Milieuverklaring van het Federaal Planbureau EMAS

Transcriptie

1 van het Federaal Planbureau EMAS 215 (gegevens 214) Federaal Planbureau Economische analyses en vooruitzichten

2 Bijdragen Deze publicatie werd verwezenlijkt onder leiding van Patricia Delbaere Hebben bijgedragen: Philippe Donnay, Silvie Daenen, Danielle Desmedt, Johan Duyck, Bruno Hoornaert, Laure Nols, Guy Vandille en Sylvie Varlez. Hebben meegewerkt: Nathalie Fostier, Bart Van den Cruyce, Patrick Vandenhove en Jan Verschooten. Federaal Planbureau Kunstlaan 47-49, 1 Brussel tel.: fax: contact@plan.be

3 Inleiding door de Commissaris Het personeel en de directie van het Federaal Planbureau zijn zich bewust van de impact van hun activiteiten op het leefmilieu en ondernamen sinds meer dan 1 jaar een groot aantal initiatieven op dat vlak. Onze organisatie doet al het mogelijke om haar negatieve (positieve) impact op het leefmilieu verder te verminderen (vermeerderen) en zal deze inspanningen ook in de toekomst blijven verderzetten. Een officieel erkend en extern geverifieerd milieuzorgsysteem vormt de beste waarborg voor het continu verbeteren van onze milieu-impact. Het directiecomité van het Federaal Planbureau heeft dan ook reeds in 22 besloten om zich in te schrijven in het kader van het label ecodynamische onderneming van het Brussels Hoofdstedelijk Gewest en kreeg bij toetreding onmiddellijk twee sterren. De sindsdien ondernomen inspanningen werden ondertussen in 28 beloond met een derde ster wat in 212 en 215 bevestigd werd. Sinds 26 kadert het Federaal Planbureau haar leefmilieustrategie eveneens binnen het Eco-Management and Audit Scheme (EMAS). Dit Europees milieuzorgsysteem biedt een structureel kader dat de concrete opvolging van de vooropgestelde milieudoelstellingen en -acties mogelijk maakt op lange termijn. Ik zal mij inzetten om de goede werking van de EMAS-werkzaamheden binnen het Federaal Planbureau te verzekeren en mijn medewerkers aanmoedigen om bij te dragen aan de zorg voor het leefmilieu. Philippe Donnay Commissaris van het Plan

4

5 Inhoudstafel Inleiding door de Commissaris... 3 Inhoudstafel Milieubeleid (15 september 215) Het Federaal Planbureau Identiteitskaart van het Federaal Planbureau Organigram van het Federaal Planbureau 3 3. Voorstelling van het milieubeheersysteem (MBS) Diagram van de structuur van het MBS op het Federaal Planbureau Verklaring van de elementen van het MBS 4 4. Het Federaal Planbureau en zijn belangrijke directe milieuaspecten Indicatoren voor het milieubeheersysteem Mobiliteit Belangrijkste acties Opvolgingsindicatoren Papier Belangrijkste acties Opvolgingsindicatoren Energie Belangrijkste acties Opvolgingsindicatoren Water Belangrijkste acties Opvolgingsindicatoren Aankopen Belangrijkste acties Opvolgingsindicatoren Afval Belangrijkste acties Opvolgingsindicatoren Onderhoudsproducten Belangrijkste acties 24

6 Opvolgingsindicatoren Transversale indicatoren Uitstoot van broeikasgassen (BKG) Uitstoot luchtverontreinigende stoffen Het Federaal Planbureau en zijn indirecte milieu-aspecten Onderaannemers Belangrijkste acties Opvolgingsindicatoren Opdrachten van het FPB Belangrijkste acties Opvolgingsindicatoren Bijlagen Synthetische tabel met de resultaten van de cyclus Synthetische tabel met de resultaten van de cyclus Ter informatie, resultaten van het FPB ten opzichte van het gemiddelde van de EMASgeregistreerde federale instellingen Error! Bookmark not defined. 7. Verklaring van de milieuverificateur over de verificatie- en valideringswerkzaamheden.. 33 Het Federaal Planbureau... 1 De publicaties van het Federaal Planbureau... 1

7 1. Milieubeleid (15 september 215) 1

8 2. Het Federaal Planbureau 2.1. Identiteitskaart van het Federaal Planbureau Het Federaal Planbureau (FPB) is een instelling van openbaar nut. Het maakt studies en vooruitzichten over economische, sociale en milieubeleidskwesties. Ook wordt de integratie van die beleidskwesties in een context van duurzame ontwikkeling bestudeerd. De instelling stelt minder dan 1 personeelsleden te werk. In 22 verkreeg het Federaal Planbureau van het Brussels Hoofdstedelijk Gewest het label ecodynamische onderneming (twee sterren) voor het op poten zetten van een intern milieuzorgsysteem en een milieuprogramma. In 25 werd het label, dankzij volgehouden inspanningen, verlengd tot eind 28. In 28, werd er een bijkomende ster verkregen en sindsdien heeft het FPB dus drie sterren voor het label ecodynamische onderneming. Dit werd bevestigd in 212 en 215. Daarnaast heeft de Directieraad van het Federaal Planbureau van 2 oktober 25, overeenkomstig de beslissing van de ministerraad van 2 juli 25, beslist om in 26 de EMASregistratie te behalen. Deze werd begin 27 behaald. Mevr. Delbaere werd aangewezen als EMAS-adviseur en M. Verschooten, adjunctcommisaris, volgt en ondersteunt het proces namens de directie. Naam Oprichtingsdatum Vorm Federaal Planbureau 1994 Instelling van openbaar nut Adres Kunstlaan Brussel Telefoon 2/ Fax 2/ Website NACE-code Gemiddeld aantal werknemers/jaar Oppervlakte in m² Infrastructuur Activiteitensector Reeds verworven labels 89 VTE 1 en 8 VTAE 2 in verdiepingen van 62 m2; gelijkvloers wordt uitgebaat door een andere organisatie Huurder van het gebouw Uitvoeren van wetenschappelijke studies Label ecodynamische onderneming: 2 sterren voor en voor en De EMAS-registratie is van toepassing op het door het Federaal Planbureau bezette gebouw op de Kunstlaan 47-49, 1 Brussel en op alle missies van het Federaal Planbureau. 3 sterren voor , 212- Milieuvergunning EMAS registratie REG. NO. BE-BXL-11 sinds 27 Gemeenschappelijk voor Handelsstraat 44 en Kunstlaan tot 18 juni Voltijds equivalent 2 Voltijds equivalente aanwezigheid 2

9 2.2. Organigram van het Federaal Planbureau In 1999 werd een greening -groep opgericht met een tiental vrijwilligers. Elke persoon van deze groep is verantwoordelijk voor een thema en zorgt voor de opvolging van dit thema zowel op het vlak van indicatoren als op het vlak van uit te voeren acties. Deze groep bestaat uit een mobiliteitscoördinator, een verantwoordelijke papier, een verantwoordelijke energie, een verantwoordelijke water, een verantwoordelijke aankopen, een verantwoordelijke eerlijke handel, twee verantwoordelijken afval en een verantwoordelijke onderhoudsproducten. De verantwoordelijke voor het budget en het beheer van het gebouw evenals het directielid dat het proces ondersteunt komen de groep vervolledigen. De EMASadviseur is verantwoordelijk voor het beheer van het EMAS-systeem en maakt eveneens deel uit van de greeninggroep. 3

10 3. Voorstelling van het milieubeheersysteem (MBS) 3.1. Diagram van de structuur van het MBS op het Federaal Planbureau Het onderstaande schema omvat de grote fasen van het EMAS-systeem, zoals beschreven in de EMASverordening. Ze worden daarna toegelicht rekening houdend met de specificiteiten van het FPB Verklaring van de elementen van het MBS Het milieubeheersysteem (MBS) van het Federaal Planbureau laat het personeel toe gemakkelijk zijn verantwoordelijkheden en taken te bepalen. Het personeel wordt ertoe aangespoord mee te werken aan projecten tot verbetering van de milieuprestaties. Het systeem wordt toegelicht in een handleiding en procedures. De voornaamste elementen van het MBS zijn: Het milieubeheersysteem (MBS) beschrijft de organisatorische en operationele structuur op het vlak van planning, procedures en vereiste middelen. Hierdoor kunnen o.a. de milieudoelstellingen verwezenlijkt worden en kan de reglementering nageleefd worden. De milieuanalyse is de analyse van de directe en indirecte problemen, impact en resultaten op het vlak van milieu bij alle activiteiten. Ze maakt het mogelijk de belangrijke milieu-effecten en de te beheersen activiteiten te bepalen op basis van 6 criteria: grondstofstromen, wetgeving, milieu-impact, praktijken, opinie van de werknemers en invloed (omkeerbaarheid). 4

11 De huidige regelgeving vervolledigt de milieuanalyse met een lijst van alle wettelijke en andere vereisten die van toepassing zijn op het Federaal Planbureau. Deze reglementering is vooral afkomstig van het Brussels Hoofdstedelijk Gewest. De toepasbare regelgeving wordt opgevolgd in samenwerking met de Programmatorische overheidsdienst Duurzame ontwikkeling. Het milieubeleid formaliseert de door de instelling aangegane verbintenis. Het wordt ondertekend door de Commissaris van het Plan en wordt ad valvas opgehangen. Het is ook beschikbaar op de website van het Federaal Planbureau. Het milieuprogramma bepaalt de milieudoelstellingen en hun cijferdoelen evenals de concrete acties om deze doelstellingen en cijferdoelen te halen. Het beschrijft de reeds genomen of geplande maatregelen op het vlak van menselijke, technische en budgettaire middelen. Het legt tevens toepassingstermijnen vast. De milieudoelstellingen zijn de doelstellingen die werden gekozen om de belangrijke milieueffecten te verminderen en de activiteiten beter te beheersen. Ze zijn in overeenstemming met het milieubeleid van het Federaal Planbureau. De implementatie bevat o.m. het opstellen van procedures, het definiëren van rollen en verantwoordelijkheden in het proces, het uitvoeren van de maatregelen en acties voorzien in het programma. De opvolging en de meting verzekert een monitoring van de toestand van de situatie aan de hand van milieuprestatie-indicatoren. De interne audit is een interne toetsing van de goede werking van het MBS. Het belang van dat beheermiddel is dat eventuele functiestoornissen kunnen worden opgespoord en dat mogelijkheden tot verbetering kunnen worden aangebracht. De resultaten van de audit worden geanalyseerd tijdens de jaarlijkse beoordeling managementtoetsing. De externe audit leidt tot het valideren van het systeem en van de milieuverklaring door een geaccrediteerde externe verificateur. De managementtoetsing is een beoordeling van het MBS door de directie teneinde de continue geschiktheid, adequaatheid en doeltreffendheid daarvan te garanderen. De beoordeling omvat ook een evaluatie van de mogelijkheden tot verbetering en de noodzaak van wijzigingen in het MBS, met inbegrip van het milieubeleid en de milieudoelstellingen en -taakstellingen. De milieuverklaring maakt deel uit van de externe communicatie. Aangezien ze openbaar wordt gemaakt, dient ze begrijpelijk, doorzichtig en volledig te zijn. Ze is beschikbaar op de website van het Federaal Planbureau en ook bij de EMAS-adviseur. De registratie is de laatste stap waarbij men zich bij de bevoegde autoriteit, namelijk Brussel Leefmilieu, laat registreren. De vormingen worden voorzien naargelang de noden van de personen die betrokken zijn bij het MBS. De interne communicatie gebruikt een aantal middelen zoals mails, affiches, coffeebreaks enz. 5

12 4. Het Federaal Planbureau en zijn belangrijke directe milieuaspecten 4.1. Indicatoren voor het milieubeheersysteem De belangrijke directe milieuaspecten betreffen zes thema's: mobiliteit, papierverbruik, energieverbruik, waterverbruik, aankopen en afval. Elk van deze thema's wordt, in de volgende pagina's, voorgesteld onder de vorm van een fiche volgens eenzelfde structuur, wat het mogelijk maakt om de informatie over elk thema op een systematische wijze voor te stellen. Elke fiche herneemt een kader met de vastgestelde doelstellingen en bestaat uit twee rubrieken: Belangrijkste acties: deze rubriek stelt de belangrijkste acties voor die uitgevoerd werden sinds de eerste EMAS-registratie in 26, waarbij de nadruk gelegd wordt op de uitgevoerde en de voorziene acties van de lopende cyclus. Opvolgingsindicatoren: deze rubriek stelt de indicatoren voor die het mogelijk maken om de impact van het FPB op het milieu op te volgen. Het Federaal Planbureau volgt zijn milieubeheersysteem op aan de hand van een aantal milieuprestatieindicatoren die in de tweede rubriek van deze fiches voorgesteld worden. Een synthetische tabel vergelijkt de resultaten van deze indicatoren met de te bereiken doelstellingen en cijferdoelen. Naast de thematische indicatoren herneemt de tabel eveneens transversale indicatoren op, betreffende de uitstoot van broeikasgassen en andere vervuilende stoffen, evenals indicatoren over de communicatiemiddelen die gebruikt worden op het FPB. De tabellen van de cycli en zijn in bijlage opgenomen terwijl de tabel hieronder de cycli en opneemt. De mate waarmee de indicatoren naar de doelstellingen evolueren wordt getoond met pictogrammen. De indicator evolueert naar de vastgestelde doelstelling en deze is bereikt / zou bereikt moeten worden. In afwezigheid van een doelstelling, evolueert de indicator naar een vermindering van de milieu-impact. De indicator evolueert niet voldoende en de doelstelling is niet bereikt/zou niet bereikt moeten worden. In afwezigheid van een doelstelling, is de milieu-impact stabiel, zoals de evolutie van de indicator. De indicator evolueert in tegengestelde richting dan die van de vastgestelde doelstelling en deze is niet bereikt/zou niet bereikt moeten worden. In afwezigheid van een doelstelling, evolueert de indicator naar een vermeerdering van de milieu-impact. De EMAS-verordening vraagt om een indicator te berekenen over biologische diversiteit. Een dergelijke indicator is niet pertinent voor het Federaal Planbureau, als huurder van een deel van een gebouw in een volledig bebouwde kom. 6

13 Tabel 1 Balans cycli en Thema Doelstelling voor Evol. Doelstelling voor Mobiliteit De uitzonderlijke verplaatsingen per vliegtuig (in km) gedurende de periode is stabiel t.o.v. het gemiddelde van de periode : 7942 km/jaar. De uitzonderlijke verplaatsingen per vliegtuig (in km) voor stabiliseren ten opzichte van het gemiddelde van de periode : 1. km/jaar/vtae Aandeel personeelsleden die de wagen gebruiken voor hun woon-werkverplaatsingen verminderen. Papier 75 % recto-verso in 215. * Het gemiddelde jaarlijkse papierverbruik over de periode verminderen ten opzichte van het gemiddelde Energie Water Aankopen Het gemiddeld jaarlijks hoogspanningsverbruik over de periode zal gestabiliseerd worden op het gemiddelde niveau van de periode :,32 GJ/m²/jaar. Het gemiddeld jaarlijks laagspanningsverbruik over de periode zal gestabiliseerd worden op het gemiddelde niveau van de periode : 3,7 GJ/VTAE/jaar. Het gemiddeld jaarlijks stookolieverbruik over de periode zal gestabiliseerd worden op het gemiddelde niveau van de periode :,29 GJ/m²/jaar. Het technisch waterverbruik beperken tot gemiddeld,24 m³/m²/jaar over de periode Het sanitair waterverbruik beperken tot gemiddeld 4.8 m³/vtae/jaar gedurende de periode Een marktaandeel van gemiddeld 33% bereiken voor de producten komende uit de eerlijke handel gedurende de periode Het marktaandeel van gemiddeld 8% behouden voor het bureaumateriaal dat aan duurzame ontwikkelingscriteria beantwoordt, gedurende de periode Het gemiddeld jaarlijks hoogspanningsverbruik over de periode zal lager liggen dan dat over de periode Het gemiddeld jaarlijks laagspanningsverbruik over de periode zal lager liggen dan dat over de periode Het gemiddeld jaarlijks stookolieverbruik over de periode zal lager liggen dan dat over de periode Het technisch waterverbruik beperken tot gemiddeld minder dan,24 m³/m² per jaar gedurende de periode Het sanitair waterverbruik beperken tot gemiddeld minder dan 4,8 m³ / VTAE per jaar gedurende de periode Geen doelstelling voor de periode Een aandeel duurzame aankopen van 65 à 7%. Afval 66 liters per jaar per VTAE restafval gedurende de periode liters per jaar per VTAE PMD-afval gedurende de periode Onderhouds- Geen doelstelling voor de periode producten Onder- Geen doelstelling voor de periode aannemers * Evaluatie niet mogelijk dit jaar door statistische problemen (zie p. 13). Gemiddeld 6 liters/vtae/jaar restafval voor de periode Gemiddeld 1 liters/vtae/jaar PMD-afval voor de periode Gebruik van gevaarlijke producten verminderen ten voordele van onderhoudsproducten met een verminderde milieu-impact; Kennis bij personeel opvolgen/verbeteren; Beter inschatten van eventuele problemen veroorzaakt door huidige onderhoudsproducten en onderhoud. Zo veel mogelijk mensen informeren en alle onderaannemers die op de site tussenbeide komen minstens een keer evalueren tijdens de cyclus. 7

14 4.2. Mobiliteit De problematiek van verplaatsingswijzen op het Federaal Planbureau betreft de (dagelijkse) woonwerkverplaatsingen, de verplaatsingen van de dienstwagens, het gebruik van Villo! en de internationale verplaatsingen (trein en vliegtuig) op eigen initiatief van het FPB, evenals de transportmiddelen die gebruikt worden door de bezoekers. Kader 1 Beperking negatieve impact (CO2, andere vervuiling, congestie) gelinkt aan gemotoriseerde transportmiddelen, bevordering gezondheid van personen : de uitzonderlijke verplaatsingen per vliegtuig (in km) gedurende de periode zullen gestabiliseerd worden t.o.v. het gemiddelde van de periode : 7942 km/jaar ( ) : - de uitzonderlijke verplaatsingen per vliegtuig (in km) voor stabiliseren ten opzichte van het gemiddelde van de periode : 1. km/jaar/vte, - aandeel personeelsleden die de wagen gebruiken voor hun woon-werkverplaatsingen verminderen van 14,1% in 214 tot 12% in 217, - behouden van het aantal dienstverplaatsingen met persoonlijke wagen op een maximum van 9 verplaatsingen/jaar Belangrijkste acties a. Belangrijkste uitgevoerde acties In de mate van het mogelijke wordt, voor de verplaatsingen op initiatief van het FPB, de trein t.o.v. het vliegtuig bevoordeeld (permanent). Het realiseren en het analyseren van de driejaarlijkse mobiliteitsenquêtes (28, 211 en 214) met maandthema's over de resultaten, evenals analyse van de bezetting van de parkingplaatsen (29 & 21). Plaatsing van een 2 de fietsenrek (27) en ter beschikking stellen van een "Villo"-abonnement (21). Sensibilisatie-acties (28 & 211) en vorming van de chauffeurs in milieuvriendelijk rijden (211). Uitwerking van het Pollutiepiekplan voor het FPB, presentatie en uitleg in een maandthema en in een coffeebreak (212). Analyse van de mogelijke methodes om de CO2-emissies van de vliegtuigreizen van het FPB te compenseren (212). Inschrijving van de bezoekers aan de ingang: toevoeging vraag t.o.v. de verplaatsingswijze (212) en verbetering van de presentatie met als doel een hoger antwoordpercentage te verkrijgen (213). 8

15 Opstelling van een gedetailleerde toegangsfiche voor de nieuwe website van het FPB, alsook een Green- Info om er het personeel over te informeren en uit te leggen hoe er naar gerefereerd kan worden wanneer men bezoekers uitnodigt (213). Om budgettaire redenen heeft het Directiecomité besloten om het aantal parkingsplaatsen met 6 plaatsen te verminderen. Deze beslissing is van toepassing vanaf 1 mei 214. Cofinimmo heeft de beslissing genomen de toegang voor motorisch gehandicapte personen te bevorderen door een lift voor rolstoelgebruikers aan de ingang van het gebouw te plaatsen (215). Een Mobiliteitsplan voor het Federaal planbureau werd opgesteld en aanvaard door de Directieraad (215). Een GreenInfo en een coffeebreak werden hieraan besteed. b. Belangrijkste voorziene acties Realisatie van de enquête 217 over de gebruikte vervoersmiddelen voor de woon-werkverplaatsingen, inclusief een aanpassing overeenkomend met de hierboven aangehaalde vragen (professionele verplaatsingen met de wagen in België, schatting van de binnenkomende leveringen). Een extra fietsenstalling in de parking, in samenwerking met Cofinimmo. Opleiding fietsen in de stad. Bereikbaarheid van het gebouw voor personen met beperkte mobiliteit (PBM). Gemakkelijk bereikbare parkeerplaatsen voor PBM. Informatie geven over Carpoolen. Informatie geven over het wandelen Opvolgingsindicatoren a. Woon werkverplaatsingen De mobiliteitsenquête van 214 toont dat 59% van de personeelsleden van het FPB de trein als belangrijkste vervoersmiddel gebruiken (ten opzichte van de 85 personeelsleden die de enquête beantwoord hebben). Sinds de vorige enquête (211), stijgt het aantal treingebruikers met 5 %, het aantal voetgangers met 2 % en het aantal fietsers met 1 % 3. Er is, daarentegen, een vermindering van het wagengebruik met 5 % en van het metro-, tram- en busgebruik met 3 %. Volgens de gegevens van de FOD mobiliteit (211) bedraagt het deel treingebruikers voor bedrijven in het Brussels Gewest gemiddeld 33 %, terwijl dit percentage op het FPB 59 % bedraagt. Het gemiddelde metro-, tram- en busgebruik bedraagt 17 % terwijl het 19 % bedraagt op het FPB. Op dezelfde wijze is het aandeel van het personeel dat de auto voor het hoofdtraject gebruikt, globaal 41 %, tegen 14 % op het FPB. Het aandeel voetgangers op het FPB is 3 Dit wil zeggen dat er in 214 twee fietsers en 1 voetganger meer zijn dan in

16 3 % zoals het gemiddelde in het Brussels Gewest, maar de fietsers vertegenwoordigen er 5 % tegen een gemiddelde van 2 %. G 1 Woon-werkverplaatsingen 214 (links) en evolutie transportmiddel hoofdtraject (rechts) % % Voortraject Hoofdtraject Natraject Wagen Trein Tram/bus/metro Fiets Te voet Wagen Trein Tram/bus/metro Fiets Te voet b. Dienstwagens G 2 Verbruik en verplaatsingen dienstwagens 12 km Liters diesel km liters diesel Er zijn twee dienstwagens op het FPB: een wagen van 212 met ecoscore 57 en een van 214 met een ecoscore van 6. Ter vergelijking, in 213 bedroeg de gemiddelde ecoscore van het Belgisch wagenpark 56,4 (een hogere ecoscore betekent een minder vervuilende wagen). Sinds 29 worden de kilometers 4 en het verbruik opgevolgd. In 214, bedroeg het totale verbruik van de twee wagens 7,2 l / 1 km. c. Gebruik van Villo! De Villokaart werd in keer gebruikt. Het aantal keren dat dit abonnement gebruikt wordt schommelt jaarlijks zonder dat er een factor die dit kan uitleggen geïdentificeerd kon worden. 4 Berekend op basis van schattingen en niet beschikbaar voor 21 en 214 (verandering van wagen en eindkilometerstand niet opgenomen). 1

17 G 3 Aantal keren dat het Villo! Abonnement gebruikt werd d. Uitzonderlijke verplaatsingen voor rekening van het FPB In 214 hebben de internationale verplaatsingen een niveau bereikt van km per vliegtuig en km per trein (37 1 km in totaal, namelijk 463 km per VTAE). Dit is een sterke vermindering ten opzichte van het record uit 211 ( km of km/vtae). De jaarlijkse fluctuaties zijn vooral te wijten aan het aantal intercontinentale reizen (5 in 211, in 212, 3 in 213 en in 214). De doelstelling van gemiddeld km/jaar voor de periode zal bereikt kunnen worden indien het aantal intercontinentale reizen beperkt blijft (op dit moment een gemiddelde van ,5 km voor ). G 4 Uitzondelijke verplaatsingen voor het FPB km Vliegtuig Trein Totaal Doelstelling

18 e. Verplaatsingswijze bezoekers In april 212 werd er een kaftsysteem opgericht aan het onthaal waar de bezoekers verzocht worden hun naam evenals deze van de bezochte persoon in te schrijven. Ook wordt de gebruikte vervoerswijze om naar het gebouw te komen bevraagd. Vanaf het moment dat er een woordje uitleg staat over de reden van deze bevraging is het antwoordratio gestegen van 23% in 212 naar 49% in 214 (de toevoeging van deze uitleg gebeurde in de loop van 213 en dat jaar kan dus niet vergeleken worden). Wat betreft diegenen die geantwoord hebben kwamen er in ,6 % met de MIVB (25 % in 212), 25,1 % met de auto (2 % in 212), 13,3 % per trein (45 % in 212), 13,3 % te voet (6 % in 212) en,9 % met de fiets (1 % in 212). Twee nieuwe vervoerswijzen werden opgenomen:,6 % per bromfiets en,3 % per taxi. Het is momenteel onmogelijk om gefundeerde conclusies te trekken uit de evolutie van de cijfers, maar het groot aandeel collectief transport is duidelijk en weerspiegelt waarschijnlijk de gunstige ligging van het FPB t.o.v. de trein- en metrostations Papier Kader 2 Stabilisering van het papierverbruik : 75 % recto-verso in : Het gemiddelde jaarlijkse papierverbruik over de periode verminderen ten opzichte van het gemiddelde (begin 216 vervangen door aantal) Belangrijkste acties a. Belangrijkste uitgevoerde acties Sensibiliseringacties (27, 28, 29 en 215). Afschaffing papieren interne nota's (28) en voorbladen bij het printen (21). Overschakeling naar FSC-papier (29) en daarna overschakeling op een FSC mixed sources en EU ECOLABEL-papier. Bijgevolg wordt de test met het gerecycleerd papier (begonnen in 211) stopgezet (213). Een nieuwe indicator werd opgesteld en een eerste meting van het papierverbruik voor 214 zal op 1 januari 215 beschikbaar zijn. Versnippering van confidentieel papier op het FPB i.p.v. versnippering van al het papierafval door een onderaannemer (214). De publicatie van externe documenten daalt geleidelijk ten voordele van de versie beschikbaar op internet, gaande van meer dan 2. papieren exemplaren per jaar voor 24 naar minder dan 1. papieren exemplaren vanaf 216. b. Belangrijkste voorziene acties Sensibilisatie over intelligent printen. 12

19 Herprogrammering van IODE zodat ook dit programma standaard op recto/verso printen ingesteld staat bij de opstart Opvolgingsindicatoren a. Aantal afgedrukte vellen Tot in 27, was er enkel de indicator "aantal geprinte bladzijden" beschikbaar. Deze indicator werd opgevolgd vanaf 23 en tussen 23 en 26 is het aantal geprinte bladzijden merkelijk gedaald (-28%). Deze indicator is niet ideaal aangezien hij niet de reële papierconsumptie toont. Deze indicator zou, bijvoorbeeld, stabiel kunnen blijven niettegenstaande een sterke vermindering van de papierconsumptie, dankzij een overgang van recto naar recto-verso printen. De vooruitgang van de technologie maakte het mogelijk om nieuwe indicatoren op te volgen vanaf 28 aan de hand van een software geïnstalleerd op de server van de printers. Het betreft het aantal afgedrukte vellen papier. Maar in 213 werd geconstateerd dat er ook hier een probleem is bij de telling. De gebruikte software traceert elke printopdracht in een log-bestand. Hierin staan verschillende soorten informatie over elke printopdracht zoals het aantal pagina s, de verdieping waar de printer staat en ook of het een duplex (recto-verso) of simplex (recto) opdracht is. Om de indicator, namelijk het aantal vellen per printopdracht, te berekenen moeten het aantal pagina s door twee gedeeld worden als het een duplex opdracht is. De variabele duplex/simplex is dus belangrijk. In 211 was er een sterke daling van de verhouding duplex/simplex, zonder dat daar een duidelijke uitleg voor was. In 212, is die verhouding nog sterker achteruitgegaan, wat niet realistisch was en zo een aanduiding was dat er iets fout liep. Na overleg met de beheerder van de printers (informaticadienst) is aan het licht gekomen dat de afdrukken op de nieuwste printers, die sinds begin 211 werden geïnstalleerd, en die per default op de server in duplex-stand staan, in de logbestanden als simplexafdruk beschouwd worden. Het logprogramma beschouwt de instellingen op de computer van de gebruiker om te bepalen of een opdracht duplex of simplex is. Blijkt dat bij de recente computers de setting van de computer op simplex staat en de setting van de server op duplex staat. Dergelijke printopdrachten worden wel degelijk duplex afgedrukt maar worden als simplex geregistreerd. Aangezien bijna al de printers zo ingesteld staan op de server, vertekent dit het beeld van de printstatistieken volledig. De gegevens die sinds 28 bijgehouden werden, stroken bijgevolg niet met de werkelijkheid. Vanaf 1 januari 214 werd dan ook een nieuw datareeks opgestart door jaarlijks op 2 januari de statistieken rechtstreeks van de printers af te halen. Dit zal het vaststellen van een nieuwe doelstelling mogelijk maken. In 214 werden pagina's afgedrukt waarvan 7% in duplex. 13

20 4.4. Energie Kader 3 Stabilisering van het energieverbruik (laagspanning, hoogspanning en stookolie) : over de periode zullen het gemiddeld jaarlijks laagspanningsverbruik, het gemiddeld jaarlijks hoogspanningsverbruik en het gemiddeld jaarlijks stookolieverbruik gestabiliseerd worden op het gemiddelde niveau van de periode : respectievelijk 3,7 GJ/VTAE/jaar ( );,32 GJ/m²/jaar ( ) en,33 GJ/m²/jaar ( ) : Het gemiddeld jaarlijks laagspanningsverbruik, het gemiddeld jaarlijks hoogspanningsverbruik en het gemiddeld jaarlijks stookolieverbruik over de periode zullen lager liggen dan dat over de periode (niet gecorrigeerd) Belangrijkste acties a. Belangrijkste uitgevoerde acties Vervanging van de verlichting in het hele gebouw (gespreid over ). Plaatsing van zonnewering in alle kantoren aan de achterkant van het gebouw (28). Vervanging voorgevel (28) en achtergevel (29) met plaatsing van zonnewerende beglazing en isolatie; isolatie van het dak (29). Overgang op groene stroom voor het laagspanningsverbruik (29). Sensibilisering rond het gebruik van de klimaatregeling (21 en 211) en burotica (212). Virtualisatie van de servers (213). Verfijning van de klimaatregeling en nieuwe elektronische regulering (213). Coffeebreak over de energieprestatie van gebouwen en GreenInfo trappengebruik (214). b. Belangrijkste voorziene acties Sensibiliseren rond energie (verlichting, airconditioning, verwarming) Opvolgingsindicatoren a. Gemiddelde verdeling energievectoren In 214 klokte het energieverbruik van het FPB af op GJ of 38,9 GJ/VTAE. Dit is een marginale stijging van 1,2 % per VTAE ten opzichte van 213. De drie energiedragers vertonen contrasterende evoluties: het laag- en hoogspanningsverbruik dalen respectievelijk met 6 % en 9 %, terwijl het stookolieverbruik stijgt met 9 %. In 214, is stookolie goed voor de helft van het energieverbruik van het FPB. Daarmee is ze de belangrijkste energiedrager. Het aandeel van hoogspanningselektriciteit bedraagt 42 %. Het aandeel van laagspanning bedraagt negen percent. Sinds 27 is de hoogspanningselektriciteit "groene stroom" en sinds maart 29 is de laagspanningselektriciteit het eveneens. Het FPB produceert geen hernieuwbare energie. 14

21 Ten opzichte van 2 ligt het energieverbruik 28 % lager. In die veertien jaar is het verbruik van de drie energievectoren gedaald. Het hoogspanningsverbruik daalde met 18 %, het stookolieverbruik met 3 % en het laagspanningsverbruik zelfs met 5 %. Verschillende investeringen van de eigenaar van het gebouw (vb. isolatie) hebben een vermindering van het hoogspannings- en stookolieverbuik mogelijk gemaakt. Het FPB zelf kan via energiebesparende maatregelen enkel ingrijpen op het laagspanningsverbruik. Het is dankzij investeringen in nieuwe verlichting in de jaren dat de daling van het laagspanningsverbruik kon gerealiseerd worden. Na die belangrijke werken zit het FPB wel stilaan aan het plafond van wat aan energiebesparende maatregelen kan gerealiseerd worden. G 5 Gemiddelde verdeling energievectoren 7 GJ/VTAE Hoogspanning Laagspanning Stookolie b. Evolutie laagspanningsverbruik In 214 is het laagspanningsverbruik opnieuw gedaald (- 4,2 %/VTAE) en bereikt 3,4 GJ/VTAE. Het laagspanningsverbruik blijft ruimschoots onder dat van 2, dankzij de vervanging van de verlichting in de jaren 25 tot 27 (-41,6 % /VTAE). Het laagspanningsverbruik wordt beheerst door het verbruik voor verlichting en burotica, waarop de individuele werknemer greep heeft. De daling van het bruto laagspanningsverbruik in 214 is te danken aan een daling van het aantal VTAE, gekoppeld aan een daling van het gemiddelde laagspanningsverbruik per VTAE. De daling over de periode is in de eerste plaats te wijten aan een daling van dat gemiddelde verbruik. De doelstelling voor de periode is bereikt voor de twee eerste jaren van de periode en zal dus waarschijnlijk bereikt worden. De laagspanning is groene elektriciteit. c. Evolutie hoogspanningsverbruik Hoogspanningselektriciteit wordt ingezet voor de koeling, ventilatie en de werking van de liften. Het verbruik ervan wordt verdeeld tussen de twee huurders van het gebouw op basis van een quotiteit 15

22 69.995/1. voor het FPB. De gepresenteerde gegevens hebben betrekking op het aandeel van het FPB en niet op het geheel van het hoogspanningsverbruik. G 6 Laagspannings- (links) en hoogspanningsverbruik (rechts) 7 GJ/VTAE.5 GJ/m² GJ/VTAE Doelstelling GJ/m² doelstelling Dankzij de isolatie van het dak en de gevels, met inbegrip van zonnewerende beglazing ligt het hoogspanningsverbruik in % onder het niveau van 2. De daling van het hoogspanningsverbruik in 214 is te danken aan een lager verbruik tijdens de dal- en piekuren. De effecten van de nieuwe elektronische regeling van het airconditionings/verwarmingssysteem blijven waarneembaar. Deze daling in 214 laat toe de doelstelling voor de periode te bereiken en deze zou dan ook bereikt moeten worden. Aangezien hoogspanningselektriciteit hoofdzakelijk dient om de airconditioning te doen werken, wordt deze per m² uitgedrukt i.p.v. per VTAE. Dit geeft,3 GJ/m² in 214. De hoogspanning is groene elektriciteit. d. Evolutie stookolieleveringen G 7 Stookolieleveringen genormaliseerd met de graaddagen.8 GJ/m² GJ/m² Doelstelling Stookolie wordt gebruikt voor de verwarming van het gebouw. Net als voor hoogspanning, wordt het verbruik ervan verdeeld tussen de twee huurders van het gebouw op basis van een quotiteit /1. voor het FPB. De gepresenteerde gegevens hebben betrekking op het aandeel van het FPB en niet op het geheel van het stookolieverbruik. Daarnaast werden de stookolieleveringen genormaliseerd op basis van het aantal graaddagen gemeten in Ukkel. Ondanks de correctie voor het aantal graaddagen, vertoont de evolutie van de genormaliseerde stookolieleveringen een grillig verloop. In 214 daarentegen stijgen de genormaliseerde stookolieleveringen met 9 % ten opzichte van 213. Mogelijk is dit te wijten aan het nieuw systeem van de temperatuurregeling. Afgaand op de leveringen is het verbruik 16

23 tussen 2 en 214 met 3 % gedaald, maar aangezien het aantal leveringen stijgt in 214 is het weinig waarschijnlijk dat de doelstelling voor de periode bereikt zal worden Water Kader 4 Beperken van het waterverbruik : het technisch waterverbruik beperken tot gemiddeld,24 m³/m² per jaar ( ) en het sanitair waterverbruik beperken tot gemiddeld 4.8 m³ per jaar per VTAE ( ) : Het technisch waterverbruik beperken tot gemiddeld minder dan,24 m³/m² per jaar gedurende de periode en het sanitair waterverbruik beperken tot gemiddeld minder dan 4,8 m³ per VTAE per jaar gedurende de periode Belangrijkste acties a. Belangrijkste uitgevoerde acties Vervanging van de koelmachines van het airconditioningsysteem door performantere machines (27). Plaatsing van zonnewering in alle kantoren aan de achterkant van gebouw (28). Vervanging voorgevel (28) en achtergevel (29) met plaatsing van zonnewerende beglazing en isolatie; isolatie van het dak (29). Sensibilisatie rond het gebruik van de klimaatregeling (21 en 211) en van het sanitair (211). Verfijning van de klimaatregeling en nieuwe elektronische regulering (213). Greeninfo over het technisch waterverbruik (213) en over het sanitair waterverbruik (214). b. Belangrijkste voorziene acties Spoelmechanismes toiletten preventief laten vervangen door Cofinimmo. Sensibilisatie tot het beperken waterverbruik. Affiches in de toiletten vervangen Opvolgingsindicatoren a. Totaal waterverbruik Na het bereiken van een verbruik van slechts m³ in 212, steeg het verbruik in 213 terug tot m³. In 214 zette deze stijging zich versneld door. Het totaal verbruik liep op tot m³. Zowel het technisch als het sanitair waterverbruik stegen sterk, het eerste met 36%, het tweede met 24% (meer uitleg hieronder). In voltijds aanwezige equivalenten uitgedrukt steeg het totaal waterverbruik tot 23,3 m³/vtae. 17

24 b. Gemiddelde verdeling van het sanitair en technisch waterverbruik Het waterverbruik van het FPB bestaat enerzijds uit sanitair waterverbruik en anderzijds uit technisch waterverbruik (voor het airconditioningsysteem). Het technisch waterverbruik was in de periode verantwoordelijk voor twee derden van het totale waterverbruik. De waargenomen stijging van het totaal waterverbruik was dan ook voor het grootste deel toe te schrijven aan de stijging van het technisch waterverbruik. c. Sanitair waterverbruik Het sanitair waterverbruik kende van 2 tot 24 een sterke stijging als gevolg van de slijtage van de spoelmechanismes van de toiletten en de lavabokranen. Deze werden vernieuwd in 25, wat resulteerde in een sterke daling van het sanitair waterverbruik. In 26 werd een minimaal verbruik van 38 m³ opgetekend. In de twee daaropvolgende jaren steeg het verbruik lichtjes. Vanaf 29 was de stijging meer afgetekend, in die mate zelfs dat de doelstelling voor de periode (4 m³ per jaar) ruimschoots overschreden werd, ondanks een daling van het verbruik in 211 en 212. Vanaf 213 begon het sanitair waterverbruik opnieuw te stijgen. In 214 liep het verbruik op tot 581 m³. Dit was het gevolg van een constant doorlopend toilet op verdieping /1, die niet gebruikt wordt door het FPB, maar waarvan het normaal gezien verwaarloosbare waterverbruik wel met onze watermeter verbonden is. In 214 bedroeg het verbruik op deze verdieping maar liefst 15 m³. Per voltijds aanwezige equivalente is er een duidelijk stijgende trend waar te nemen over de periode Sinds 21 is het verbruik hoger dan 5 m³ per VTAE. Dit is een gevolg van het toenemend aantal lekken aan de spoelmechanismes van de toiletten. Het verbruik per voltijds aanwezige equivalent bedroeg in 214 7,3 m³/vtae, ruim boven de beoogde doelstelling van 4,8 m³/vtae voor de periode Indien het extra verbruik gelinkt aan het doorlopende toilet op een niet door het FPB gebruikte verdieping niet in rekening gebracht wordt, dan bedroeg het sanitair waterverbruik 5,4 m³/vtae, wat ook nog boven de vastgelegde doelstelling blijft. G 8 Sanitair (links) en technisch (rechts) waterverbruik m³ m³/vtae m³/m² m³ m³/vtae doelstelling m³/m² doelstelling

25 d. Technisch waterverbruik In 26 werd de koeltoren van het airconditioningsysteem vernieuwd. De installatie en de afstelling ervan leidde tot een sterke stijging van het verbruik van technisch water in dat jaar. Door de vervanging van de koelmachines in 27 kon het technisch waterverbruik aanzienlijk ingeperkt worden, zelfs in die mate dat we voor het eerst sinds 24 het vooropgestelde doel van een maximaal verbruik van 13 m³ opnieuw bereikten. Ook in 28 en 29 werd deze doelstelling ruimschoots gehaald. Bijgevolg werd de doelstelling voor de periode verscherpt naar 12 m³. In 211 steeg het technisch waterverbruik evenwel sterk (een totaal van 1256 m³ of van,29 m³/m²). Deze stijging is te wijten aan een geblokkeerde vlotter in de koeltoren, waardoor het water constant bleef wegstromen. Het verlies door de slechte functionering van de vlotter wordt geraamd op 15 à 2 m³ water. In 212 werd een nieuw minimumverbruik gerealiseerd van 748 m³ of,17 m³ per m². In 213 steeg het technisch waterverbruik opnieuw naar 942 m³ of,22 m³ per m². Daarmee bleef het verbruik beneden het voor de periode vooropgestelde verbruik van,24 m³ per m². In 214 was dit evenwel niet langer het geval. Met een verbruik van 1282 m³ of,3 m³ per m² werd de beoogde doelstelling ruim overschreden, maar hiervoor kon geen reden gevonden worden Aankopen Kader 5 Stijging marktaandeel duurzame producten : gedurende de periode een marktaandeel van gemiddeld 33% bereiken voor de producten komende uit de eerlijke handel ( ) en van gemiddeld 8% behouden voor het bureaumateriaal dat aan duurzame ontwikkelingscriteria beantwoordt ( ) : Een aandeel duurzame aankopen voor het bureaumateriaal van 65 à 7%. Er is geen doelstelling voor eerlijke handel, maar er zullen nog altijd acties zijn om een stabilisering van het verbruik te behouden Belangrijkste acties a. Belangrijkste uitgevoerde acties Permanent Fair trade -gamma in de cafetaria (begin jaren 2) evenals een Oxfam koffiemachine die zowel Fair trade koffie als Fair trade chocolademelk aanbiedt (geïntroduceerd in 27). Jaarlijks is er een "Fair Trade ontbijt" (op de Fairtrade at Work dag) en een "Fair Trade maaltijd" (tijdens de Fair trade-week). Ook waren er andere, punctuele, acties zoals een proefactie (27) en een Coffeebreak over duurzame labels (211). In 213 was er een interne enquête over producten komende uit de eerlijke handel en acties die gevolg geven aan de resultaten van deze enquête (GreenInfo, zichtbaarheid, beschikbare producten ). Een aankoopprocedure werd opgesteld in 21 om de omzendbrief duurzame aankopen op te volgen. Deze werd in 214 herzien om rekening te houden met de nieuwe omzendbrief Integratie van duurzame ontwikkeling met inbegrip van sociale clausules en maatregelen ten voordele van kleine en middelgrote ondernemingen, in het kader van overheidsopdrachten geplaatst door federale aanbestedende instanties. Bij de aankopen 19

26 worden duurzaamheidscriteria (gerecycleerd, officiële labels zoals Der Blaue Engel, Nordic Swan, FSC & PEFC enz.) in rekening genomen (permanent). Ook is er een progressieve vervanging van standaard- en halogeenlampen door spaarlampen, van CRTschermen door LCD-schermen, van PC's van het "desktop"- type door PC's van het "laptop"- type met een lager energieverbruik (permanent). b. Belangrijkste voorziene acties Filmprojectie om de consumenten te sensibiliseren over duurzame ontwikkeling en/of eerlijke handel. Minder gevarieerde aankopen met meer aandacht voor duurzame ontwikkelingscriteria Sensibilisatie over aankoopfilosofie Opvolgingsindicatoren Het aandeel Fair trade producten in het totale budget van de cafetaria is sterk gestegen in 27 (van 6% naar 22%) ten gevolge van het introduceren van "Fair trade" koffie. Na een unieke wijnaankoop in 28 bleef het aandeel fair trade producten stabiel op een gemiddelde van 28 % tussen 29 en 211. In 212 daalde dit aandeel tot 22%, ten gevolge van de uitbreiding van het gamma niet fair trade dranken. In 214, steeg dit aandeel opnieuw tot 32,5 %. G 9 Aandeel Fair trade producten in het totale budget van de cafetaria (links) en aandeel milieuvriendelijke aankopen van bureaumateriaal (rechts) % % % doelstelling (%) 'groen' budget/vtae ( ) totaal budget/vtae ( ) "groen" budget/totaal budget (%) Het aandeel milieuvriendelijke aankopen van bureaumateriaal (met inbegrip van papier maar zonder het informaticamateriaal) bedroeg 18% in 28. Dit aandeel is gestegen om in 21 een piek te bereiken van 88%. Vanaf 211 daalde het aandeel milieuvriendelijke aankopen van bureaumateriaal gestaag en bereikte 57% of 76 op een totaal van 133 /VTAE in 213, maar in 214 stijgt dit aandeel opnieuw lichtjes: 6,6% en 69 op een totaal van 114 /VTAE. De daling is te wijten aan nieuwe aankopen waarvoor geen milieuvriendelijke alternatieven zijn. De publicaties worden inderdaad intern geprint (met spiraaltjes en plastieken kaft) daar waar ze vroeger in de drukkerij van de FOD Economie geprint werden. Voor de aankopen waarvoor er alternatieven bestaan heeft men vanaf midden 214 minder keuze gelaten aan de personeelsleden, ten voordele van deze alternatieven, wat waarschijnlijk de lichte stijging in 214 verklaart. 2

27 Het papier is drager van het FSC mixed sources label en EU ecolabel. 21

28 4.7. Afval Kader 6 Stijging recyclage van afval & Vermindering productie van afval : gemiddeld 66 liters per jaar per VTAE restafval ( ) en 14 liters per jaar per VTAE PMD-afval ( ) gedurende de periode : Gemiddeld 6 liters/vtae/jaar restafval en 1 liters/vtae/jaar PMD-afval voor de periode Belangrijkste acties a. Belangrijkste uitgevoerde acties Lente 21: communicatie rond selectief sorteren (maandthema, affiches en mailing). Ontwikkeling van een permanente set communicatiemiddelen (uitgebreide affiche en synthetische fiche) over sorteren (213) en afvalpreventie (214). Afschaffing van de plastieken bekers en lepeltjes in de cafetaria (214). b. Belangrijkste voorziene acties Indicator papierafval ontwikkelen. Sensibilisatie over het selectief ophalen van plastic doppen ten voordele van begeleidingshonden voor blinden. «Oud afval»-campagne Sensibilisatie over sorteren en afvalpreventie Opvolgingsindicatoren Er bestaan 11 afvalstromen op het FPB. PMD- en restafval evenals batterijen (bebat) komen in het klassieke ophalingssysteem terecht evenals het grof vuil dat op vraag opgehaald wordt. Terugbetaald glas en inktpatronen worden opgehaald voor hergebruik daar waar papier, niet-terugbetaald glas en TLlampen opgehaald worden voor recyclage. Het informaticamateriaal wordt hergebruikt of gerecycleerd naargelang het geval. De rookdetectors worden op een adequate manier behandeld. Daarnaast wordt er ook een ophaling van kurkstoppen (vooral van privéoorsprong) georganiseerd. In de mate dat dit privéafval betreft wordt de hoeveelheid niet opgevolgd. 22

29 Een kwantitatieve opvolging werd opgestart vanaf 1 februari 21 voor de belangrijkste afvalstromen waarvoor er actiehefbomen bestaan: papier, restafval, PMD-afval en terugbetaald en niet terugbetaald glas. G 1 Hoeveelheid papierafval 6 7 kg kg/vtae kg kg/vtae Na een stijging in 21, was de hoeveelheid papierafval sterk gedaald in 211 (-1 % ten opzichte van 29) en bereikte 44,4kg/VTAE, om in 212 terug te stijgen naar het niveau van 29. In 213 is er een nieuwe daling (-1% ten opzichte van 212) om 47,7 kg/vtae te bereiken. In 214 is er geen nieuw gegeven beschikbaar door een verandering in de methodologie en vanaf 215 zal de hoeveelheid afval papier gemeten worden in liters/vtae 5. De grafiek hieronder toont dat de communicatieacties van 21 en van 213/214 waarschijnlijk een effect hebben gehad op de productie van restafval, maar de geproduceerde hoeveelheden blijven belangrijk: 635 liters/vtae restafval 6 en 117 liters/vtae PMD-afval 7 in 214. Het valt op te merken dat het PMD-afval sterk gestegen is in 213 ten gevolge van de introductie van blikjes in het beschikbare aanbod in de cafetaria. Deze werden begin 214 terug afgevoerd, wat ook een effect heeft gehad op de hoeveelheid geproduceerd PMD-afval, ook al is deze daling niet voldoende om de doelstelling te bereiken (gemiddeld 14 liters/vtae per jaar over de periode ). Wat het restafval betreft wordt de doelstelling (gemiddeld 66 liters/vtae per jaar over de periode ) daarentegen wel bereikt in 214, ook al ligt het gemiddelde van er ruim boven (732 liters/vtae). G 11 Aantal geproduceerd afval: restafval (links) en PMD-afval (rechts) (11 mois) (11 mois) Volgens Net Brussel weegt een container van 24l gemiddeld 48kg. 6 Volgens Net Brussel weegt een zak van 12l gemiddeld 9kg. 7 Volgens Net Brussel weegt een zak van 12l gemiddeld 4kg. 23

30 4.8. Onderhoudsproducten Kader 7 De impact van onderhoudsproducten op het milieu verminderen : dit onderwerp was niet hernomen in het milieuprogramma voor de periode : gebruik van gevaarlijke producten verminderen ten voordele van onderhoudsproducten met een verminderde milieu-impact; kennis bij personeel opvolgen/verbeteren; beter inschatten van eventuele problemen veroorzaakt door huidige onderhoudsproducten en onderhoud Belangrijkste acties a. Belangrijkste uitgevoerde acties Samenwerking met de onderaannemer om zo veel mogelijk over te stappen op milieuvriendelijke producten (Europees ecolabel) en maandthema om het personeel hierover te informeren (21). Aankoop ecologisch handafwasmiddel (215). b. Belangrijkste voorziene acties Vorming van de verantwoordelijke onderhoudsproducten. Sensibilisatie i.v.m. onderhoud en onderhoudsproducten. Bijzondere enquête i.v.m. onderhoud en onderhoudsproducten op FPB en eventuele acties ter opvolging van deze enquête Opvolgingsindicatoren De driejaarlijkse tevredenheidsenquête toont dat de leden van het personeel zich meer en meer in staat voelen om een antwoord te geven op de vraag over onderhoudsproducten. In 214, overstijgt de som van de antwoorden "regen" en "wolk" voor de eerste keer het aantal "zon". Er werd dan ook besloten om de nadruk te leggen op dit thema in het milieuprogramma Het aantal gevaarlijke producten is in 21 gedaald ten gevolge van een samenwerking met de onderaannemer. De overblijvende producten zijn, enerzijds, gelinkt aan leasing-contracten waarbij geen ander, minder corrosief of irriterend product gebruikt mag worden en, anderzijds, bestemd voor zeer specifieke doeleinden waarvoor geen alternatieven bestaan. Eén van deze producten heeft trouwens niettemin het Europees ecolabel. 24