Faculteit Rechtsgeleerdheid Universiteit Gent Academiejaar Masterproef van de opleiding Master in de rechten. Ingediend door.

Transcriptie

1 Faculteit Rechtsgeleerdheid Universiteit Gent Academiejaar NOODZAKELIJKE HERVORMING VAN JUSTITIE: SCHAALVERGROTING ALS DEUS EX MACHINA? Masterproef van de opleiding Master in de rechten Ingediend door Kirian Claeyé (studentennr ) (major: Burgerlijk Recht en Strafrecht) Promotor: Prof. Dr. Brice De Ruyver Commissaris: Prof. Dr. Tom Vander Beken

2 INHOUDSTAFEL Woord vooraf... 1 Inleiding... 2 HOOFDSTUK 1. De gerechtelijke organisatie vandaag... 5 I. De rechterlijke macht sensu stricto... 5 II. De administratieve rechtspraak... 9 A. Het jurisdictioneel pluralisme... 9 B. De administratieve rechtscolleges HOOFDSTUK 2. Historisch overzicht van het voorstel tot schaalvergroting I. De geschiedenis van het idee van functionele schaalvergroting A. Het voorstel van Koninklijk Commissaris Charles Van Reepinghen B. Het voorstel van het Interuniversitair Centrum voor Gerechtelijk Recht C. De impuls tijdens en na de Octopushervorming D. Het wetsvoorstel van Fons Borginon E. Het ontbreken van de eenheidsrechtbank in het Themisplan F. De Oriëntatienota van minister De Clerck en het Atomium-overleg II. De geschiedenis van het idee van territoriale schaalvergroting A. Het voorstel van Koninklijk Commissaris Charles Van Reepinghen B. Het voorstel van het Interuniversitair Centrum voor Gerechtelijk Recht C. De impuls tijdens en na de Octopushervorming D. De Oriëntatienota van minister De Clerck en het Atomium-overleg HOOFDSTUK 3. De functionele schaalvergroting I. De Oriëntatienota van de minister van Justitie A. Het niveau van eerste aanleg: de eenheidsrechtbank Welke rechtscolleges worden geïntegreerd? Het voorstel Maximale eenheid van rechtsmacht Essentiële randvoorwaarden Overwegingen en alternatieven Rapporten en adviezen van verschillende instellingen De visies uitgaande van de zittende magistratuur De visies uitgaande van de staande magistratuur De visies uitgaande van de advocatuur De visies uitgaande van externe instellingen Het onderzoeksrapport met betrekking tot de hertekening van de rechterlijke organisatie II

3 1.4. Vergelijking van de Oriëntatienota met vorige hervormingsvoorstellen Overzicht van de verschillende standpunten De afdelingen van de eenheidsrechtbank Het voorstel Afdelingen waarin de bestaande rechtscolleges worden geïntegreerd Nieuwe afdelingen Hypergespecialiseerde afdelingen Overwegingen en alternatieven Nieuwe afdelingen Hypergespecialiseerde afdelingen Rapporten en adviezen van verschillende instellingen De visies uitgaande van de zittende magistratuur De visies uitgaande van de staande magistratuur De visies uitgaande van de advocatuur Het onderzoeksrapport met betrekking tot de hertekening van de rechterlijke organisatie Vergelijking van de Oriëntatienota met vorige hervormingsvoorstellen Overzicht van de verschillende standpunten Het centraal loket Het voorstel Overwegingen en alternatieven Rapporten en adviezen van verschillende instellingen De visies uitgaande van de zittende magistratuur De visies uitgaande van de staande magistratuur De visies uitgaande van de advocatuur Het onderzoeksrapport met betrekking tot de hertekening van de rechterlijke organisatie Vergelijking van de Oriëntatienota met vorige hervormingsvoorstellen Overzicht van de verschillende standpunten B. Het niveau van beroep: één hof van beroep Welke hoven worden geïntegreerd? Het voorstel Overwegingen en alternatieven Rapporten en adviezen van verschillende instellingen De visies uitgaande van de zittende magistratuur De visies uitgaande van de staande magistratuur De visies uitgaande van de advocatuur III

4 De visies uitgaande van externe instellingen Het onderzoeksrapport met betrekking tot de hertekening van de rechterlijke organisatie Vergelijking van de Oriëntatienota met vorige hervormingsvoorstellen Overzicht van de verschillende standpunten De afdelingen van het hof Het voorstel Overwegingen en alternatieven Rapporten en adviezen van verschillende instellingen Vergelijking van de Oriëntatienota met vorige hervormingsvoorstellen Het centraal loket Het voorstel Overwegingen en alternatieven Rapporten en adviezen van verschillende instellingen Vergelijking van de Oriëntatienota met vorige hervormingsvoorstellen II. De belangrijkste discussiepunten A. Welke rechtscolleges dient men te integreren? Voor- en nadelen van schaalvergroting De voordelen Verhoging van de mobiliteit Verhoging van de specialisatie Een transparante structuur voor de rechtzoekende Beheersefficiëntie Beperking van de bevoegdheidsconflicten De nadelen De marginaliteit van bevoegdheidsconflicten Functionele schaalvergroting leidt tot logge organen De oriëntatie van het dossier kost meer tijd Besluit De integratie van de arbeidsgerechten en de rechtbanken van koophandel Het specifieke karakter van de arbeidsgerechten en de rechtbanken van koophandel De goede werking van de arbeidsgerechten en de rechtbanken van koophandel De lage drempel van de arbeidsrechtbanken Besluit De integratie van de politierechtbanken en vredegerechten IV

5 3.1. Het specifieke karakter van de politierechtbanken en vredegerechten De goede werking van de politierechtbanken en vredegerechten? De lage drempel van de politierechtbanken en vredegerechten? Het probleem van het hoger beroep Besluit De integratie van het administratief contentieux De voordelen De nadelen Besluit B. De oriëntatie van het geschil binnen de eenheidsrechtbank De inleiding van een zaak bij de eenheidsrechtbank De regeling van bevoegdheidsconflicten III. Besluit HOOFDSTUK 4. Territoriale schaalvergroting: verruiming van de arrondissementsgrenzen. 91 I. De Oriëntatienota van de minister van Justitie A. Het voorstel B. Overwegingen en alternatieven C. Rapporten en adviezen van verschillende instellingen De visies uitgaande van de zittende magistratuur De visies uitgaande van de staande magistratuur De visies uitgaande van de advocatuur De visies uitgaande van externe instellingen Het onderzoeksrapport met betrekking tot de hertekening van de rechterlijke organisatie D. Vergelijking van de Oriëntatienota met vorige hervormingsvoorstellen E. Overzicht van de verschillende standpunten II. De belangrijke discussiepunten A. De wijze van territoriale schaalvergroting Samenvoeging van bestaande arrondissementen Gelijkschakeling met de provinciegrenzen Vernieuwde schaal op grond van objectieve factoren B. Het behoud van afzonderlijke zittingsplaatsen III. Besluit HOOFDSTUK 5. De organisatie van de geïntegreerde hoven en rechtbanken I. De Oriëntatienota van de minister van Justitie De samenstelling van het hof en de rechtbank V

6 1.1. Het voorstel De leden van het hof en van de rechtbank De benoeming en de toewijzing Het dubbel mobiliteitssysteem Het globale kader en het minimumkader Overwegingen en alternatieven De leden van het hof en van de rechtbank De benoeming en de toewijzing Het dubbel mobiliteitssysteem Het globale kader en het minimumkader Rapporten en adviezen van verschillende instellingen De visies uitgaande van de zittende magistratuur De visies uitgaande van de staande magistratuur De visies uitgaande van de advocatuur Vergelijking van de Oriëntatienota met vorige hervormingsvoorstellen Leiding en beheer van de rechtbank Het voorstel Overwegingen en alternatieven Rapporten en adviezen van verschillende instellingen De visies uitgaande van de zittende magistratuur De visies uitgaande van de staande magistratuur De visies uitgaande van de advocatuur Vergelijking van de Oriëntatienota met vorige hervormingsvoorstellen II. De belangrijke discussiepunten A. De plaatsvervangende magistraten B. Benoeming bij de eenheidsrechtbank of bij een afdeling ervan C. De verhouding van mobiliteit ten aanzien van onafhankelijkheid III. Besluit HOOFDSTUK 6. Besluit VI

7 WOORD VOORAF Gedurende vijf jaren heb ik verscheidene zaken geleerd aan de Gentse universiteit. We vergaarden kennis over de inhoud van het recht, over het werken met rechtsbronnen, en over de ratio van verschillende rechtsregels. Bovendien werd ons geleerd om juridisch te schrijven en mondelinge presentaties te geven. Maar van het allergrootste belang was waarschijnlijk het stimuleren van de studenten om voor zichzelf te leren denken, om kritisch te zijn ten aanzien van de maatschappij en het recht, en om deze kritiek op een heldere manier over te brengen. Vanuit die invalshoek zie ik de scriptie als het ultieme proefstuk van deze vergaarde kennis. Daarom wil ik ook een woord van dank richten aan mijn promotor, Prof. Dr. Brice De Ruyver, voor de begeleiding en de goede raad waarmee hij me bijstond. Met zijn ervaring met betrekking tot beleidsvoering enerzijds en rechterlijke organisatie anderzijds, kon hij me gidsen naar de essentie van deze discussie. Verder wens ik mijn dank te betuigen ten aanzien van verscheidene deskundigen en practici. Prof. Dr. Piet Taelman lichtte me als professor Procesrecht zijn visie toe met betrekking tot de functionele en territoriale schaalvergroting. Prof. Dr. Karen Broeckx gaf haar bedenkingen als professor en zetelend raadsheer. Meester Bruno Schoenaerts schreef vijftien jaar geleden een boek over de Kafkaïaanse nachtmerrie van justitie, en deelde zijn bezwaren mee met betrekking tot de huidige rechterlijke organisatie. Ten slotte formuleerde meester William Timmermans, als specialist administratief recht bij Altius, een aantal bedenkingen met betrekking tot de integratie van het administratief contentieux. Ik dank deze specialisten ter zake voor hun tijd en bereidwilligheid. Het is echter ook noodzakelijk om een aantal personen uit mijn nabije omgeving te bedanken. Mijn mama, om de zorgzame opvoeding die ze mij heeft gegeven. Mijn vrienden, om de raad en daad waarmee ze mij hebben bijgestaan. En mijn vriendin, voor de hulp en de reflectie die ze mij bood. 1

8 INLEIDING 1. Roscoe Pound zei ooit: The law must be stable and yet it must not stand still. Want zoals iedereen weet: stilstand betekent achteruitgang. Wat de rechterlijke organisatie betreft, gaan we op deze manier al jaren achteruit. Daarom wordt al meer dan tien jaar vanuit verschillende hoeken gepleit voor de hervorming van de Belgische rechterlijke organisatie, tot hiertoe zonder enig concreet resultaat. De woorden van de laatste minister van Justitie, Stefaan De Clerck, bij de aanvang van het Atomium-overleg, lieten dan ook niets aan de twijfel over: Het vertrouwen in Justitie is laag, er is veel kritiek op de werking van Justitie. Aan ons om daar een antwoord op te formuleren Het grootste gebrek van het gerecht is haar trage werking, met als gevolg de gerechtelijke achterstand 2. Een rechtstaat als België kan zich niet tevreden stellen met rechtszaken die meer dan vijf jaar kunnen aanslepen 3. Niet alleen leidt dit tot een grote rechtsonzekerheid voor de partijen in het geding, bovendien heeft niet iedere rechtzoekende de mogelijkheid om vele jaren te wachten op rechtsherstel. Het gevolg hiervan is dat de minder vermogende rechtzoekende zijn zoektocht moet staken, en moet instemmen met een tussenoplossing die hem niet, of niet voldoende tegemoet komt. De gerechtelijke achterstand is dus zeker geen futiliteit, en een oplossing dringt zich op. Om mij te beroepen op een tijdloos Engels gezegde: Justice delayed, is justice denied De gerechtelijke achterstand mag dan wel een duidelijk probleem zijn, de oorzaak van dit probleem valt moeilijker te achterhalen. Enerzijds staat het vast dat de structuren van onze rechterlijke organisatie hopeloos verouderd zijn. Anderzijds wijst men ook al eens met de vinger naar een tekort aan middelen, naar onderbemanning. Sommigen geloven echter niet in deze laatste factor en vergelijken daarbij met het buitenland. Het gemiddelde aantal beroepsmagistraten per inwoners, nl. 24, is in België immers zeer hoog in vergelijking met de buurlanden 5. Het is echter zo dat ook het aantal advocaten per inwoners veel 1 S. DE CLERCK, Toespraak Het Landschap, Brussel, FOD Justitie, 19 oktober 2009, 1. 2 J. MATERNE en L. MISSON, Pour une Justice nouvelle: propositions de réforme, Diegem, Kluwer, 1999, 13; S. PARMENTIER, G. VERVAEKE, J. GOETHALS et al, Justitie doorgelicht: de resultaten van de eerste Belgische justitiebarometer, Gent, Academia Press, 2005, 55; E. VAN DEN BROECK, Verwelkoming, in F. RINGELHEIM, Gerechtelijke achterstand: geen noodzakelijk kwaad, Brussel, Bruylant, 2004, v. 3 P. DEMUYLDER, G. FRANSSEN, J. VAN HOUTTE en F. VAN LOON, De gerechtelijke achterstand in België. Enkele concrete cijfers, Panopticon 2000, ; 4 WILLIAM E. GLADSTONE, die in de negentiende eeuw meermaals premier was van Groot-Brittanië. 5 H. LAMON, De kwaaie tante justitie: over recht en rechters voor de burger, Brugge, die Keure, 2008, 72. 2

9 hoger ligt dan in deze buurlanden, waardoor er logischerwijze meer magistraten vereist zijn 6. Om de factor van onderbemanning te kunnen controleren, is er eerst een efficiënte en concrete werklastmeting vereist 7. Aangezien dit tot op heden nog steeds niet voorhanden is, zal ik me in deze scriptie toespitsen op de tweede oorzaak, zijnde de organisatie van het gerecht. 4. Deze verouderde organisatie wordt vandaag gekenmerkt door versnippering. Wanneer we er het Van Dale Groot woordenboek van de Nederlandse taal op naslaan, wordt versnipperen gedefinieerd als uiteenvallen in kleine stukjes 8. Met betrekking tot de Belgische rechterlijke organisatie lijkt uiteenvallen in te kleine stukjes een meer passende omschrijving te zijn. Daarom werd vele malen voorgesteld om over te gaan tot een schaalvergroting, die vaak tweeledig was 9. Naast de horizontale integratie van de rechtscolleges, i.e. de functionele schaalvergroting, pleitte men vaak voor de verruiming van de arrondissementsgrenzen, i.e. de territoriale schaalvergroting. De combinatie van deze twee maatregelen zou leiden tot substantieel grotere entiteiten. Zo zou het voorstel van de laatste minister van Justitie resulteren in 16 eerstelijnsrechtbanken voor heel België 10, in tegenstelling tot de 292 rechtscolleges waarover de rechtspraak in eerste aanleg vandaag verdeeld is Maar om entiteiten van een dergelijke omvang niet te laten verworden tot onbestuurbare organisaties, is het noodzakelijk dat het beheer van deze rechtbanken gedecentraliseerd wordt. Het omgekeerde kan trouwens ook gezegd worden: als men het beheer van de rechterlijke organisatie efficiënt wilt decentraliseren, dient men te komen tot een schaalvergroting. Men merkt 6 J. STEVENS, Natuurlijk heeft de advocaat een rot imago, Advocatenblad, 29 mei 2009, P. TAELMAN, Gerechtelijke organisatie in België, in C.H. VAN RHEE, D. HEIRBAUT en M. STORME (eds.), De Code de procédure civile (1806) na 200 jaar : de traditie van het Frans civiel procesrecht in vergelijkend perspectief, Mechelen, Kluwer, 2008, T. DEN BON, Van Dale groot woordenboek van de Nederlandse taal, Utrecht, Van Dale Lexicografie, S. DE CLERCK, Oriëntatienota: Het Gerechtelijk Landschap. Naar een nieuwe architectuur voor Justitie, Brussel, FOD Justitie, Oktober 2009, (hierna verkort S. DE CLERCK, Oriëntatienota); CENTRALE WERKGROEP VOOR HET HERTEKENEN VAN DE RECHTERLIJKE ORGANISATIE, Project Hertekenen van de rechterlijke organisatie. Tussentijds rapport, 4 september 2008, 15 (hierna verkort CENTRALE WERKGROEP, Tussentijds rapport); INTERUNIVERSITAIR CENTRUM VOOR GERECHTELIJK RECHT, Inrichting van de hoven en de rechtbanken en hun leden: tweede versie, onuitg. preadvies aan de toenmalige minister van Justitie De Clerck, 1998, 15 p. (hierna verkort INTERUNIVERSITAIR CENTRUM VOOR GERECHTELIJK RECHT, Inrichting van de hoven en de rechtbanken). 10 S. DE CLERCK, Oriëntatienota, supra noot 10, vredegerechten, 34 politierechtbanken, 27 rechtbanken van eerste aanleg, 21 arbeidsrechtbanken en 23 rechtbanken van koophandel. Zie R. DEPRÉ en A. HONDEGHEM, De hertekening van het gerechtelijk landschap, Katholieke Universiteit Leuven, Instituut voor de Overheid, 8 (hierna verkort R. DEPRÉ en A. HONDEGHEM, De hertekening van het gerechtelijk landschap). 3

10 dat beide hervormingsvoorstellen inherent met elkaar verbonden zijn. In dit werkstuk zal ik me echter toespitsen op het voorstel van de schaalvergroting, zowel functioneel (Hoofdstuk 3) als territoriaal (Hoofdstuk 4). Achteraf zal ik ook de interne organisatie van deze geïntegreerde rechtbanken kort uiteenzetten (Hoofdstuk 5). Telkens zal ik daarbij op dezelfde wijze te werk gaan. 6. Eerst zal ik de Oriëntatienota van de minister van Justitie 12 uitgebeid behandelen. Ik zal de nota zal onderwerp per onderwerp toelichten, aftoetsen aan de verschillende adviezen en rapporten, en vergelijken met voorgaande hervormingsvoorstellen. Daarbij is het mijn doelstelling om te komen tot een geordend overzicht van de verschillende visies. Vervolgens zal ik er de belangrijkste discussiepunten uitkiezen en deze vanuit een persoonlijke visie bespreken. Hier is het mijn bedoeling om een antwoord te formuleren op de verschillende voor- of tegenargumenten die in de loop der jaren werden geformuleerd. 7. Men kan zich afvragen waarom het uitgangspunt de Oriëntatienota zal zijn, terwijl er vele andere mogelijkheden voorhanden zijn. Het antwoord hierop is tweeledig. Ten eerste is de nota niet alleen het meest recente, maar ook het meest complete initiatief van het laatste decennium, uitgaande van de beleidsmakers in België. Zo schuift de Oriëntatienota zowel een functionele, als een territoriale schaalvergroting naar voor. Deze functionele schaalvergroting zou zowel op het niveau van eerste aanleg, als op het niveau van beroep worden doorgevoerd. En bovendien wordt elk van deze voorstellen zeer gedetailleerd uitgewerkt in de Oriëntatienota. Ten tweede onderscheidt deze nota zich van de commentaren uit de rechtsleer, omdat deze worden gekenmerkt door één belangrijke beperking. De auteurs ervan verkeren immers niet in de mogelijkheid om de door hen voorgestelde hervormingen effectief door te voeren. En misschien kan hetzelfde wel gezegd worden over de wetgever in het afgelopen decennium, maar deze beschikt ten minste nog in theorie over de mogelijkheid om een hervorming door te voeren. 8. De minister van Justitie betitelde zijn Oriëntatienota: Naar een nieuwe architectuur voor Justitie. Daarin maakt men gebruik van de bestaande structuren van Justitie en het betreft dan ook een grondige renovatie, eerder dan een nieuwbouw. Om de bespreking duidelijk te laten verlopen, lijkt het daarom gewenst om eerst de huidige organisatie op een beknopte manier toe te lichten (Hoofdstuk 1), en een historisch overzicht te geven van de verschillende hervormingsvoorstellen (Hoofdstuk 2). 12 S. DE CLERCK, Oriëntatienota, supra noot 10, 106 p. 4

11 HOOFDSTUK 1. DE GERECHTELIJKE ORGANISATIE VANDAAG 9. De rechtsprekende bevoegdheid in België kunnen we opdelen in drie afzonderlijke takken: de gewone hoven en rechtbanken van de rechterlijke macht, de administratieve rechtbanken, en het Grondwettelijk Hof. Dit werkstuk behandelt in hoofdzaak de hervorming van de gewone hoven en rechtbanken, en daar zal in dit overzicht dan ook de nadruk op liggen (I). Maar om de uiteenzetting met betrekking tot de integratie van de bestuursrechtspraak begrijpelijk te maken, zal ook de administratieve rechtsprekende bevoegdheid kort uiteengezet worden (II). I. DE RECHTERLIJKE MACHT SENSU STRICTO 10. De bevoegdheid van de gewone hoven en rechtbanken wordt op een dubbele wijze begrensd: enerzijds naargelang de aard van het geschil (materieel), anderzijds in de ruimte (territoriaal). Dit leidt tot een hiërarchie die tot uiting komt in de volgende piramidale structuur. Bron: Juridat 11. Vooreerst is elk rechtscollege bevoegd voor bepaalde geschillen. Dit is de materiële bevoegdheid en deze wordt bepaald door het onderwerp en de waarde van de eis of door de 5

12 hoedanigheid van de partijen 13. Een integrale uiteenzetting van de lijst van bevoegdheden 14 zou ons in het kader van deze scriptie te ver leiden, maar een kort overzicht is wel op zijn plaats. 12. Op het laagste echelon vinden we het vredegerecht en de politierechtbank terug. Het vredegerecht is een burgerlijk gerecht met een algemene bevoegdheid voor vorderingen tot en met euro 15. Daarnaast is het bijzonder bevoegd voor een hele lijst aan specifieke vorderingen en exclusief bevoegd voor onder andere voogdij en adoptie 16. Beroep tegen vorderingen van de vrederechter die euro overschrijden gaan naar de rechtbank van eerste aanleg of de rechtbank van koophandel, al naargelang de aard van het geschil. De politierechtbank is algemeen bevoegd voor overtredingen en specifiek bevoegd voor verkeersrecht, zowel burgerlijk als strafrechtelijk De rechtbank van eerste aanleg is een niveau hoger georganiseerd en bestaat uit drie afdelingen: de burgerlijke rechtbank, de correctionele rechtbank en de jeugdrechtbank. De burgerlijke rechtbank is algemeen bevoegd voor alle vorderingen waarvan het bedrag hoger is dan euro, en exclusief bevoegd voor een hele reeks vorderingen 18. Bovendien heeft de burgerlijke rechtbank volheid van bevoegdheid 19. Ten slotte behandelt deze afdeling in laatste aanleg de beroepen tegen vonnissen van de vrederechter, wanneer het bedrag euro overschrijdt en de rechtbank van koophandel niet bevoegd is 20. De correctionele rechtbank is een strafgerecht dat wanbedrijven en gecorrectionaliseerde misdaden berecht 21. Hier worden in laatste aanleg ook de beroepen tegen vonnissen van de politierechtbank behandeld 22. De jeugdrechtbank oordeelt ten slotte over geschillen die vallen onder de wet op de Jeugdbescherming 23. Op hetzelfde niveau heeft de rechtbank van koophandel een algemene bevoegdheid inzake commerciële geschillen met een waarde van meer dan euro 24, en een bijzondere en een exclusieve bevoegdheid voor een 13 Art. 9 Ger. W. 14 Art Ger. W. 15 Art. 590 Ger. W. 16 Art Ger. W. 17 Art Sv. 18 Zie o.a. art. 569 Ger. W. 19 Art. 568 Ger. W.; dit wilt zeggen dat de rechtbank van eerste aanleg kennis kan nemen van alle vorderingen die bij haar aanhangig worden gemaakt, ook als zij tot de bevoegdheid van andere rechtscolleges behoren. 20 Art. 575, 3 Ger. W. 21 Art. 179 Sv. 22 Art. 174 Sv. 23 Art. 76, vierde lid Ger. W. 24 Art. 573 Ger. W. 6

13 hele reeks vorderingen 25. Zij is ook in laatste aanleg bevoegd over het beroep tegen vonnissen van de vrederechter met betrekking tot commerciële geschillen 26. De arbeidsrechtbank ten slotte neemt kennis van alle geschillen van arbeidsrecht en sociale zekerheid 27. Geschillen m.b.t. de bevoegdheid van de voorgaande rechtbanken worden beslecht door de arrondissementsrechtbank Op het niveau van het ressort vinden we een hof van beroep en een arbeidshof terug. Het hof van beroep kent net als de rechtbank van eerste aanleg een drieledige structuur: een kamer voor burgerlijke zaken, een kamer voor correctionele zaken en een jeugdkamer. De kamer voor burgerlijke zaken neemt kennis van het hoger beroep tegen de vonnissen van de burgerlijke afdeling van de rechtbank van eerste aanleg en tegen de vonnissen van de rechtbank van koophandel 29. De kamer voor correctionele zaken behandelt het hoger beroep tegen vonnissen van de correctionele afdeling van de rechtbank van eerste aanleg 30. En de jeugdkamer tot slot oordeelt over het beroep tegen vonnissen van de jeugdrechters in de rechtbanken van eerste aanleg 31. De arbeidshoven nemen kennis van de beslissingen in eerste aanleg van de arbeidsrechtbanken 32. Verder is er ook nog het hof van assisen, alhoewel dit als een buitenbeentje wordt beschouwd. De Grondwet bepaalt dat het hof oordeelt over criminele misdrijven 33, politieke misdrijven en drukpersmisdrijven 34. Deze beoordeling gebeurt door een jury, in tegenstelling tot de beoordeling door een beroepsrechter bij de overige rechtbanken. 15. De hoogste rechtsmacht van het land wordt uitgeoefend door het Hof van Cassatie. Een zaak wordt bij het Hof aanhangig gemaakt door middel van een voorziening in Cassatie. Deze voorziening kan ingesteld worden tegen een beslissing die door de besproken rechtbanken en hoven in laatste aanleg werd gewezen, alsook tegen een beslissing van de afdeling administratie van de Raad van State 35. Het Hof van Cassatie oordeelt daarbij niet over de feiten zelf 36, wel over de overtreding van de wet of over de schending van substantiële of op straffe van nietigheid 25 Zie o.a. art Ger. W. 26 Art. 577, tweede lid Ger. W. 27 Art Ger. W. 28 Art. 639 Ger. W. 29 Art. 602 Ger. W. 30 Art. 200 Sv. 31 Art. 101, tweede lid Ger. W. 32 Art. 607 Ger. W. 33 Met uitzondering van gecorrectionaliseerde misdaden (Art. 216novies Sv.) 34 Art. 150 GW. 35 Art. 608 Ger. W. 36 Art. 147, tweede lid GW 7

14 voorgeschreven vormen. Het Hof zelf is onderverdeeld in drie afdelingen: de burgerlijke en commerciële afdeling, de strafrechtelijke afdeling en de arbeidsrechtelijke kamer. Elk van deze afdelingen is opgedeeld in een Nederlandstalige en een Franstalige kamer. 16. Daarnaast is de bevoegdheid van de rechtbanken en hoven beperkt in de ruimte, wat men de territoriale bevoegdheid noemt. Onderaan de piramide vinden we in elk van de 187 gerechtelijke kantons een vredegerecht terug 37. Daarnaast zijn er ook 32 politierechtbanken, en minstens één per gerechtelijk arrondissement 38. Eén niveau hoger zijn zowel de rechtbank van eerste aanleg, de arbeidsrechtbank, als de rechtbank van koophandel georganiseerd per gerechtelijk arrondissement, waarvan er 27 zijn in België. Per arrondissement is er ook een arrondissementsrechtbank 39. De bekendste rechtbank van ons land, het hof van assisen, vinden we terug in elke provincie en één in het administratief arrondissement Brussel-Hoofdstad 40. Nog een trapje hoger zijn de hoven van beroep en de arbeidshoven per rechtsgebied georganiseerd 41. België is opgedeeld in vijf van deze rechtsgebieden: Gent, Antwerpen, Brussel, Bergen en Luik. Ten slotte vinden we aan de top van de piramide het Hof van Cassatie. Er is voor heel België slechts één Hof van Cassatie en dit bevindt zich te Brussel Als we al deze informatie in één figuur proberen op te nemen, komen we tot het volgende, ietwat ingewikkelde schema: 37 Art. 59 Ger. W. 38 Art. 60 Ger. W. 39 Cf. infra nr. X? 40 Art. 114 Ger. W. 41 Art. 156 GW en Art. 103 Ger. W. 42 Art. 147 GW. 8

15 II. DE ADMINISTRATIEVE RECHTSPRAAK 18. De bestuursrechtspraak in België wordt gekenmerkt door haar jurisdictioneel pluralisme 43. In theorie zijn de gewone hoven en rechtbanken principieel bevoegd om bestuursgeschillen te beslechten, maar in de praktijk werden verschillende administratieve rechtscolleges gecreëerd door de wetgever. Ik zal eerst het principe van het jurisdictioneel pluralisme in België uiteenzetten: hoe is de bevoegdheid met betrekking tot de administratieve geschillen precies opgedeeld tussen de gewone hoven en rechtbanken enerzijds en de administratieve rechtscolleges anderzijds (A). Daarna zal ik een kort overzicht geven van de verschillende administratieve rechtscolleges, waarbij de nadruk zal liggen op de Raad van State (B). A. Het jurisdictioneel pluralisme 19. De hoven en rechtbanken van de rechterlijke macht hebben de principiële bevoegdheid om geschillen met betrekking tot subjectieve rechten te beslechten, zowel wat betreft geschillen omtrent burgerlijke rechten, als omtrent politieke rechten 44. Wat betreft de geschillen met 43 P. VAN ORSHOVEN, Administratieve rechtbanken? Ja en neen. Pleidooi voor jurisdictioneel monisme, RW , Art. 144 en Art. 145 GW. 9

16 betrekking tot politieke rechten staat de Grondwet echter toe dat hiervan wordt afgeweken bij formele wet. Van die mogelijkheid is ruimschoots gebruik gemaakt, en dat heeft ertoe geleid dat de rechtsbescherming tegen de overheid wordt gekenmerkt door jurisdictioneel pluralisme. In sommige gevallen gebeurt de beoordeling door de gewone hoven en rechtbanken, in andere gevallen door de buitengerechtelijke rechtscolleges, met name de administratieve rechtscolleges. 20. De gewone hoven en rechtbanken zijn bevoegd om bestuursgeschillen te beslechten in drie verschillende gevallen. Vooreerst verbiedt de Grondwet hen om algemene, provinciale en plaatselijke besluiten en verordeningen toe te passen als zij niet met de wetten overeenstemmen (de zgn. exceptie van onwettigheid) 45. Daarnaast hebben zij de mogelijkheid om op grond van art BW de overheid aansprakelijk te stellen en te veroordelen tot vergoeding van de schade die wordt aangericht door wederrechtelijke bestuurshandelingen. Ten slotte zijn deze hoven en rechtbanken op grond van verschillende wetten uitdrukkelijk bevoegd om bijzonder aangewezen bestuursgeschillen te beslechten. 21. Aan de andere kant kunnen ook administratieve rechtscolleges worden ingesteld bij wet om bestuursgeschillen te beslechten. Zoals eerder gesteld geeft de Grondwet immers de mogelijkheid om bij formele wet een uitzondering te maken op de principiële en algemene bevoegdheid van de rechterlijke macht, maar enkel ten aanzien van politieke rechten. Aangezien niemand echt precies weet wat politieke rechten zijn, wordt dit meestal bepaald aan de hand van het zogenaamde organieke criterium 46 : een subjectief recht waarvoor een administratieve rechtbank bevoegd is, is noodzakelijkerwijze een subjectief politiek recht. Dit criterium is echter sterk bekritiseerd, aangezien het de wetgever de mogelijkheid biedt om willekeurig subjectieve rechten over te dragen. Bovendien berust het op een cirkelredenering 47. Immers, de wetgever mag afwijken van de principiële bevoegdheid van de rechtbanken en hoven om geschillen te beslechten, als en alleen als het subjectieve politieke rechten. Maar om te bepalen of het over een subjectief politiek recht gaat, kijkt men net of de wetgever hiervan heeft afgeweken. In het kader van deze scriptie zal hier niet verder worden op ingegaan. Het belangrijkste is dat er op niet-systematische wijze een ruime waaier aan administratieve rechtscolleges werd gecreëerd en dat zij elk gekenmerkt worden door een afzonderlijke bevoegdheid en organisatie. 45 Art. 159 GW. 46 A. MAST, Overzicht van het Belgisch Administratief Recht, Antwerpen, Kluwer Rechtswetenschappen, 1996, nr P. VAN ORSHOVEN, Administratieve rechtbanken? Ja en neen. Pleidooi voor jurisdictioneel monisme, RW , 898; A. VAN MENSEL, Thorbecke-colleges. De rechtsbescherming tegen het overheidsoptreden: de Belgische lappendeken, Mechelen, Kluwer, 2000,

17 B. De administratieve rechtscolleges 22. Het hoogste en belangrijkste administratieve rechtscollege is de Raad van State, die is ingesteld door de Grondwet 48. Er is één Raad van State voor heel België en die is opgedeeld in twee afdelingen: de afdeling wetgeving (met een adviesverlenende bevoegdheid) en de afdeling administratie. Het is de afdeling administratie die uitspraak doet als bestuurlijk of administratief rechtscollege. Enerzijds heeft deze afdeling een rechtsprekende bevoegdheid met volle rechtsmacht. Op grond daarvan beslecht de Raad van State geschillen over subjectieve, politieke rechten, ofwel als appelrechter, ofwel in eerste aanleg 49. Anderzijds put de afdeling administratie twee bijzondere bevoegdheden uit art. 14 R.v.St.-Wet, met name het annulatieberoep en het cassatieberoep. In kader van het annulatieberoep doet de Raad van State uitspraak over de beroepen tot nietigverklaring ingesteld tegen de akten en reglementen van de verscheidene administratieve overheden, en dit wegens overtreding van hetzij substantiële, hetzij op straffe van nietigheid voorgeschreven vormen, overschrijding of afwending van macht 50. Daarnaast doet de Raad van State uitspraak over de cassatieberoepen ingesteld tegen de beslissingen in betwiste zaken die door de administratieve rechtscolleges in laatste aanleg werden gewezen, en dit wegens overtreding van de wet of wegens schending van substantiële of op straffe van nietigheid voorgeschreven vormen. Net zoals het Hof van Cassatie, doet ook de Raad van State in het kader van het cassatieberoep geen uitspraak over de grond van de zaak. 23. Daarnaast kunnen door middel van een wet nog andere administratieve rechtscolleges worden opgericht die bevoegd zijn voor geschillen m.b.t. politieke rechten 51. Hiervan bestaan talloze voorbeelden, zoals het Rekenhof, de bestendige deputatie, het college van burgemeesters en schepenen, de Vestigingsraad, enz. De lijst is echter te lang om hier integraal uiteen te zetten en te bespreken. Het belangrijkste om te onthouden is dat er een onoverzichtelijke en uiteenlopende hoeveelheid administratieve rechtscolleges bestaat, en dat deze allen afzonderlijk zijn georganiseerd. 48 Art. 160 GW 49 Art. 16, gecoördineerde wetten van 12 januari 1973 op de Raad van State. 50 Art. 14, 1 R.v.St.-wet 51 Art. 161 GW. 11

18 HOOFDSTUK 2. HISTORISCH OVERZICHT VAN HET VOORSTEL TOT SCHAALVERGROTING 24. Naast een inleiding met betrekking tot de huidige rechterlijk organisatie, lijkt het ook gewenst om een chronologisch overzicht te geven met betrekking tot de twee verschillende ideeën van schaalvergroting. Op deze manier wordt het duidelijk waar het idee van de functionele schaalvergroting (I) en de territoriale schaalvergroting (II) hun oorsprong vinden, en hoe deze ideeën zijn geëvolueerd in de loop der jaren. I. DE GESCHIEDENIS VAN HET IDEE VAN FUNCTIONELE SCHAALVERGROTING A. Het voorstel van Koninklijk Commissaris Charles Van Reepinghen 25. Het eerste idee van een ruim bevoegde rechtbank van eerste aanleg vinden we terug bij het studiecentrum tot hervorming van den staat in haar voorontwerp van wet betreffende de bevoegdheid van de rechtbanken van koophandel 52. Het studiecentrum sprak nog niet over één arrondissementsrechtbank, maar onderzocht in 1937 wel de mogelijkheid om algemene, onvoorwaardelijke rechtsmacht toe te kennen aan de rechtbank van eerste aanleg. Om de reden dat dit echter te veel zou indruisen tegen de bestaande tradities van de werkrechtersraden en de vredegerechten, koos het studiecentrum ervoor om die oplossing niet te weerhouden. De evolutie was echter ingezet en een aantal jaren later leek er in de rechtsleer een breed draagvlak aanwezig te zijn om de toen bestaande rechtbank van eerste aanleg, rechtbank van koophandel en werkrechtersraad te integreren in één zogenaamde arrondissementsrechtbank Zeker toen Charles Van Reepinghen in 1958 werd aangesteld als Koninklijk Commissaris van de gerechtelijke hervorming, leek de horizontale integratie in één unieke arrondissementsrechtbank werkelijkheid te worden 54. Samen met zijn adjunct, Ernest Krings, 52 STUDIECENTRUM TOT HERVORMING VAN DEN STAAT, Hervorming van den staat, Brussel, Studiecentrum tot hervorming van den staat, 1937, 177 e.v. 53 C. CAMBIER, Principes de l organisation judiciaire, in P. WIGNY, Annales de droit: le code judiciaire, Brussel, Goemaere, 1968, ; R. HENRION, L unité de juridiction JT 1959, 233; S. FREDERICQ, De eenmaking van het burgerlijk recht en het handelsrecht, Antwerpen, De Sikkel, 1957, ; A. FETTWEIS, Eléments de l organisation judiciaire, Luik, Presses universitaires Meyers, 1961, 84 e.v.; C. VAN REEPINGHEN, L oeuvre d Henry Vizioz et le 150me anniversaire du Code de procédure civile, JT 1956, 594; M.-A. PIERSON, De l organisation judiciaire et de la compétence, Brussel, Larcier, 1954, nr E. KRINGS, L economie générale de la reforme judiciaire, sa mise en application et ses problèmes, in E. KRINGS, C. CAMBIER, A. FETTWEIS et al, Le code judiciaire, Namur, Société d études morales, sociales et juridiques, 1969,

19 wou Van Reepinghen immers de versnippering van de rechtsinstanties tegengaan. Zij stelden voor om één rechtbank per arrondissement op te richten met daarin drie gespecialiseerde afdelingen: een rechtbank van eerste aanleg, een rechtbank van koophandel en een sociale rechtbank 55. De vakbonden, onder leiding van Louis Major, waren echter de hevigste tegenstanders van deze eenheidsrechtbank 56. Major diende daarom gelijktijdig een wetsvoorstel in waarin de oprichting van een autonoom arbeidsgerecht werd voorgesteld, met een eigen rechterlijke macht, een eigen openbaar ministerie en een eigen rechtspleging 57. De politiek zwichtte 58 en in het zog van deze toegeving slaagden ook de kamers van koophandel in hun betrachting een afzonderlijke rechtbank van koophandel te verkrijgen 59. Op dat ogenblik leek het idee van een eenheidsrechtbank verder weg dan ooit. Voordien kende immers enkel de rechtbank van koophandel een grondwettelijke basis, maar na de hervorming gold hetzelfde voor de arbeidsrechtbanken. Bovendien was de lobby van de vakbonden zelfs zo sterk geweest dat ook op het niveau van het hof van beroep de arbeidstak werd afgesplitst in de vorm van het arbeidshof 60. B. Het voorstel van het Interuniversitair Centrum voor Gerechtelijk Recht 27. Het idee van de eenheidsrechtbank verdween vervolgens een aantal jaren op het achterplan, maar werd terug opgevist in het midden van de jaren 90. Zo stelde Storme klaar en duidelijk: De tijd is gekomen om het oorspronkelijk voorstel van de ene, grote arrondissementsrechtbank te hernemen 61. Samen met hem bepleitten ook vele andere rechtsgeleerden en practici opnieuw het concept van de eenheidsrechtbank, en misschien wel heviger dan ooit tevoren Verslag bij het ontwerp van wet tot invoering van het Gerechtelijk Wetboek van de heer Charles Van Reepinghen, Parl. St. Senaat , nr. 60, E. KRINGS, La réforme judiciaire, in S. MARCUS HELMONS, Avancées et confins actuels des droits de l homme aux niveaux international, européen et national. Mélanges offerts à Silvio Marcus Helmons, Brussel, Bruylant, 2003, Wetsvoorstel tot instelling van arbeidsgerechten, Parl. St. Kamer BZ 1961, nr J. PETIT, Arbeidsgerechten en sociaal procesrecht, Gent, Story-Scientia, 1980, R. DE CORTE, Eenheidsrechtbank naar af?, De Juristenkrant, afl. 5, 15 maart 2000, D. HEIRBAUT, Enkele themata uit de geschiedenis van de gerechtelijke organisatie, in C.H. VAN RHEE, D. HEIRBAUT en M. STORME (eds.), De Code de procédure civile (1806) na 200 jaar : de traditie van het Frans civiel procesrecht in vergelijkend perspectief, Mechelen, Kluwer, 2008, M. STORME, Ik die bij de sterren sliep en t haar der ruimten droeg. Metabletica van het procesrecht, Gent, Mys & Breesch, 1995, R. DE CORTE, Voorwoord, in B. SCHOENAERTS en M. LAMIROY, De Belgische justitie. Een Kafkaiaanse nachtmerrie. Analyse & Remedie, Gent, Mys & Breesch, 1995, x-xi; F. MOEYKENS, Enkele kritische beschouwingen bij de nieuwe procedureregels vanaf 1 januari 1993, TVBR 1992, 145; B. SCHOENAERTS en M. LAMIROY, De Belgische justitie. Een Kafkaiaanse nachtmerrie. Analyse & Remedie, Gent, Mys & Breesch, 13

20 28. Op datzelfde moment velde het Hof van Cassatie bovendien het Spaghetti-arrest 63. Omwille van een schijn van partijdigheid werd onderzoeksrechter Connerotte gewraakt in de zaak Dutroux. De bevolking kon daar geen begrip voor opbrengen en er heerste een groot wantrouwen tegenover justitie. Dit mondde niet veel later uit in de Witte Mars van 20 oktober De politieke orde diende stappen te ondernemen en één van deze stappen was een verzoek van de ministerraad aan het Interuniversitair Centrum voor Gerechtelijk Recht om een advies op te stellen over de toekomstige rechterlijke organisatie. 29. In dit advies opteerde het Centrum opnieuw voor de oprichting van één geschillenbeslechtende instantie op het niveau van het gerechtelijk arrondissement 64. Maar het advies ging zelfs verder dan het voorstel van Van Reepinghen en Krings dertig jaar eerder. Het Centrum stelde niet alleen voor om de arrondissementele rechtscolleges, maar ook de rechtscolleges op kantonaal niveau te integreren, weliswaar met behoud van de territoriale spreiding. Bovendien wou men het volledig administratief contentieux en het precontentieux (de minnelijke schikking, de rechtsbijstand en de incidenten inzake arbitrage) onderbrengen in de arrondissementsrechtbank. Binnen deze arrondissementsrechtbank zou plaats zijn voor 14 gespecialiseerde rechtbanken met een eigen contentieux en een eigen aard, inrichting en jurisdictionele autonomie. 30. In 1998 werden nog wel twee colloquia georganiseerd met de verscheidene actoren van justitie over het voorstel van het Interuniversitair Centrum, maar helaas bleef het daarbij. Het voorstel leek een maat voor niets te zijn geweest. Storme zou daar jaren later nog zijn ergernis over laten blijken: wij riepen in de woestijn 65. C. De impuls tijdens en na de Octopushervorming 31. Op 23 april 1998 ontsnapte Dutroux uit het gerechtsgebouw van Neufchâteau en leek het tij plots toch te keren. Naast de politie kwam ook het gerecht opnieuw in het oog van de storm terecht en om aan de kritiek tegemoet te komen, startten acht politieke partijen het Octopusoverleg op. Dat overleg mondde uiteindelijk uit in het veelbelovende Octopusakkoord 1995, ; M. STORME, Slotrede, in P. LEMMENS en M. STORME, Vertrouwen in het gerecht. Confiance dans la justice, Diegem, Kluwer, 1995, 125; P. VAN ORSHOVEN, Administratieve rechtbanken? Ja en neen. Pleidooi voor jurisdictioneel monisme, RW , Cass. 14 oktober 1996, Rev.dr.pén. 1997, 470, noot A. JACOBS. 64 INTERUNIVERSITAIR CENTRUM VOOR GERECHTELIJK RECHT, Inrichting van de hoven en de rechtbanken en hun leden, supra noot 10, M. STORME, Slotrede, in J. LINSMEAU en M. STORME, Het gerechtelijk recht. Waarom en waarheen?, Brugge, Die Keure, 2005,

21 van 23 mei 1998, waarbij de krijtlijnen van een politiële en justitiële hervorming werden uitgetekend. Eén van de vier principes van de gerechtelijke hervorming betrof opnieuw het idee van de arrondissementsrechtbank: Er zal worden nagegaan in welke mate door een doorgedreven integratie van de rechtbanken op het niveau van eerste aanleg in één arrondissementsrechtbank ( ) de efficiëntie kan worden vergroot. ( ) Het is een efficiënt middel in de bestrijding van de gerechtelijke achterstand, vereenvoudigt de rechtstoegang voor de rechtzoekende en het is een manier om de middelen ( ) efficiënter te gebruiken Voor zowel voor- als tegenstanders was dit het signaal om de druk op te voeren. Aan de ene kant werd het idee van de eenheidsrechtbank levendig gehouden door verschillende verenigingen. De Vlaamse Juristenvereniging wenste meer duidelijkheid omtrent de politieke wil met betrekking tot de horizontale integratie van de rechtbanken op het niveau van de eerste aanleg 67. Het rapport van de Commissie Burger, Recht en Samenleving aan de Koning Boudewijnstichting benadrukte de noodzaak van een institutionele vereenvoudiging waarbij er per niveau nog slechts één rechtbank is 68. Verder hielden ook verscheidene juristen de druk op de ketel met vurige pleidooien voor de eenheidsrechtbank 69. Aan de andere kant echter probeerden verschillende tegenstanders de beleidsmakers ervan te overtuigen dat een dergelijke megaarrondissementsrechtbank meer kwaad dan goed zou doen Bijlage 3 Krachtlijnen inzake de hervorming van de gerechtelijke organisatie bij Voorstel van resolutie betreffende de hervorming van de politiediensten en van de gerechtelijke organisatie, Parl.St. Senaat , nr /2, J. LAENENS, Memorandum Van De Vlaamse Juristenvereniging t.a.v. De Federale Formateur, onuitg. memorandum, 1999, S. PARMENTIER, Het recht van de mensen: naar een kwaliteitsvolle verhouding tussen burger, recht en samenleving, Brussel, Koning Boudewijnstichting, 2001, R. DE CORTE, Eenheidsrechtbank naar af?, De Juristenkrant, afl. 5, 15 maart 2000, 2; A. DUQUESNE, La restructuration de l organiastion judiciaire, in J. MATERNE en L. MISSON, Pour une Justice nouvelle: propositions de réforme, Diegem, Kluwer, 1999, xiix-xix.; P. TAELMAN, Gerechtelijke organisatie in België, in C.H. Van Rhee, D. Heirbaut en M. Storme (eds.), De Code de procédure civile (1806) na 200 jaar : de traditie van het Frans civiel procesrecht in vergelijkend perspectief, Mechelen, Kluwer, 2008, ; P. VAN ORSHOVEN, Wat we zelf beslechten, beslechten we beter! Enkele krachtlijnen voor een Vlaams gerechtelijk decreetboek in M. TAEYMANS (ed.), Defederalisering van Justitie, Brussel, Larcier, 2003, ; 70 Zie F. ERDMAN en G. DE LEVAL, Justitiedialogen, Brussel, FOD Justitie, 2004, 88-90; L. LENAERTS, Eenheidsrechtbank: een antwoord op de witte mars?, Juristenkrant, afl. 4, 1 maart 2000, 2; O. VAN ACHTER, Naar een hervorming van de arbeidsgerechten?, in G. DE LEVAL en J. HUBIN, Espace judiciaire et social Européen. Actes du colloque des 5 et 6 novembre 2001, Brussel, Larcier, 2003,

22 D. Het wetsvoorstel van Fons Borginon 33. Bij de politieke partijen leek in de daaropvolgende jaren de overtuiging te groeien dat deze hervorming een uiterste noodzaak was 71. Daarom diende het parlementslid Fons Borginon in 2005 een wetsvoorstel in tot wijzing van het Gerechtelijk Wetboek tot horizontale integratie van de hoven en rechtbanken op het niveau van eerste aanleg en tweede aanleg 72. Borginon baseerde zijn voorstel grotendeels op het voorstel van het Interuniversitair Centrum, maar op twee vlakken koos hij er toch voor een andere richting in te slaan. Aan de ene kant stelde hij niet voor om ook de administratieve rechtspraak te integreren, maar aan de andere kant koos Borginon wel voor een analoge integratie op het niveau van beroep. Alle moeite ten spijt slaagde ook deze hervormingspoging niet. E. Het ontbreken van de eenheidsrechtbank in het Themisplan 34. Sterker zelfs, in 2005 stelde de toenmalige minister van Justitie Laurette Onckelinx haar visie voor op de noodzakelijke hervorming van de gerechtelijke organisatie 73. In dat Themisplan werd met geen woord meer gerept over een voorstel tot horizontale integratie. Het Themisplan beperkte zich tot het decentraliseren van het management van de rechterlijke organisatie. De rechtsleer bekritiseerde dit en stelde dat schaalvergroting een conditio sine qua non was om tot een geslaagde decentralisatie van het management te komen 74. Maar zelfs zonder een aanpassing in die zin stuitte het voorstel op veel weerstand. Het bleef dan ook opnieuw slechts bij een voorstel en immobilisme op het vlak van de hervorming van justitie werd het handelsmerk van de beleidsmakers. 35. Zowel de staande, als de zittende magistratuur leek genoeg te hebben van dit immobilisme en op eigen initiatief brachten beiden een nota uit. Het Openbaar Ministerie pleitte voor een ruimer horizontaal niveau, en bedoelde daarmee zowel een territoriale schaalvergroting van de 71 Zie Wetsvoorstel (F. Borginon) tot wijziging van het Gerechtelijk Wetboek tot horizontale integratie van de hoven en rechtbanken op het niveau van eerste aanleg en tweede aanleg, Parl. St. Kamer , nr. 1571/001, 8 noot Wetsvoorstel (F. Borginon) tot wijziging van het Gerechtelijk Wetboek tot horizontale integratie van de hoven en rechtbanken op het niveau van eerste aanleg en tweede aanleg, Parl. St. Kamer , nr. 1571/ L. ONCKELINX, Hervorming van de gerechtelijke organisatie: Themisplan, Brussel, FOD Justitie, 24 augustus 2005, R. DE CORTE, Wordt het Themisplan de nieuwe Apollo 13?, Juristenkrant, Afl. 131, 7 juni 2006, 2; P. TAELMAN, Gerechtelijke organisatie in België, in C.H. Van Rhee, D. Heirbaut en M. Storme (eds.), De Code de procédure civile (1806) na 200 jaar : de traditie van het Frans civiel procesrecht in vergelijkend perspectief, Mechelen, Kluwer, 2008, ; T. TOREMANS, Het Themisplan: Het begin van het einde of het einde van het begin? De toekomstige beheersstrucuur van justitie gewikt en gewogen, RW ,

23 arrondissementen, als een functionele schaalvergroting door middel van horizontale integratie 75. Vanuit de zetel werd een Centrale Werkgroep opgericht die een rapport uitbracht over de hertekening van de rechterlijke organisatie. In dat rapport werden de voor- en nadelen van een horizontale integratie kort besproken 76, maar uiteindelijk pleitte men voor een territoriale, eerder dan voor een functionele schaalvergroting 77. Hierop kwam al snel een reactie vanuit de Vlaamse advocatuur, bij monde van de Orde van Vlaamse Balies. In haar advies drukte de Orde haar steun uit voor een diepgaande hervorming, maar beklemtoonde tegelijkertijd de noodzakelijkheid van het eenheidshof en de eenheidsrechtbank 78. F. De Oriëntatienota van minister De Clerck en het Atomium-overleg 36. De laatste regering leek de boodschap begrepen te hebben en verbond zich in haar regeerakkoord tot reflectie over de structuur van de eerstelijnsrechtbanken. Deze reflectie zou kunnen leiden tot het oprichten van een grote eerstelijnsrechtbank die, met uitzondering van de vredegerechten en politierechtbanken, de gespecialiseerde rechtbanken groepeert met respect voor hun eigenheden 79. Daarop stelde de minister van Justitie een Oriëntatienota op 80. De minister opteerde in deze nota echter voor een ruimere functionele schaalvergroting dan diegene die was vooropgesteld in het regeerakkoord. De integratie behelsde zowel het niveau van beroep, als het niveau van eerste aanleg, inclusief de politierechtbanken en vredegerechten. De Oriëntatienota werd gevolgd door een lawine aan adviezen en rapporten van verschillende instellingen 81, en commentaren uit 75 OPENBAAR MINISTERIE, Krachtlijnen voor een strategisch plan voor de modernisering van het Openbaar - Ministerie, juni 2008, CENTRALE WERKGROEP, Tussentijds rapport, supra noot 10, CENTRALE WERKGROEP, Tussentijds rapport, supra noot 10, ORDE VAN VLAAMSE BALIES, Advies Hertekening van de gerechtelijke organisatie, 6 mei 2009, 17 p., KE%20ORGANISATIE%207%20MEI% pdf (hierna verkort ORDE VAN VLAAMSE BALIES, Advies Hertekening van de gerechtelijke organisatie); 79 E. SCHOUPPE, D. REYNDERS, E. DI RUPO, B. SOMERS en J. MILQUET, Regeerakkoord gesloten door de onderhandelaars van CD&V, MR, PS, Open Vld en cdh, 18 maart 2008, S. DE CLERCK, Oriëntatienota, supra noot 10, 106 p. 81 ADVIESRAAD VAN DE MAGISTRATUUR, Advies van de adviesraad van de magistratuur betreffende de Oriëntatienota Het Gerechtelijk Landschap Naar een nieuwe architectuur voor Justitie, 26 oktober 2009, 7 p., (hierna verkort ADVIESRAAD VAN DE MAGISTRATUUR, Advies over Oriëntatienota); BELGISCHE VERENIGING VOOR ARBEIDSVERHOUDINGEN, Een vernieuwde kijk op de arbeidsgerechten, onuitg. advies over de Oriëntatienota, Brussel, 23 februari 2010, 2-3. COLLEGE VAN PROCUREURS-GENERAAL, Advies hertekening gerechtelijk landschap, onuitg. advies op de Oriëntatienota, 17 september 2009, 7 p. (hierna verkort COLLEGE VAN PROCUREURS-GENERAAL, Advies hertekening gerechtelijk landschap). 17