Accountantsverslag 2015 Gemeente Gorinchem

Transcriptie

1 Accountantsverslag 2015 Onze controlewerkzaamheden zijn nog niet afgerond. Met name de interne kwaliteitsreview op de uitgevoerde werkzaamheden is nog niet afgerond. Het is mogelijk dat de inhoud van dit verslag naar aanleiding van de afronding van de controlewerkzaamheden nog kan wijzigen. 4 juli 2016

2 VERTROUWELIJK Aan de leden van de gemeenteraad en aan het college van de gemeente Gorinchem Deloitte Accountants B.V. Wilhelminakade AP Rotterdam Postbus CA Rotterdam Nederland Tel: Fax: Onderwerp Datum Accountantsverslag 2015 gemeente Gorinchem 13 juli 2016 Geachte leden van de gemeenteraad, Hierbij ontvangt u ons accountantsverslag over het boekjaar Daarin zijn onze belangrijkste controlebevindingen samengevat. Voorts treft u een analyse aan van de ontwikkelingen in uw vermogen en resultaat. Het jaar 2015 is een bijzonder jaar geweest. Hierdoor ontvangt u dit verslag later dan u gewend bent. Door de landelijke problematiek rondom de invoering van de drie decentralisaties, is ook de controleverklaring bij uw jaarrekening later verstrekt dan gepland. De vertraging rondom de afwikkeling van de 3 decentralisaties is niet aan uw gemeente te wijten, maar is veroorzaakt door landelijke problematiek zoals de late aanlevering van de controleverklaring door de SVB en de definitieve verantwoording (20 juni 2016). Daarnaast is de verantwoordingsinformatie van een aantal zorgaanbieders later dan gepland beschikbaar gekomen. Onze belangrijkste bevindingen zoals opgenomen in dit verslag hebben tevens betrekking op de drie decentralisaties. De jaarrekening is opgesteld onder verantwoordelijkheid van het college van burgemeester en wethouders van de gemeente Gorinchem. In overeenstemming met uw opdracht hebben wij de jaarrekening 2015 gecontroleerd. De conceptbevindingen die in dit accountantsverslag nader zijn uitgewerkt, zijn besproken in de Parallelsessie (I&O) op donderdag 23 juni Mocht u naar aanleiding van dit accountantsverslag nog vragen hebben, dan geven wij graag een nadere toelichting. Wij maken u erop attent dat voor dit accountantsverslag een beperkte verspreidingskring geldt. Het accountantsverslag is uitsluitend bestemd voor de gemeenteraad en het college. Het is zonder voorafgaande toestemming niet toegestaan om dit accountantsverslag te publiceren. Dit geldt ook voor de publicatie op uw website. Hoogachtend, Deloitte Accountants B.V. drs. R.M.J. van Vugt RA c.c.: College van burgemeester en wethouders Op alle opdrachten verricht door Deloitte zijn de Algemene Voorwaarden Dienstverlening Deloitte Nederland, januari 2014 gedeponeerd bij de Kamer van Koophandel onder nummer van toepassing. Deloitte Accountants B.V. is ingeschreven in het handelsregister van de Kamer van Koophandel te Rotterdam onder nummer Member of Deloitte Touche Tohmatsu Limited

3 Inhoudsopgave Accountantsverslag 2015

4 Managementsamenvatting 5 Controlebevindingen jaarrekening Single Information Single Audit 18 Analyse vermogen en resultaat 21 Interne beheersing 26 Overige onderwerpen 29 Bijlagen 32 Bijlage A1: Niet-gecorrigeerde fouten 33 Bijlage A2: Gecorrigeerde fouten 35 Bijlage A3: Rechtmatigheid 36 Bijlage B: Onafhankelijkheid 37 Bijlage C: Reikwijdte van de controle Bijlage D: Disclaimer en beperking in gebruik 40

5 Managementsamenvatting Accountantsverslag 2015

6 Managementsamenvatting Status van de controle Onze controle is uitgevoerd in overeenstemming met de vooraf afgesproken planning, zoals overeengekomen in de opdrachtbevestiging van 18 januari 2016 en het audit plan van 21 juli De accountantscontrole is nog niet afgerond. Dit is mede veroorzaakt doordat informatie van derden met betrekking tot de jaarrekening 2015 van de gemeente in een laat stadium (volledig) aangeleverd is. Dit betreft voornamelijk de verantwoordingsinformatie rondom de Drie Decentralisaties (Sociale Verzekeringsbank en diverse zorgaanbieders). Daarnaast is sprake van aanscherping van de kwaliteitseisen die gesteld worden aan de accountantscontrole, waardoor de controle meer tijd heeft gekost dan vooraf verwacht. Met name de interne kwaliteitsreview op de uitgevoerde werkzaamheden is nog niet afgerond. Het is mogelijk dat de inhoud van dit verslag naar aanleiding van de afronding van de controlewerkzaamheden nog kan wijzigen. Reikwijdte van de controle Met de opdrachtbevestiging van 18 januari 2016 heeft u ons de opdracht gegeven tot het controleren van de jaarrekening De reikwijdte van onze controle staat omschreven in de opdrachtbevestiging voor Er is gedurende het verloop van de controle op geen enkele wijze sprake geweest van een beperking in de reikwijdte van onze controle. Uw medewerkers zijn behulpzaam geweest bij de uitvoering van onze controlewerkzaamheden. Tijdens de uitvoering van de oorspronkelijke controleplanning hebben zich geen wijzigingen van materieel belang in de reikwijdte voorgedaan. Wij achten de reikwijdte van onze controle voor 2015 voldoende voor de doelstelling van onze controle. Een samenvatting van de reikwijdte van de controle voor 2015 is opgenomen in bijlage C. 6

7 Managementsamenvatting Belangrijke bevindingen controle jaarrekening 2015 Grondexploitaties Hoog Dalem CV Momenteel vindt in de CV nader overleg plaats rondom de ontwikkeling van het middengebied plaats. Tevens oordeelt de rechtbank van Den Haag over de onteigening van het middengebied. Deze ontwikkelingen hebben een verslechtering van het resultaat van de grondexploitatie van 1,8 miljoen tot gevolg. Grondexploitaties Groote Haar De eerste afzet van bedrijfskavels is gepland in Uit door uw gemeente uitgevoerde onderzoeken blijkt dat deze planning optimistisch is. Het later starten met de uitgifte van gronden heeft direct effect op het resultaat van de grondexploitatie. Vooralsnog acht u de kans op vertraging niet groot, waardoor u met dit risico in uw weerstandsvermogen rekening heeft gehouden. Daarnaast signaleren wij een risico in verband met de nog te verwerven gronden. Rechtmatigheid Europese aanbestedingen Bij de controle op aanbestedingen hebben wij één rechtmatigheidsfout ( 0,35 miljoen) geconstateerd. Dit betreft de inkoop van brandstof voor de Veerdienst. Deze inkoop is niet Europees aanbesteed terwijl dat wel zou moeten. Dit betreft een fout die reeds in voorgaande jaren ontstaan is. Sociaal domein onzekerheden Rondom het sociaal domein zijn er diverse onzekerheden die in de evaluatie van fouten en onzekerheden worden meegenomen. Dit betreft met name de PGB s ( 0,9 miljoen), maar ook onzekerheden vanuit de verantwoordingen van de zorgaanbieders ( 0,35 miljoen). Significante verslaggevingsgrondslagen Significante verslaggevingsgrondslagen en de toepassing hiervan zijn belangrijk voor de presentatie van de financiële positie en de baten en lasten van de gemeente. Daarnaast vereisen zij van het college van burgemeester en wethouders het toepassen van oordeelsvorming ten aanzien van moeilijke, subjectieve en complexe posities, die vaak vanwege de noodzaak om inschattingen te moeten maken over het effect van zaken inherent onzeker zijn. De belangrijkste verslaggevingsgrondslagen van de gemeente zijn uiteengezet in de waarderingsgrondslagen in de jaarrekening In de jaarrekening 2015 hebben zich ten opzichte van 2014 geen wijzigingen van materieel belang voorgedaan in de toegepaste verslaggevingsgrondslagen, die een aanzienlijke invloed hebben gehad op de baten en lasten en/of de financiële positie van de gemeente. Wij hebben het door het college toegepaste proces voor belangrijke verslaggevingsgrondslagen geëvalueerd en hebben gegevensgerichte controlewerkzaamheden uitgevoerd. Wij hebben hierbij aandacht gehad bij het beoordelen van de toepassing van de juiste methodiek, de aannames, de berekeningen en de consistente toepassing van de betrokken modellen en/of de van toepassing zijnde financiële verslaggeving. Wij zijn van mening dat de verslaggevingsgrondslagen en de toegepaste inschattingen redelijk zijn en consistent zijn gebruikt. 7

8 Managementsamenvatting SiSa Wij hebben de SiSa-bijlage gecontroleerd op basis van de door u opgemaakte SiSa-bijlage en de nota verwachtingen accountantscontrole SiSa Hierbij stellen wij de juistheid van de gegevens in de SiSa-bijlage vast. Wij willen benadrukken dat u als gemeente zelf verantwoordelijk bent voor de volledigheid van de te verantwoorden indicatoren zoals opgenomen in de SiSa-bijlage. Wij hebben geen fouten of onzekerheden geconstateerd bij de controle van de SiSa-bijlage Deze bevindingen zijn per regeling opgenomen in een tabel. Analyse vermogen en resultaat Het saldo van baten en lasten bedraagt 4,5 miljoen voordelig. Per saldo is tussentijds reeds 2,5 miljoen aan de reserves onttrokken, zodat het uiteindelijke gerealiseerde resultaat 7,0 miljoen voordelig bedraagt. Dit bedrag is afzonderlijk vermeld onder het eigen vermogen in de balans. Als geen rekening gehouden wordt met incidentele baten en lasten (gesaldeerd 1,8 miljoen voordelig) bedraagt het genormaliseerd resultaat 8,8 miljoen voordelig, zie onderstaande tabel. Begroting na wijziging 2015 Realisatie 2015 Resultaat mln. + 7,0 mln. Saldo incidentele baten en lasten -/- 2,7 mln. -/- 1,8 mln. Genormaliseerd resultaat ,7 mln. + 5,2 mln. Interne beheersing Als onderdeel van de jaarrekeningcontrole hebben wij in november 2015 een interim-controle uitgevoerd. Deze interimcontrole is primair gericht op het verkrijgen van inzicht in de maatregelen van administratieve organisatie en interne beheersing (AO/IB), voor zover van belang voor onze controle op de betrouwbaarheid van de in de jaarrekening opgenomen gegevens. De bevindingen, voortvloeiend uit de interim-controle, zijn vastgelegd in onze managementletter van 15 maart 2016 en de daarbij behorende managementsamenvatting. Uit de managementletter komt naar voren dat uw aandachtsgebieden vooral liggen op het terrein van de decentralisaties, grondexploitaties, interne rechtmatigheidscontroles, interne beheersingsmaatregelen, risicomanagement en de opbrengstenstromen. Ten aanzien van de interne beheersingsmaatregelen merken wij op dat niet alle interne controles voldoende worden vastgelegd. Geïdentificeerde fouten en onzekerheden De materialiteit bij de planning en uitvoering van onze controle was (2014: ), zoals uiteengezet in onze controleplanning. Deze materialiteit sluit aan op het door de gemeenteraad vastgestelde controleprotocol. 8

9 Managementsamenvatting Goedkeuringstoleranties Fouten Onzekerheden Rapporteringstoleranties 1% van het totaal van de lasten 3% van het totaal van de lasten Fouten Onzekerheden Voor een nadere uiteenzetting van de niet-gecorrigeerde fouten resp. de verwerkte controleaanpassingen verwijzen wij naar bijlage A1 resp. A2. Onafhankelijkheid Deloitte Accountants B.V. is onafhankelijk van de gemeente en voor zover wij weten heeft zich geen inbreuk voorgedaan op de van toepassing zijnde regels en het beleid ten aanzien van onafhankelijkheid. Ons zijn geen relaties bekend tussen Deloitte Accountants B.V. en haar zuster- en/of dochterondernemingen of de member firms van Deloitte Touche Tohmatsu Limited en hun respectieve zuster- en/of dochterondernemingen en de gemeente, die naar ons professionele oordeel mogelijk van invloed kunnen zijn op onze onafhankelijkheid. Bijlage B bevat een nadere uiteenzetting van onze onafhankelijkheid. Verloop controleproces Bij aanvang van onze jaarrekeningcontrole was de kwaliteit van de ter controle aangeboden concept-jaarrekening voldoende om onze controle te starten en af te ronden. De dossiervorming was adequaat, maar op onderdelen nog niet volledig. Het dossier is gedurende de controle aangevuld. Wij hebben volledige medewerking van uw medewerkers gehad bij het uitvoeren van onze controle-werkzaamheden. Het later dan verwacht beschikbaar komen van de verantwoordingsinformatie van de Sociale Verzekeringsbank (20 juni 2016) en de diverse zorgaanbieders zijn de belangrijkste oorzaken voor de vertraging in het controleproces. 9

10 Controlebevindingen jaarrekening 2015 Accountantsverslag 2015

11 Controlebevindingen jaarrekening 2015 Waardering en resultaten grondexploitaties Waardering grondexploitaties Uw gemeente heeft voor de waardering van de grondexploitaties in de jaarrekening 2015 de grondexploitaties geactualiseerd. Hieronder geven wij de ontwikkeling weer van de meest relevante posten betreffende de grondexploitatie: Post in de jaarrekening (x 1 miljoen) Bouwgronden in exploitatie 57,1 58,3 60,4 69,9 66,9 67,0 Niet in exploitatie genomen bouwgronden 25,7 6, Voorziening verlieslatende complexen -/- 29,5 -/- 27,0 -/- 36,2 -/- 39,8 -/- 28,1 -/- 26,4 Balanswaarde bouwgronden in exploitatie 53,3 38,2 24,2 30,1 38,8 40,6 (bedragen x 1.000) De balanswaarde in de jaarrekening 2015 is met bijna 2 miljoen gestegen ten opzichte van vorig jaar. Voor een deel is deze mutatie veroorzaakt doordat de verliesvoorziening voor het project Hoog Dalem gedeeltelijk credit op de balans onder de voorzieningen 11

12 Controlebevindingen jaarrekening 2015 gepresenteerd is (voor het deel dat groter is dan de boekwaarde exclusief de voorziening). De wijziging in de presentatie is het gevolg van een recente uitspraak van de commissie BBV. Hoog Dalem In tegenstelling tot voorgaande jaren is er bij afronding van de jaarrekeningcontrole van uw gemeente nog geen door de CV vastgestelde jaarrekening / grondexploitatie. Dit hangt samen met de nadere uitwerking van het middengebied. De hierdoor optredende risico s zijn door uw gemeente meegenomen in de verliesvoorziening. De overige bekende risico s in de grondexploitatie zijn door uw gemeente ook voorzien. De opbouw van de voorziening per 31 december 2015 is als volgt: Lagere grondopbrengsten Vertraging in afzettempo Totaal 6,6 miljoen 1,5 miljoen 8,1 miljoen 50% (gemeentelijk deel) 4,1 miljoen Gemeentelijke plankosten 1,3 miljoen Gemeentelijke boekwaarde 1,1 miljoen Omvang voorziening 6,5 miljoen De voorziening in de jaarrekening 2013 bedroeg 4,7 miljoen. De bijstelling van de grondexploitatie door de gemeente per 1 januari 2016 leidt dus tot een toename van de voorziening van 1,8 miljoen. Het verwachte resultaat bij deze grondexploitatie blijft uitermate gevoelig voor aanpassingen in de uitgangspunten. Deze hoge gevoeligheid blijkt bijvoorbeeld uit de scenarioanalyse van kosten- en opbrengstenstijging. In de grondexploitatie is de kosten- en opbrengstenstijging aan elkaar gelijk (2016 en %, 2018 en verder 2%). Het verwachte eindresultaat wijzigt sterk bij aanpassing van deze parameters. Deze hoge schattingsonzekerheid en het risicoprofiel van dit project zijn in de jaarrekening toereikend toegelicht. Onteigeningskosten middengebied Voor de onteigening van het middengebied is 6 miljoen opgenomen in de grondexploitatie. De rechtbank heeft de gemeente in 2014 veroordeeld tot deze schadeloosstelling plus bijkomende kosten. Begin 2016 heeft uitspraak van het beroep bij de Hoge Raad plaatsgevonden. De Hoge Raad heeft het eerdere vonnis vernietigd. Dit betekent dat opnieuw de hoogte van de schadeloosstelling zal worden bepaald. In het weerstandsvermogen is een reservering opgenomen van 3 miljoen extra onteigeningskosten. 12

13 Controlebevindingen jaarrekening 2015 Groote Haar Groote Haar is een project dat voorziet in het uitgeven van bedrijventerreinen. De planningsperiode voor dit project is lang: In 2015 is de looptijd van het project met een jaar verlengd. De ontsluiting van de A27 op het plangebied is een belangrijke randvoorwaarde voor het afzetten van de bedrijfskavels. De boekwaarde van dit project bedraagt 39,3 miljoen. Hierop heeft een waarderingscorrectie plaatsgevonden van 12,7 miljoen. Deze waarderingscorrectie betreft een voorziening voor het te verwachten verlies op dit project. De voorziening is met 1,5 miljoen toegenomen ten opzichte van 2014 als gevolg van de verlenging van de looptijd. Het huidige bestemmingsplan is begin 2014 vernietigd omdat de haalbaarheid niet kon worden aangetoond. De belangrijkste oorzaak is dat het Tracébesluit voor de A27 nog niet definitief is. Voor Rijkswaterstaat geldt dat een Tracébesluit hoogstwaarschijnlijk definitief zal worden als de realisatie van het bedrijventerrein zeker is. Er is sprake van een sterke onderlinge afhankelijkheid. Uw gemeente is in overleg met Rijkswaterstaat om de intentie tot samenwerking in een overeenkomst vast te leggen zodat in 2016 een bestemmingsplan ingediend kan worden. Ook over de aan te leggen verbindingsweg tussen het bedrijventerrein en de A27 verwacht uw gemeente op korte termijn afspraken vast te leggen met de gemeente Giessenlanden en het Waterschap Rivierenland. De eerste afzet van bedrijfskavels is gepland in Uit de in 2014 door uw gemeente uitgevoerde onderzoeken blijkt dat deze planning optimistisch is gezien de hoeveelheid planologische procedures en de onteigeningsprocedure die gevolgd moeten worden. Uit eerdere onteigeningsprocedures blijkt dat hier vrijwel altijd sprake is van langdurige trajecten. Hierdoor is de geplande uitgifte in 2019 ambitieus. De gemeente heeft hiervoor een risico opgenomen in het weerstandsvermogen. Uw gemeente stelt zich op het standpunt dat er op dit moment geen concrete aanwijzingen zijn dat de fasering vanaf 2019 niet gehaald wordt. U ziet dan ook geen aanleiding om de getroffen voorziening te verhogen en acht het opvangen van het risico in het weerstandsvermogen voldoende. Daarnaast vindt momenteel nog onteigening van grond plaats. Een mogelijk risico hierbij is dat de onteigening hoger uitvalt dan verwacht. De risico s met betrekking tot Groote Haar zijn toereikend toegelicht in de jaarrekening

14 Controlebevindingen jaarrekening 2015 Decentralisaties Jeugd Het jaar 2015 staat voor gemeenten in Nederland voor een belangrijk deel in het teken van de Drie Decentralisaties. Door de overdracht van taken van het rijk naar gemeenten, is de gemeente verantwoordelijk geworden voor onder andere Jeugdzorg. Iedere gemeente heeft hierin eigen keuzes gemaakt, door bijvoorbeeld als gemeente zelf contracten af te sluiten met een veelvoud aan zorgleveranciers. Voor de Jeugdzorg heeft u aansluiting gezocht bij de Serviceorganisatie Jeugd Zuid-Holland Zuid (verder: SO Jeugd), onderdeel van de Dienst Gezondheid & Jeugd (verder: DG&J). SO Jeugd heeft hierbij in opdracht van de deelnemende gemeenten zorgaanbieders gecontracteerd en nadere afspraken gemaakt over de te leveren zorg en afspraken gemaakt over de verantwoording door de zorgaanbieders. De taken die SO Jeugd voor de gemeente uitvoert, zijn in delegatie belegd bij SO Jeugd. Dit betekent dat de verantwoordelijkheid voor de rechtmatigheid van de bestedingen primair is komen te liggen bij SO Jeugd. Hoewel de uitkomsten van de accountantscontrole voor wat betreft rechtmatigheid geen directe invloed heeft op de jaarrekening van de gemeente, is het saldo van de rekening wel relevant. Eind 2015 is op basis van de tweede bestuursrapportage een aanvullende bijdrage door de deelnemende gemeenten verstrekt om het verwachte tekort op te vangen. Bij het opstellen van de jaarrekening van SO Jeugd bleek sprake van een overschot, en resteert er per saldo een positief resultaat. Het algemeen bestuur van SO Jeugd heeft besloten dit resultaat terug te laten vloeien naar de gemeenten. In de jaarrekening van de gemeente is derhalve een vordering opgenomen op SO Jeugd. Het bekend worden van het resultaat van SO Jeugd over het jaar 2015 heeft langer geduurd dan verwacht, wat mede heeft geleid tot vertraging in de jaarrekeningcontrole van de gemeente. PGB s De gemeente is verantwoordelijk voor het leveren van de zorg op basis van de Wet Maatschappelijke Ondersteuning (WMO) en de Jeugdwet. De gemeente Gorinchem levert het grootste deel van de zorg in natura. Dat wil zeggen dat de geleverde zorg door de zorgaanbieders in rekening wordt gebracht bij de gemeente. De tegenhanger van zorg in natura is de levering van zorg via een persoonsgebonden budget (verder: PGB). De klant koopt dan eigen zorg in bij de zorgaanbieders. Vanaf 2015 is de Sociale Verzekeringsbank (verder: SVB) belast met de uitvoering van de PGB s. De SVB is het afgelopen jaar veel in de publiciteit geweest als gevolg van de uitvoeringsproblemen bij het PGB. De SVB beheert de PGB s per klant. De facturen van de door de klant gecontracteerde zorgaanbieders worden door de SVB betaald. Daartoe moet de factuur eerst gecontroleerd worden met het contract tussen de klant en de zorgaanbieder en de beschikking van de gemeente. Dit omvangrijke administratieve proces leidde in 2015 tot achterstanden in de betaling van de facturen van de zorgaanbieders. Om de continuïteit van de zorg niet in gevaar te brengen, heeft de staatssecretaris in de loop van 2015 besloten om de facturen zonder een volledige controle door de SVB te laten betalen. De controle van de rechtmatigheid van de betalingen is daarna door de SVB in samenspraak met hun accountant opgepakt. 14

15 Controlebevindingen jaarrekening 2015 Uit de op 20 juni 2016 ontvangen definitieve PGB-verantwoording van de SVB blijkt wat de werkelijke PGB-last voor de gemeente Gorinchem is. De PGB-verantwoording is exclusief de PGB-lasten inzake Jeugd, die via de SO Jeugd lopen voordeliger uitgevallen dan verwacht. Dit voordeel is door de gemeente in de definitieve versie van de jaarstukken 2015 verwerkt. De accountant van de SVB heeft bij de SVB onderzoek gedaan naar de rechtmatigheid van de besteding van de gemeentelijke middelen. De onrechtmatigheden bij de SVB worden meegenomen in het rechtmatigheidsoordeel bij de gemeentelijke jaarrekening. De fouten en onzekerheden wegen wij mee in de evaluatie van fouten en onzekerheden van de gemeente Gorinchem. De geconstateerde fouten en onzekerheden bedragen voor uw gemeente Dit betreft de totale bestedingen inzake PGB s voor de gemeente, waarvan niet vastgesteld kan worden dat de prestatie geleverd is. Dit bedrag is in onze evaluatie in zijn geheel meegenomen als onzekerheid. Dit betreft overigens landelijke problematiek. WMO Naast de verstrekkingen in de vorm van PGB s, wordt een groot deel van de WMO-voorzieningen binnen de gemeente Gorinchem geleverd middels zorg in natura. De gemeente Gorinchem levert het grootste deel van de zorg in natura. Dat wil zeggen dat de geleverde zorg door de zorgaanbieders in rekening wordt gebracht bij de gemeente. De gemeente heeft contracten aangesloten met circa 25 zorgaanbieders voor de levering van zorg op het gebied van begeleiding (nieuwe WMO-taken) en hulp bij huishouden. Teneinde de rechtmatigheid van de bestedingen door deze zorgaanbieders vast te stellen ontvangt de gemeente controleverklaringen bij de (productie-)verantwoordingen van de zorgaanbieders. Voor zorgaanbieders met een productie van minder dan (in de regio) is besloten geen controleverklaring op te vragen. Voor deze bestedingen zijn geen overige maatregelen om te borgen dat de kosten juist en rechtmatig zijn. Hierdoor is er over een totaalbedrag van geen zekerheid omtrent juistheid en rechtmatigheid. Dit bedrag is als onzekerheid meegenomen in onze evaluatie van fouten en onzekerheden. Een deel van de verklaringen is medio juni 2016 ontvangen. Dit heeft mede geleid tot een vertraging in de jaarrekeningcontrole van de gemeente. Het jaar 2015 heeft in het teken gestaan van continuïteit van zorg en het inrichten en oppakken van de gewijzigde gemeentelijke rol in het sociale domein. Het is van belang om te evalueren wat voor verbetering vatbaar is en actie te nemen om de verbeteringen te realiseren. Wij geven u ter overweging mee om in eigen beheer controles uit te voeren op de rechtmatigheid van de verstrekkingen en de prestatielevering, om hiermee de afhankelijkheid van derden (voor een deel) te beperken 15

16 Rechtmatigheid Uw gemeente heeft over een aantal processen interne controle op rechtmatigheid uitgevoerd over heel U constateert hierbij geen financiële onrechtmatigheden. Wij hebben in beperkte mate gebruikgemaakt van de werkzaamheden van de interne controle. De geconstateerde bevindingen over de inrichting van interne controlewerkzaamheden hebben wij gerapporteerd in de managementletter Uit onze eigen werkzaamheden blijkt de volgende (financiële) onrechtmatigheid: Het betreft inkoop van brandstof voor de gemeentelijke Veerdienst. De veerboten worden voorzien van diesel door één leverancier. De jaarlijkse uitgaven bedragen circa exclusief btw. Wij concluderen uit de door ons beoordeelde onderbouwing dat bevoorrading voor de veerlocaties via land verloopt. Daarvoor zijn (veel) meer leveranciers beschikbaar en kan inkoop in concurrentie worden aanbesteed. Deze inkoop is daarmee onrechtmatig en had via een Europese aanbesteding ingekocht moeten worden. Dit is een bevinding uit een voorgaand jaar, die ook invloed heeft op de rechtmatigheid van de betreffende lasten in De gemeente heeft aangegeven dat de inkoop van brandstof in 2016 opnieuw is aanbesteed. Indien deze aanbesteding volgens de Europese aanbestedingsregels uitgevoerd wordt, dan zullen de uitgaven op basis van het nieuwe contract rechtmatig zijn. Momenteel is op verzoek van de Europese Unie een wetsvoorstel in voorbereiding om de Europese aanbestedingsregels in de Nederlandse wet- en regelgeving te herijken. Dit zal impact hebben op het aanbestedingsbeleid van de gemeente. Wij adviseren u de ontwikkelingen op dit punt te monitoren en het gemeentelijk beleid aan te passen wanneer de nieuwe wet- en regelgeving van toepassing is. Rechtmatigheidscontroles Begrotingsrechtmatigheid De toe te passen normen voor het begrotingscriterium zijn gebaseerd op artikel 189, 190 en 191 van de Gemeentewet en moeten door de gemeenteraad zelf nader worden ingevuld en geconcretiseerd. Dit gebeurt door middel van de begroting en via de verordening op het financieel beheer ex artikel 212 van de Gemeentewet. Het systeem van budgetbeheer en -bewaking moet waarborgen dat de baten en lasten binnen de begroting blijven en dat belangrijke wijzigingen of dreigende overschrijdingen tijdig worden gemeld aan de gemeenteraad, zodat de gemeenteraad hierover tijdig (binnen het begrotingsjaar) een besluit kan nemen. Een systeem met onvoldoende waarborgen voor tijdige melding aan de gemeenteraad van budgetoverschrijdingen heeft het risico in zich dat inbreuk wordt gemaakt op het budgetrecht van de gemeenteraad. Het begrotingscriterium is verder verfijnd en uitgewerkt in de Kadernota van de Commissie BBV. Een overschrijding van de begroting is altijd onrechtmatig, maar hoeft niet in alle gevallen te worden meegewogen in het accountantsoordeel. Essentieel is dat de raad nadere regels kan stellen wanneer kostenoverschrijdingen die worden gecompenseerd door direct gerelateerde opbrengsten, (1) kostenoverschrijdingen passend binnen het beleid (2) en kostenoverschrijdingen bij openeinderegelingen (3) moeten meewegen bij het oordeel van de accountant. In die gevallen dat de gemeenteraad geen nader beleid stelt, geldt het uitgangspunt dat deze kostenoverschrijdingen door de accountant niet worden betrokken bij de beslissing of al dan niet een goedkeurend rechtmatigheidsoordeel kan worden afgegeven. De gemeenteraad van Gorinchem heeft door het vaststellen van het Financieel Afwijkingenbeleid nadere regels voor begrotingsrechtmatigheid vastgesteld. Daarnaast moet de accountant in het verslag van bevindingen deze kostenoverschrijdingen, waarvan het college in de jaarrekening moet aangeven dat ze nog dienen te worden geautoriseerd, aan de orde stellen. Hieronder gaan wij in op de kostenoverschrijdingen in de jaarrekening. Omvang baten en lasten In totaal heeft uw gemeente 135,4 miljoen aan lasten begroot (na wijziging, exclusief reservemutaties), tegenover 130,1 miljoen werkelijke lasten. Dit is in totaal een onderrealisatie van 4,3 miljoen (3,9%). Aan baten had uw gemeente een bedrag van 139 miljoen begroot, tegenover 134,6 miljoen werkelijke baten. In totaal gaat het om een lagere realisatie aan baten van 4,4 miljoen (3,2%). 16

17 Analyse afwijkingen In het kader van begrotingsrechtmatigheid moet gekeken worden naar de kostenoverschrijdingen op programma. Wij verwijzen voor een inhoudelijke analyse van deze overschrijdingen naar de toelichting op de programmarekening, waarin een analyse van de begrotingsafwijkingen en de begrotingsrechtmatigheid 2015 is opgenomen (vanaf pagina 274). Uit de analyse blijkt dat de overschrijdingen gezien aard en oorzaak, in relatie tot de door de raad vastgestelde kaders, niet meegenomen dienen te worden in het oordeel van de accountant. Overige bevindingen Balanspresentatie Tijdens de controle op de crediteurenlijst is geconstateerd dat er in de crediteuren posten zijn opgenomen met een factuurdatum in Deze posten zijn inclusief BTW opgenomen, waarbij de BTW ook is opgenomen als een vordering. Feitelijk dienen deze posten te worden opgenomen onder de overlopende passiva, waarbij de BTW wordt verwerkt in het jaar Op basis van het doornemen van de financiële administratie blijkt dat dit een totaalbedrag van betreft. Deze fout heeft geen resultaateffect. Wij hebben deze fout opgenomen in onze evaluatie van fouten en bevindingen. Dispuut Bij een leverancier is een vordering op de gemeente Gorinchem opgenomen voor een bedrag van De gemeente Gorinchem betwist deze claim en acht de kans gering dat deze claim aan de gemeente wordt toegewezen. Door de gemeente is argumentatie aangeleverd om de claim niet financieel te verwerken, maar op te nemen in de risicoparagraaf. Wij hebben vastgesteld dat deze claim is opgenomen in de paragraaf Weerstandsvermogen en risicobeheersing. Dit betreft een onzekerheid in de controle, die wij meenemen in onze evaluatie van fouten en onzekerheden. Dit in verband met de onzekerheid omtrent de afwikkeling van het dispuut. Saldo onderhoudsvoorziening De gemeente beschikt sinds boekjaar 2014 over een onderhoudsvoorziening. Naar aanleiding van de actualisaties is een nieuw beeld gevormd van de voorziening in de komende jaren. Hierbij is geconstateerd dat de voorziening in een aantal jaren een (beperkt) negatief saldo laat zien, indien de planning wordt gehaald. Het direct bijstorten van middelen in de voorziening achten wij niet noodzakelijk, met name gezien de (beperkte) omvang van de negatieve saldi. Wij adviseren uw gemeente om de negatieve saldi in het jaar van voordoen te dekken vanuit de aanwezige reserves / dan wel de onderhoudsplanning te optimaliseren. Subsidies Tijdens onze controle hebben wij geconstateerd dat er subsidies zijn verstrekt die administratief geboekt zijn op economische categorieën 3.4x (overige kosten). Subsidie en overige overdrachten dienen geboekt te worden op economische categorieën 4.2x (subsidies en overdrachten). Deze wijze van boeken heeft geen impact op onze jaarrekeningcontrole. Dit heeft wel mogelijke impact op de Iv3- verantwoording. Derhalve adviseren wij uw gemeente om de omvang van deze boekingen in kaart te brengen en waar nodig te corrigeren ten behoeve van de Iv3-verantwoordingen. 17

18 Single Information Single Audit Accountantsverslag

19 Single information Single audit SiSa algemeen Via de SiSa-bijlage legt de gemeente verantwoording af over diverse uitkeringen die ontvangen zijn van het rijk. Op grond van de SiSa-regelgeving dienen wij in het accountantsverslag aandacht te besteden aan onze bevindingen vanuit de controle van de SiSa-bijlage. De procedure die uw gemeente moet naleven bij de aanlevering van de bestanden aan het CBS is niet wezenlijk gewijzigd. Uw gemeente dient in een vast, voorgeschreven stramien een zevental documenten aan het CBS te leveren. De SiSa-bijlage die opgenomen is in de jaarrekening, is opgesteld door de gemeente. Wij hebben de SiSa-bijlage gecontroleerd op basis van de door u opgemaakte SiSa-bijlage en de nota verwachtingen accountantscontrole SiSa Hierbij stellen wij de juistheid van de gegevens in de SiSa-bijlage vast. Wij willen benadrukken dat u als gemeente zelf verantwoordelijk bent voor de volledigheid van de te verantwoorden indicatoren zoals opgenomen in de SiSa-bijlage. Indien een 0 is ingevuld zijn wij bij uw organisatie nagegaan of deze 0 terecht is ingevuld. U heeft dit aan ons bevestigd. In het kader van de totstandkoming van de SiSa-bijlage merken wij nog het volgende op. Bij de meest recente reviews van de Audit Dienst Rijk (ADR) van de accountantscontrole van de SiSa-bijlagen (de zogenoemde single review) hebben wij gemerkt dat zij (zeer) kritisch zijn op de kwaliteit van de aangeleverde SiSa-bijlagen door de gemeenten en de hierop uitgevoerde accountantscontroles. De aanbevelingen die wij hierna doen voor het proces van totstandkoming van de SiSa-bijlage moet u mede in dit perspectief lezen. Fouten en onzekerheden SiSa Op grond van het Besluit accountantscontrole decentrale overheden, artikel 5, lid 4, rapporteren wij in dit rapport over de fouten en onzekerheden van de specifieke uitkeringen die in 2015 in het kader van SiSa worden verantwoord. Wij doen dit via een tabel, die ook moet worden opgenomen als er geen fouten of onzekerheden geconstateerd zijn. Per regeling wordt aangegeven of, en zo ja welke, financiële fouten of onzekerheden zijn geconstateerd: Specifieke uitkering Fout of onzekerheid Financiële omvang in euro s Toelichting fout/onzekerheid D9 Onderwijsachterstandenbeleid (OAB) Geen 0 Niet van toepassing D10 (Volwassenen)Onderwijs (Participatiewet) Geen 0 Niet van toepassing D11 Wet participatiebudget 2014 overgangsrecht 2015 reserveringsregeling deel educatie Geen 0 Niet van toepassing 19

20 E27B Brede doeluitkering verkeer en vervoer SiSa tussen medeoverheden Geen. 0 Niet van toepassing. G1A Wet sociale werkvoorziening (Wsw)_totaal 2014 Geen. 0 Niet van toepassing. G2 Gebundelde uitkering op grond van artikel 69 Participatiewet_gemeentedeel 2015 Geen. 0 Niet van toepassing. G2A G3 G3A Gebundelde uitkering op grond van artikel 69 WWB_totaal 2014 (Gemeenten inclusief deel gemeenschappelijke regelingen) Besluit bijstandsverlening zelfstandigen 2004 (exclusief levensonderhoud beginnende zelfstandigen)_gemeentedeel 2015 Besluit bijstandsverlening zelfstandigen 2004 (excl. levensonderhoud beginnende zelfstandigen)_totaal 2014 (Gemeenten inclusief deel gemeenschappelijke regelingen) Geen 0 Niet van toepassing Geen 0 Niet van toepassing Geen 0 Niet van toepassing G5A Wet participatiebudget (WPB)_totaal 2014 Geen 0 Niet van toepassing Totaal Geen 0 Niet van toepassing 20

21 Analyse vermogen en resultaat Accountantsverslag 2015

22 Analyse vermogen en resultaat Vermogen en resultaat Beschrijving In het BBV wordt een duidelijk onderscheid gemaakt tussen resultaatbepaling en resultaatbestemming. Alle baten en lasten dienen via de programmarekening te lopen. Er mogen geen baten of lasten rechtstreeks in het eigen vermogen worden gemuteerd. De mutaties in het eigen vermogen vinden plaats door middel van de resultaatbestemming. Het saldo van baten en lasten (voorheen resultaat vóór bestemming) bedraagt 4,5 miljoen voordelig. Per saldo is tussentijds reeds 2,5 miljoen aan de reserves onttrokken, zodat het uiteindelijke nog te bestemmen gerealiseerde resultaat 7 miljoen voordelig bedraagt. Dit bedrag is afzonderlijk vermeld onder het eigen vermogen in de balans. In het hiernavolgende overzicht hebben wij de mutaties in de reserves schematisch weergegeven (x 1 miljoen): Ontwikkeling eigen vermogen Stand van de reserves per 1 januari 26,9 23,3 20,9 20,1 31,2 Tussentijdse bestemming tijdens boekjaar -/- 8,1 -/- 9,2 0,3 10,5 -/- 2,5 Nog te bestemmen resultaat bij jaarrekening 4,5 6,8 -/- 1,1 2,5 7,0 Totaal (= saldo van baten en lasten) -/- 3,6 -/- 2,4 -/- 0,8 13,0 4,5 Stand per 31 december 23,3 20,9 20,1 33,1 35,7 Omzetting reserve riolering naar voorziening -/- 1,9 Stand per 31 december na omzetting 31,2 35,7 De reserves van uw gemeente zijn in 2015 met een bedrag van 4,5 miljoen toegenomen. Dit komt overeen met het saldo van baten en lasten. De omvang van uw reserves bedraagt ultimo % van het balanstotaal (2014 was 15%). Hiermee blijft de reservepositie van uw gemeente kwetsbaar. Verderop in dit verslag is een samenvatting van de financiële positie van uw gemeente opgenomen. Hierin zijn onder andere de reserve- en schuldpositie afgezet tegen landelijke gemiddelden. 22

23 Analyse vermogen en resultaat Het gerealiseerd resultaat is mede ontstaan na een aantal incidentele baten en lasten. Voor een meer uitgebreide analyse van het resultaat verwijzen wij naar de toelichting op het overzicht van baten en lasten en het, overeenkomstig de notitie incidentele baten en lasten van de commissie BBV opgenomen, overzicht van incidentele baten en lasten dat is opgenomen in deze toelichting (pagina 266 van de jaarrekening). In de tabel hieronder zijn de uitkomsten van deze analyse verkort weergegeven: Begroting na wijziging 2015 Realisatie 2015 Resultaat mln. + 7,0 mln. Incidentele nadelen (inclusief reservemutaties) + 25,7 mln. + 22,7 mln. Incidentele voordelen (inclusief reservemutaties) -/- 23,0 mln. -/- 24,5 mln. Genormaliseerd resultaat ,7 mln. + 5,2 mln. 23

24 Analyse vermogen en resultaat 24

25 Analyse vermogen en resultaat Weerstandvermogen en risicomanagement De door uw gemeente bepaalde totale weerstandcapaciteit bedraagt 21,4 miljoen. De direct beschikbare weerstandscapaciteit (algemene reserve) bedraagt per ultimo miljoen. Het totale risicoprofiel is berekend op 16,4 miljoen. Er is dus sprake van een overdekking van 5 miljoen (2014 was 8,9 miljoen) indien gekeken wordt naar de totale weerstandscapaciteit. Indien gekeken wordt naar de directe weerstandscapaciteit is er sprake van een (beperkte) onderdekking. Het berekende profiel van de risico s is de optelsom van alle door uw college benoemde risico s (zie paragraaf Weerstandsvermogen in het jaarverslag). In een situatie van voldoende financiële manoeuvreerruimte is deze benadering meestal wel toereikend. In de huidige tijd met tal van onzekerheden is het gewenst om de risico s nader te preciseren. Het komt er nu op aan beter in beeld te brengen wat de kans is dat een risico zich daadwerkelijk zal voordoen, bijvoorbeeld door te werken met scenarioanalyses, en beter te sturen op het voorkomen van risico s. Inmiddels is uw organisatie hier mee gestart. Er kan beter gestuurd worden op het voorkomen van risico s door gerichte beheersingsmaatregelen te nemen. Alleen op deze wijze kunt u de meest waarschijnlijke pijn zichtbaar maken. De financiële positie van uw gemeente staat onder behoorlijke druk. Hierover heeft uw gemeente met de gedeputeerde van de provincie Zuid Holland gesproken. De provincie verlangt van uw gemeente een sluitende meerjarenbegroting. Daarnaast is 31 december 2016 de datum waarop uw gemeente de opbouw van het noodzakelijk vermogen gestalte moet geven. Zoals uit de financiële kaart blijkt, is uw gemeente op de goede weg. 25

26 Interne beheersing Accountantsverslag

27 Algemeen Algemeen Als onderdeel van de jaarrekeningcontrole hebben wij een interim-controle uitgevoerd in november Deze interim-controle is in belangrijke mate gericht op het verkrijgen van inzicht in de maatregelen van de administratieve organisatie en de interne beheersing (AO/IB), voor zover van belang voor onze controle op de betrouwbaarheid van de in de jaarrekening opgenomen gegevens. Onze algemene conclusie zoals opgenomen in de managementletter van 15 maart 2016 en de daarbij behorende managementsamenvatting is dat binnen uw organisatie blijvend aandacht is voor verbeteringen in de bedrijfsvoering. Dit blijkt onder andere uit de wijze waarop aanbevelingen en adviezen zijn opgepakt. Belangrijkste aandachtspunten voor uw gemeente zijn of blijven: Grondexploitaties Decentralisaties Beheersing verbonden partijen bij uitbestede (nieuwe) taken Interne rechtmatigheid controle Aanvullende zaken Tijdens de controle van de jaarrekening 2015 hebben wij aanvullend de volgende aandachtspunten geconstateerd voor de verbetering van uw interne beheersing: Grondexploitaties: Een zichtbare toets en/of interne controle bij het actualiseren van de grondexploitaties ontbreekt nog in de P&C-cyclus. Begin 2016 heeft een externe partij middels middels een second opinion de uitgangspunten en onderbouwingen van schattingen bij het opstellen van de jaarlijkse actualisaties getoetst. Grondexploitaties: Een zichtbare controle bij de verwerking van grondaankopen en grondverkopen ontbreekt. Ons advies is om zichtbaar vast te stellen dat de opbrengsten en/of kosten in het juiste boekjaar worden verantwoord (afgrenzing), of er sprake is van marktconforme prijsbepaling en of de grondtransacties binnen het door de raad goedgekeurde krediet en vastgestelde grondexploitaties worden gerealiseerd. Vanuit de controle zijn op dit onderdeel geen bevindingen geconstateerd. Voorzieningen: Een zichtbare vastleggingen van afwijkingen ten opzichte van het plan (inclusief onderliggende documentatie) ontbreekt. Er is een analysebestand opgesteld, dat gedurende de controle meermaals is aangepast. Hierin worden de mutaties duidelijk, een zichtbare opvolging danwel analyse ontbreekt. Wij adviseren u om voor de belangrijkste afwijkingen de verklaringen inclusief onderliggende documentatie hierbij op te nemen in een dossier. 27

28 IT audit In april 2015 heeft Deloitte een IT-audit uitgevoerd. Daarbij is onderzoek verricht naar de algemene IT-omgeving en de applicaties GOUW IT (belastingheffing) en DECADE/PROACTIVE (digitale factuurverwerking). De bevindingen zijn aan uw gemeente gerapporteerd. Overall geldt dat niet gesteund kan worden op de geautomatiseerde goedkeuring en verwerking van inkoopfacturen. Wij hebben verbeterpunten geconstateerd met betrekking tot wachtwoordbeheer, gebruikersbeheer en (review op) logging van mutaties in de applicaties. De detailbevindingen zijn besproken met de verantwoordelijke medewerkers. Wij hebben geconstateerd dat de aanbevelingen gedeeltelijk opgevolgd zijn. Wij adviseren u de eerder gerapporteerde maatregelen in de applicaties in te bedden zodat risico s met betrekking tot onrechtmatige betalingen verder worden gemitigeerd. 28

29 Overige onderwerpen Overige onderwerpen Accountantsverslag

30 Overige onderwerpen Bevestigingen van het college Meningsverschil met management of beperking in reikwijdte van de controle Er zijn geen meningsverschillen met het college geweest en er waren geen beperkingen bij de uitvoering van onze controle. Naar onze mening is ons bij de uitvoering van onze controle-opdracht door het college en de medewerkers van de gemeente Gorinchem de volledige medewerking verleend en hebben wij volledige toegang tot de benodigde informatie gehad. Overleg met andere accountants Normering topinkomens (WNT) Naleving van wet- en regelgeving overige In het kader van de jaarrekeningcontrole van de gemeente Gorinchem hebben wij overleg gevoerd met diverse accountants van derde partijen waar de gemeente mee samenwerkt. Het betreft onder andere afstemming met accountants van sociale werkvoorzieningen, de Regionale Sociale Dienst en Kredietbank Alblasserwaard/Vijfheerenlanden (RSD AV) en de diverse WMO-zorgaanbieders. In het kader van deze afstemming hebben wij instructies naar (een deel van) deze accountants verzonden, waarmee zij in de accountantscontrole rekening dienen te houden. In overeenstemming met onze controlestandaarden, hebben wij via deze afstemming vastgesteld dat wij gebruik kunnen maken van de werkzaamheden van deze accountants. De Wet normering bezoldiging topfunctionarissen publieke en semipublieke sector (WNT) is in werking getreden met ingang van 1 januari De WNT regelt niet alleen de openbaarmaking van topinkomens in de publieke en semipublieke sector, maar stelt ook maxima aan de hoogte van de bezoldiging van topfunctionarissen en tevens aan de ontslagvergoedingen. Met ingang van 1 januari 2013 is bij wet vastgelegd dat rechtspersonen of organisaties die volledig of in aanzienlijke mate uit publieke middelen zijn gefinancierd beloningen van topfunctionarissen openbaar dienen te maken, ook als deze de in de wet gestelde maximale bezoldiging van niet te boven gaat. Daarnaast dienen gemeenten het salaris openbaar te maken van overige medewerkers (inclusief wanneer aan bepaalde voorwaarden is voldaan ingehuurd personeel) die een bezoldiging ontvangen boven deze norm. Ten slotte stelt de WNT een aantal overige eisen, zoals een maximale ontslagvergoeding voor topfunctionarissen van In 2015 is voor geen van de topfunctionarissen en overige medewerkers sprake van een overschrijding van de grensbedragen. Wij hebben geen kennis van te rapporteren omstandigheden in verband met het niet-naleven van wet- en regelgeving, anders dan de in dit verslag opgenomen bevindingen. 30

31 Overige onderwerpen Betrouwbaarheid en continuïteit van de automatiseringsomgeving Interne frauderisicoanalyse Onze jaarrekeningcontrole is gericht op het geven van een oordeel omtrent de jaarrekening zelf en is niet primair gericht op het doen van uitspraken omtrent de betrouwbaarheid en de continuïteit van de geautomatiseerde gegevensverwerking als geheel of van onderdelen daarvan. Onze bevindingen daaromtrent raken dan ook slechts die onderdelen die wij onderzocht hebben in het kader van de jaarrekening, wat wil zeggen dat wij ter zake geen volledigheid pretenderen. De bijzonderheden waarop wij u via deze rapportage willen attenderen zijn opgenomen bij het onderdeel interne beheersing (IT audit). Tijdens de jaarrekeningcontrole 2014 heeft het managementteam ons voorzien van een frauderisicoanalyse. Wij merken op dat deze uitgebreide analyse een duidelijk beeld schetst van de frauderisico s en getroffen en te treffen beheersingsmaatregelen om de risico s op fraude te beperken. In november 2015 hebben wij deze frauderisicoanalyse opnieuw besproken en vastgesteld dat deze nog toereikend was. De huidige economische ontwikkelingen kunnen voor bedrijven, instellingen en hun werknemers leiden tot verhoogde prikkels of gelegenheden tot het doen van of meewerken aan fraude en/of transacties met een ongebruikelijk karakter. Gelet op het belang van een risicoanalyse die is toegespitst op de huidige economische ontwikkelingen en actuele interne beheersing attenderen wij u op de algemene publicatie [ Frauderisicoanalyse door directie en toezichthoudend orgaan ] en de verdieping daarvan in de publicatie [ Bribery and corruption, considerations of risks by management and those charged with governance]. Graag herhalen wij het belang van periodieke frauderisicoanalyses als vast onderdeel van het interne controlesysteem dat erop is gericht (fraude)risico s te onderkennen, het belang en de waarschijnlijkheid daarvan in te schatten en het daarop toespitsen van de interne beheersing. Fraude In Nederland is de accountant wettelijk verplicht om alle ontdekte fraudegevallen te rapporteren aan het management van de organisatie. Wij merken op dat onze controle niet specifiek is ingericht op het ontdekken van fraude. De accountant is wel verantwoordelijk voor het betrekken van frauderisico s in de planning en uitvoering van zijn controleopdracht. Wij hebben een fraudediscussie gevoerd met het controleteam en met het management van de gemeente Gorinchem, waarbij wij de nadruk hebben gelegd op de vermoedens van materiële onjuistheden als gevolg van fraude in de jaarstukken. Van het management hebben wij de bevestiging ontvangen dat er geen onregelmatigheden zijn geconstateerd waarbij het management of werknemers die een belangrijke rol spelen bij de maatregelen van interne beheersing of anderen in het geval dat de fraude van materieel belang kan zijn op de jaarrekening, zijn betrokken. Tevens hebben wij zelfstandig werkzaamheden uitgevoerd die gericht waren op het risico van het omzeilen van de interne beheersingsmaatregelen door het management te detecteren. Wij hebben specifieke controles uitgevoerd op memoriaalboekingen en schattingen en hebben significante en ongebruikelijke transacties met behulp van gegevensanalyses onderzocht. Hoewel wij een kritische houding hebben ten opzichte van risico s van fraude in de jaarrekening, willen wij opmerken dat onze controle niet specifiek is gericht op het ontdekken hiervan. Tijdens de uitvoering van onze controle van de jaarrekening 2015 hebben wij geen aanwijzingen verkregen dat er sprake is geweest van fraude. 31

32 Bijlagen Accountantsverslag 2015

33 Bijlage A1: Niet-gecorrigeerde fouten Niet-gecorrigeerde fouten De volgende niet-gecorrigeerde fouten groter dan (rapporteringstolerantie) zijn gedurende onze werkzaamheden vastgesteld: Aard van de fouten Rechtmatigheid Getrouwheid Effect niet-gecorrigeerde controleverschillen voorgaande periode N.v.t. 0 Effect niet-gecorrigeerde controleverschillen huidige periode Rechtmatigheidsfout is tevens getrouwheidsfout Rechtmatigheidsfout is per saldo ook een getrouwheidsfout 0 0 (Sub)totaal getrouwheidsfouten 0 Extra absolute waarde rechtmatigheidsfouten 0 Extra foutieve financiële beheershandelingen zonder direct financieel effect vanuit externe regels (EU-aanbesteding/fido) Extra foutieve financiële beheershandelingen zonder direct financieel effect vanuit interne regels (gedoogbeleid) Overige rechtmatigheidsfouten 0 Totaal rechtmatigheidsfouten Stand per heden ( ). 33

34 Aard van de onzekerheden Rechtmatigheid Getrouwheid Onzekerheid rechtmatigheid betreft tevens getrouwheid Onzekerheid rechtmatigheid is per saldo ook een onzekerheid inzake getrouwheid 0 0 (Sub)totaal onzekerheden in de controle getrouwheid Extra absolute waarde onzekerheden rechtmatigheid 0 Extra financiële beheershandelingen met een onzeker direct financieel effect vanuit externe regels (EU-staatssteun) Extra financiële beheershandelingen met een onzeker direct financieel effect vanuit interne regels (gedoogbeleid) 0 0 Overige onzekerheden inzake rechtmatigheid 0 Totaal onzekerheden in de controle rechtmatigheid