Impact van luchtdichtheid op de energieprestatie van gebouwen

Maat: px
Weergave met pagina beginnen:

Download "Impact van luchtdichtheid op de energieprestatie van gebouwen"

Transcriptie

1 Wetenschappelijk en Technisch Centrum voor het Bouwbedrijf Impact van luchtdichtheid op de energieprestatie van gebouwen C. Mees, Ch. Delmotte, L. Lassoie, F. Dobbels WTCB Wetenschappelijk en Technisch Centrum voor het Bouwbedrijf Overzicht Waarom aandacht besteden aan luchtdichtheid van gebouwen? Huidige toepassingen en verbeteringspotentieel Invloed van luchtdichtheid op het niveau E Hoe luchtdichtheid meten? Algemene opvatting van luchtdichtheid 1

2 Belang van luchtdichtheid Huisvesting Gemiddelde van 200 woningen E moyen = E97 Kantoorgebouwen Gemiddelde van 50 gebouwen E moyen = E90 Regelgeving Een steeds snellere evolutie... Thermische isolatie - Niveau K Energieprestatie Niveau E 2

3 Noodzakelijke evolutie van technologieën Niveau E-peil E Voorbeeld Exemple van de paquet een maatregelenpakket technologique répondant overeenkomstig au niveau het d exigence eisenniveau (bepaald (établi op sur basis un van échantillon een geheel de 200 van logements) 200 woningen) E100 E75 Isolation Isolatie K40 K40 Verbeterde Double vitrage dubbele amélioré beglazing Etanchéité Luchtdichtheid à l air Pas Geen de meting mesure (v (v = 12 m³ / / h m²) Protections Zonnewering solaires - Isolation Isolatie K35 K35 Verbeterde Double vitrage dubbele amélioré beglazing Etanchéité Luchtdichtheid à l air Mesure Meting (v50 = 6 m³ / h m²) Protections Zonnewering solaires Protections Buitenzonnewering solaires extérieures Ventilation Ventilatie Système Systeem C (ventilateur C (ventilator courant wisselstroom) alternatif) Verwarming Chauffage Central Centraal gaz gas chaudière standaardketel standard Production Warmwaterproductie d eau chaude Directe Direct sans zonder stockage opslag au gaz Ventilation Ventilatie Système Systeem C (ventilateur C (ventilator courant wisselstroom) alternatif) Verwarming Chauffage Centraal Central gaz gas - condensation - condensatie 104% Production Warm waterproductie d eau chaude Directe Direct sans zonder stockage opslag au gaz Reglementering Verdere evolutie? Thermische isolatie - Niveau K Energieprestatie Niveau E? EPBD Recast - 31/12/2020 Quasi nul energie gebouwen 3

4 Noodzakelijke evolutie van technologieën Niveau E-peil E Voorbeeld Exemple van de paquet een maatregelenpakket technologique répondant overeenkomstig au niveau het d exigence eisenniveau (bepaald (établi op sur basis un van échantillon een geheel de 200 van logements) 200 woningen) E45 E30 Isolation Isolatie K25 K25 Verbeterde Double vitrage dubbele amélioré beglazing Etanchéité Luchtdichtheid à l air Mesure Meting (v 50 = 1 m³/h m²) Protections Zonnewering solaires Protections Buitenzonnewering extérieures Isolation Isolatie K15 K15 Driedubbele Triple vitrage beglazing Etanchéité Luchtdichtheid à l air Mesure Meting (v 50 = 1 m³/h m²) Protections Zonnewering solaires Protections performante extérieures buitenzonnewering performantes Ventilation Ventilatie Système Systeem D avec met warmterecuperatie récupération de chaleur 75% 75% (ventilator (ventilateur met courant gelijkstroom) continu) Verwarming Chauffage Centrale gascondensatieketel gaz condensation 107% 107% avec met vloerverwarming chauffage sol Production Warm waterproductie d eau chaude Directe Direct sans zonder stockage opslag au gaz Ventilation Ventilatie Système Systeem D avec met warmterecuperatie récupération de chaleur 80% 80% (ventilator (ventilateur met courant gelijkstroom) continu) Verwarming Chauffage Centrale gascondensatieketel gaz condensation 107% 107% avec met vloerverwarming chauffage sol Production Warm waterproductie d eau chaude Directe Direct sans zonder stockage opslagvat au gaz korte longueurs de conduites leidinglengtes courtes Energetische renovatie van gebouwen DE UITDAGING VOOR DE KOMENDE JAREN EN DECENNIA! % % 4

5 Luchtdichtheid - Indicaties Nieuw - moeilijk te verwarmen - bijgebouw 35 h -1 Geen speciale aandacht voor luchtdichtheid 9.5 h -1 Gemiddelde van het geheel aan nieuwe huizen in België 8.7 h -1 (1999) Halfopen bebouwing! Geen speciale aandacht voor luchtdichtheid 4.5 h -1 NBN D Ventilatie D 3 h -1 Speciale aandacht voor luchtdichtheid 1.4 h -1 NBN D Ventilatie D + recup. energie 1 h -1 «Passiefhuis» Label 0.6 h -1 Luchtdichtheid en niveau E 5

6 Meting van luchtdichtheid Deur met ventilator die toelaat de over- of onderdruk over een gebouw te meten Meting van luchtdichtheid 6

7 Specificaties voor metingen De basis van de meting is de norm NBN EN 13829:2001 Thermische eigenschappen van gebouwen - Bepaling van de luchtdoorlatenheid van gebouwen Overdrukmethode (ISO 9972:1996, aangepast) In het kader van EPB Bijkomende specificaties voor metingen van luchtdichtheid van gebouwen in het kader van de EPB regelgeving Zie Luchtdicht ontwerpen Een performante luchtdichtheid kan maar bereikt worden in het kader van een globale en continue aanpak over alle fasen van het bouwproces. 7

8 Luchtdicht ontwerpen Belang van de positie van het luchtscherm: vermijden van moeilijke aansluitingsdetails Luchtdicht ontwerpen Installaties: Voorkeur voor gesloten verbrandingstoestellen Om perforaties van het luchtscherm te vermijden is het aan te raden om de componenten van de technische installatie (tellers, ventilatiegroep, ketel, ) te plaatsen binnen het beschermd volume 8

9 Dank voor uw aandacht 9

PRESENTATION DE L AVANT-PROJET VOORONTWERP PRESENTATIE

PRESENTATION DE L AVANT-PROJET VOORONTWERP PRESENTATIE REGIE FONCIERE DES PROPRIETES COMMUNALES - VILLE DE BRUXELLES GRONDREGIE VAN DE STADSEIGENDOMMEN - STAD BRUSSEL PRESENTATION DE L AVANT-PROJET VOORONTWERP PRESENTATIE MAISON DE QUARTIER BUURTHUIS ROSSIGNOL

Nadere informatie

THINK INSIDE THE BOX

THINK INSIDE THE BOX THINK INSIDE THE BOX WWW.LITO.BE LITOBOX: de slimste 3m² in huis. Warmtepomp Verwarmen en Koelen Elektrische kast Smart Grid ready Internet netwerk Uplink monitoring Zonneboiler Sanitair en verwarming

Nadere informatie

Rénovation basse énergie

Rénovation basse énergie Milieu-impact en kostenanalyse van een renovatie tot passiefhuisstandaard Impact environnemental et économique d une rénovation passive KVIV studiedag 18-11-2009 Laetitia Delem Jeroen Vrijders WTCB Labo

Nadere informatie

Vers une achitecture responsable

Vers une achitecture responsable Vers une achitecture responsable Rénovation basse énergie = Laag energie renovatie = => bâtiment peu énergivoire => gebouw met weinig energie verbrijk Contexte : - respect du minimum légal en rénovation

Nadere informatie

RVP goes green. Hoe springt de RVP om met energie? juin 8, Rijksdienst voor Pensioenen ~

RVP goes green. Hoe springt de RVP om met energie? juin 8, Rijksdienst voor Pensioenen ~ RVP goes green Rijksdienst voor Pensioenen ~ www.rvp.fgov.be Agenda ~ Doel: verlagen van de CO 2 -uitstoot ~ Installaties voor de warmteproductie ~ Installaties voor de koudeproductie ~ Bezoek ter plekke

Nadere informatie

Opleiding duurzaam bouwen: Duurzaam bouwen van A tot Z

Opleiding duurzaam bouwen: Duurzaam bouwen van A tot Z Opleiding duurzaam bouwen: Duurzaam bouwen van A tot Z Leefmilieu Brussel Renovatie van de zetel van de «European Foundation House» Ontwerpstrategieën Marc-Antoine NOBELS MATRIciel Inleiding Locatie: 94

Nadere informatie

energiezuinige gebouwen

energiezuinige gebouwen Wetenschappelijk en Technisch Centrum voor het Bouwbedrijf - http://www.wtcb.be Het belang van installatietechnieken in energiezuinige gebouwen Paul Van den Bossche Labo Duurzame energie- en watertechnieken

Nadere informatie

Verwarming en ventilatie

Verwarming en ventilatie Verwarming en ventilatie Gebouwen met hoge energieprestaties Mei 2013 Christophe Delmotte, Ir Laboratorium Luchtkwaliteit en ventilatie WTCB Wetenschappelijk en Technisch Centrum voor het Bouwbedrijf Bladzijde

Nadere informatie

11. Maatregelenpakketten

11. Maatregelenpakketten 11. Maatregelenpakketten 11.1. Inleiding Een van de EPB-eisen, het maximale E-peil, is nog vrijwel onbekend. Het E-peil drukt de energieprestatie van een wooneenheid of andere eenheid van bestemming uit.

Nadere informatie

De bijna nul- energiewoning : de woning van de toekomst. Energieconsulent NAV-BVA arch. Luc Dedeyne

De bijna nul- energiewoning : de woning van de toekomst. Energieconsulent NAV-BVA arch. Luc Dedeyne De bijna nul- energiewoning : de woning van de toekomst Energieconsulent NAV-BVA arch. Luc Dedeyne Architect : Luc Dedeyne Architect : Kim Nuyttens GSM 0473 551 568 luc.dedeyne@benergie.be GSM 0473 524

Nadere informatie

Studiedag Energiebesparingsforum. Ventilatie. Ventilatie

Studiedag Energiebesparingsforum. Ventilatie. Ventilatie Ventilatie Studiedag Energiebesparingsforum Ventilatie Hilde Breesch, KaHo Sint-Lieven Paul Van den Bossche, WTCB Binnenluchtkwaliteit Ventilatiesystemen in woningen Aanbevelingen ventilatiegids Studiedag

Nadere informatie

Luchtdicht bouwen. Inhoud

Luchtdicht bouwen. Inhoud Luchtdicht bouwen Wetenschappelijk en Technisch Centrum voor het Bouwbedrijf http://www.wtcb.be Inhoud Inleiding: waarom luchtdicht bouwen? Evaluatiemethoden Onderscheid kengetallen Luchtdicht bouwen strategie

Nadere informatie

EPB-reglementering voor verwarming

EPB-reglementering voor verwarming EPB-reglementering voor verwarming 20/02/2018 Christophe Danlois, departement EPB verwarming en klimaatregeling LEEFMILIEU BRUSSEL Inhoud Wettelijke context Bepalingen Vooruitzichten 2 Inhoud Wettelijke

Nadere informatie

Opleiding Duurzaam Gebouw : ENERGIE

Opleiding Duurzaam Gebouw : ENERGIE Opleiding Duurzaam Gebouw : ENERGIE Leefmilieu Brussel Een performantieniveau bepalen Isabelle BRUYERE MATRIciel sa Doelstelling(en) van de presentatie Waarom een energiedoelstelling bepalen? Benadering

Nadere informatie

Luchtdichtheid, van het ontwerp tot op de werf

Luchtdichtheid, van het ontwerp tot op de werf Seminarie Duurzaam Bouwen: Luchtdichtheid, van het ontwerp tot op de werf 21.04.2016 Leefmilieu Brussel HET BELANG VAN DE LUCHTDICHTHEID BIJ GEBOUWEN Cijfervoorbeeld van de impact van de luchtdichtheid

Nadere informatie

OP WEG NAAR 2020 Bijna-Energieneutrale gebouwen?

OP WEG NAAR 2020 Bijna-Energieneutrale gebouwen? OP WEG NAAR 00 Bijna-Energieneutrale gebouwen? Maarten De Groote Vlaams Energieagentschap 4 oktober 0 Brugge Inhoud Evolutie energieprestatie Vlaanderen Aanpassingen wetgeving EPB Aanpassingen wetgeving

Nadere informatie

INFOFICHES EPB-BOUWBEROEPEN ZONWERINGEN

INFOFICHES EPB-BOUWBEROEPEN ZONWERINGEN INFOFICHES EPB-BOUWBEROEPEN ZONWERINGEN Inleiding De gewestelijke EPB-regelgevingen houden rekening met het energieverbruik voor koeling. Bovendien nemen de geldende regelgevingen voor nieuwe woningen

Nadere informatie

energieprestatiecertificaat

energieprestatiecertificaat energieprestatiecertificaat bestemming type appartement softwareversie 1.3.3 berekend energieverbruik (kwh/m 2 ): 191 Het berekende energieverbruik is een inschatting van de energiezuinigheid van het appartement.

Nadere informatie

FEDERPLAST.BE Vereniging van producenten van kunststof- en rubberartikelen vzw

FEDERPLAST.BE Vereniging van producenten van kunststof- en rubberartikelen vzw FEDERPLAST.BE Vereniging van producenten van kunststof- en rubberartikelen vzw Een gemeenschappelijke koepelstructuur van Agoria en essenscia Kunststoffen in de bouwkampioenen in energiebesparing Kunststoffen

Nadere informatie

Opleiding Duurzaam Gebouw : ENERGIE

Opleiding Duurzaam Gebouw : ENERGIE 1 Opleiding Duurzaam Gebouw : ENERGIE Leefmilieu Brussel VERWARMINGSINSTALLATIES EN SWW INSTALLATIES EFFICIENT ONTWERPEN Kasper DERKINDEREN CENERGIE Doelstellingen van de presentatie Hoe een verwarmings

Nadere informatie

Info-avond - 5 jaar EPB geplande wijzigingen toekomst

Info-avond - 5 jaar EPB geplande wijzigingen toekomst Info-avond - 5 jaar EPB geplande wijzigingen toekomst 15 juni 2011 VEA Jos Geijsels A. 5 jaar EPB in cijfers juni 2011 2 A. Geplande wijzigingen 1. Aantal EPB-aangiften; 2. Evolutie E-peil; 3. Evolutie

Nadere informatie

Brussels Hoofdstedelijk Gewest EPB-eisen verwarming

Brussels Hoofdstedelijk Gewest EPB-eisen verwarming Brussels Hoofdstedelijk Gewest EPB-eisen verwarming Dimensioneringsnota van de verwarmingsketels Christophe Delmotte, Ir Laboratoire Mesure de prestations d Installations Techniques CSTC - Centre Scientifique

Nadere informatie

energiedeskundige / Dit certtficaat is geldig tot en met 27 juni 2021 berekend energieverbruik (kwh/m 2):

energiedeskundige / Dit certtficaat is geldig tot en met 27 juni 2021 berekend energieverbruik (kwh/m 2): certificaatnummer 20110627-0000869054-00000007-9 straat Wijngaardstraat nummer 39 bus bestemming type eengezinswoning gesloten bebouwing softwareversie 1.3.3 berekend energieverbruik (kwh/m 2): Het berekende

Nadere informatie

Luchtdichtheid van gebouwen

Luchtdichtheid van gebouwen Wetenschappelijk en Technisch Centrum voor het Bouwbedrijf http://www.wtcb.be Luchtdichtheid van gebouwen Christophe Delmotte Laurent Lassoie Clarisse Mees Filip Dobbels Overzicht 1. Meting 2. Ontwerp

Nadere informatie

De BEN- woning : de woning van de toekomst. Energieconsulent Bouwunie & BVA arch. Luc Dedeyne

De BEN- woning : de woning van de toekomst. Energieconsulent Bouwunie & BVA arch. Luc Dedeyne De BEN- woning : de woning van de toekomst Energieconsulent Bouwunie & BVA arch. Luc Dedeyne Architect : Luc Dedeyne GSM 0473 551 568 luc.dedeyne@bouwunie.be 1 K45/E80 Nu bouwen met de eisen van de

Nadere informatie

TOOL PROSOLIS (http://www.prosolis.be)

TOOL PROSOLIS (http://www.prosolis.be) TOOL PROSOLIS (http://www.prosolis.be) (in samenwerking met de afdeling Energie en Gebouw van het WTCB) PROSOLIS is een tool dat toelaat om energetische en visuele prestaties te vergelijken van verschillende

Nadere informatie

Opleiding Duurzaam Gebouw:

Opleiding Duurzaam Gebouw: Opleiding Duurzaam Gebouw: Follow-up en monitoring van duurzame gebouwen Leefmilieu Brussel Op zoek naar de beste combinaties van technieken om de kosten van HEP-gebouwen te verlagen Antoine HUPIN URBANI

Nadere informatie

energieprestatiecertificaat

energieprestatiecertificaat energieprestatiecertificaat straat Sint-Bernardsesteenweg nummer 269 bus 3 bestemming appartement type softwareversie 1.3.3 berekend energieverbruik (kwh/m2): 379 Het berekende energieverbruik is een inschatting

Nadere informatie

energieprestatiecertificaat

energieprestatiecertificaat energieprestatiecertificaat bestaand gebouw met woonfunctie certificaatnummer 20090615-0000209416-00000001-5 straat Trumelet Faberstraat nummer 9 bus 3 postnummer 8670 gemeente Koksijde bestemming appartement

Nadere informatie

OPLEIDING DUURZAAM GEBOUW : PASSIEF EN (ZEER) LAGE ENERGIE

OPLEIDING DUURZAAM GEBOUW : PASSIEF EN (ZEER) LAGE ENERGIE OPLEIDING DUURZAAM GEBOUW : PASSIEF EN (ZEER) LAGE ENERGIE Dag 1.4 Comfortcriteria LENTE 2013 Stéphan Truong Beheerder van de opleiding voor rekening van Leefmilieu Brussel TRAINING.IBGEBIM@ecorce.be 2

Nadere informatie

Opleiding Duurzaam Gebouw : ENERGIE

Opleiding Duurzaam Gebouw : ENERGIE Opleiding Duurzaam Gebouw : ENERGIE Leefmilieu Brussel VERWARMINGSINSTALLATIES EN SWW INSTALLATIES EFFICIENT ONTWERPEN Jonathan FRONHOFFS CENERGIE Doelstellingen van de presentatie Hoe een verwarmings

Nadere informatie

Opleiding Duurzaam Gebouw:

Opleiding Duurzaam Gebouw: Opleiding Duurzaam Gebouw: Diagnosetools voor renovatie Leefmilieu Brussel Diagnose van de isolatie van de luchtichteid Gauthier KEUTGEN ICEDD Doelstelling(en) van de presentatie De aandacht vestigen op

Nadere informatie

OPLEVERINGSATTEST VAN EEN VERWARMINGSSYSTEEM VAN TYPE 2

OPLEVERINGSATTEST VAN EEN VERWARMINGSSYSTEEM VAN TYPE 2 OPLEVERINGSATTEST VAN EEN VERWARMINGSSYSTEEM VAN TYPE 2 EPB-verwarmingsadviseur VTI : Onderneming :..... Particulier Naam :... Erkenningsnummer :... Onderneming :... BTW-nummer :... Straat :... Huisnummer

Nadere informatie

FABRIKANT VAN CELLENBETONPRODUCTEN FABRICANT DE PRODUITS EN BÉTON CELLULAIRE. Pascal Vandelannoote, Commercieel Directeur Cellumat

FABRIKANT VAN CELLENBETONPRODUCTEN FABRICANT DE PRODUITS EN BÉTON CELLULAIRE. Pascal Vandelannoote, Commercieel Directeur Cellumat FABRIKANT VAN CELLENBETONPRODUCTEN FABRICANT DE PRODUITS EN BÉTON CELLULAIRE Pascal Vandelannoote, Commercieel Directeur Cellumat Ing. Marc Lacrosse, Directeur Technique Cellumat CHALLENGER & INNOVATOR

Nadere informatie

OPLEIDING DUURZAAM GEBOUW: PASSIEF EN (ZEER) LAGE ENERGIE

OPLEIDING DUURZAAM GEBOUW: PASSIEF EN (ZEER) LAGE ENERGIE OPLEIDING DUURZAAM GEBOUW: PASSIEF EN (ZEER) LAGE ENERGIE Dag 3.1 Systemen: inleiding Piotr Wierusz-Kowalski LENTE 2015 p.kowalski@mkengineering.be www.mkengineering.be 2 DOELSTELLING(EN) VAN DE PRESENTATIE

Nadere informatie

Rolluiken en zonwering: impact en ingavein EPB, evolutie binnen de normering. Jan Habex R&D Manager Harol Voorzitter werkgroep normering Verozo

Rolluiken en zonwering: impact en ingavein EPB, evolutie binnen de normering. Jan Habex R&D Manager Harol Voorzitter werkgroep normering Verozo Rolluiken en zonwering: impact en ingavein EPB, evolutie binnen de normering Jan Habex R&D Manager Harol Voorzitter werkgroep normering Verozo VEROZO : wie zijn we Sedert 1995 sectororganisatie België

Nadere informatie

AFBRAAK / DUURZAME RECONSTRUCTIE VAN DE SOCIALE WONINGEN «MUSIN» ENERGIEPRESTATIES DEEL 11 TECHNISCHE SPECIFICATIES

AFBRAAK / DUURZAME RECONSTRUCTIE VAN DE SOCIALE WONINGEN «MUSIN» ENERGIEPRESTATIES DEEL 11 TECHNISCHE SPECIFICATIES AFBRAAK / DUURZAME RECONSTRUCTIE VAN DE SOCIALE WONINGEN «MUSIN» GEMEENTE SINT-JOOSTE-TEN-NODE ENERGIEPRESTATIES DEEL 11 TECHNISCHE SPECIFICATIES 6 juni 2013 INHOUDSOPGAVE 1. ADMINISTRATIEVE BEPALINGEN

Nadere informatie

Installatie-eisen bij renovatie. - Energieprestatie-eisen voor technische bouwsystemen in bestaande gebouwen in Vlaanderen -

Installatie-eisen bij renovatie. - Energieprestatie-eisen voor technische bouwsystemen in bestaande gebouwen in Vlaanderen - Klik VCB-Energiecongres om de stijl te bewerken 27 maart 2014 Klik om de modelstijlen te bewerken Installatie-eisen bij renovatie Tweede niveau - Energieprestatie-eisen voor technische bouwsystemen in

Nadere informatie

Rénovation bureaux Fondation Roi Baudouin Vernieuwing kantoren Koning Boudewijnstichting

Rénovation bureaux Fondation Roi Baudouin Vernieuwing kantoren Koning Boudewijnstichting Rénovation bureaux Fondation Roi Baudouin Vernieuwing kantoren Koning Boudewijnstichting 1. Cadre bâti 2. Programme FRB Amélioration de la communication Démarche globale et citoyenne responsable Bâtiment

Nadere informatie

Impact van Ecodesign op collectieve wooneenheden (appartementen)

Impact van Ecodesign op collectieve wooneenheden (appartementen) Impact van Ecodesign op collectieve wooneenheden (appartementen) Daniel Küpper ing. Van Marcke College Een benadering van appartementsgebouwen 1 Belangrijke projectpunten: Isolatie van de buitenste schil

Nadere informatie

energieprestatiecertificaat bestaand gebouw met woonfunctie

energieprestatiecertificaat bestaand gebouw met woonfunctie energieprestatiecertificaat straat Hoogstraat nummer 570 bus postnummer 9235 gemeente Fruitrode bestemming eengezinswoning type open bebouwing softwareversie 1.0 berekend energieverbruik (kwh/m²): 380

Nadere informatie

Inhoud. Warmtepompen in EPB-software. Warmtepompplatform Symposium. EPB-software E-peil Warmtepomp E-peil. SPF in EPB EPB-voorbeeld Besluit

Inhoud. Warmtepompen in EPB-software. Warmtepompplatform Symposium. EPB-software E-peil Warmtepomp E-peil. SPF in EPB EPB-voorbeeld Besluit Warmtepompen in EPB-sotware Warmtepompplatorm Symposium 16-09-2009 Jan Hoogmartens 1 Inhoud EPB-sotware E-peil Warmtepomp E-peil Omrekenactor primaire energie SPF warmtepompsystemen SPF in EPB EPB-voorbeeld

Nadere informatie

Opleiding Duurzaam Gebouw:

Opleiding Duurzaam Gebouw: Opleiding Duurzaam Gebouw: Stimuli en hinderpalen voor doeltreffende renovaties Leefmilieu Brussel GEDETAILLEERD VOORBEELD VAN EEN RENOVATIE Voorbeeldgebouwen [047] Stuckensstraat Madeline DEMOUSTIER Fhw

Nadere informatie

De Belgische/Vlaamse evolutie in energiewetgeving 1980-2020

De Belgische/Vlaamse evolutie in energiewetgeving 1980-2020 De Belgische/Vlaamse evolutie in energiewetgeving 1980-2020 Peter Wouters WTCB Brussel 21 april 2016 Jaren 60 Dubbel glas in gebouwen Waarom? Thermisch comfort Vermijden condensatie Energiebesparing niet

Nadere informatie

Opleiding Duurzaam Gebouw:

Opleiding Duurzaam Gebouw: Opleiding Duurzaam Gebouw: De EPB-eisen vanaf 2015: hoe ze toe te passen? Leefmilieu Brussel Voorbeeld 1: Residentieel Manuel da CONCEIÇÃO NUNES MATRIciel Doelstelling van de presentatie Hoe een woongebouw

Nadere informatie

Energie in 21 e eeuw. Overzicht

Energie in 21 e eeuw. Overzicht Energie in 21 e eeuw Arch. Energieconsulent Luc Dedeyne Overzicht Bestaande gebouwen Energie renovatie programma 2020 Dakisolatie (dakisolatiepremie) Hoogrendementsglas Hoog rendement verwarming Energie

Nadere informatie

Renovatie kantoorgebouw CIT-Blaton

Renovatie kantoorgebouw CIT-Blaton Renovatie kantoorgebouw CIT-Blaton Alain Bossaer 14 maart 2007 A 2 M Waarom passief bouwen? Bron: Intergovernmental Panel on Climate Change (IPCC) 2 A 2 M 1 3 A 2 M 4 A 2 M 2 Een passief gebouw Duitse

Nadere informatie

Welke ventilatieoplossingen voor de renovatie van woongebouwen?

Welke ventilatieoplossingen voor de renovatie van woongebouwen? 1 Seminarie Duurzaam Bouwen : Welke ventilatieoplossingen voor de renovatie van woongebouwen? 7 oktober 2014 Leefmilieu Brussel Ontwerp en onderhoud van ventilatiesystemen Christophe DELMOTTE, Ir CSTC

Nadere informatie

De EPB certificatie van publieke gebouwen en de reglementering EPB verwarming

De EPB certificatie van publieke gebouwen en de reglementering EPB verwarming De EPB certificatie van publieke gebouwen en de reglementering EPB verwarming Cindy Devacht Afd. Energie, lucht, klimaat en duurzame gebouwen Dpt. EPB technische installaties en PLAGE INHOUD Herziening

Nadere informatie

Sociale passiefwoningen. Luc Stijnen, directeur De Zonnige Kempen, Westerlo

Sociale passiefwoningen. Luc Stijnen, directeur De Zonnige Kempen, Westerlo Sociale passiefwoningen Luc Stijnen, directeur De Zonnige Kempen, Westerlo C.V. ZONNIGE KEMPEN TEL.: 014/54.19.41 GROTE MARKT 39 FAX: 014/54.19.51 2260 WESTERLO email: info@zonnigekempen.be Sociale passiefwoningen

Nadere informatie

Logements collectifs: La rénovation à haute performance énergétique

Logements collectifs: La rénovation à haute performance énergétique Séminaire Bâtiment Durable : Logements collectifs: La rénovation à haute performance énergétique 11 décembre 2015 Bruxelles Environnement UNE EXPERIENCE / EEN PROEF FLORAIR 1 & 4, JETTE Paola Michialino

Nadere informatie

en uitdagingen voor de bouwsector

en uitdagingen voor de bouwsector Wetenschappelijk en Technisch Centrum voor het Bouwbedrijf http://www.wtcb.be Het kader: strengere reglementeringen en uitdagingen voor de bouwsector Luk Vandaele Dept. Akoestiek, Energie en Klimaat Inhoud

Nadere informatie

Brussel bepaalt een nieuw toegankelijk passief

Brussel bepaalt een nieuw toegankelijk passief EPB-eisen vanaf 2015 Brussel bepaalt een nieuw toegankelijk passief Seminarie Duurzaam Bouwen 13 februari 2014 Ir. Ismaël Daoud Beleidsadviseur Duurzaam Bouwen en Energie Kabinet van Evelyne Huytebroeck,

Nadere informatie

Oververhitting. Hoe het zomercomfort verzekeren in onze woningen. Seminarie Duurzame gebouwen. 21 juni Véronique VANWELDE WTCB

Oververhitting. Hoe het zomercomfort verzekeren in onze woningen. Seminarie Duurzame gebouwen. 21 juni Véronique VANWELDE WTCB Seminarie Duurzame gebouwen Oververhitting 21 juni 2019 Hoe het zomercomfort verzekeren in onze woningen Impact van het gedrag van de bewoners/gebruikers en aanbevelingen op basis van de resultaten van

Nadere informatie

LOGBOEK Verwarmingssysteem type 2. Gebouw :. Adres :.

LOGBOEK Verwarmingssysteem type 2. Gebouw :. Adres :. LOGBOEK Verwarmingssysteem type 2 Gebouw :. Adres :. Brussel CONTEXT Het logboek is de 'referentie'-documentatie voor de verwarmingssystemen. Het bijhouden van een logboek is een van de eisen van de EPB-reglementering

Nadere informatie

Ecovatie Duurzame renovatie en innovatie

Ecovatie Duurzame renovatie en innovatie Ecovatie Duurzame renovatie en innovatie Johan Van Dessel Afdeling Duurzame Ontwikkeling en Renovatie www.wtcb.be Technologische Dienstverlening Duurzaam bouwen en duurzame ontwikkeling in het Brussels

Nadere informatie

Verbetering energieprestatie: een zaak van kleine stapjes?

Verbetering energieprestatie: een zaak van kleine stapjes? Verbetering energieprestatie: een zaak van kleine stapjes? Nico Nieboer 3 november 2015 Delft University of Technology Challenge the future Inleiding Presentatie uitkomsten onderzoek naar verbetering energieprestatie

Nadere informatie

Een kwaliteitsbeheersysteem. voor verbetering van binnenmilieu en energiegebruik bij renovatie van sociale meergezinswoningen

Een kwaliteitsbeheersysteem. voor verbetering van binnenmilieu en energiegebruik bij renovatie van sociale meergezinswoningen Een kwaliteitsbeheersysteem voor verbetering van binnenmilieu en energiegebruik bij renovatie van sociale meergezinswoningen 1 Renovatie van meergezinswoningen met behulp van het kwaliteitsbeheersysteem

Nadere informatie

VERSLAG EPB-STUDIE. Bouwheer. Projectlocatie. Projectomschrijving. Ons dossiernummer. Datum. Stad Gent. Gent. Kinderdagverblijf De Bron 14-066

VERSLAG EPB-STUDIE. Bouwheer. Projectlocatie. Projectomschrijving. Ons dossiernummer. Datum. Stad Gent. Gent. Kinderdagverblijf De Bron 14-066 VERSLAG EPB-STUDIE Bouwheer Projectlocatie Projectomschrijving Stad Gent Gent Kinderdagverblijf De Bron Ons dossiernummer 14-066 Datum April 2015 01/09/2015 p. 1-13 Inhoud 1. Inleiding... 3 2. EPB-eisen

Nadere informatie

Collectieve woningen: renovaties met hoge energieprestatie

Collectieve woningen: renovaties met hoge energieprestatie Seminarie Duurzaam Bouwen : Collectieve woningen: renovaties met hoge energieprestatie 11/12/2015 Leefmilieu Brussel De Brunfaut-toren: de uitdaging van een zeer zware renovatie scherp gesteld! Renaud

Nadere informatie

energieprestatiecertificaat

energieprestatiecertificaat energieprestatiecertificaat certificaatnummer 20120515-0001118936-00000005-8 nummer postnummer Voorhavenlaan 33 9000 bus gemeente A 101 Gent bestemming type appartement - softwareversie 1.3.3 berekend

Nadere informatie

ventilatie voorontwerp

ventilatie voorontwerp ADRES Vismarkt 29 3980 Tessenderlo CONTACT Tel. 013 67 65 24 info@steto.be www.steto.be ventilatie voorontwerp BOUWEN VAN 11 appartementen Bouwheer: Kolmont Woonprojecten nv Havermarkt 45 3500 Hasselt

Nadere informatie

OPLEIDING DUURZAME GEBOUWEN

OPLEIDING DUURZAME GEBOUWEN OPLEIDING DUURZAME GEBOUWEN RENOVATIE MET HOGE ENERGIE-EFFICIËNTIE IN DE BRUSSELSE CONTEXT HERFST 2017 Focus op luchtdichtheid Florence GREGOIRE 2 DOELSTELLINGEN VAN DE PRESENTATIE N De specifieke terminologie

Nadere informatie

Installatie eisen bij renovatie

Installatie eisen bij renovatie Installatie eisen bij renovatie minimale eisen voor de nieuw geplaatste installaties of de vernieuwde installaties bij i ti renovaties en functiewijzigingen 2015 Patrik De Paep pdepaep@depaep.be Achtergrond

Nadere informatie

Primes Energie 2018 Energiepremies

Primes Energie 2018 Energiepremies Primes Energie 2018 Energiepremies Sarah POLIZZI CHEF DE SERVICE DPT. PRIMES ENERGIE DIV. ÉNERGIE, AIR, CLIMAT ET BÂTIMENTS DURABLES DIENSTHOOFD - DPT. ENERGIEPREMIES ADF. ENERGIE, LUCHT, KLIMAAT EN DUURZAAME

Nadere informatie

Bewust Duurzaam Bouwen. Deel 2: basisprincipes energiebewust bouwen

Bewust Duurzaam Bouwen. Deel 2: basisprincipes energiebewust bouwen Bewust Duurzaam Bouwen Deel 2: basisprincipes energiebewust bouwen 1 Bron: energiesparen.be/kalender 2 ventileren gezond aangenaam comfortabel isoleren luchtdicht bouwen 3 2. Basisprincipes energiebewust

Nadere informatie

LANGETERMIJNDOELSTELLING SIMULATIES EN ANALYSE

LANGETERMIJNDOELSTELLING SIMULATIES EN ANALYSE LANGETERMIJNDOELSTELLING SIMULATIES EN ANALYSE Overlopen uitgangspunten SELECTIE WONINGEN VERDELING GEBASEERD OP EPC-DATABANK APPARTEMENT GESLOTEN HALF-OPEN OPEN TOTAAL 1800-1859 1 1 0 0 2 1860-1899 1

Nadere informatie

Na-isolatie van bestaande gevels: detaillering

Na-isolatie van bestaande gevels: detaillering Na-isolatie van bestaande gevels: detaillering Filip Dobbels, WTCB 24 oktober 2017 Antwerpen NA-ISOLATIE : DETAILLERING Welke na-isolatietechniek? Buitenisolatie (*) Spouwisolatie Binnenisolatie (*) al

Nadere informatie

SBRCURnet Bouwlokalen. Samen Nul op de meter, bij woning renovatie. Henk Wegkamp 14-4-2015 vs1.1. 31 maart 2015

SBRCURnet Bouwlokalen. Samen Nul op de meter, bij woning renovatie. Henk Wegkamp 14-4-2015 vs1.1. 31 maart 2015 1 SBRCURnet Bouwlokalen Samen Nul op de meter, bij woning renovatie Henk Wegkamp 14-4-2015 vs1.1 Wat betekent Nul-op-de-meter? 4 Veel termen in gebruik Energieneutraal Energie-nota-nul EPC = 0 nzeb (nearly

Nadere informatie

Bouwwerven: ervaringen delen

Bouwwerven: ervaringen delen Seminarie Duurzame Gebouwen Bouwwerven: ervaringen delen 30 maart 2018 GEBOUWSCHIL: GOEDE PRAKTIJKEN EN TE VOORKOMEN FOUTEN Luchtdichtheid en akoestiek Daniel DE VROEY De Vroey s.p.r.l. DOELSTELLINGEN

Nadere informatie

Hoe moet het elektrisch hulpenergieverbruik van de ventilatoren in ventiloconvectoren ingegeven worden in een EPW-project?

Hoe moet het elektrisch hulpenergieverbruik van de ventilatoren in ventiloconvectoren ingegeven worden in een EPW-project? 1 Hoe moet het elektrisch hulpenergieverbruik van de ventilatoren in ventiloconvectoren ingegeven worden in een EPW-project? In het onderstaande antwoord wordt enkel de situatie beschouwd van ventiloconvectoren

Nadere informatie

Vlaamse Maatschappij voor Sociaal Wonen

Vlaamse Maatschappij voor Sociaal Wonen De keuze van een geschikt en betaalbaar ventilatiesysteem voor een gezonde sociale woning VMSW ir Bernard Wallyn Vlaamse Maatschappij voor Sociaal Wonen Sociale huisvesting en ventilatie Sociale projecten

Nadere informatie

- Beperkte wedstrijd, 3 deelnemers - Renovatie van kantoren

- Beperkte wedstrijd, 3 deelnemers - Renovatie van kantoren - Beperkte wedstrijd, 3 deelnemers - Renovatie van kantoren - Begin2007 - Opdrachtgever: CREDIBE - Huisvesting - Milieugerichte aanpak Kantoren Netto oppervlak: 1850 m² Architectonisch ontwerp Functie

Nadere informatie

ventilatie voorontwerp

ventilatie voorontwerp ADRES Vismarkt 29 3980 Tessenderlo CONTACT Tel. 013 67 65 24 info@steto.be www.steto.be ventilatie voorontwerp BOUWEN VAN EEN EENGEZINSWONING Bouwheer: Jochen Knoops Kerkstraat 8b 3665 As Bouwplaats: Nieuwstraat

Nadere informatie

Opleiding Duurzaam Gebouw:

Opleiding Duurzaam Gebouw: Opleiding Duurzaam Gebouw: Gedeeltelijke en gefaseerde renovatie Leefmilieu Brussel GEDETAILLEERD VOORBEELD VAN EEN RENOVATIE Voorbeeldgebouwen [047] Stuckensstraat Madeline DEMOUSTIER Fhw Architectes

Nadere informatie

Opleiding Duurzaam Gebouw:

Opleiding Duurzaam Gebouw: Opleiding Duurzaam Gebouw: Gedeeltelijke en gefaseerde renovatie Leefmilieu Brussel GEDETAILLEERD VOORBEELD VAN EEN RENOVATIE Voorbeeldgebouwen [047] Stuckensstraat Madeline DEMOUSTIER Fhw Architectes

Nadere informatie

Dirk Vanhoudt. Onderzoeker. VITO (Vlaamse Instelling voor Technologisch Onderzoek)

Dirk Vanhoudt. Onderzoeker. VITO (Vlaamse Instelling voor Technologisch Onderzoek) Dirk Vanhoudt Onderzoeker VITO (Vlaamse Instelling voor Technologisch Onderzoek) De rol van groene warmtenetten in de renovatie van woningen Inhoudstafel 1. De Vlaamse huizenmarkt 2. De energieprestatieregelgeving

Nadere informatie

Unternehmen Weishaupt. Weishaupt : Geothermie Centre de formation et Centre logistique Geothermie : Opleidingscentrum en logistiek centrum

Unternehmen Weishaupt. Weishaupt : Geothermie Centre de formation et Centre logistique Geothermie : Opleidingscentrum en logistiek centrum Weishaupt : Geothermie Centre de formation et Centre logistique Geothermie : Opleidingscentrum en logistiek centrum Energiewinning Production de l énergie Energietechniek Technique de l énergie Energiemanagement

Nadere informatie

Opleiding Duurzaam Gebouw : ENERGIE

Opleiding Duurzaam Gebouw : ENERGIE 1 Opleiding Duurzaam Gebouw : ENERGIE Leefmilieu Brussel VERWARMINGSINSTALLATIES EN SWW INSTALLATIES EFFICIENT ONTWERPEN Kasper DERKINDEREN CENERGIE Doelstellingen van de presentatie Hoe een verwarmings

Nadere informatie

PASSIEVE GEBOUWEN. Thomas Daye Projectleider - SWECO. De aanpak van het studiebureau ten aanzien van passiefbouw 08/02/2018.

PASSIEVE GEBOUWEN. Thomas Daye Projectleider - SWECO. De aanpak van het studiebureau ten aanzien van passiefbouw 08/02/2018. PASSIEVE GEBOUWEN De aanpak van het studiebureau ten aanzien van passiefbouw 08/02/2018 Thomas Daye Projectleider - SWECO Est devenu Samenvatting Casestudy 1. Voorstelling van het project 2. Thermisch-dynamische

Nadere informatie

Dankzij EPB uw verwarmingsinstallatie performant maken

Dankzij EPB uw verwarmingsinstallatie performant maken Seminarie Duurzaam Bouwen: Dankzij EPB uw verwarmingsinstallatie performant maken 21 oktober 2014 Leefmilieu Brussel EEN STOOKPLAATS RENOVATIE MET CORRECTE TOEPASSING VAN DE REGELS VAN DE EPB-VERWARMING

Nadere informatie

OPLEVERINGSATTEST VAN EEN VERWARMINGSSYSTEEM VAN TYPE 1

OPLEVERINGSATTEST VAN EEN VERWARMINGSSYSTEEM VAN TYPE 1 OPLEVERINGSATTEST VAN EEN VERWARMINGSSYSTEEM VAN TYPE 1 Erkende verwarmingsinstallateur VTI : Onderneming :..... Particulier Naam :... Erkenningsnummer :... Onderneming :... BTW-nummer :... Straat :...

Nadere informatie

Hygrothermie van de woning - ventilatie. ir. Marcus Peeters, lector / onderzoeker pba Bouw Odisee AALST campus Dirk Martens

Hygrothermie van de woning - ventilatie. ir. Marcus Peeters, lector / onderzoeker pba Bouw Odisee AALST campus Dirk Martens Hygrothermie van de woning - ventilatie ir. Marcus Peeters, lector / onderzoeker pba Bouw Odisee AALST campus Dirk Martens ventileren gezond aangenaam comfortabel isoleren luchtdicht bouwen Provincie Oost-Vlaanderen

Nadere informatie

Opleiding Duurzaam Gebouw : ENERGIE

Opleiding Duurzaam Gebouw : ENERGIE Opleiding Duurzaam Gebouw : ENERGIE Leefmilieu Brussel VENTILATIE : inleiding Pierre DEMESMAECKER ICEDD Doelstellingen van de presentatie Begrijpen waarom en hoe moet geventileerd worden 2 Overzicht Inleiding

Nadere informatie

Hulpenergie in de EPW

Hulpenergie in de EPW VEA 1 Module 3.5 Hulpenergie in de EPW Versie 2.0 1 Hoofdstukkenoverzicht EPW 8 Controle oververhitting 10.5 Verbruik voor koeling 7.7 Transmissieverliezen 7.8 Ventilatie verliezen 7.9 Interne winsten

Nadere informatie

OPLEIDING DUURZAME GEBOUWEN

OPLEIDING DUURZAME GEBOUWEN OPLEIDING DUURZAME GEBOUWEN RENOVATIE MET HOGE ENERGIE-EFFICIËNTIE IN DE BRUSSELSE CONTEXT LENTE 2018 Energieontwerp: hoe de verwarmingsbehoefte tot een minimum beperken? Florence GREGOIRE 2 DOELSTELLINGEN

Nadere informatie

Renovatie en ventilatie

Renovatie en ventilatie Renovatie en ventilatie Duurzaam bouwen Spreker : Tom Slabbynck Tom.slabbynck@gmail.com Inleiding Wie ben ik? Wat zullen we behandelen deze avond? Duurzaam renoveren Duurzaam renoveren = gebouwen energiezuiniger

Nadere informatie

Opleiding Duurzaam Gebouw:

Opleiding Duurzaam Gebouw: Opleiding Duurzaam Gebouw: Verwarming en sanitair warm water: ontwerp en regeling Leefmilieu Brussel Energiestromen in het systeem voor verwarming/sww op basis van drie voorbeelden Jonathan FRONHOFFS CENERGIE

Nadere informatie

Hulpenergie in de EPW

Hulpenergie in de EPW Module 3.5 Hulpenergie in de EPW Versie 2.0 1 Hoofdstukkenoverzicht EPW 8 Controle oververhitting 10.5 Verbruik voor koeling 7.7 Transmissieverliezen 7.8 Ventilatie verliezen 7.9 Interne winsten 7.10 Zonnewinsten

Nadere informatie

Naar een energetische en kostenoptimale nieuwbouw: inpassing van hernieuwbare energie in het gebouw

Naar een energetische en kostenoptimale nieuwbouw: inpassing van hernieuwbare energie in het gebouw Naar een energetische en kostenoptimale nieuwbouw: inpassing van hernieuwbare energie in het gebouw Inhoud Regelgeving: hernieuwbare energie Theoretische voorbeelden Denkpistes BEN of E60 Praktijk voorbeeld

Nadere informatie

PLANNEN VAN HET GEBOUW

PLANNEN VAN HET GEBOUW PLANNEN VAN HET GEBOUW BEREKENINGEN Energie Prestatieregelgeving voor de Bouw Het luchtdichtheidsniveau van het gebouw moet in het lastenboek geïmponeerd worden en moet door een Blower Door test gecontroleerd

Nadere informatie

Duurzaam Bouwloket. Voor onafhankelijke informatie en advies over:

Duurzaam Bouwloket. Voor onafhankelijke informatie en advies over: Duurzaam Bouwloket Voor onafhankelijke informatie en advies over: Duurzaam (ver)bouwen Energie besparen Zelf duurzame energie opwekken Subsidies en regelingen ~38% Energielabel D of lager Anticiperen op

Nadere informatie

Installatie-eisen: praktisch voorbeeld van een niet-residentieel gebouw

Installatie-eisen: praktisch voorbeeld van een niet-residentieel gebouw 1 1 Installatie-eisen: praktisch voorbeeld van een niet-residentieel gebouw Inhoudstafel INHOUDSTAFEL... 1 1. BESCHRIJVING... 2 2. TECHNISCHE INSTALLATIES... 2 2.1 Verwarming... 2 2.2 IJswatermachine kantoren...

Nadere informatie

ECODESIGN & ENERGY LABELLING ACV GIDS

ECODESIGN & ENERGY LABELLING ACV GIDS ECODESIGN & ENERGY LABELLING ACV GIDS ECODESIGN NAAR EEN STEEDS GROENER WORDENDE ENERGIE! Sinds september 2015 is de Europese Ecodesign-verordening van kracht. Die heeft als doel de impact op het milieu

Nadere informatie

energieprestatiecertificaat

energieprestatiecertificaat Vri jteken i ng sbed i ng De meeste maatregelen die opgenomen zijn op dit certificaat, zijn op dit moment kosteneffectief of kunnen dat worden binnen de geldigheidsduur van het certificaat. Mogelijk zijn

Nadere informatie

Renovatie van 5 woningen volgens de Passiefhuisstandaard. Marc Timbremont, directeur Volkshaard, Gent

Renovatie van 5 woningen volgens de Passiefhuisstandaard. Marc Timbremont, directeur Volkshaard, Gent Renovatie van 5 woningen volgens de Passiefhuisstandaard Marc Timbremont, directeur Volkshaard, Gent WOONFORUM 2009 Sociale Huisvestingsmaatschappij Volkshaard Ligging: EGKS-wijk te Wachtebeke (350 woningen)

Nadere informatie

Publicaties. THERMAC-handboek. THERMAC-handboek. Inhoud. Handboek voor het verwarmen en natuurlijk koelen van THERMisch ACtieve gebouwen

Publicaties. THERMAC-handboek. THERMAC-handboek. Inhoud. Handboek voor het verwarmen en natuurlijk koelen van THERMisch ACtieve gebouwen WTCB THERMAC-handboek THERMAC-handboek V-gids ODE-folders Syllabus studiedagen Rekenbladen met workshops Raf De Herdt Publicaties Handboek voor het verwarmen en natuurlijk koelen van THERMisch ACtieve

Nadere informatie

Wetenschappelijk en Technisch Centrum voor het Bouwbedrijf Deel 3: Vloeren. Zwijnaarde - 26 oktober 2011

Wetenschappelijk en Technisch Centrum voor het Bouwbedrijf  Deel 3: Vloeren. Zwijnaarde - 26 oktober 2011 Constructiedelen en bouwdetails Deel 3: Vloeren Zwijnaarde - 26 oktober 2011 1 Inhoud 1.Thermische isolatie 2.Bouwknopen ope en details 3.Luchtdichtheid 4.Besluiten 2 1. Thermische e isolatie 3 1. Thermische

Nadere informatie

De renovatie van een klassiek industrieel gebouw naar een gebouw dat voldoet aan de PH-norm

De renovatie van een klassiek industrieel gebouw naar een gebouw dat voldoet aan de PH-norm 1. Doelstelling van de renovatie Het gebouw CO 2 -neutraal maken waarbij er voor verwarming geen m³ gas of l stookolie nodig is. 2. Hoe? Toepassen van de Trias Energetica 1. Goed isoleren en luchtdicht

Nadere informatie