levenscyclus van een plant

Transcriptie

1 1 De BASISSTOF opdracht 1 levenscyclus van een plant Beantwoord de volgende vragen. thema 2 Planten 1 Jos van Mil is één van de tomatentelers die Tommies is gaan kweken. Welke drie redenen om Tommies te gaan kweken noemt Jos van Mil in de tekst in afbeelding 2 van je handboek? Steeds meer kinderen hebben overgewicht en gezond snoepen kan helpen dat te voorkomen. Tommies zijn gemakkelijk te pakken. Ze zijn zoet van smaak. 2 Hoe worden de zaden van tomaten meestal genoemd? De pitjes. 3 Hoe heten de blaadjes waarin voedingsstoffen zitten die gebruikt worden bij de kieming van een plant? De zaadlobben. 4 Welke twee fasen uit de levenscyclus van een plant kun je op het bedrijf van Jos van Mil tegenkomen? De kiemplant en de volwassen plant. (Jos van Mil koopt kiemplantjes, dus de kieming gebeurt niet op zijn bedrijf). opdracht 2 De levenscyclus van een plant kun je in drie fasen verdelen: de kieming, de kiemplant en de volwassen plant. In afbeelding 3 van je handboek zijn deze drie fasen bij een tomatenplant getekend. Maak de zinnen af. Gebruik hierbij afbeelding 3 van je handboek. 1 In afbeelding 3 van je handboek is de kieming weergegeven in de tekeningen 2, 3 en 4. 2 In afbeelding 3 van je handboek is de kiemplant weergegeven in de tekeningen 5 en 6. 3 In afbeelding 3 van je handboek is de volwassen plant (of delen hiervan) weergegeven in de tekeningen (1) 7, 8 en 9. HB HET DOEN VAN ONDERZOEK BLZ vmbo-t havo vwo opdracht 3 practicum HET KIEMEN VAN ZAADJES In het handboek staat de veronderstelling dat zaadjes niet kiemen doordat ze geen water krijgen. Om deze veronderstelling te testen ga je een proef uitvoeren. WAT HEB JE NODIG? 2 schaaltjes (of schoteltjes) watten 20 zaadjes (bijvoorbeeld tuinkerszaadjes) water WAT MOET JE DOEN? Leg in beide schaaltjes een laagje watten (zie afbeelding 1.1). Leg in ieder schaaltje tien zaadjes op de watten (zie afbeelding 1.2). Maak in één van beide schaaltjes de watten vochtig met wat water (zie afbeelding 1.3). 34

2 BASISSTOF thema 2 Planten Zet beide schaaltjes naast elkaar weg, zodat ze allebei evenveel licht, lucht en warmte krijgen. Zorg ervoor dat de vochtige watten steeds vochtig blijven. Bekijk na een aantal dagen of er zaadjes gekiemd zijn. (Je kunt foto s maken en deze bij het verslag van de volgende opdracht plakken.) Ruim je materiaal op. Afb. 1 Onderzoek naar de invloed van water op het kiemen van zaadjes. 1 in twee schaaltjes wordt een bodem 2 in beide schaaltjes worden zaden 3 in één van beide schaaltjes worden van watten gelegd gelegd (in ieder schaaltje tien) de watten vochtig gemaakt opdracht 4 Nadat je de proef hebt uitgevoerd, maak je een verslag van het onderzoek. Het verslag maak je op een apart blaadje. Dit kun je op een computer doen, maar je kunt het ook met de hand schrijven. Geef je verslag een titel en schrijf jouw naam erbij. Schrijf ook de namen op van leerlingen waarmee je samengewerkt hebt. Neem onderstaande zinnen over en vul ze aan. 1 Wat wil ik onderzoeken? Hoe komt het dat zaadjes in een zakje niet kiemen? 2 Wat veronderstel ik? Zaadjes in een zakje kiemen niet, doordat de zaadjes geen water krijgen. 3 Wat heb ik nodig? 2 schaaltjes (of schoteltjes) watten 20 zaadjes (bijvoorbeeld tuinkerszaadjes) water 4 Wat ga ik doen? Ik leg in beide schaaltjes een laagje watten. Ik leg in ieder schaaltje tien zaadjes op de watten. In één van beide schaaltjes maak ik de watten vochtig met wat water. Beide schaaltjes zet ik naast elkaar weg, en ik zorg ervoor dat de watten steeds vochtig blijven. Na een aantal dagen bekijk ik of er zaadjes gekiemd zijn. 5 Wat neem ik waar? Op de vochtige watten zijn zaden ontkiemd en zaden niet. Op de droge watten zijn zaden ontkiemd en zaden niet. 6 Welke conclusie kan ik trekken? Schrijf in je eigen woorden op welke conclusie je uit deze proef kunt trekken. 35

3 BASISSTOF thema 2 Planten opdracht 5 Beantwoord de volgende vragen. 1 Waarom moet je op elk schoteltje meerdere zaadjes leggen? Waarom niet op elk schoteltje één zaadje? Er is altijd een kans dat een zaadje niet goed is en niet meer kan kiemen. 2 Waarom moeten de zaadjes op beide schoteltjes evenveel licht, lucht en warmte krijgen? Omdat je anders nooit zeker weet dat het verschil dat je waarneemt wordt veroorzaakt door het verschil in vocht. keuzeopdracht 6 practicum DE INVLOED VAN DE TEMPERATUUR OP HET KIEMEN VAN ZAADJES In de opdracht 3 en 4 heb je de invloed van water op de kieming onderzocht. In deze opdracht onderzoek je of de temperatuur ook invloed heeft op het kiemen van zaadjes. WAT HEB JE NODIG? 2 margarinekuipjes (of andere bakjes) watten 40 tuinkerszaadjes 2 dekseltjes (of kartonnetjes die het bakje bedekken) een koelkast een thermometer WAT MOET JE DOEN? Leg in beide kuipjes vochtige watten en daarop twintig tuinkerszaadjes. Doe de dekseltjes op de kuipjes. Zet het ene kuipje op een warme plaats. Zet het andere kuipje in de koelkast (op school of thuis). In de koelkast is het donker, daarom moet het op de andere plaats ook donker zijn, bijvoorbeeld in een kast. Laat de kuipjes drie dagen staan. Zorg ervoor dat de watten vochtig blijven. Neem met de thermometer de temperatuur op van de beide plaatsen. Noteer deze temperatuur in het schema. WAT NEEM JE WAAR? Tel na één dag het aantal zaadjes dat gekiemd is in beide kuipjes. Noteer de aantallen in het schema. Tel ook na twee dagen en na drie dagen het aantal zaadjes dat gekiemd is in beide kuipjes. Noteer de aantallen in het schema. Plaats Temperatuur Aantal gekiemde zaadjes na 1 dag na 2 dagen na 3 dagen Warm C Koud C Ruim je materiaal op. Maak een verslag van je onderzoek. Doe dit op dezelfde manier als je in opdracht 4 hebt gedaan. HB BASISSTOF 2 BLZ

4 2 Wortels opdracht 7 WORTELHAREN practicum Je docent heeft zaadjes te kiemen gelegd op vochtig filtreerpapier. Uit deze zaadjes zijn kiemplantjes gegroeid. Bij veel kiemplantjes kun je aan de wortel een pluizig gedeelte zien. Dit ga je bekijken en je gaat er een tekening van maken. WAT HEB JE NODIG? kiemplantjes van tuinkers een loep tekenmateriaal WAT MOET JE DOEN? Maak de wortel van een kiemplantje voorzichtig los van het filtreerpapier. Probeer het pluizige gedeelte zo min mogelijk te beschadigen. Bekijk met de loep het pluizige gedeelte van de wortel. Je ziet dan wortelharen. Maak in het vak een natuurgetrouwe tekening van de wortel met de wortelharen. Geef de volgende delen aan: wortel wortelharen. Denk aan de tekenregels! Ruim je materiaal op. BASISSTOF 1 vmbo-t havo vwo thema 2 Planten LAAT JE DOCENT DE TEKENING CONTROLEREN. De wortel van een kiemplantje. 37

5 BASISSTOF thema 2 Planten opdracht 8 In afbeelding 2 zie je een wortelstelsel zonder wortelharen. Noteer deze namen bij de afbeelding: hoofdwortel zijwortel. Noteer onder de afbeelding bij welk gedeelte van de wortel de wortelharen zitten. Teken in de afbeelding een aantal wortelharen op de juiste plaats. Schrijf erbij: wortelharen. Afb. 2 hoofdwortel zijwortel wortelharen De wortelharen zitten vlak bij de uiteinden van de wortels. HB DE FUNCTIE VAN WORTELS BLZ. 43 opdracht 9 Beantwoord de volgende vragen. 1 In verschillende winkels kun je kamerplantenmest kopen. Als je kamerplanten water geeft, kun je tegelijk een beetje mest toevoegen. Waarmee nemen de wortels van een plant de voedingsstoffen uit de mest vooral op? Met de wortelharen. 2 Als je planten verspeent, moet je de kiemplantjes voorzichtig uit de grond halen. Dit is vooral om te voorkomen dat bepaalde delen van de wortels niet beschadigen. Welke delen van de wortels beschadigen makkelijk tijdens het verspenen? De wortelharen. 38

6 BASISSTOF thema 2 Planten 3 Niet alle planten kunnen even gemakkelijk met hun wortels water opnemen. Sommige planten groeien in een vochtig milieu (omgeving), andere planten in een droog milieu. In afbeelding 3 zie je twee planten. De wortelstelsels verschillen. Welke van deze planten groeit in een droog milieu? Leg je antwoord uit. Plant 2, want de wortels van deze plant groeien diep de grond in. In een droog milieu zit het grondwater diep. 4 In afbeelding 4 zie je een foto van een suikerbiet. Suikerbieten vormen grote knollen die in de herfst worden geoogst. Van de suikerbieten wordt suiker gemaakt. Tijdens het oogsten blijft aan de rand van de akker weleens een suikerbiet staan. Al gauw sterft het blad af en kun je niet meer zien dat de suikerbiet nog leeft. Vroeg in de lente loopt zo n suikerbiet dan uit en vormt nieuwe bladeren. Waardoor kan deze plant weer snel nieuwe bladeren maken na de winter? Deze plant kan snel weer nieuwe bladeren maken, doordat de biet reservestoffen uit de wortels kan gebruiken. 5 Als je in een tuincentrum een jonge boom koopt, zit er een kluit aan. De kluit bestaat uit de wortels met de aarde er nog omheen (zie afbeelding 5). Het zou voor tuincentra makkelijker zijn om bomen zonder kluit te verkopen. Leg uit waarom tuincentra de bomen toch verkopen met een kluit eraan. Dankzij de kluit worden de wortelharen niet beschadigd, waardoor de kans groter is dat de boom na het inplanten in leven blijft. 6 Noem drie functies van wortels. Wortels nemen water met voedingsstoffen op. Wortels zorgen ervoor dat de plant stevig in de grond blijft staan. Wortels slaan reservestoffen op. Afb Afb. 4 Afb. 5 HB BASISSTOF 3 BLZ

7 3 BASISSTOF Stengels opdracht 10 practicum DE BOUW VAN EEN STENGEL 1 vmbo-t havo vwo thema 2 Planten WAT HEB JE NODIG? een stukje stengel met bladeren van een liguster (of van een andere plant) tekenmateriaal WAT MOET JE DOEN? Maak in het vak een natuurgetrouwe tekening van het stukje stengel met bladeren. Geef de volgende delen aan: knoop lid bladoksel okselknop eindknop. Ruim je materiaal op. LAAT JE DOCENT DE TEKENING CONTROLEREN. Stukje stengel met bladeren van een HB DE FUNCTIES VAN STENGELS BLZ

8 BASISSTOF thema 2 Planten opdracht 11 Beantwoord de volgende vragen. In afbeelding 16 van je handboek is een proefopstelling weergegeven. De reageerbuis met de witte anjer bevat water waarin een rode kleurstof is opgelost. 1 Is het vloeistofniveau in de reageerbuis na enkele dagen gedaald of gestegen? Het vloeistofniveau is gedaald. 2 Hoe weet je dat het water niet uit de reageerbuis is verdampt? Uit de reageerbuis zonder anjer blijkt dat het water niet uit de reageerbuis is verdampt. (Dit komt doordat er een laagje olie op het water ligt.) 3 Welke functie van stengels kun je uit deze proef afleiden? Stengels vervoeren water met opgeloste stoffen. 4 Waaraan kun je zien dat de stengel van afbeelding 16 van je handboek opgeloste stoffen vervoert? De bloem van de witte anjer is door de rode kleurstof uit de reageerbuis rood gekleurd. De opgeloste kleurstof is dus door de stengel vervoerd. 5 Waarvoor dienen de vaten in een vaatbundel? De vaten in een vaatbundel zorgen voor het transport (vervoer) van water en voedingsstoffen in de plant. opdracht 12 practicum VAATBUNDELS WAT HEB JE NODIG? een stukje stengel dat enige tijd in inkt heeft gestaan (bijvoorbeeld een stukje stengel van selderij) een mes een loep tekenmateriaal WAT MOET JE DOEN? Maak met het mes een horizontale doorsnede van de stengel. Bekijk de dwarsdoorsnede met de loep. Maak in het vak een natuurgetrouwe tekening van de dwarsdoorsnede van de stengel. Geef in de tekening de vaatbundels aan. Denk aan de tekenregels! Ruim je materiaal op. LAAT JE DOCENT DE TEKENING CONTROLEREN. Stukje stengel met vaatbundels. 41

9 BASISSTOF thema 2 Planten opdracht 13 Hieronder staan zeven omschrijvingen van woorden. Noteer de antwoorden in het kruiswoordraadsel van afbeelding 6. In de grijze vakjes ontstaat een woord dat te maken heeft met deze basisstof. 1 Een groep planten waarvan de stengels veel hout bevatten. 2 De dikste stengel van een boom. 3 Hieruit kan volgend jaar een nieuw stuk stengel met bladeren groeien. Aan deze stengel kunnen ook bloemen zitten. 4 De plaats waar een blad aan de stengel vastzit. 5 Van deze groep planten bevatten de stengels vrijwel geen hout. 6 Hieruit kan het volgende jaar een zijstengel met bladeren groeien. 7 Een stuk stengel tussen twee knopen. Afb. 6 1 s t r u i k e n 2 s t a m 3 e i n d k n o p 4 k n o o p 5 k r u i d a c h t i g e p l a n t e n 6 o k s e l k n o p 7 l i d HB BASISSTOF 4 BLZ

10 4 Bladeren BASISSTOF 1 vmbo-t havo vwo thema 2 Planten opdracht 14 Vul het schema in. Gebruik de woorden op de briefjes van afbeelding 7. Afb. 7 vaatbundels bladskelet bladmoes bladschijf nerven bladsteel Omschrijving Hiermee zit het blad aan de stengel vast. Dit ligt tussen de nerven in een blad. Dit deel van een blad bestaat uit nerven en bladmoes. Als in de herfst het bladmoes is weggerot, blijft dit van een blad over. Deze delen zorgen voor de stevigheid in bladeren. Deze delen liggen in de nerven van een blad. Delen van het blad bladsteel bladmoes bladschijf bladskelet nerven vaatbundels 43

11 BASISSTOF thema 2 Planten opdracht 15 practicum DE BOUW VAN BLADEREN WAT HEB JE NODIG? een volledig blad van een berk, een beuk of een eik tekenmateriaal WAT MOET JE DOEN? Maak in het vak een natuurgetrouwe tekening van het blad. Als je het blad tegen het licht houdt, zie je de nerven beter. Geef de volgende delen aan: bladsteel bladschijf hoofdnerf zijnerf bladmoes. Ruim je materiaal op. LAAT JE DOCENT DE TEKENING CONTROLEREN. Blad van een HB DE FUNCTIE VAN BLADEREN BLZ

12 BASISSTOF thema 2 Planten opdracht 16 Hieronder staan zinnen. Vul de ontbrekende woorden in. Gebruik hierbij afbeelding 8. 1 Fotosynthese vindt vooral plaats in de bladeren van een plant. 2 Bij fotosynthese wordt in het blad de voedingsstof glucose gemaakt. 3 Bij fotosynthese ontstaat ook het gas zuurstof dat de plant afgeeft aan de lucht. 4 Als je vlees eet van een koe, is dit uiteindelijk afkomstig van planten. 5 Het gas zuurstof hebben wij nodig om in leven te blijven. 6 Voor de fotosynthese heeft de plant water uit de bodem nodig en koolstofdioxide uit de lucht. 7 Fotosynthese vindt alleen in het licht plaats. Afb. 8 zuurstof licht zuurstof bladeren planten water koolstofdioxide glucose opdracht 17 In afbeelding 9 staat een rebus. Los de rebus op. Afb. 9 k=pl t h=m h=v b=s v+ v=d p h=m Planten maken voedsel voor dieren en mensen. 45 d=s

13 BASISSTOF thema 2 Planten opdracht 18 Beantwoord de volgende vragen. 1 Kunnen planten in het donker hun eigen voedsel maken? Leg je antwoord uit. Nee, s nachts is er geen licht, en planten hebben licht nodig om hun eigen voedsel te maken (voor fotosynthese is licht nodig). 2 Een witte dovenetel (zie afbeelding 10) heeft groene stengels en witte bloemen. Kan bij een witte dovenetel in de stengel fotosynthese plaatsvinden? En in de witte bloemen? In de stengel kan wel fotosynthese plaatsvinden, maar in de bloemen niet. 3 Fotosynthese is belangrijk voor mensen en dieren. Om welke twee redenen is fotosynthese belangrijk voor mensen en dieren? Door fotosynthese ontstaat voedsel voor mensen en dieren. Door fotosynthese ontstaat zuurstof. Afb. 10 In afbeelding 11 zie je een verslag van een onderzoek. De vragen 4 en 5 gaan over dit verslag. 4 In het verslag lees je dat uit de waterplant belletjes opstijgen. Uit welk gas bestaan deze belletjes vooral? Uit zuurstof. 5 De resultaten van het onderzoek leverden een duidelijke conclusie op. In het verslag ontbreekt een aantal resultaten. Het aantal belletjes per minuut is alleen ingevuld bij half bewolkt. Noteer in het verslag de ontbrekende resultaten die passen bij de conclusie. Gebruik deze getallen: In het volgende schema van de fotosynthese ontbreken twee woorden. water + koolstofdioxide + 1 glucose + 2 Wat moet op de plaatsen 1 en 2 worden ingevuld? Bij 1: licht. Bij 2: zuurstof. HB BASISSTOF 5 BLZ

14 BASISSTOF thema 2 Planten Afb. 11 ONDERZOEK Wat wil ik onderzoeken? INVLOED VAN DE LICHTSTERKTE OP DE FOTOSYNTHESE VAN WATERPLANTEN Geeft een waterplant meer zuurstof af als er meer licht is? Wat heb ik nodig? reageerbuis een takje van een waterplant (bijvoorbeeld waterpest) water Wat ga ik doen? Vul de reageerbuis met water en doe er de waterplant met het steeltje omhoog in. Plaats de proefopstelling voor het raam. Meet iedere dag op hetzelfde tijdstip het aantal belletjes dat per minuut uit het steeltje opstijgt. Houd de temperatuur constant. Wat neem ik waar? Weersomstandigheden Aantal belletjes per minuut Zwaar bewolkt 4 Half bewolkt 7 Licht bewolkt 10 Zonnig 15 Welke conclusie kan ik trekken? De fotosyntheseactiviteit in een waterplant neemt toe als er meer licht is. 47

15 5 Eetbare BASISSTOF 1 vmbo-t havo vwo thema 2 Planten wortels, stengels en bladeren opdracht 19 In afbeelding 12 zie je enkele planten waarvan de wortels, stengels of bladeren eetbaar zijn. Kleur de eetbare delen van de planten rood. Vul in welk deel van de plant je eet. Gebruik daarbij: bladeren stengels wortel. Afb bij andijvie eet je de bladeren 2 bij asperges eet je de stengels 3 bij koolrabi eet je de stengels 4 bij prei eet je de bladeren 5 bij radijs eet je de wortel 6 bij rode biet eet je de wortel 7 bij rodekool eet je de bladeren 8 bij sla eet je de bladeren 9 bij spinazie eet je de bladeren 10 bij waspeentjes eet je de wortel 11 bij winterpeen eet je de wortel 12 bij witlof eet je de bladeren 48

16 BASISSTOF thema 2 Planten keuzeopdracht 20 Kwekers zijn steeds op zoek naar nog betere gewassen. In deze opdracht kies je een gewas en bedenk je wat je aan dat gewas wilt verbeteren. Je kunt daarbij bijvoorbeeld denken aan de smaak, de vorm, de kleur, de grootte, of aan een combinatie van deze eigenschappen. Maak een affiche voor jouw nieuwe gewas, waarop je jouw gewas aanprijst. Op je affiche moet in ieder geval de naam van het nieuwe gewas staan, een afbeelding van het gewas, en wat er zo bijzonder aan is. Afb. 13 Vierkante watermeloenen bestaan al. Je hebt nu de basisstof van dit thema doorgewerkt. Controleer met het antwoordenboek of je de basisstofopdrachten goed hebt uitgevoerd. Je hoort van je docent of je de extra basisstof moet maken. Als je de extra basisstof moet maken, ga je verder op bladzijde 51 van je handboek. Als je de extra basisstof niet hoeft te maken, bestudeer je de samenvatting op bladzijde 55 van je handboek. Daarin staat in doelstellingen weergegeven wat je moet kennen en kunnen. Hiermee kun je je voorbereiden op de diagnostische toets. 49

17 EXTRA BASISSTOF 1 vmbo-t havo vwo thema 2 Planten 6 Een experiment ontwerpen opdracht 21 Je gaat de invloed van water op de stevigheid van (kruidachtige en houtachtige) stengels onderzoeken. Bedenk met wat voor experiment je dit gaat doen. Gebruik daarvoor vier reageerbuizen en een reageerbuisrek. Je krijgt stengels van een kruidachtige plant (bijv. witte dovenetel) en de stengels van een houtachtige plant (bijv. liguster). Maak met behulp van de vragen 1 tot en met 8 een werkplan voor het experiment dat hoort bij dit onderzoek. Werkplan voor een experiment WAT GA IK DOEN? 1 Waarvan wil je de invloed onderzoeken? De invloed van water op de stevigheid van stengels. 2 Met welke soorten organismen voer je het experiment uit? Met een kruidachtige plant (bijv. een witte dovenetel). Met een houtachtige plant (bijv. een liguster). Waarom met deze soorten organisme? Een dovenetel is een kruidachtige plant. Een liguster is een houtachtige plant. 3 Hoeveel organismen neem je om betrouwbare resultaten te verkrijgen? Twee stengels van houtachtige planten en twee stengels van kruidachtige planten. Afb stengel van een kruidachtige plant met water 2 stengel van een kruidachtige plant zonder water 3 stengel van een houtachtige plant met water 4 stengel van een houtachtige plant zonder water 50

18 EXTRA BASISSTOF thema 2 Planten 4 In afbeelding 14 zijn vier reageerbuizen getekend. Elke buis geeft een groep weer (een proefgroep of een controlegroep). Teken in de buizen wat je erin gaat doen. (Eén stengel per buis is voldoende.) Noteer onder de buizen wat er in de buis van elke groep zit. Noteer ook uit hoeveel planten je elke groep wilt laten bestaan. AANTAL PLANTEN PER GROEP TER BEOORDELING AAN DE DOCENT. 5 Aan welke omstandigheden stel je de proefgroep en de controlegroep bloot? Aantal planten per groep ter beoordeling aan de docent. 6 Hoe zorg je ervoor dat andere factoren niet van invloed zijn? Door andere factoren (temperatuur, de hoeveelheid licht en water) gelijk te houden. WAT HEB IK NODIG? 7 Wat heb je nodig om het experiment te kunnen uitvoeren? stengels van een kruidachtige plant (bijv. witte dovenetel) stengels van een houtachtige plant (bijv. liguster) 4 reageerbuizen een reageerbuisrek WAT NEEM IK WAAR? 8 Op welke manier ga je de resultaten van het experiment meten? Ik kijk of de stengels slap zijn geworden. 9 Op welke manier ga je de resultaten weergeven, bijvoorbeeld in een tekening, in een schema, in een lijngrafiek of in een staafdiagram? Bijvoorbeeld in een schema of een tekening. Laat je docent de proefopstelling van vraag 4 controleren. Voer het experiment uit en maak de proefopstelling met de stengels. Je moet deze proefopstelling enkele dagen laten staan. opdracht 22 Maak een verslag van het onderzoek in opdracht 21. Maak je verslag op dezelfde manier als je in opdracht 4 hebt gedaan. JE VERSLAG IS TER BEOORDELING AAN JE DOCENT. HB EXTRA BASISSTOF 7 BLZ

19 7 Verschillende EXTRA BASISSTOF 1 vmbo-t havo vwo bladeren thema 2 Planten opdracht 23 In afbeelding 15 staan namen van planten of bomen. Noteer ze op de juiste plaats in het schema. Gebruik hierbij naslagwerken of internet. Afb. 15 beuk paardenkastanje bosaardbei klimop hulst hazelaar lijsterbes brem vogelwikke zilverschoon rode klaver fluitenkruid Enkelvoudige bladeren Veervormig samengestelde bladeren Handvormig samengestelde bladeren beuk fluitenkruid bosaardbei hazelaar vogelwikke brem klimop lijsterbes rode klaver hulst zilverschoon paardenkastanje HB NERVATUUR EN BLADRAND BLZ. 56 opdracht 24 In afbeelding 16 is een gekartelde bladrand schematisch getekend. Teken op dezelfde manier drie andere typen bladrand met insnijdingen. Afb. 16 gekarteld gezaagd getand gelobd 52

20 EXTRA BASISSTOF thema 2 Planten opdracht 25 practicum Afb. 17 BLADEREN VERZAMELEN EN DROGEN WAT HEB JE NODIG? een plantenpers met krantenpapier (eventueel) Waar is Tom? Ik heb hem al een tijd niet gezien. Hij is met een opdracht voor biologie bezig. WAT MOET JE DOEN? Verzamel ten minste tien verschillende typen bladeren. Zoek bladeren die niet al te groot zijn. Droog de bladeren. Je kunt hierbij het beste een plantenpers gebruiken. Als je geen plantenpers hebt, kun je de bladeren ook drogen tussen de bladzijden van een dik boek. Let erop dat je de bladeren mooi uitspreidt, anders kunnen ze kreuken. De bladeren moeten de tijd hebben om te drogen. Ververs regelmatig het krantenpapier. Ruim je materiaal op. opdracht 26 practicum DE KENMERKEN VAN BLADEREN WAT HEB JE NODIG? de verzameling gedroogde bladeren van opdracht 25 plakband (of zelfklevend doorzichtig plastic) een computer met internetverbinding WAT MOET JE DOEN? Plak de gedroogde bladeren op vellen papier. Zorg voor voldoende schrijfruimte naast elk blad (zie afbeelding 18). Noteer bij elk blad van je verzameling de bladvorm en het type bladrand. Noteer de nervatuur bij de bladeren. Noteer ook de naam van de plant, als je die weet. Je kunt hierbij internet of naslagwerken gebruiken. Maak een leuk titelblad voor je verzameling gedroogde bladeren. Bundel de losse vellen papier tot één geheel. Ruim je materiaal op. Afb. 18 Bladrand : gaaf Bladvorm : enkelvoudig Nervatuu r: kro Naam van mnervig de p Lelietje-der-d lant: ale (Convallaria n majalis L.) Je hebt nu de extra basisstof van dit thema doorgewerkt. Controleer met het antwoordenboek of je de extra-basisstofopdrachten goed hebt uitgevoerd. Bestudeer de samenvatting op bladzijde 55 van je handboek. Daarin staat in doelstellingen weergegeven wat je moet kennen en kunnen. Hiermee kun je je voorbereiden op de diagnostische toets. Bladrand : gez Bladvorm aagd : enkelvoudig Nervatuu r: vee Naam van rnervig de plant: Braam (Rubus fruti cosis L.) 53

21 DIAGNOSTISCHE TOETS 2 SCOREBLAD DIAGNOSTISCHE TOETS 1 vmbo-t havo vwo doelstelling 4 thema 2 Planten doelstelling 1 A B C D 1 X 2 X 3 X 4 X doelstelling 2 Kiemen van zaadjes Naam: Sophie 1 Probleemstelling Hoe komt het dat zaadjes in een zakje niet kiemen? 2 Hyp oth ese Zaadjes in een zakje kiemen niet, doordat de zaadjes geen water krijgen. 3 Benodigdheden 2 schaaltjes watten 20 zaadjes water 4 Experiment Leg in beide schaaltjes een laagje watten, en op de watten tien zaadjes. Maak in één van beide schaaltjes de watten vochtig met wat water. Zet beide schaaltjes naast elkaar weg. Houd de watten vochtig. Bekijk na vijf dagen of er zaadjes gekiemd zijn. 5 Resultaten Op de vochtige watten zijn tien zaden ontkiemd. Op de droge watten zijn nul zaden ontkiemd. 6 Con c l u si e Dat zaadjes in een zakje niet kiemen, komt niet doordat de zaadjes geen water krijgen. doelstelling 3 1 Hoofdwortel. 2 Zijwortel. 3 Wortelharen. Juist 1 X Onjuist 2 X 3 X 4 X 5 X 6 X 7 X doelstelling 5 1 Eindknop. 2 Knoop. 3 Okselknop. 4 Bladoksel. 5 Lid. doelstelling 6 A B C 1 X 2 X 3 X 4 X 5 X doelstelling 7 1 Bladschijf. 2 Bladmoes. 3 Zijnerf. 4 Hoofdnerf. 5 Bladsteel. doelstelling 8 A B C D 1 X 2 X 3 X 4 X 5 X 54

22 DIAGNOSTISCHE TOETS thema 2 Planten doelstelling 9 Wortels Stengels Bladeren 1 X 2 X 3 X 4 X 5 X 6 X 7 X extra doelstelling 10 A 1 X 2 X 3 X 4 X B extra doelstelling 11 Juist Onjuist 1 X 2 X Controleer met het antwoordenboek of je de diagnostische-toetsvragen goed hebt gemaakt. Heb je geen fouten gemaakt? Begin dan aan de verrijkingsstof. Heb je fouten gemaakt bij een of meer doelstellingen? Bestudeer dan eerst deze doelstelling(en) in de samenvatting. Ga na wat je precies fout hebt gedaan. Begin daarna aan de verrijkingsstof. 55

23 1 Spruitgroenten VERRIJKINGSSTOF opdracht 1 practicum HET KWEKEN VAN SPRUITGROENTEN 1 vmbo-t havo vwo WAT HEB JE NODIG? een zakje met zaden van spruitgroenten kweeksetje (zie afbeelding 19), een petrischaaltje met watten of een plastic bakje met watten WAT MOET JE DOEN? Strooi het zaad in een dun laagje op het zaairooster of op de watten. Vul het bakje met water en plaats dit in het licht bij een normale kamertemperatuur (20 C). Vul zo nodig (dagelijks) water bij. Na ongeveer een week zijn de meeste spruitgroenten gekiemd. Maak in het vak een natuurgetrouwe tekening van een kiemplantje. Zet deze namen erbij: stengel wortel wortelharen zaadlobben. De spruitgroenten kun je nu afknippen en eten. Kiemspruiten kun je meestal een week in de koelkast bewaren zonder dat de kwaliteit minder wordt. thema 2 Planten Afb. 19 Kweeksetje (glazen bowl). LAAT JE DOCENT DE TEKENING CONTROLEREN. Een kiemplantje van 56

24 2 Jaarringen VERRIJKINGSSTOF opdracht 1 Beantwoord de volgende vragen. In afbeelding 20 is een dwarsdoorsnede van een stam van een boom getekend. De vragen 1 en 2 gaan over deze afbeelding. 1 Hoe oud is deze boom minstens geworden? Minstens 18 jaar. 2 Wat zou de oorzaak kunnen zijn geweest van het zwarte deel dat met P is aangegeven? Dit zou door een bosbrand gekomen kunnen zijn. thema 2 Planten 3 In sommige jaren valt er weinig regen, en in andere juist veel. Verwacht je dat een jaarring in een regenachtig jaar breed of juist smal zal zijn? Leg je antwoord uit. In een regenachtig jaar zal een jaarring breed zijn. Als het veel regent, kan een boom veel water vervoeren en groeit een boom goed. 4 Lees het artikel over dendrochronologie (afbeelding 21). Vroeger schilderde men vaak op houten panelen. Leg uit hoe met behulp van dendrochronologie vervalste schilderijen kunnen worden ontdekt. Met behulp van dendrochronologie kan de ouderdom worden achterhaald van het stuk hout waarop is geschilderd. Als het stuk hout jonger is dan het sterfjaar van de schilder, kan een vervalsing aan het licht komen. Afb. 21 Dendrochronologie 1 vmbo-t havo vwo Afb. 20 p Bij bomen van dezelfde soort uit hetzelfde gebied lijken de jaarringen uit overeenkomstige jaren sterk op elkaar. In de afbeelding is te zien dat bij blokjes hout van verschillende bomen uit dezelfde tijdsperiode de dikte van de jaarringen vrijwel gelijk is. Samen vormen deze jaarringen een soort tijdbalk. Dendrochronologie is een wetenschap waarbij men met behulp van jaarringen de ouderdom van houten voorwerpen onderzoekt. Door heel veel stukjes oud hout te verzamelen en uit te zoeken wanneer dat hout is gevormd, zijn er jaarringkaarten gemaakt. Een serie jaarringen uit een blokje hout kun je daarom vergelijken met een stukje van een grote streepjescode, waardoor je precies kunt achterhalen in welke tijdsperiode dit blokje hout is gevormd. stukjes gevonden hout tijdbalk

25 3 Takken VERRIJKINGSSTOF 1 vmbo-t havo vwo thema 2 Planten opdracht 1 Beantwoord de volgende vragen. 1 Als een blad afvalt, ontstaat er een wondje in de boom. Bacteriën en schimmels kunnen hierdoor gemakkelijk een boom binnendringen. Hoe beschermt de boom zich hiertegen? Door de vorming van een kurklaagje (bladlitteken) dat de wond afdekt. 2 Noem drie bomen die in de herfst hun bladeren niet laten vallen. Den spar taxus. Heb je andere antwoorden? Laat je docent deze dan controleren. 3 Hoe ontstaat een ringlitteken? Een ringlitteken ontstaat doordat de knopschubben afvallen als een eindknop in het voorjaar uitloopt. opdracht 2 practicum EEN TAK VAN EEN BOOM WAT HEB JE NODIG? een tak met duidelijke ringlittekens en bladlittekens tekenmateriaal WAT MOET JE DOEN? Maak in het vak een natuurgetrouwe tekening van de tak. Geef de volgende delen aan: eindknop knopschubben okselknop bladlitteken slapende knop ringlitteken. LAAT JE DOCENT DE TEKENING CONTROLEREN. Tak van een Controleer met het antwoordenboek of je de verrijkingsstofopdrachten goed hebt uitgevoerd. 58