guldens worden vrij snel op grote schaal weggezogen, doordat de banken geen guldens meer in omloop brengen en de guldens die daar binnenkomen, bijvoorbeeld van winkels, onmiddellijk uit het betalingsverkeer laten verdwijnen. De minister ging ervan uit dat de omzetting grotendeels in de eerste twee Tweede Kamer, vergaderjaar , , nr. 33 6

7 weken zal plaatsvinden, als er vier weken voor worden uitgetrokken. Door het aantrekkelijk te maken om in die eerste weken te wisselen, bijvoorbeeld door allerlei publieksacties, wordt de last voor het midden- en kleinbedrijf beperkt. Hierover wordt nader overleg gevoerd met MKB Nederland. Het moet voor de Tweede Kamer duidelijk zijn hoe het zit met de verantwoordelijkheidsverdeling tussen De Nederlandsche Bank en het ministerie van Financiën bij de invoering van de euro. Daarover komt in het najaar van 1999 een uitvoerige nota. Hierbij is altijd sprake van ministeriële verantwoordelijkheid, aangezien de Staat grootaandeelhouder is van De Nederlandsche Bank. De ECB is volop bezig met het opstellen van criteria voor de kwaliteitscontrole voor bankbiljetten, die wordt gecentraliseerd. De kwaliteitscontrole van de munten zal op verschillende punten gebeuren, onder andere bij de Nederlandse Munt in Utrecht. Er is een vrij lange periode voorzien van dubbele prijzen, maar deze moet niet te lang duren, omdat mensen dan in guldens blijven denken. Rekenmachines zijn wel nuttig bij het omrekenen, maar na verloop van tijd moet men gewoon in euro s denken en juist niet meer omrekenen. De mogelijkheid om dubbel prijzen bij wet verplicht te stellen wordt achter de hand gehouden, maar de minister ging ervan uit dat dit in goed overleg te regelen is. Dubbel prijzen is van belang voor de gewenning en om te controleren of er geen verkapte prijsverhogingen worden doorgevoerd. Zowel voor de winkelier als voor de consument is het van belang dat de ECD nagaat of de fouten gemaakt worden in de euro-guldenverhouding in geval van dubbel prijzen. De eerste belastingaangifte in euro s heeft plaatsgevonden op de eerste werkdag van 1999, 4 januari, omdat er dagelijks aangifte wordt gedaan van invoerrechten. Bij 0,3% van de BTW-aangiften in januari werd aangifte in euro s gedaan. De administratieve omschakeling van bedrijven op euro s verloopt niet zo snel, maar dat hoeft ook niet. Het is pas mogelijk om de inkomenstenbelasting in euro s te voldoen in 2000, over belastingjaar De minister achtte het riskant om aan de automatenbranche specifieke fiscale of financiële tegemoetkomingen te verstrekken, omdat allerlei andere sectoren dan ook kunnen aankloppen met het argument dat zij er relatief veel hinder van ondervinden. Er zijn ook andere branches die er nadelen van ondervinden, zoals banken, accountantskantoren of de overheid, die de administratieve computerprogramma s moeten ombouwen voor de euro. Deze nadelen zijn minder zichtbaar, maar zij kunnen even omvangrijk zijn. Er is bewust gekozen voor een generieke belastingfaciliteit van drie keer 60 mln. voor het MKB, omdat er anders heel veel controle nodig is. Dit jaar is er algemene inkomensondersteuning gegeven door de investeringsaftrek en de zelfstandigenaftrek. Als de economische levensduur van de automaten door de invoering van de euro wordt bekort, kan men deze vervroegd afschrijven. Er is in totaal 100 mln. gereserveerd voor de inname van guldenmunten, waar de automatenbranche ook aanspraak op kan maken. Voor de ontwikkeling van nieuwe automaten en de aanpassing van bestaande automaten worden allerlei gegevens verstrekt over de euromunten. Bij de Nederlandse Munt wordt voor deze zomer een testcentrum ingericht, zodat de nieuwe automaten kunnen worden getest. De munten uit andere lidstaten kunnen hierbij ook worden getest, omdat zij een andere achterkant hebben. Duidelijk is dat de producenten van automaten in ieder geval niet tot de doelgroep behoren. De minister vroeg zich af of het dan gaat om een café met een of twee automaten of over speelhallen. Als het gaat om iedere bezitter van een automaat, kun je ook iedere bezitter van een kassa wel schadeloos stellen. Het probleem van het omzetverlies doordat mensen gedurende een Tweede Kamer, vergaderjaar , , nr. 33 7

8 bepaalde periode met guldens voor een automaat staan die net is omgeschakeld op euro s, valt onder het ondernemersrisico, vergelijkbaar met dat bij de introductie van de vijfguldenmunt of met schade door vorst in de bouw. De Staat kan moeilijk gehouden worden om iedereen te compenseren die last heeft van een verandering in het muntwezen. Dat omzetverlies kan wellicht een week later weer worden ingehaald. Het gaat om een zeer kortstondig effect, dat voorkomen kan worden door een goede organisatie. Degene die dit het best organiseert, heeft een concurrentievoordeel. De minister deelde de mening dat het bevorderen van elektronisch betalen de overgang naar de euro kan vergemakkelijken. Door de gelijkschakeling van de chipper en de chipknip kan het gebruik hiervan ook worden gestimuleerd. In het NFE wordt momenteel gesproken over hoe om te gaan met het uitschrijven van cheques en creditcards in euro. Betalingen in euro worden in ieder geval niet gestimuleerd omdat er verwarring kan ontstaan over de muntsoort. Tot 1 januari 2002 blijft de gulden de gebruikelijke muntsoort in het particuliere betalingsverkeer, maar bijvoorbeeld bij de internationale luchthaven zou de euro van nut kunnen zijn. Bij de belastingdienst is het ook al mogelijk om aangifte te doen in euro s. Er zijn indicatoren ontwikkeld om tijdens en na de overgang naar de euro te kunnen constateren of er sprake is van ongebruikelijke transacties. Deze zijn bekend bij de financiële instellingen. Er is een meldingsplicht voor vreemde transacties bij omwisseling. Omdat er relatief meer mensen grote contante bedragen zullen omwisselen, zal het meldpunt vrij veel meldingen krijgen. De minister deelde mee dat het meldpunt inmiddels vrij goed draait. De analyses ervan kunnen aanknopingspunten bieden voor opsporingsonderzoeken. De omschakeling van guldens naar euro s zal er niet toe leiden dat alle criminelen ineens kunnen worden opgespoord, omdat de criminelen, als zij handig zijn, hun zaken voor die tijd wel op orde hebben. Door de Europese Commissie is een onderzoek gestart naar eventuele kartelafspraken van de banken over de tarieven. De Nederlandse mededingingsautoriteit, die bevoegd is op dit terrein, wacht dat onderzoek af en bekijkt daarna of er actie moet worden ondernomen. De portee van de opmerking van de voorzitter van het Monetair Comité was dat er geen beletselen zijn voor frontloading, als het gaat om het bevoorraden van het winkelbedrijf en de banken. De resultaten van de voorlichtingscampagne over de euro zijn zeer positief. 73% van de ondervraagden weet dat de waarde van de euro f 2,20 is. Meer dan 70% van de respondenten weet dat de beurzen zijn omgeschakeld op de euro. Meer dan 90% van de mensen weet dat de euro inmiddels op de bankafschriften wordt vermeld. De datum van overschakeling is bekend bij 80% van de respondenten. Meer dan 80% weet dat alles automatisch wordt omgezet, zodat men niet in paniek hoeft te raken. 17% van de mensen weet dat de belastingaangifte in 1999 in euro s kan gebeuren, maar dat is een ondergeschikt punt. In 80% van de gevallen voelt men zich goed geïnformeerd en dat is een forse stijging vergeleken bij november vorig jaar. De kennisachterstand die vrouwen hadden op het gebied van de euro, is aardig ingelopen. Er zijn ook weinig verschillen tussen leeftijdscategorieën. Vier van de vijf Nederlanders is tevreden over de euro. Er is een aparte voorlichtingslijn voor speciale doelgroepen, zoals gehandicapten en ouderen, in samenwerking met de ouderenorganisaties. Ouderen die in een tehuis zitten, maar nog wel zelf met geld omgaan, kunnen intensief worden begeleid door de instellingen. Naast de onderhoudsdoseringen moet de campagne aan het eind van het invoeringstraject worden opgevoerd, waarbij praktische aspecten aan de orde komen, zoals hoe de euro te herkennen is en hoe en waar de mensen kunnen wisselen. Tweede Kamer, vergaderjaar , , nr. 33 8

9 De minister deelde de mening dat het aardig zou zijn om iedereen een eurocalculator van financiën te geven. Het zijn vrij simpele, niet al te dure apparaatjes en het zou leuke reclame kunnen zijn. Omdat al heel veel bedrijven gratis calculators aan de man brengen, heeft het ministerie er toch maar van afgezien. De minister ging ervan uit dat deze calculators een vrij grote verspreiding hebben, maar eventueel kan tegen 2002 nog worden bezien of het nodig is om ze van overheidswege te verstrekken. Het heeft ook niet veel zin om ze gratis te verstrekken aan een kleine groep die echt niet geïnteresseerd is. Het ministerie van Financiën maakt ook materiaal over de euro voor het onderwijs: «Euro en zo» voor het voortgezet onderwijs, «Euro in zicht» voor de tweede fase van het voortgezet onderwijs en «Een rondje euro» voor het basisonderwijs. 45% van de scholen in de tweede fase van het voortgezet onderwijs maakt gebruik van dat materiaal en bij het basisonderwijs is dat ongeveer 20%. De eurosite op Internet had meer dan een miljoen bezoekers in februari en in januari zelfs meer dan twee miljoen. Deze zitten er gemiddeld negen minuten. De minister bevestigde dat de girale introductie van de euro vooral een aangelegenheid was van de banken en niet zozeer van de overheid. Hierbij zijn soms bedragen verdwaald, omdat deze overboekingen volgens een heel nieuw format plaatsvonden. Zij zijn wel teruggevonden. Langzamerhand loopt het beter, omdat de banken eraan gewend zijn geraakt. Het probleem is dat er geen land van herkomst van vreemde valuta is, waarbij men terug kan zoeken. De medeoverheden hebben een zelfstandige verantwoordelijkheid, maar Financiën heeft hierbij een zekere coördinerende bevoegdheid, zoals Binnenlandse Zaken heeft bij het millenniumprobleem. De voorbereiding hiervan is bijtijds op gang gekomen, want er zijn nog drie jaar te gaan. Er is een aparte overlegstructuur opgezet tussen het Rijk en de medeoverheden. Er is allerlei materiaal beschikbaar voor de lagere overheden en de ZBO s, zoals een eurocirculaire voor de colleges van B&W. Het Nationaal forum heeft informatiebijeenkomsten georganiseerd voor de euro-coördinatoren bij gemeenten. De meeste problemen zullen zich waarschijnlijk voordoen bij de middelgrote gemeenten met tot inwoners, omdat de kleine gemeenten de euro desnoods op 1 januari handmatig kunnen invoeren en de grote gemeenten redelijk zijn gevorderd met dit proces. De voortgang bij de departementen zit redelijk op schema en wordt nauwgezet in de gaten gehouden. De minister ging ervan uit dat de winkeliers praktisch genoeg zijn om de problemen in de eerste weken het hoofd te bieden. In de supermarkten kan men denken aan twee kassa s, waarbij men bij de ene met guldens en bij de andere met euro s kan betalen. De bedoeling is dat de teruggave geheel in euro s plaatsvindt. De uitvoering van de fysieke distributie van de euro s, zowel van de munten als van de biljetten, is de taak van De Nederlandsche Bank. Er is een uitvoeringscontract in de maak, waarin de verplichtingen van De Nederlandsche Bank worden geformuleerd. Voor 1 oktober zal een activiteitenplan voor de distributie ter goedkeuring aan de minister worden voorgelegd. De inzet van de rijksoverheid bij de introductie van de chartale euro betreft vooral mensen en middelen voor verkeer en veiligheid. Hierbij zijn de ministeries van Defensie, Economische Zaken, Justitie, Verkeer en Waterstaat alsmede Binnenlandse Zaken betrokken, met een coördinerende taak voor Financiën. Er zal regelmatig worden gerapporteerd over de voortgang. Tweede Kamer, vergaderjaar , , nr. 33 9

10 Nadere gedachtewisseling Mevrouw Giskes (D66) was van mening dat de mogelijkheid van frontloading nog serieus overwogen moet worden, los van de big bang. Zij vroeg de minister om frontloading nogmaals in Brussel aan de orde te stellen, omdat de andere landen daar ook voordeel aan kunnen hebben. Zij wilde de discussie over de automatenbranche ook op een ander moment voortzetten. Na 1 april 2002 moet men betalen voor het inwisselen van guldens. Mevrouw Giskes vroeg welk tarief hierbij zal gelden. Zij vond het niet terecht om er geld voor te vragen, als oudere ouderen bijvoorbeeld nog ergens geld vinden, temeer omdat er nog dertig jaar ingewisseld mag worden. Zij merkte op dat er heel veel tijd en dus geld wordt besteed aan overleg over de omschakeling naar de euro bij de overheid. Zij sprak de hoop uit dat er bij de ZBO s geen circus van wordt gemaakt. In de nota naar aanleiding van het verslag bij het wetsvoorstel waarin over aangifte in euro s wordt gesproken, staat dat er per 1 januari 1999 aangifte in euro s kan worden gedaan. Mevrouw Giskes vond dit enigszins verwarrend, als dit in de praktijk niet blijkt te kunnen. Zij vroeg wat er dan gebeurt met de 60 mln. die is gereserveerd voor de afronding. De heer Van Beek (VVD) vroeg of er iets voor in de plaats kan komen, nu de mogelijkheid van frontloading en starterkits afgesloten blijkt te zijn. Hij merkte op dat er tijd genoeg is voor de minister om nog eens na te denken over de vormgeving van een vergoeding van de excessief hoge kosten voor de automatenbranche, hetzij door fiscale maatregelen, hetzij op declaratiebasis. De heer Vendrik (GroenLinks) merkte op dat de ECB tegenstander is van frontloading, omdat zij geen verschillende invoeringstermijnen wil in de verschillende landen, maar dat deze er nu ook al zijn. Frontloading blijkt informeel in de Ecofin-raad aan de orde geweest te zijn, maar de Kamer heeft er niet meer over gesproken met de minister. Nederland loopt voorop bij de invoering van de euro, maar de andere lidstaten kunnen ook belang hebben bij deze discussie. De heer Van der Vlies (SGP) vroeg de minister om in een voortgangsrapportage aandacht te besteden aan het creëren van werkzame oplossingen voor bijzondere groepen, waarbij overleg moet plaatsvinden met de vertegenwoordigers daarvan. De heer Crone (PvdA) vroeg om de mogelijkheid van frontloading nog eens aan te kaarten in de Ecofin-raad en bij de ECB. Hij zag dit niet zozeer als een juridisch, maar als een praktisch probleem, waarbij het niet meer gaat om een big bang, maar om een soepelere overgang, zodat het MKB en de consumenten er meer vertrouwen in kunnen hebben. In andere landen kunnen er ook problemen mee ontstaan. Hoewel de kassa s ook omgebouwd moeten worden, is er in de automatenbranche sprake van hogere kosten en meer omzetverlies dan in andere sectoren. De heer Crone sprak de hoop uit dat er nog voor de zomer een tussenrapportage komt, zodat de Kamer erop toe kan zien dat het overleg in het Nationaal forum op een evenwichtige manier plaatsvindt. De heer De Haan (CDA) stemde ermee in dat de minister uiteindelijk verantwoordelijk is voor de bedrijfseconomische kant van de invoering van de euro, en niet de ECB, die verantwoordelijk is voor het monetair beleid. Wat betreft frontloading is de tekst van het verdrag niet duidelijk en heeft men er ook niet goed op gelet. Als het verdrag het niet toestaat, zou het Tweede Kamer, vergaderjaar , , nr

11 veranderd moeten worden, maar dat is moeilijk. De heer De Haan kwam tot de interpretatie dat de euro wel van tevoren in omloop mag worden gebracht bij de banken, maar niet bij het publiek. Hij benadrukte dat er geen onderscheid moet zijn tussen grote en kleine toonbankinstellingen. Hij vroeg de minister om de mogelijkheid van een beperkte mate van frontloading door uitgebreide starterkits nader te overwegen. De minister constateerde dat er geen verschil van mening is over de juridische bevoegdheden van de ECB. Zelfs al zou de verordening frontloading niet uitsluiten, dan nog heeft de ECB de bevoegdheid om te beslissen over het in omloop brengen van de euro. Zij heeft besloten dat de banken en winkels wel voor 1 januari bevoorraad mogen worden, maar het publiek niet. De minister zegde toe de ECB nogmaals om een nadere interpretatie van deze bevoegdheden te vragen, waarbij het niet gaat om de big bang, maar om een soepelere overgang en het publiek te laten wennen door bijvoorbeeld voor de feestdagen munten te verstrekken in starterkits. Er wordt geen onderscheid gemaakt tussen grote en kleine winkels. Iedereen die klanten heeft die met contant geld betalen, krijgt de mogelijkheid om voor 1 januari al te beschikken over wisselgeld in euro s. De minister vond het niet juist om er bij voorbaat van uit te gaan dat de relatieve kostenstijging en het omzetverlies het grootst zijn bij de automatenbranche, omdat ook anderen, zoals bij administratiekantoren hier mee te kampen hebben. Hij zegde toe het rapport van de automatenbranche na ontvangst te zullen bestuderen, doch tekende daarbij aan met deze toezegging geen verwachtingen te willen wekken. Over de belastingaangiften in euro s zegde de minister toe contact op te nemen met de staatssecretaris van Financiën. Zijn inschatting was dat men wat betreft de afrondingsgelden in 2002 op het niveau van 60 mln. zit. Als frontloading niet mogelijk blijkt te zijn, kunnen starterkits na 1 januari 2002 ook een goede rol spelen, omdat de consumenten dan bij de omwisselpunten heel snel van een standaardhoeveelheid euro s kunnen worden voorzien. De minister zegde toe met de Nederlandse vereniging van banken in gesprek te blijven over mogelijkheden om het elektronisch betalen te bevorderen, waarbij de tariefstelling ook aan de orde kan komen. Het MKB kan zelf ook onderhandelen met de banken over tarieven voor elektronische betalingen. De minister merkte op dat hij pas in het najaar met een zinvolle voortgangsrapportage kan komen over de uitwerking en uitvoering van het distributiescenario, omdat er voor die tijd nog niet zoveel te melden is. De minister onderstreepte het belang van de voorlichting aan bijzondere groepen, die hetzij in deze, hetzij in een latere voortgangsrapportage aan de orde komt. Tot 1 april zijn de banken verplicht om de gulden gratis om te wisselen. Daarna staat het hun vrij om dat gratis te doen, maar zij kunnen kosten in rekening brengen. Bij De Nederlandsche Bank en de filialen daarvan kunnen guldens dan nog steeds gratis worden omgewisseld. De omwisselpunten zijn tot 1 april 2002 operationeel. Daarna kan men gedurende vijf jaar munten en gedurende dertig jaar bankbiljetten bij De Nederlandsche Bank omwisselen. De voorzitter van de commissie, Van Gijzel De griffier van de commissie, Janssen Tweede Kamer, vergaderjaar , , nr