Gemeenschappelijke regeling Fryske Utfieringstsjinst Miljeu en Omjouwing. Accountantsverslag 2017

Transcriptie

1 Gemeenschappelijke regeling Fryske Utfieringstsjinst Miljeu en Omjouwing Accountantsverslag 2017

2 Deloitte Accountants B.V. Sophialaan AE Leeuwarden Postbus BP Leeuwarden Nederland Tel: Fax: Het Algemeen Bestuur van de Gemeenschappelijke Regeling Fryske Utfieringstsjinst Miljeu en Omjouwing J.W. de Visserwei ZE GROU Datum Behandeld door Ons kenmerk M. van Aalzum Onderwerp Accountantsverslag / / MB Geacht bestuur, Wij hebben de jaarrekening 2017 van de gemeenschappelijke regelig Fryske Utfieringstsjinst Miljeu en Omjouwing (hierna: de FUMO) gecontroleerd. De jaarrekening van de FUMO is opgesteld onder eindverantwoordelijkheid van het dagelijks bestuur. Dit accountantsverslag bevat onze belangrijkste bevindingen. Bij deze jaarrekening 2017 hebben wij op een controleverklaring verstrekt met een goedkeurend oordeel voor getrouwheid en een afkeurend oordeel voor rechtmatigheid. Het verslag van bevindingen is bedoeld om u te ondersteunen in de beoordeling van de jaarrekening De bevindingen en beschouwingen in dit verslag komen voort uit onze controlewerkzaamheden. Wij wijzen u erop dat uw controlerende taak uiteraard verder gaat dan uitsluitend het financieel getinte perspectief vanuit de accountantscontrole. Graag maken wij van deze gelegenheid gebruik uw organisatie en de ambtelijk medewerkers te bedanken voor de samenwerking en voor hun constructieve houding tijdens onze controle. Mochten er vragen zijn naar aanleiding van dit verslag, dan zijn wij graag bereid die te beantwoorden. Hoogachtend, Deloitte Accountants B.V. drs. H. Kuperus RA Op alle opdrachten verricht door Deloitte zijn de Algemene Voorwaarden Dienstverlening Deloitte Nederland, mei 2018 gedeponeerd bij de Kamer van Koophandel onder nummer van toepassing. Deloitte Accountants B.V. is ingeschreven in het handelsregister van de Kamer van Koophandel te Rotterdam onder nummer Deloitte Accountants B.V. is a Netherlands affiliate of Deloitte NWE LLP, a member firm of Deloitte Touche Tohmatsu Limited.

3 3 Inhoud 1. Inleiding De opdracht die u ons hebt verstrekt Verstrekte controleverklaring Verloop van het controleproces 5 2. Controlebevindingen jaarrekening Financiële positie FUMO Implementatiekosten en verrekening deelnemers Overige bevindingen Frauderisico s, beheersmaatregelen en bestuurlijke betrokkenheid daarbij Vrijstelling vennootschapsbelasting Betrouwbaar en continuïteit van de automatiseringsomgeving 8 3. Rechtmatigheid Aanpak controle rechtmatigheid Europese aanbesteding Begrotingsrechtmatigheid Naleving overige verordeningen 10 Appendix A Overzicht gecorrigeerde controleverschillen 11 Appendix B Frauderisico 12 Appendix C Bevestiging onafhankelijkheid 13 Appendix D Disclaimer en beperking in gebruik 14

4 4 1. Inleiding 1.1 De opdracht die u ons hebt verstrekt Door middel van de door u getekende opdrachtbevestiging van 17 november 2017 heeft u ons opdracht gegeven tot de controle van de jaarrekening 2017 van uw organisatie. De doelstelling van de controle is het afgeven van een controleverklaring bij de jaarrekening 2017 van de FUMO. De accountantscontrole omvat naast de controle op de getrouwheid van de cijfers ook de rechtmatigheid van het financiële beheer over het jaar 2017, zoals uitgeoefend door of namens het dagelijks bestuur. Het dagelijks bestuur legt door middel van de jaarstukken, bestaande uit het jaarverslag en de jaarrekening, verantwoording af aan het algemeen bestuur. Het dagelijks bestuur is verantwoordelijk voor de jaarrekening en heeft die verantwoordelijkheid schriftelijk aan ons bevestigd. In dit accountantsverslag geven wij een toelichting op de bevindingen die voortvloeien uit de controle. 1.2 Verstrekte controleverklaring Het oordeel op basis van ons onderzoek naar de getrouwheid en de rechtmatigheid wij weer in de controleverklaring. Bij dit onderzoek geven wij antwoord op de volgende vragen: - Zijn de in de jaarrekening gepresenteerde baten en de lasten over 2017 en de activa en passiva per 31 december 2017 getrouw weergegeven? - Zijn de baten en lasten en de balansmutaties in overeenstemming met de begroting en met de van toepassing zijnde wettelijke regelingen, waaronder de verordeningen van de FUMO, en zijn deze rechtmatig tot stand gekomen? - Maken de inrichting van het financieel beheer en de financiële organisatie een getrouwe en rechtmatige verantwoording mogelijk? - Is de jaarrekening opgesteld in overeenstemming met het Besluit begroting en verantwoording provincies en gemeenten? - Is het jaarverslag verenigbaar met de jaarrekening? Bij de door het dagelijks bestuur opgestelde jaarrekening 2017 hebben wij op een verklaring met een goedkeurende strekking afgegeven voor het aspect getrouwheid. Voor het aspect rechtmatigheid heeft de verklaring een afkeurende strekking. Dit is gerelateerd aan rechtmatigheidsfouten die de FUMO gemaakt heeft op het gebied van Europese regelgeving inzake aanbesteden, die de goedkeuringstoleranties te boven gaan. Verderop in dit rapport besteden wij daar uitgebreid aandacht aan.

5 5 In overeenstemming met het Besluit accountantscontrole decentrale overheden (BADO) en tevens zoals vermeld in uw controleprotocol, hebben wij de navolgende goedkeurings- en rapporteringstoleranties gehanteerd: Goedkeuringstoleranties Fouten Onzekerheden 1% van het totaal van de lasten (inclusief toevoegingen aan de reserves) 3% van het totaal van de lasten Rapporteringstoleranties Door ons gehanteerd: Fouten Onzekerheden 5% van bovenstaande goedkeuringstoleranties Verloop van het controleproces Het jaarrekeningtraject is geëvalueerd en verbeterpunten zijn besproken. 2. Controlebevindingen jaarrekening 2017 In dit hoofdstuk rapporteren wij de belangrijkste bevindingen naar aanleiding van de controle van de jaarrekening 2017 van de FUMO. 2.1 Financiële positie FUMO De FUMO heeft over het kalenderjaar 2017 een negatief resultaat van gerealiseerd. Verrekend met het positief eigen vermogen ultimo 2016 van en de onttrekking gedurende 2017 van aan de algemene reserves geeft dat ultimo 2017 een eigen vermogen van Hiermee is er geen buffer (meer) voor eventuele toekomstige tegenvallers. Rekening houdend met de claims die door het algemeen bestuur gelegd zijn op de algemene reserve van (dekking voor een deel van de kosten van de ontwikkelagenda FUMO 2.0) is het weerstandsvermogen ultimo 2019 naar verwachting negatief. Deze claim op de algemene reserve en eventuele tegenvallers in 2018 zullen derhalve moeten worden opgevangen door de deelnemers. Wij hebben begrepen dat op basis van de ontwerp begroting 2019 is voorgesteld de opbouw van het weerstandsvermogen vanaf 2019 in drie jaar tijd plaats te laten vinden door middel van extra deelnemersbijdragen. Wij vinden het noodzakelijk voor de FUMO om het weerstandsvermogen op niveau te brengen waardoor tegenvallers in de toekomst opgevangen kunnen worden.

6 6 Uit de begroting en de jaarrekening is gebleken dat de baten en lasten ten aanzien van extra taken/projecten niet zijn begroot. Gezien jaarlijkse terugkerende karakter van deze post achten wij het wel belangrijk om hiervoor een begroting op te stellen. Wij hebben begrepen dat vanuit de opzet van het programma begroten en verantwoorden in de begroting een extra opbrengst van voor extra taken/projecten zal worden meegenomen. Dit betreft een inschatting waarvan wordt verondersteld dat deze extra opbrengst ook zal worden gerealiseerd. Wij vinden het zoals ook in eerdere jaren gecommuniceerd, verstandig om een realistische begroting op te stellen waarbij ook rekening wordt gehouden met de jaarlijks terugkerende extra taken/projecten. 2.2 Implementatiekosten en verrekening deelnemers Voor de oprichting van de FUMO zijn kosten gemaakt. Deze implementatiekosten zijn eenmalige voorbereidingskosten die samenhangen met de totstandkoming van de FUMO. In het bedrijfsplan 2012 is opgenomen dat deze kosten vóór de oprichting van de FUMO door de provincie worden voorgefinancierd en dat deze bij de oprichting van de gemeenschappelijke regeling aan de provincie worden terugbetaald. In het bedrijfsplan 2012 is verder opgenomen dat deze implementatielasten door een tariefsverhoging worden verhaald op alle deelnemers. Deze voorbereidingskosten vallen uiteen in algemene implementatiekosten, ICT implementatiekosten en project LIS. Aan het budget voor het project LIS is bij het vaststellen van de begroting 2018 een aanvullend bedrag toegevoegd ad , waarmee het totale budget bedraagt. Van dit budget is tot en met besteed, welke kosten zijn geactiveerd onder de financiële vaste activa. In 2017 is hier het budget voor het project ontwikkelingsagenda FUMO 2.0 aan toegevoegd ad Dit budget wordt, evenals het project LIS door een tariefsverhoging, verhaald op alle deelnemers. Van dit budget is in besteed, welke kosten eveneens zijn geactiveerd onder de financiële vaste activa. Per ultimo 2017 is sprake van een nog te verrekenen bedrag met de deelnemers voor beide projecten van In het budget 2018 is er vanuit gegaan dat de implementatiekosten Project LIS en FUMO 2.0 in een tijdsspanne van 5 jaar verhaald moeten worden op de deelnemers middels een opslag op het uurtarief van 6,63 (2019: 4,79). Gezien bovenstaande is in onze optiek (nog steeds) voldoende grondslag aanwezig voor het opnemen van de langlopende vordering per eind Op de vordering per jaareinde zijn de aflossingen in mindering gebracht die eveneens in de begroting 2017 zijn opgenomen. Wij kunnen ons vinden in deze verwerkingwijze, aangezien ook de opbrengsten op basis van de begroting zijn verantwoord. 2.3 Overige bevindingen Tijdens de controle van de jaarrekening hebben wij een aantal bevindingen gedaan en, op basis daarvan, aanpassingen geadviseerd, die in de meeste gevallen hebben geleid tot juiste correcties in de definitieve jaarrekening. In het kader van transparantie naar het algemeen bestuur, rapporteren wij u over deze aanpassingen. Hieronder zijn de ongecorrigeerde controleverschillen in de jaarrekening 2017 toegelicht. De gecorrigeerde controleverschillen zijn opgenomen in appendix A: Overzicht gecorrigeerde controleverschillen.

7 7 De volgende bevinding heeft betrekking op Omdat deze fout doorwerkt in de cijfers 2017, nemen wij deze bevinding (ook) in dit rapport op: De gevormde reservering IKB van is exclusief opslag voor sociale lasten gevormd en derhalve te laag verantwoord. Deze opslag is in de definitieve jaarstukken niet gecorrigeerd (zie appendix A: Overzicht gecorrigeerde controleverschillen). De volgende bevindingen betreffen de ongecorrigeerde controleverschillen geconstateerd bij de jaarrekeningcontrole 2017: Onrechtmatigheidsfout met betrekking tot Europese aanbestedingen ad De financiële vaste activa en de netto vlottende schulden zijn ad te laag verantwoord, omdat een inkoopfactuur met betrekking tot in 2017 geleverde diensten voor de ontwikkelagenda FUMO 2.0 niet in 2017 is verantwoord. Ongecorrigeerde controleverschillen Soort Invloed Eigen vermogen Invloed Resultaat IKB-reservering Fouten Niet verantwoorde inkoopfactuur 2017 ad Fouten - - Totaal verschillen Fouten Totaal onzekerheden n.v.t. n.v.t. n.v.t. Totaal verschillen en onzekerheden n.v.t Frauderisico s, beheersmaatregelen en bestuurlijke betrokkenheid daarbij Het dagelijks bestuur van de FUMO is verantwoordelijk voor het vermijden en ontdekken van fraude. Vanuit onze rol bevragen wij het dagelijks bestuur hier ook op. Welke frauderisico s kunnen zich voordoen bij FUMO en welke maatregelen van interne beheersing zijn er om fraudes te voorkomen? Het beheersen van kwaliteit is uitsluitend mogelijk indien vooraf ook inzicht wordt verkregen in en bewustwording is gecreëerd omtrent de gebieden die gevoelig zijn voor fraude. Het onderkennen van dergelijke risico s is een startpunt om (goede) interne beheersingsmaatregelen in te voeren, die het risico op fraude zoveel als mogelijk beperken. De interne frauderisicoanalyse geeft nadere richting aan de wijze waarop de FUMO de eigen beheersingsomgeving heeft ingericht. Het dagelijks bestuur van de FUMO heeft in april 2017 een herijking van de frauderisicoanalyse (opgesteld in 2016) laten opstellen en vastgesteld. Dit vinden wij een goede zaak, gelet op het belang van een risicoanalyse die is toegespitst op de huidige interne/externe ontwikkelingen en de interne beheersing. Hiermee is inzichtelijk welke risico s de FUMO op dit gebied loopt en is antwoord gegeven op de vraag of de risico s intern voldoende worden beheerst.

8 8 U bent voor uzelf tot de conclusie gekomen dat voor de geïdentificeerde risico s, de genomen maatregelen toereikend moeten zijn om het frauderisico binnen de FUMO tot een "aanvaardbaar" niveau te beperken. Gezien de maatregelen wordt de kans op en impact van fraude dan ook als beperkt ingeschat. 2.5 Vrijstelling vennootschapsbelasting De FUMO is een samenwerkingsverband op grond van de Wet Gemeenschappelijke regeling (publiekrechtelijke rechtspersoon) dat zich primair bezighoudt met de door de deelnemers (provincie en gemeenten) opgedragen overheidstaken. Dit betreft in eerste instantie het landelijk bepaalde minimumbasistakenpakket op het gebied van vergunningverlening in het milieudomein. De deelnemersbijdragen betreffen Deze bijdragen vallen onder overheidstaken en zijn daarmee vrijgesteld van de vennootschapsbelasting. De FUMO voert daarnaast aanvullende projecttaken uit voor de provincie Fryslân en diverse gemeenten en heeft, op grond daarvan, recht op de daarmee samenhangende opbrengsten. Dit betreffen onder andere baten met betrekking tot brikstaken, externe veiligheid en overige taken/projecten. De overige baten ad hebben allen betrekking op de uitgevoerde milieutaken voor de provincie Fryslân en diverse gemeenten. Opbrengsten uit milieutaken zijn vrijgesteld van de vennootschapsbelasting. 2.6 Betrouwbaar en continuïteit van de automatiseringsomgeving Onze jaarrekeningcontrole is gericht op het geven van een oordeel omtrent de jaarrekening zelf en is niet primair gericht op het doen van uitspraken omtrent de betrouwbaarheid en de continuïteit van de geautomatiseerde gegevensverwerking als geheel of van onderdelen daarvan. Onze bevindingen daaromtrent raken dan ook slechts díe onderdelen die wij onderzocht hebben in het kader van de jaarrekening, wat wil zeggen dat wij ter zake geen volledigheid pretenderen. In overeenstemming met artikel 2:393 van het Burgerlijk Wetboek delen wij u mee dat bij de controle van de jaarrekening geen zaken betreffende de betrouwbaarheid en continuïteit van de geautomatiseerde gegevensverwerking zijn op te merken. 3. Rechtmatigheid 3.1 Aanpak controle rechtmatigheid De jaarrekening 2017 is de financiële resultante van de handelingen die binnen uw organisatie hebben plaatsgevonden. Het oordeel over de betrouwbaarheid van deze financiële uitkomsten wordt mede vastgesteld aan de hand van de interne controles die de FUMO zelf dient uit te voeren. De uitkomsten van deze controles zijn voor ons van belang om ons oordeel op te baseren. Rechtmatigheid is in essentie het vaststellen dat de gemaakte afspraken en regels worden nageleefd. Heldere procedures vormen hiervoor een belangrijke voorwaarde. Om ons als accountants als het ware de goede weg te wijzen en ook de interne controle richting te geven, is het van belang dat er een controleprotocol is waarin het normenkader is opgenomen. Het normenkader is in feite niets anders dan een overzicht van de van toepassing zijnde - en daarmee te toetsen - interne en externe spelregels. Het van toepassing zijnde controleprotocol met het normenkader is op 2 juni 2017 door het dagelijks bestuur vastgesteld (en ter kennisneming voorgelegd aan het algemeen bestuur). Wij hebben onze werkzaamheden uitgevoerd aan de hand van dit normenkader, namelijk voor fouten 1% en voor onzekerheden 3%.

9 9 In de financiële verordening van de FUMO is vastgesteld dat het Dagelijks Bestuur zorg draagt voor de jaarlijkse interne toetsing van de getrouwheid van de informatieverstrekking en de rechtmatigheid van de beheershandelingen. Dit ter vaststelling van het getrouwe en rechtmatige beeld van de jaarrekening. Deze interne toetsing heeft plaatsgevonden. 3.2 Europese aanbesteding In het accountantsverslag 2016 en de managementletter 2017 hebben wij aangegeven dat door het vervallen van het verlichte regime op de zogenoemde 2B-diensten een verhoogd risico is ontstaan op onrechtmatige aanbestedingen. De FUMO heeft controles laten uitvoeren om vast te stellen of de aanbestedingen rechtmatig hebben plaatsgevonden. Uit deze interne controles blijkt dat een deel van de aanbestedingen (welke betrekking hebben op voormalige 2B-diensten/inhuur) fouten bevat. Wij hebben de interne controlewerkzaamheden beoordeeld en hierbij vastgesteld dat de werkzaamheden deugdelijk zijn uitgevoerd en de juiste conclusies zijn getrokken. Het totaal aan rechtmatigheidsfouten bedraagt en is daarmee groter dan drie keer de materialiteit voor fouten. Dit leidt derhalve tot een afkeurend oordeel voor de rechtmatigheid. Een deel van de rechtmatigheidsfouten werkt door in 2018, betreffende de doorlopende contracten, waardoor in 2018 ook sprake zal zijn van rechtmatigheidsfouten. 3.3 Begrotingsrechtmatigheid Eén van de belangrijkste elementen van de kaderstellende taak van het algemeen bestuur is het budgetrecht. Het algemeen bestuur heeft het recht om de budgetten toe te kennen. Het dagelijks bestuur is vervolgens verantwoordelijk voor het opzetten van een systeem van budgetbeheer dat moet waarborgen dat de baten en lasten binnen de begroting blijven. Omdat het algemeen bestuur de kaders stelt, is het overschrijden van de begroting in beginsel onrechtmatig. Het begrotingscriterium is uitgewerkt in de Kadernota Hieruit blijkt dat in de volgende gevallen de overschrijding niet meeweegt in het accountantsoordeel: Kostenoverschrijdingen die worden gecompenseerd door direct gerelateerde opbrengsten Kostenoverschrijdingen die passen binnen het beleid Kostenoverschrijdingen bij openeinderegelingen Uitgaande van de programmarekening doen zich de volgende overschrijdingen voor op lastenniveau: Onderdeel Werkelijke lasten jaarrekening 2017 Begrote lasten begroting 2017 Overschrijding Programma Bedrijfsvoering Programma Basistaken Programma Aanvullende taken

10 10 In onderstaande tabel zijn deze overschrijdingen nader geanalyseerd en toegelicht: Lastenoverschrijding Analyse begrotingsafwijking Onrechtmatig, telt niet mee Onrechtmatig, telt wel mee Overschrijdingen programma Basistaken Er is sprake van hogere personeelslasten als gevolg van hogere inhuur voor extra opdrachten welke niet waren begroot. Daarnaast is voor de eigen formatie van de FUMO voor de bedrijfsvoeringstaken ook gebruik gemaakt van inhuur van vervangend personeel. V De overschrijdingen passen binnen het beleid en zijn in de bestuursrapportage over het eerste half jaar 2017 gecommuniceerd aan het AB, om die reden is deze overschrijding niet meegeteld als zijnde onrechtmatigheid voor ons oordeel bij de jaarrekening. Overschrijdingen programma Aanvullende taken Er is sprake van hogere personeelslasten als gevolg van hogere inhuur voor extra incidentele opdrachten welke niet waren begroot. Daarnaast is voor de eigen formatie van de FUMO voor de bedrijfsvoeringstaken ook gebruik gemaakt van inhuur van vervangend personeel. V De overschrijdingen passen binnen het beleid en zijn in de bestuursrapportage over het eerste half jaar 2017 gecommuniceerd aan het AB, om die reden is deze overschrijding niet meegeteld als zijnde onrechtmatigheid voor ons oordeel bij de jaarrekening. Het dagelijks bestuur is van mening dat de overschrijdingen binnen het beleid van de FUMO passen. Bij goedkeuring van de jaarstukken door het algemeen bestuur worden deze overschrijdingen alsnog rechtmatig. 3.4 Naleving overige verordeningen Van de overige verordeningen en wetgeving die hebben geleid tot financiële beheersmaatregelen in 2017, hebben wij kunnen vaststellen dat deze door het bestuur worden nageleefd.

11 11 Appendix A Overzicht gecorrigeerde controleverschillen Hieronder geven wij een overzicht van geconstateerde en gecorrigeerde verschillen (zowel voor getrouwheid als rechtmatigheid) gedurende de jaarrekeningcontrole. In de conceptjaarrekening waren onder de vooruitbetaalde bedragen enkele posten opgenomen ad die in 2017 zijn betaald en dus niet kwalificeren als vooruitbetaalde bedragen. Deze bedragen waren eveneens (onterecht) onder de crediteuren opgenomen. Dit is gecorrigeerd in de definitieve jaarstukken. Vorderingen op de belastingdienst ad waren in eerste instantie opgenomen onder de debiteuren. In de definitieve jaarstukken is deze vordering gereclassificeerd naar te vorderen btw. Schulden aan de belastingdienst ad waren in eerste instantie opgenomen onder de crediteuren. In de definitieve jaarstukken is deze schuld gereclassificeerd naar de te betalen loonheffing en sociale lasten. De te vorderen btw ultimo 2017 was aanvankelijk te laag verantwoord ad , omdat dit voor een deel btw betreft op een facturatie in De facturatie heeft betrekking op boekjaar 2017, maar deze btw kan pas worden verantwoord op het moment van facturatie. De debiteuren waren hierdoor te hoog verantwoord. Dit is gecorrigeerd in de definitieve jaarstukken. In 2018 heeft een correctie uitkering op de ziektewet plaatsgevonden welke met terugwerkende kracht vanaf 1 februari 2017 is doorgevoerd ad , waarvan betrekking heeft op Deze uitkering ad welke betrekking heeft op boekjaar 2017 was niet verantwoord in de conceptjaarrekning. In de definitieve jaarstukken zijn deze bate en vorderingen opgenomen. Onder de licentiekosten waren facturen opgenomen ad welke betrekking hebben op 2018 en ook in 2018 zijn betaald en dus niet kwalificeren als kosten/vooruitbetalingen met betrekking tot boekjaar Dit is gecorrigeerd in de definitieve jaarstukken. In de WNT-verantwoording was het belaste deel van de reiskostenvergoeding niet meegenomen ad 425,51. Dit is gecorrigeerd in de definitieve jaarstukken.

12 12 Appendix B Frauderisico In Nederland is de accountant wettelijk verplicht om alle ontdekte fraudegevallen te rapporteren aan het management van de organisatie. Wij merken op dat onze controle niet specifiek is ingericht op het ontdekken van fraude. De accountant is wel verantwoordelijk voor het betrekken van frauderisico s in de planning en uitvoering van zijn controleopdracht. Wij hebben een fraudediscussie gevoerd met het controleteam en met het management van de FUMO, waarbij wij de nadruk hebben gelegd op de vermoedens van materiële onjuistheden als gevolg van fraude in de jaarstukken. Van het management hebben wij de bevestiging ontvangen dat er geen onregelmatigheden zijn geconstateerd waarbij het management of werknemers zijn betrokken die een belangrijke rol spelen bij de maatregelen van interne beheersing of anderen in het geval dat de fraude van materieel belang kan zijn voor de jaarrekening. Tevens hebben wij zelfstandig werkzaamheden uitgevoerd die erop gericht waren om het risico van het omzeilen van de interne beheersingsmaatregelen door het management te detecteren. Wij hebben specifieke controles uitgevoerd op memoriaalboekingen en schattingen en hebben significante en ongebruikelijke transacties met behulp van gegevensanalyses onderzocht. Hoewel wij een kritische houding hebben ten opzichte van risico s van fraude in de jaarrekening, willen wij opmerken dat onze controle niet specifiek is gericht op het ontdekken hiervan. Tijdens de uitvoering van onze controle van de jaarrekening 2017 hebben wij geen aanwijzingen verkregen dat er sprake is geweest van fraude.

13 13 Appendix C Bevestiging onafhankelijkheid De voorschriften in het kader van onafhankelijkheid zijn binnen de Nederlandse Beroepsorganisatie van Accountants (de NBA) opgenomen in de Verordening inzake Onafhankelijkheid (ViO) en vormen een belangrijk onderdeel van het normenkader waaraan een accountant moet voldoen. De naleving van de ViO is binnen de organisatie van Deloitte ingebed. Op basis van onze toetsing concluderen wij dat onze onafhankelijkheid als certificerend accountant bij de FUMO in 2017 voldoende is gewaarborgd. Een overzicht van de aanvullende dienstverlening hebben wij hieronder opgenomen. Aanvullende dienstverlening (niet controle gerelateerd) Geen

14 14 Appendix D Disclaimer en beperking in gebruik Dit verslag is alleen bestemd voor de leden van algemeen en dagelijks bestuur van de FUMO, de deelnemende gemeenten, provincie Fryslân en het Ministerie van BZK en mag niet in zijn geheel of gedeeltelijk aan derden worden verstrekt of aangehaald zonder onze schriftelijke toestemming vooraf. Er wordt geen verantwoordelijkheid aan een derde partij geaccepteerd, omdat dit verslag daar niet voor is opgesteld en bedoeld. Dientengevolge nemen wij geen enkele verplichting of plicht van zorg op ons aan ieder ander persoon aan wie dit verslag getoond wordt of in wiens handen het komt. De in dit verslag aan de orde gestelde onderwerpen waarvan wij van mening zijn dat zij uw aandacht behoeven, zijn door ons geconstateerd gedurende onze controleopdracht. Het is geen allesomvattend verslag van alle geconstateerde zaken en in het bijzonder kunnen wij niet verantwoordelijk worden gesteld voor het rapporteren van alle bedrijfsrisico s of tekortkomingen in het systeem van interne beheersing. Elke conclusie, opinie of opmerking in dit verslag is verstrekt in de context van onze controleverklaring over de jaarrekening als geheel. Evenzo geldt dat eventuele opmerkingen, bevindingen en aanbevelingen met betrekking tot het systeem van interne beheersing niet gelezen dienen te worden als een afzonderlijke opinie over het systeem van interne beheersing en de werking daarvan.