Tweede Kamer der Staten-Generaal

Transcriptie

1 Tweede Kamer der Staten-Generaal 2 Vergaderjaar Financiële verantwoordingen over het jaar 1998 Nr. 54 VERSLAG HOUDENDE EEN LIJST VAN VRAGEN EN ANTWOORDEN Vastgesteld 10 september 1999 De vaste commissie voor Financiën 1 heeft naar aanleiding van de financiële verantwoording van de Nationale Schuld (IXA) over het jaar 1998 (Kamerstuk , nr. 16) en de passages inzake de Nationale Schuld in het rapport bij de financiële verantwoordingen 1998 van de Algemene Rekenkamer (Kamerstuk nr. 17) de regering een aantal vragen voorgelegd. De vragen en antwoorden zijn hieronder afgedrukt. De voorzitter van de commissie, Van Gijzel De griffier van de commissie, Janssen 1 Samenstelling: Leden: Schutte (GPV), Reitsma (CDA), Rosenmöller (GL), Van Zijl (PvdA), Van Gijzel (PvdA), voorzitter, Witteveen-Hevinga (PvdA), Voûte-Droste (VVD), Noorman-den Uyl (PvdA), Giskes (D66), Kamp (VVD), Marijnissen (SP), Crone (PvdA), Van Dijke (RPF), Bakker (D66), De Vries (VVD), De Haan (CDA), ondervoorzitter, Stroeken (CDA), Patijn (VVD), Van Beek (VVD), Balkenende (CDA), Vendrik (GL), Bos (PvdA), Remak (VVD), Wijn (CDA) en Kuijper (PvdA). Plv. leden: Van der Vlies (SGP), Verburg (CDA), Harrewijn (GL), Smits (PvdA), Duijkers (PvdA), Koenders (PvdA), Balemans (VVD), Van Oven (PvdA), Schimmel (D66), Hofstra (VVD), De Wit (SP), Kalsbeek-Jasperse (PvdA), Hoekema (D66), Van Walsem (D66), Wilders (VVD), Dankers (CDA), Van der Knaap (CDA), Blok (VVD), Weekers (VVD), Bijleveld-Schouten (CDA), Rabbae (GL), Vacature (PvdA), Hessing (VVD), Van den Akker (CDA) en Timmermans (PvdA). KST40416 ISSN Sdu Uitgevers s-gravenhage 1999 Tweede Kamer, vergaderjaar , , nr. 54 1

2 Financiële verantwoording Nationale Schuld IXA 1998 (26 541, nr. 16) 1 Waarom ligt de basisrente op Nederlandse staatsobligaties sinds de invoering euro hoger dan de Duitse en dicht bij het Italiaanse niveau? Hoeveel kost de invoering van de euro wat betreft het verschil in rente tussen de oude guldensobligaties en de Nederlandse euro-staatsleningen? Lijkt het maar zo of is de Duitse schatkist «goedkoper uit»? De invoering van de euro gaat in Europa gepaard met (een reeds eerder ingezette) verbetering van de begrotingsdiscipline, verkleining van de overheidstekorten, lagere inflatie en structurele verbeteringen in de werking van de economie. Deze ontwikkeling wordt door de kapitaalmarkt in hoge mate gewaardeerd, hetgeen zich uit in een niveau van de kapitaalmarktrente dat duidelijk lager ligt dan enige jaren geleden. Van deze lagere rentestand profiteren in geheel Europa gezinnen bij het afsluiten van (hypotheek-)leningen, bedrijven bij het doen van voor de werkgelegenheid belangrijke investeringen in nieuwe activiteiten en overheden door lagere rentelasten bij de financiering van de staatsschuld. Terwijl in geheel Europa het gemiddelde niveau van de kapitaalmarktrente op een lager niveau ligt dan in het nabije verleden, zijn de onderlinge posities enigszins gewijzigd. In het 10-jarige looptijdsegment is de rente op Nederlandse staatsobligaties momenteel inderdaad hoger dan de rente op Duitse obligaties. Dit is niet typisch Nederlands, maar een verschijnsel waarmee ook de andere emittenten in de eurozone worden geconfronteerd. Overigens is er vrijwel geen renteverschil in de twee andere segmenten waarin de Nederlandse Staat emitteert (3-jaars en 30-jaars). Over het hoe en waarom van de verschillen in de 10-jaarsrente tasten economen en beleidsmakers nog enigszins in het duister. Deze ontwikkeling op de kapitaalmarkt is een punt van aandacht en kan in de toekomst leiden tot beleidsaanpassingen, indien deze nodig blijken. Er zijn diverse factoren die een rol spelen bij de totstandkoming van niveauverschillen in de kapitaalmarktrente tussen Europese emittenten. Het is vooralsnog niet helemaal duidelijk in welke mate deze factoren bijdragen aan de renteniveaus. Hoewel kredietwaardigheid van de emittent een belangrijke factor is, speelt dit in dit verband niet. Het rente-écart in het 10-jarige segment lijkt echter momenteel vooral te worden veroorzaakt door de grote behoefte van beleggers aan liquide schuldpapier. De liquiditeit van schuldpapier wordt in belangrijke mate bepaald door derivaten. Het Duitse schuldpapier profiteert in dit verband van de aanwezigheid van de bij beleggers populaire, zogenoemde Bundfuture. Dit is een derivaat, dat wordt gebruikt om posities af te dekken, dan wel juist in te nemen. Dit gebeurde tot voor kort hoofdzakelijk voor posities in D-marken, maar nu voor alle posities gedenomineerd in euro s. Al met al kan de Duitse overheid inderdaad momenteel de staatsschuld tegen een lagere rente financieren dan de Nederlandse overheid en andere Europese overheden. 2 Aan het einde van het jaar 1998 is f 1,8 mrd. uitgezet op de geldmarkt, omdat de uiteindelijke financieringsbehoefte lager uitviel dan eerder verwacht. In antwoorden op vragen naar aanleiding van de financiële verantwoording 1997 wordt gezegd dat er maatregelen zijn genomen om het beroep op de kapitaalmarkt beter te laten aansluiten op de financieringsbehoefte. Dat gebeurt door de uitgifte van leningen over het jaar te spreiden en in het najaar te bezien of er emissies nodig zijn. Die maatre- Tweede Kamer, vergaderjaar , , nr. 54 2

3 gelen hebben kennelijk niet het gewenste effect gehad. In 1997 werd aan het einde van het jaar f 1,1 mrd. uitgezet op de geldmarkt. Brengt de uitzetting op de geldmarkt kosten met zich door de lagere rente op de geldmarkt ten opzichte van de lange termijn rente? Zo ja, hoeveel? (blz. 7). Het financieringsbeleid is erop gericht het kapitaalmarktberoep te laten aansluiten op de financieringsbehoefte. Dat betekent dat indien de uitgaven en inkomsten van de Staat zich ontwikkelen zoals eerder geraamd, er aan het eind van het jaar geen geld hoeft te worden uitgezet dan wel hoeft te worden aangetrokken. Eind 1998 bleek dat de economie zich voorspoediger ontwikkelde dan eerder verwacht. Daardoor ontwikkelden ook de belastinginkomsten en het financieringstekort zich gunstiger dan geraamd. Dit manifesteerde zich met name gedurende de laatste dagen van Het kapitaalmarktberoep was op dat moment reeds gerealiseerd, zodat uitzetting op de geldmarkt noodzakelijk was. Het uitzetten van het op het allerlaatste moment van 1998 blijkende te grote kapitaalmarktberoep op de geldmarkt gaat gepaard met kosten. Als gevolg van de meevallende ontwikkeling van de inkomsten eind 1998 hoefde er minder kapitaal aangetrokken te worden bij de eerstvolgende emissie van 12 januari Eind 1998/begin 1999 bedroeg het verschil tussen het renteniveau op de geldmarkt en dat op de kapitaalmarkt circa 50 basispunten. De kosten van uitzetting van f 1,8 mrd. gedurende twee weken kunnen op deze wijze berekend worden op circa f 0,3 mln. (1800 * 0,005 * 2/52). 3 Er is een dertigjarige lening voor f 15,1 mrd. afgesloten tegen 5,5% rente. Hoe verhoudt een dertigjarige lening zich met het beleid van het Agentschap om de liquiditeit van de Nederlandse staatsleningen te vergroten? (blz. 7). De Nederlandse Staat probeert inderdaad de liquiditeit van de Nederlandse staatsschuld verder te vergroten. Liquiditeit is een kwalitatieve maatstaf die de aantrekkelijkheid voor beleggers van Nederlandse staatsleningen op de secundaire markt weergeeft. De secundaire markt is de markt waarop staatsleningen worden verhandeld na emissie. De dertigjarige lening die door de Nederlandse Staat is geëmitteerd in 1998 heeft modaliteiten (looptijd, coupon, omvang, etc.) die door beleggers in grote mate worden gewaardeerd. De liquiditeit van deze lening is derhalve groot. 4 Er wordt melding gemaakt van de liquiditeitstekorten bij de sociale fondsen die een rekening-courantverhouding met het schatkistsaldo van de Staat hebben. Waardoor is dit tekort veroorzaakt en was dit tekort bij de aanvang van het jaar 1998 niet te voorzien? (blz. 7/tabel 3). In het kader van het zogenoemde geïntegreerde middelenbeheer brengen sociale fondsen sinds begin 1998 liquiditeitstekorten (resp. -overschotten) ten laste (resp. ten gunste) van het schatkistsaldo. Dit bevordert een doelmatig beheer van middelen in de collectieve sector. De omvang van liquiditeitstekorten, resp. -overschotten van de sociale fondsen is in wezen niet van belang binnen het kader van het geïntegreerd middelenbeheer. Over de posities die de fondsen aanhouden in de schatkist wordt rente in rekening gebracht, resp. vergoed. De huidige systematiek van normvermogens houdt in dat sociale fondsen gedurende vrijwel het gehele jaar middelen aanhouden om gemiddeld genomen over het jaar zonder externe financiering (i.c. zonder te lenen bij de schatkist) te kunnen voorzien in een incidenteel grote liquiditeits- Tweede Kamer, vergaderjaar , , nr. 54 3

4 behoefte. Het liquiditeitsdieptepunt valt voor de meeste fondsen in de maand mei. Het afgelopen jaar lagen de feitelijke fondsvermogens echter onder het niveau van de normvermogens, waardoor er ook gemiddeld gedurende het jaar sprake kan zijn van een liquiditeitstekort. Overigens streeft de regering er naar om de vermogens van de sociale fondsen eind 2000 op het niveau van de normvermogens te hebben. 5 Wat is het verschil tussen vervroegd aflossen, terugkoop en omruil van leningen? (blz. 8). Het gaat in alle gevallen om aflossing van schuld voordat de looptijd verstreken is. Vervroegde aflossing kan plaatsvinden als het recht om vervroegd af te lossen als zodanig in de leningsvoorwaarden is opgenomen. Dit recht is aan de emittent voorbehouden, die de lening kan aflossen à pari (tegen nominale waarde). Dit geldt nog voor leningen die voor april 1991 zijn afgesloten die een looptijd hebben van langer dan tien jaar. In alle andere gevallen is bij voortijdige aflossing overeenstemming nodig tussen belegger en emittent. Terugkoop en omruil vinden derhalve plaats tegen geldende marktprijzen. Omruil is te beschouwen als terugkoop, met een gelijktijdige aankoop van obligaties in een andere lening. 6 Er wordt gewag gemaakt van het feit dat de totale schuld is geredenomineerd in euro s met uitzondering van de onderhandse schuld, de grootboekobligaties, de lotende leningen en de fixe leningen. Zullen deze leningen allemaal voor ultimo 2001 zijn afgelost zodat redenominatie niet nodig is? (blz. 9). Bijna de gehele staatsschuld is geredenomineerd in de euro, met uitzondering van de onderhandse schuld, de grootboekobligaties, de lotende leningen en de fixe lening met aflosdatum 15 januari De geredenomineerde staatsschuld betreft derhalve alle overige fixe leningen. Wellicht ten overvloede wordt in herinnering geroepen, dat schuldredenominatie in de euro vooral beoogt een dreigende liquiditeitsverslechtering in de euro-markt te voorkomen. Bij onderhandse leningen, grootboekschuld en lotende leningen spelen liquiditeitsoverwegingen echter nauwelijks een rol. Redenominatie van deze titels is derhalve niet zinvol, ook gelet op de kosten die dat met zich brengt voor alle betrokkenen. Er mag niet van worden uitgegaan dat het niet-geredenomineerde deel van de staatsschuld geheel zal zijn afgelost voor ultimo Op dat moment zullen nog onderhandse leningen en grootboekschuld uitstaan die in guldens luiden (ca. f 11 mrd.). Wanneer de gulden (nu nog een onderdeel van de euro) in 2002 zal ophouden te bestaan, zullen deze verplichtingen nog slechts in euro kunnen worden nagekomen. Het feit dat oorspronkelijk nakoming in guldens werd overeengekomen bij de eerdergenoemde schuldtitels, doet hieraan niet af. 7 In paragraaf 3 staat vermeld dat door de invoering van de euro de transparantie van de Nederlandse staatsleningen respectievelijk de staatsschuld moet worden verbeterd. Welke maatregelen zijn daartoe nodig? (blz. 9). Enkele beleidsmaatregelen die in 1998 zijn uitgevoerd hebben de transparantie van het Nederlandse financieringsbeleid voor beleggers Tweede Kamer, vergaderjaar , , nr. 54 4

5 vergroot. De voorspelbaarheid en de betrouwbaarheid van de Nederlandse Staat als emittent zijn daardoor verbeterd. De kapitaalmarktbehoefte van de Nederlandse Staat wordt gelijkmatig over het jaar gespreid gedekt. Bovendien publiceert sinds 1998 het Agentschap van het Ministerie van Financiën de emissiekalender die voor het nieuwe kwartaal aangeeft in welke looptijdsegmenten er zal worden geëmitteerd. Dit wordt ruim voor de emissiedatum gevolgd door nadere specificaties omtrent de modaliteiten van de lening. Sinds 1 september 1999 is een nieuw electronisch handelssysteem voor Nederlandse staatsleningen operationeel. Dit systeem, MTS-Amsterdam, draagt eveneens bij aan verdere transparantie en liquiditeit van de staatsfondsenmarkt. 8 In het kader van het geïntegreerd middelenbeheer kunnen de sociale fondsen per 1 januari 1998 tegoeden aanhouden bij de schatkist (blz. 16). De fondsen kunnen ook rood staan bij het Rijk. Is het fondsbeheer uit handen van de fondsen of kunnen fondsbeheerders nu verdienen aan de goedkope leningen bij de Staat? Zie antwoord op vraag 4. Rapport bij de financiële verantwoording Nationale Schuld IXA 1998 (26 541, nr. 17) 1 Kan de regering reageren op oordeel: matig, van de Rekenkamer wat betreft de uitvoering van de A&K-analyses? (blz. 2). De materiële uitvoering van de A&K-analyses met betrekking tot de Staatsschuldsystemen, betrekking hebbend op Hoofdstuk IXA, heeft reeds voor de bouw en implementatie van dit systeem in 1994 plaats gevonden. Dit is verwoord in het rapport Risicoanalyse dat opgesteld is door het Reviewteam, bestaande uit leden van Ernst & Young, EDP Audit Pool, de Departementale Accountantsdienst Financiën en het Agentschap. Deze risicoanalyse heeft als waarborg gediend in kader van kwaliteitsbewaking en risicoaspecten bij het ontwerpen, bouwen en implementeren van het gemoderniseerde Nationale Schuld Systeem. De formalisatie van dit rapport in het kader van het Voorschrift Informatiebeveiliging Rijksdienst 1994 (VIR) moet nog plaatsvinden. 2 Het ijkpunt automatisering wordt matig beoordeeld omdat afhankelijkheid- en kwetsbaarheidanalyses voor bestaande systemen pas in 2000 uitgevoerd kunnen worden. In hoeverre zijn genoemde systemen millenniumbestendig? (blz. 6). Het Nationale Staatsschuld systeem is aangemerkt als een maatschappelijk vitaal systeem. Dit systeem is in februari 1999 getest en millenniumbestendig bevonden. 3 De informatie over de redenominatie van de staatsschuld wijkt af van die gegeven in , nr. 16. In dat laatste stuk wordt tevens melding gemaakt van grootboekobligaties, lotende leningen en fixe leningen die niet zijn geredomineerd. Wat is de oorzaak van deze afwijkende informatie? (blz. 7). Bijna de gehele staatsschuld is geredenomineerd in de euro, met uitzondering van de onderhandse schuld, de grootboekobligaties, de lotende leningen en de fixe lening met aflosdatum 15 januari 1999 (zie ook Tweede Kamer, vergaderjaar , , nr. 54 5

6 de financiële verantwoording van de Nationale Schuld over het jaar 1998 (26 541, nr. 16, blz. 9). Ofschoon de Algemene Rekenkamer hetzelfde heeft bedoeld te zeggen, is de redactie in haar rapport op dit punt minder juist. Tweede Kamer, vergaderjaar , , nr. 54 6