STRATEGIE DUURZAME ENERGIETRANSITIE GEMEENTE BREDA

Transcriptie

1 STRATEGIE DUURZAME ENERGIETRANSITIE GEMEENTE BREDA

2 STRATEGIE DUURZAME ENERGIETRANSITIE GEMEENTE BREDA Opdrachtgever Gemeente Breda Afdeling Mobiliteit en Milieu Postbus RH Breda Contactpersoon: mevr. Myranda Beljaars Opdrachtnemer Evert Vrins Energieadvies St Josephstraat GJ Tilburg Contactpersoon: Evert Vrins Tilburg, 28 november 2012

3 INHOUDSOPGAVE 1 Samenvatting Inleiding Afweging energievoorziening Conclusies Aanbevelingen 14 2 Locatiebeschrijving Breda en energie Energiebehoefte gebouwde omgeving Energiebehoefte verkeer en vervoer Totale CO 2 -uitstoot in Breda 23 3 Transitiepaden Probleemanalyse De bouw- en herstructureringsopgave De ontwikkeling van vervoersstromen in Breda Ontwikkeling energiebehoefte Breda Duurzame energie per sector Infrastructuur per sector Transitie van de energiemarkt in Breda Mogelijkheden voor de energievoorziening naar De eerste stap: duurzaam casco in woningen en gebouwen Nieuwbouw en vervangende nieuwbouw: Wet en regelgeving Energiebesparing bestaande bouw Energiebesparing zakelijke gebouwen 37 5 De tweede stap: duurzame energie Potentieel duurzame energie Zonne-energie Wind Omgevingswarmte en warmtepompen Biomassa Geothermie Potentieel duurzame energie Breda 43 6 De derde stap: efficiënt fossiel Restwarmte Efficiënt gas 46 7 Energiescenario s Breda Scenario groen gas Scenario groene elektriciteit Scenario groene warmte Scenario Stappenplan keuze infrastructuur en energiebesparing 55 Evert Vrins Energieadvies -Strategie duurzame energietransitie gemeente Breda.docx 3

4 8.1 Keuze voor de energievoorziening Keuze voor de gebouwmaatregelen Gemeentelijk afwegingskader energievoorziening locaties (EVL) 57 Evert Vrins Energieadvies -Strategie duurzame energietransitie gemeente Breda.docx 4

5 1 Samenvatting 1.1 Inleiding De gemeente Breda heeft zich ten doel gesteld om in 2044 een CO 2 -neutrale stad te zijn. In de Nota: Steek positieve energie in het klimaat, uitvoeringsprogramma Klimaat zijn doelen en tussendoelen geformuleerd. Naast doelen voor energiebesparing en CO 2 reductie streeft de gemeente naar een combinatie met lastenverlaging voor burgers en gebruikers, comfortverhoging en een beter binnenklimaat. Er zijn een groot aantal projecten geformuleerd, gericht op de duurzame overheid, duurzame energieproductie, schone en zuinige mobiliteit, energie en gebouwde omgeving, duurzame agrarische bedrijven en een klimaatbestendige leefomgeving. Om structureel aan de doelstellingen te kunnen (blijven) werken, heeft Breda behoefte aan een energiestrategie voor de gehele stad. Deze strategie betreft zowel energiebesparing als het toepassen van duurzame energieopties. De energiestrategie sluit aan bij de uitvoering van het klimaatbeleid en dient als input voor het klimaatuitvoeringsprogramma en voor de Structuurvisie De gemeente Breda heeft Evert Vrins Energieadvies gevraagd te ondersteunen bij het opstellen van een strategie voor de verduurzaming van de energievoorziening van de gemeente Breda. Doel van het project is het opstellen van een strategie voor het terugdringen van de energiebehoefte en verduurzaming van de energievoorziening voor de gebouwde omgeving en mobiliteit van de gehele gemeente Breda. Resultaat van de studie is een rapport: Strategie verduurzaming energievoorziening Breda. In dit rapport geeft: Inzicht in de huidige en toekomstige energievraag van de stad, uitgesplitst naar wijken en ontwikkelingen; Overzicht van de aanwezige en potentiële duurzame energiebronnen voor de stad, per wijk; Inzicht in energie besparingsmogelijkheden voor de stad, per wijk; Energiestrategie (te gebruiken technieken:gebouwgebonden maatregelen, installatietechnische maatregelen en duurzame energie, etc) voor de stad, per wijk, voor de kortere termijn ( en behalen doelstelling 2015 en 2020) en de langere termijn (tot 2044); Concretisering van de te nemen stappen, om de komen tot een CO 2 -neutrale energievoorziening voor de stad. Hierbij worden keuzes voorgesteld op basis van met name financiële aspecten en CO 2 -emissie. Tevens worden aanbevelingen Evert Vrins Energieadvies -Strategie duurzame energietransitie gemeente Breda.docx 5

6 gedaan t.a.v. organisatievormen en samenwerking met partners (burgerparticipaties, ESCO s) uit/in de stad. Over mobiliteit wordt gesteld dat er veel beleid vanuit de EU en de landelijke overheid wordt geïnitieerd. Daarvan is de gemeente Breda afhankelijk. De verwachting is dat er voor mobiliteit in de toekomst duurzame energie nodig is. Dit is meegenomen in bovengenoemd resultaat. Dit project betreft onderzoek ten aanzien van een strategische energievoorziening en energiebesparing. Energietransitie vraagt om een stedelijk strategie en afstemming van toepassing van energiebesparing en duurzame energievoorziening voor wijken (woningen, zakelijke markt) industrie en mobiliteit. De gemeente Breda stelt een stadsbrede strategie voor energiebesparing en duurzame energievoorziening op. Deze strategie wordt gebruikt als input voor de structuurvisie 2030, het Uitvoeringsprogramma Klimaat en geeft een concrete doorkijk naar energieneutraal Breda in Afweging energievoorziening Het huidige energiegebruik voor de stad Breda is in beeld gebracht. Dat is gedaan per buurt en per wijk. Het energiegebruik is gesommeerd voor de totale stad. Hetzelfde is gedaan voor het potentieel aan duurzame energie. Per buurt en wij kis het potentieel aan duurzame energie bepaald. Het potentieel voor duurzame energie dat niet via warmtenetten of elektriciteitsnetten naar andere gebruikers getransporteerd kan worden is beperkt tot het directe gebruik in woningen en gebouwen. Het theoretisch potentieel is dan ook groter dan het praktisch potentieel. Het energiegebruik in de stad in 2010 is gebruikt om de CO 2 -uitstoot van de gehele stad te berekenen. Evert Vrins Energieadvies -Strategie duurzame energietransitie gemeente Breda.docx 6

7 CO2 emissie Breda CO2 emissie [ton per jaar] Breda goederenvervoer personenvervoer gebouwde omgeving zakelijk gebouwde omgeving particulier Figuur 1. CO 2-uitstoot in ton per jaar voor het jaar De CO 2 -uitstoot in de gehele stad voor gebouwde omgeving en verkeer en vervoer is gelijk aan kiloton CO 2. De energiebehoefte van Breda ontwikkelt zich zoals in figuur 2 voor de gebouwde omgeving en in figuur 3 voor verkeer en vervoer is aangegeven Energiebehoefte Breda gebouwde omgeving autonoom energiebehoefte [kwh] gas elektriciteit stadsverwarming blokverwarming Figuur 2. Autonome ontwikkeling van de energiebehoefte voor de gebouwde omgeving in Breda tot Het totale energiegebruik van de stad Breda neemt de komende jaren nog licht toe. Dat komt door de toename van het aantal woningen. Over ongeveer 10 jaar neemt de Evert Vrins Energieadvies -Strategie duurzame energietransitie gemeente Breda.docx 7

8 energiebehoefte voor het eerst af. Uiteindelijk zal het energiegebruik zonder aanvullende maatregelen tot ongeveer 85% van het niveau in Energiebehoefte Breda verkeer en vervoer autonoom energiebehoefte [kwh] benzine diesel gas elektriciteit waterstof Figuur 3. Ontwikkeling van de energiebehoefte van verkeer en vervoer in Breda tot Hierin is rekening gehouden met beleid van de gemeente Breda om tot 2020 het aandeel fietsverkeer te verhogen van 27% naar 35%. Het energiegebruik voor verkeer en vervoer is de komende jaren stabiel. Dat komt door het beleid van de gemeente Breda om het fietsverkeer te stimuleren. Na het jaar 2020 neemt het energiegebruik voor verkeer en vervoer weer toe tot 123% van het energiegebruik in Er is een inventarisatie gemaakt van de totaal beschikbare duurzame bronnen (figuur 4). energiebehoefte [MWh] Huidige en potentiele energievoorziening Breda potentieel fossiel VV kracht GO elektriciteit GO warmte totaal efficient fossiel duurzaam transport duurzaam elektriciteit duurzaam warmte 0 huidig potentieel Figuur 4. samenvatting duurzame energiepotentie Evert Vrins Energieadvies -Strategie duurzame energietransitie gemeente Breda.docx 8

9 Het totaal aan duurzaam opgewekte energie is in 2010 nog minimaal. In 2050 kan dit oplopen tot MWh duurzame energie. Dat is slechts de helft van de behoefte aan energie. Uit deze inventarisatie van de energiebehoefte en het potentieel aan duurzame energie blijkt dat ingezet moet worden op verlaging van de energiebehoefte met 50%, en optimale inzet van duurzame energie op de langere termijn. Energiebesparing Energiebesparing is mogelijk in de bestaande gebouwde omgeving en bij nieuwbouw. Omdat er beperkt nieuw gebouwd wordt is energiebesparing in de bestaande bouw van groot belang. Energiebesparing leidt direct tot lagere energielasten. Duurzame energie Het praktisch potentieel aan duurzame energie is beperkt. Het theoretisch potentieel wordt beperkt doordat vooral het potentieel aan duurzame warmte door omgevingswarmte en aardwarmte niet maximaal benut kan worden. Dat komt door de beperking van het aantal aansluitingen op warmtenetten en doordat het potentieel aan duurzame omgevingswarmte (WKO) groter is dan de gebouwde omgeving nodig heeft. Verder kan bijvoorbeeld niet onbeperkt windmolens worden gebouwd. Het praktisch potentieel is gegeven in figuur 4. Bij het benutten van duurzame energie is het van belang om naar de temperatuurniveaus en toepassing te kijken die geleverd moeten worden. Toepassing van hoge temperatuur stoom bijvoorbeeld voor elektriciteitsopwekking of in de industrie kan alleen duurzaam worden ingevuld met bio-energie of aardgas. Bij verkeer en vervoer zijn alleen biogas, bioolie en elektriciteit als duurzame brandstoffen in te zetten. Omdat er slechts beperkt bioenergie beschikbaar is dient hier optimaal gebruik van gemaakt te worden. Er is regie nodig over de inzet van brandstoffen over de verschillende toepassingen. Infrastructuur De toepassing van duurzame energie is sterk bepaald door de infrastructuur die aanwezig is in de wijk of buurt. Om vast te stellen in hoeverre energiebesparing en duurzame energie leiden tot een energieneutraal Breda in 2044 is een drietal scenario s doorgerekend. Daarbij is telkens de transitie naar een van de drie energiedragers (gas, elektriciteit, warmte) geoptimaliseerd. Scenario groen gas Scenario groene elektriciteit Scenario groene warmte Resultaat van de doorrekening is te zien in figuur 5. Evert Vrins Energieadvies -Strategie duurzame energietransitie gemeente Breda.docx 9

10 Energiebronnen Breda scenario groen gas energieinzet [kwh] fossiel gas fossiel elektriciteit fossiel warmte duurzaam gas duurzaam elektriciteit duurzaam warmte Energiebronnen Breda scenario groene elektriciteit energieinzet [kwh] fossiel gas fossiel elektriciteit fossiel warmte duurzaam gas duurzaam elektriciteit duurzaam warmte Energiebronnen Breda scenario groene warmte energieinzet [kwh] fossiel gas fossiel elektriciteit fossiel warmte duurzaam gas duurzaam elektriciteit duurzaam warmte Figuur 5. Energiebehoefte gebouwde omgeving Breda bij drie scenario s naar de toekomst (2050). Het scenario voor energiebesparing in de gebouwde omgeving is gegeven in figuur 6 en 7. Op dit moment blijkt dit scenario niet gehaald te worden. Het aantal woningen dat wordt aangepakt blijft zowel in de particuliere sector als in de huursector achter op dit scenario. Evert Vrins Energieadvies -Strategie duurzame energietransitie gemeente Breda.docx 10

11 Corporaties geven aan de afspraken uit de Alliantieovereenkomst na te zullen komen. De realisatie daarvan is niet gelijkmatig verdeeld over de periode. Ingreep woningbouw % woningen per jaar Labelverbetering EPC Planmatig onderhoud 5,00 1 label Groot onderhoud 2,67 2 labels Renovatie 1,00 3 labels Vervangende nieuwbouw 1,00 Bouwbesluit Nieuwbouw Bouwbesluit Figuur 6. Wijziging van de energiebehoefte van de gebouwde omgeving door natuurlijke ingrepen woningbouw. Ingreep zakelijke gebouwen % gebouwen per jaar Energiebesparing EPC Energiebesparing 8,00 10 % per jaar Vervangende nieuwbouw 1,00 Bouwbesluit Nieuwbouw Bouwbesluit Figuur 7. Wijziging van de energiebehoefte van de gebouwde omgeving door natuurlijke ingrepen zakelijke gebouwen. Uit de bovenstaande figuren is af te lezen dat de CO 2 uitstoot in 2044 in geen van de scenario s energieneutraal wordt. Belangrijke constateringen zijn de volgende: - Bij het scenario groen gas is er onvoldoende gas om de behoefte daaraan te dekken. De hoeveelheid groen gas is zo klein dat die nauwelijks zichtbaar is in de figuur, de hoeveelheid groene warmte wordt beperkt; - Bij het scenario groene elektriciteit is er onvoldoende groene stroom om de behoefte daaraan te dekken. De hoeveelheid fossiel gas neemt af, de hoeveelheid groene warmte wordt beperkt; - De hoeveelheid in te zetten warmte wordt beperkt bij het scenario gas en het scenario elektriciteit; - Bij het scenario groene warmte kan voldoende groene warmte worden geleverd. De hoeveelheid gas en elektriciteit die nog fossiel wordt ingezet is verkleind ten opzichte van de scenario s groen gas en groene elektriciteit; - Conclusie uit bovenstaande is dat er niet voldoende duurzame energie is om gebouwen met een gasaansluiting te verduurzamen. Daarnaast is er onvoldoende groene elektriciteit. De energiebehoefte moet verder worden gereduceerd. Evert Vrins Energieadvies -Strategie duurzame energietransitie gemeente Breda.docx 11

12 Toekomstbeeld Om een beeld te krijgen van de acties die moeten worden uitgezet de komende jaren is een optimaal scenario opgesteld. In dat scenario wordt de energiebehoefte verder gereduceerd dan in de bovengenoemde scenario s en de reductie wordt sneller doorgevoerd. Er wordt vol ingezet op duurzame elektriciteit en duurzame warmte. Vanaf 2020 wordt groene elektriciteit en groen gas ingekocht van buiten de regio zodat in 2044 Breda energieneutraal is. Dat geeft het beeld als in figuur 8 is gegeven Energiebronnen Breda scenario energieinzet [kwh] fossiel gas fossiel elektriciteit fossiel warmte duurzaam gas duurzaam elektriciteit duurzaam warmte Figuur 8. Energiebehoefte gebouwde omgeving Breda bij geoptimaliseerd scenario 2044 met energieneutraliteit in Het geoptimaliseerde scenario laat zien dat alle mogelijkheden optimaal moeten worden benut om in 2044 energieneutraal te zijn. De hoeveelheid groene warmte is beschikbaar in Breda. De hoeveelheid groene elektriciteit is voor een groot deel beschikbaar (inkoop kwh groene elektriciteit uit de regio en daarbuiten: 80 windmolens). Groen gas moet voor het grootste deel worden ingekocht van buiten de regio (inkoop m 3 groen gas: woningen). De hoeveelheid groen gas die in de regio beschikbaar is, is net voldoende om alle stadsbussen mee van gas te voorzien. Een mooie toepassing. 1.3 Conclusies 1. De huidige doelstelling van de gemeente Breda is om in 2044 energieneutraal te zijn met als tussendoel voor 2020: 30% CO 2 -reductie ten opzichte van % duurzame energie in de energievoorziening Evert Vrins Energieadvies -Strategie duurzame energietransitie gemeente Breda.docx 12

13 2% efficiencyverbetering per jaar De lange termijn beleidsdoelen van de gemeente voor CO 2 -reductie in Breda zijn haalbaar. De doelstelling wordt alleen gehaald als op alle fronten maximale inspanning wordt geleverd. Daarvoor is een heroverweging van de huidige plannen op enkele punten nodig. 2. Het beleid op verkeer en vervoer wordt voornamelijk nationaal en Europees vorm gegeven. De gemeente Breda heeft niet veel invloed op belangrijke aspecten zoals verbetering van de efficiency, verminderen van mobiliteit. Waar de gemeente wel invloed op heeft is de modal split van de interne mobiliteit. Daar stuurt de gemeente nu op door bevordering van het fietsverkeer. 3. Beleid van de gemeente Breda voor de gebouwde omgeving heeft effect. Sturing dient plaats te vinden op: Verminderen van de energiebehoefte door energiebesparing a. Zuinigere woningen en gebouwen b. Energieneutrale kastuinbouw in komende jaren c. Energieneutrale nieuwbouw d. Optimalisatie energiebesparing in processen Transitie energievoorziening: e. Gas naar all electric f. Gas naar warmte en elektriciteit Bevorderen van de mogelijkheden voor de opwekking van duurzame energie elektriciteit en warmte Optimaliseren opwekking en inzet duurzame energie in Breda Marketing van de strategie naar een duurzame energietransitie 4. Beperkte inkoop van duurzaam gas en elektriciteit Ingrijpen in de energiebehoefte is nodig in alle sectoren van de gebouwde omgeving. Het huidige tempo van energiebesparing en toepassen van duurzame energie ligt te laag. 5. Er is onvoldoende duurzame energie beschikbaar om met de huidige verdeling van energiedragers de hele energievoorziening te verduurzamen. Er is vooral een tekort aan groen gas. Ook elektriciteit is te weinig beschikbaar. Er is in potentie ruim voldoende duurzame warmte beschikbaar. Er is wel onzekerheid over het potentieel. Vooral het potentieel van duurzame aardwarmte is onbekend. 6. Door transitie van de energievoorziening van gas naar elektriciteit en naar warmte, vergroting van het potentieel aan duurzame elektriciteit en in koop van duurzaam gas en elektriciteit is het mogelijk om de doelstelling in 2044 te halen. Evert Vrins Energieadvies -Strategie duurzame energietransitie gemeente Breda.docx 13

14 7. Voor particuliere woningen, zakelijke markt en de industrie is de besparing alleen te behalen bij een langjarig en consistent beleid van voorlichten en stimuleren met financiële middelen en financiële arrangementen. 8. Voor de sociale huurwoningen is de besparing op het energiegebruik alleen te halen na herijking van de afspraken met de corporatiesector. 9. Energiebesparing vergt ingrepen op vele plaatsen in Breda en levert de locale markt veel extra werk op. Inzet op energiebesparing is vanuit economisch oogpunt gezond voor de economische groei in Breda. 10. De hoeveelheid duurzame energie voor elektriciteitsopwekking en groen gas in Breda is beperkt. Warmte is in ruime mate beschikbaar. Onzeker is nog de toepassing van geothermie. Het is van belang de hoeveelheid duurzame energie in Breda nader te onderzoeken. 11. De keuze voor de infrastructuur is een belangrijke voor verduurzaming op termijn. Om tot de juiste keuzes te kunnen komen zijn nadere onderzoeken nodig: a. Hoeveel duurzame energie voor warmteproductie is beschikbaar. b. Afstemmen van de hoeveelheid aansluitingen op warmtenetten op de hoeveelheid beschikbare zonne-energie, biomassa en geothermie op termijn. c. Vaststellen van gewenste infrastructuur per wijk 12. Bij een ingreep in de stad is de keuze voor de energievoorziening te kiezen via het stappenplan keuze infrastructuur en energiebesparing (hoofdstuk 8). 13. Sturing in de energiemarkt dient niet te rigide te worden opgepakt. Transitie is chaos. Nieuwe ideeën en ontwikkelingen dienen zich plotseling aan. Technologieën wachten vaak jarenlang op een doorbraak die er dan plotseling komt. Er dient dan ook altijd ruimte te zijn voor veranderingen in de markt en nieuwe ontwikkelingen die niet zijn voorzien zoals de recente sterke prijsdaling van PV panelen. De kunst is op de juiste wijze te faciliteren en te trekken aan de markt door die uit te dagen te komen met nieuwe en vooruitstrevende ideeën voor de energietransitie. De strategie duurzame energietransitie dient dan ook een dynamische visie te zijn, die periodiek aan de ontwikkelingen in de markt moet worden aangepast. 1.4 Aanbevelingen De volgende aanbevelingen komen voort uit deze studie: 1. Stel een totaalplan op voor de communicatie als onderdeel van het Klimaat uitvoeringsprogramma Dit communicatieplan dient op basis van een motto (bijvoorbeeld Breda duurzaam) breed te worden opgezet. Aanbevolen wordt om alle communicatie uitingen gedurende de looptijd van het Klimaat Evert Vrins Energieadvies -Strategie duurzame energietransitie gemeente Breda.docx 14

15 uitvoeringsprogramma in dit kader te plaatsen. Voor de specifieke projecten dient de communicatie aan te sluiten op de het brede motto. 2. Richt het beleid op drie doelgroepen: particulieren, corporaties en particuliere verhuur en zakelijke markt. Deel het beleid in op basis van vier thema s energiebesparing, energietransitie, bevordering toepassing duurzame energie en communicatie. Particuliere woningeigenaren Corporaties en particuliere woningverhuurders Zakelijke markt Energiebesparing Aanbeveling 3 Aanbeveling 4 Aanbeveling 5 Energietransitie Aanbeveling 6 tot en met 12 Toepassing duurzame energie Toepassing duurzame energie Marketing Breda Klimaatneutraal 2044 Marketing Breda Klimaatneutraal 2044 Aanbeveling 13 Aanbeveling 14 Aanbeveling 15 Aanbeveling 16 Aanbeveling 17 Aanbeveling 18 Aanbeveling 19 Aanbeveling Continueer en intensiveer het beleid gericht op energiebesparing bij particuliere woningen. Streef naar meerdere labelstappen bij een ingreep. Sluit daarbij aan bij de aanpak Blok voor Blok (BRES) in Breda, die loopt tot eind Evalueer de ervaringen en resultaten najaar Stel de uitvoering van het programma voor de jaren na 2014 bij op basis van de monitoring daarvan. Motiveer bewoners door een voorlichtingscampagne. Voer de campagne gedurende het gehele uitvoeringsprogramma van 2013 tot en met 2016 uit. Zorg voor de capaciteit van bewoners om mee te doen. Maatregelen zijn vaak rendabel. Het ontbreekt bewoners aan financiële middelen. Ontwikkel daarvoor begrijpelijke financieringsconstructies en benader de bewoners daarna als ze ervoor open staan. 4. Maak met de corporaties en particuliere verhuurders in de stad scherpere afspraken over labelverbetering bij woningverbetering gekoppeld aan planmatig onderhoud, groot onderhoud en renovatie. Het huidige tempo is niet voldoende om de doelstellingen op de langere termijn te halen. Evert Vrins Energieadvies -Strategie duurzame energietransitie gemeente Breda.docx 15

16 5. Stimuleer de zakelijke markt tot energiebesparing. Hanteer daarbij de branchegerichte benadering. Geef adviezen per branche en communiceer de ervaringen onderling tussen collega bedrijven binnen de branche. Zet voor de kastuinbouw een programma op om over te schakelen op de energieneutrale kas. Streef naar 2 energieneutrale kassen per jaar in Breda. Voorbeelden zijn in Nederland beschikbaar. 6. Onderzoek de potentie van groei voor het warmtenet in Breda. Ga daarbij uit van duurzame energieopwekking met geothermie, grootschalige collectieve zonnewarmte, restwarmte van stoom of elektriciteitsproductie met biomassa en het potentieel aan WKO. 7. Maak met Essent afspraken over verbetering efficiency van het warmtenet en verdere uitbreiding verduurzaming daarvan op basis van beschikbare duurzame energiestromen. 8. Voer als gemeente de regie over de warmtenet(ten). Schrijf daarvoor een warmteplan met daarin: a. Gebieden waarin warmtelevering plaatsvindt; b. Prestaties op het gebied van energiezuinigheid; c. Verduurzaming op de langere termijn; d. Wijze van monitoring van de energieprestatie van de energievoorziening; e. Speciale aandacht voor verbetering van de energieprestatie van het bestaande net door: i. Verdere benutting van de energie door lage temperatuur warmtelevering in het net door cascade van C, C en C; ii. Verdichting van de aansluitingen op het net waardoor vermindering leidingverlies iii. Inpassing van (locale) duurzame bronnen binnen bestaande net (teruglevering) 9. Pas locaal collectieve warmtelevering toe bij beschikbaarheid van warmte-en koudeopslag en collectieve thermische zonnewarmte. 10. Kies bij nieuwbouw of stedelijke herstructurering voor de infrastructuur all electric of warmte en elektriciteit. Streef, rekening houdend met de conclusies van aanbeveling 6, tot 2020 naar omschakeling van woningen per jaar naar all electric (1.000 nieuwbouw en vervangende nieuwbouw en 250 renovatie) en van woningen per jaar naar warmte (720 nieuw en vervangende nieuwbouw, 600 planmatig onderhoud, 200 groot onderhoud, 450 renovatie); Evert Vrins Energieadvies -Strategie duurzame energietransitie gemeente Breda.docx 16

17 11. Leg de keuze voor de infrastructuur bij belangrijke uitbreiding en herstructurering in Breda vooraf vast via een besluit in het kader van AMvB BAEI (besluit aanleg energie-infrastructuur) en in een Warmteplan. 12. Kies de juiste infrastructuur bij nieuwbouw en stedelijke herstructurering met behulp van het stappenplan keuze infrastructuur en energiebesparing. 13. Onderzoek het potentieel voor duurzame energie: a. Vergroting potentieel biomassa (natte biomassa, productiebos, snoeihout, bermgras etc). Deze studie uitvoeren in het verlengde van de studie naar het Energieconversiepark(ECP); b. Het potentieel voor zonnewarmte is erg groot. Dit kan alleen worden benut in warmtenetten. Inventariseer de mogelijkheden van inpassing in het warmtenet van Breda en doe ervaring op met een proef met 1 ha zonnewarmte. c. Opnieuw vaststellen van het potentieel windenergie in Breda of de regio. In de toekomst zijn veel meer windmolens nodig dan nu gepland. d. Het potentieel voor geothermie in Breda is vastgesteld met de studie potentieel bodemenergie gemeente Breda van IF Technology. 14. Stimuleren van woninggebonden duurzame energie zoals zonneboilers, PV panelen en individuele WKO. Ontwikkel financieringsconstructies voor brede toepassing bij particuliere woningen. Pas de benadering in bij de Blok voor Blok aanpak (aanbeveling 3). 15. Maken van afspraken over toepassing van duurzame energie bij huurwoningen, zowel individueel als collectief. Voer daarvoor een studie uit naar de sociaal maatschappelijke aspecten daarvan. Zet op basis daarvan financieringsconstructies op. 16. Benut biomassa vooral voor industriële warmteopwekking (hoge temperatuur warmte en stoom) en elektriciteitsproductie. Lever de restwarmte aan het warmtenet. 17. Opzetten van campagne Breda Energieneutraal in Het communicatieplan daarvoor breed uitvoeren in alle communicatie-uitingen van de gemeente Breda. Inwoners van Breda moeten dit motto gaan herkennen en beseffen dat het voor hen bedoeld is. Volgende stappen zijn het bewegen van de inwoners tot het zetten van stappen. Dat gebeurt via de specifieke marketing uitingen. 18. Brede communicatie rondom energiebesparing in de particuliere woningbouw. Communicatie gericht op programma Blok voor Blok (BRES). Sluit de communicatie aan op de communicatie van de provincie Noord Brabant. 19. Brede communicatie rondom stedelijke herstructurering. Stel energiebesparing daarbij als logische stap waarbij woonlasten worden verlaagd. Evert Vrins Energieadvies -Strategie duurzame energietransitie gemeente Breda.docx 17

18 20. Gerichte communicatie rondom branchegerichte aanpak voor bedrijven. Stel een benchmark vast per branche en daag de branchegenoten uit om hun energiegebruik te vergelijken. Voer deze campagne uit gelijktijdig met de advisering per branche. 21. Voer het duurzaamheidsbeleid langjarig en consistent uit. Stem de communicatie onderling met de 5 grote steden in Brabant en de provincie Noord Brabant af. Zoek daarbij naar eenduidige uitingen en structuur. Zoek onder andere naar synergie tussen de Blok voor Blok aanpak van de vier grote steden in Brabant. Sluit aan bij de bevindingen van de campagne voor energiebesparing in de bestaande woningbouw die in 2011 geëindigd is. 22. Monitoor de ontwikkelingen naar een energieneutrale stad. Doe dat door monitoring van de aanbevelingen en door jaarlijkse monitoring van de totale energiebehoefte per sector en de CO2-uitstoot daarvan. Evert Vrins Energieadvies -Strategie duurzame energietransitie gemeente Breda.docx 18

19 2 Locatiebeschrijving 2.1 Breda en energie De gemeente Breda is een middelgrote stad in het westen van Noord Brabant met ongeveer inwoners. Breda is ingedeeld in 11 wijken en 58 buurten (zie figuur 9). Figuur 9 De wijken en buurten van Breda. Evert Vrins Energieadvies -Strategie duurzame energietransitie gemeente Breda.docx 19

20 De gemeente Breda heeft voor een groot aantal locaties herstructurerings-en nieuwbouwplannen opgesteld. Het betreft de bouw van zowel woningen, utiliteit (kantoren, schoolgebouwen, detailhandel, ontspanning) en bedrijventerreinen. De bebouwing in Breda is eind 2011 als volgt samengesteld: woningen - circa zakelijke gebouwen met een totaal oppervlak van m 2 BVO - circa 493 industriële vestigingen met een totaal oppervlak van m 2 BVO. De woningen en gebouwen zijn verspreid over geheel Breda. De wijken met de meeste woningen zijn Noord, Oost, West en Noord-West. De meeste zakelijke gebouwen bevinden zich in de wijken Centrum en Oost, en de meeste industrie in Noord en Noord-West. In de wijken Liesbos ( m 2 ), Effen-Rith ( m 2 ) en Prinsenbeek ( m 2 ) is een concentratie van glastuinbouwbedrijven. 2.2 Energiebehoefte gebouwde omgeving De energiebehoefte van de gebouwde particuliere en zakelijke gebouwen in de gemeente Breda is vastgesteld met behulp van Energie in Beeld a. De cijfers voor warmte zijn volgens opgave Essent ELES. De totale energiebehoefte voor de sectoren woningbouw, zakelijke aansluitingen en industrie bedraagt: Energiegebruik en CO 2 uitstoot gebouwde omgeving Breda m 3 gas per jaar kwh elektriciteit per jaar GJ warmte per jaar ton CO 2 per jaar Figuur 10. Energiebehoefte en CO2-uitstoot van de gebouwde omgeving in Breda voor het jaar Het energiegebruik uit Energie in Beeld is gegeven in figuur 10. Dat is gedaan per stadsdeel. a Energie in Beeld, Enexis en Liander, Evert Vrins Energieadvies -Strategie duurzame energietransitie gemeente Breda.docx 20

21 Energiegebruik per wijk Energiegebruik [kwh/jaar] gas particulier gas zakelijk elektriciteit particulier elektriciteit zakelijk warmte particulier warmte zakelijk Figuur 11. Energiegebruik gas, elektriciteit en warmte in kwh per jaar voor het jaar 2010 voor particuliere en zakelijke klanten (inclusief industrie) CO2-uitstoot per wijk CO2 - uitstoot [ton/jaar] gas particulier gas zakelijk elektriciteit particulier elektriciteit zakelijk warmte particulier warmte zakelijk Figuur 12. CO 2-uitstoot in kg per jaar voor het jaar 2010 voor particuliere en zakelijke klanten (inclusief industrie). De energiebehoefte en CO 2 -uitstoot is bepaald met Energie in Beeld van Enexis en Liander. Het energiegebruik bij warmteaansluitingen voor het jaar 2010 is per wijk opgegeven door Essent ELES. Warmtelevering is er vooral in Noord, Oost en Noord-West. In mindere mate is er ook warmtelevering in Centrum, Zuid-Oost en West. Opvallend is de grote hoeveelheid gas bij zakelijke klanten in West. Dat gas wordt gebruikt in de glastuinbouw. Er zijn diverse glastuinbouwbedrijven in Prinsenbeek, Effen-Rith en Liesbosch. Van enkele aansluitingen is geen energiegebruik bekend vanwege het lage aantal aansluitingen in de postcode. Dat aantal is verwaarloosbaar op het geheel van Breda. Ook zijn de gegevens van de grootgebruik aansluitingen niet meegenomen. Vermoedelijk gaat Evert Vrins Energieadvies -Strategie duurzame energietransitie gemeente Breda.docx 21

22 het om ca 10 industriële aansluitingen. De CO 2 -uitstoot van ETS bedrijven in Breda bedraagt volgens de CO 2 -monitor van Agentschap NL ongeveer ton per jaar. Besloten is dat energiegebruik niet op te nemen. Deze bedrijven hebben over de CO 2 -reductie meerjarenafspraken met de Rijksoverheid. De gemeente Breda heeft dan slechts beperkte invloed. Deze bedrijven zijn wel betrokken bij het in beeld brengen van restwarmteopties. 2.3 Energiebehoefte verkeer en vervoer Het energiegebruik voor verkeer en vervoer is bepaald met behulp van de Benchmark mobiliteit Breda b aangevuld met cijfers van het Centraal Bureau voor Statistiek CBS. Het personenvervoer binnen Breda is bepaald met de Benchmark mobiliteit Breda. Het personenvervoer buiten Breda is bepaald met behulp van landelijke cijfers van het Centraal Buro voor Statestiek. Die cijfers zijn evenredig met het aantal inwoners geschaald naar de omvang van Breda. Datzelfde geldt voor de hoeveelheid vrachtvervoer over de weg en per spoor. Op basis van landelijke cijfers van de hoeveelheid tonkm vrachtvervoer zijn de landelijke cijfers evenredig geschaald naar het aantal inwoners van Breda. Het brandstofgebruik op stedelijke wegen, regionale wegen en over snelwegen is bepaald per vervoermiddel en per brandstof. Motoren zijn samengevoegd met personenauto s. Met het brandstofverbruik is vervolgens de CO 2 -emissie bepaald voor de sector verkeer en vervoer. De totale energiebehoefte voor verkeer en vervoer is gegeven in figuur 13. De bijdrage van de verschillende vervoermiddelen is gegeven in figuur 14. De totale energiebehoefte voor de verkeer en vervoer bedraagt: Energiegebruik en CO 2 uitstoot Verkeer en vervoer Breda kwh benzine per jaar kwh diesel per jaar kwh gas per jaar kwh elektriciteit per jaar ton CO 2 per jaar Figuur 13. Energiebehoefte en CO 2-uitstoot van verkeer en vervoer door personen en goederen in en van en naar Breda voor het jaar b Benchmark mobiliteit Breda, Goudappel Coffeng, 8 december 2009 Evert Vrins Energieadvies -Strategie duurzame energietransitie gemeente Breda.docx 22

23 CO2 emissie per vervoermiddel CO2 -emissie benzine diesel LPG elektriciteit Figuur 14. CO 2-uitstoot per transportmiddel in Duidelijk is dat vervoer per personenauto van alle categorieën verreweg de meeste CO 2 - uitstoot oplevert. Diesel is de meest gebruikte transportbrandstof. Er wordt nog nauwelijks op gas gereden. Elektriciteit wordt verreweg het meest bij vervoer per trein toegepast. 2.4 Totale CO 2 -uitstoot in Breda Het totale energiegebruik van de gemeente Breda voor gebouwde omgeving en mobiliteit is bepaald. De resultaten daarvan zijn gegeven in figuur 15. Ook is de CO 2 -uitstoot bepaald per brandstof. Die is gegeven in figuur 16. Evert Vrins Energieadvies -Strategie duurzame energietransitie gemeente Breda.docx 23

24 CO2 emissie Breda CO2 emissie [ton per jaar] Breda goederenvervoer personenvervoer gebouwde omgeving zakelijk gebouwde omgeving particulier Figuur 15. CO 2-uitstoot in ton per jaar voor het jaar De totale CO 2 -uitstoot voor gebouwde omgeving en verkeer en vervoer voor Breda is gelijk aan ton CO 2 per jaar. Dat is 6,92 ton per inwoner per jaar. Het grootste deel van de CO 2 -uitstoot wordt veroorzaakt door de gebouwde omgeving zakelijk. Evert Vrins Energieadvies -Strategie duurzame energietransitie gemeente Breda.docx 24

25 CO2 emissie Breda per brandstof CO2 emissie [ton per jaar] gas elektrici teit warmte benzine diesel LPG gebouwde omgeving particulier gebouwde omgeving zakelijk verkeer en vervoer openbaar vervoer Figuur 16. CO 2-uitstoot in ton per jaar per brandstof voor het jaar De CO 2 -uitstoot door het gebruik van elektriciteit is het grootst. Oorzaak is de grote hoeveelheid elektriciteit die gebruikt wordt door de zakelijke markt. Ook in de particuliere gebouwde omgeving wordt veel elektriciteit gebruikt. Het rendement bij opwekking daarvan is laag. Verduurzaming van het elektriciteitsgebruik levert dus veel CO 2 -reducite op. Benzine wordt in het verkeer veel toegepast. Zuiniger gebruik van benzine in auto s is nog beperkt mogelijk. Verduurzaming van benzine is ook slechts beperkt mogelijk. Door bijmenging van ethanol wordt benzine duurzamer. Bijmengen kan niet tot 100%. Dan moet de motor worden aangepast. Ethanol wordt gemaakt uit landbouwproducten zoals maïs, waardoor de brandstof bij toepassing op grote schaal de voedselvoorziening in gevaar brengt. De transitie van benzine naar andere vervoersbrandstoffen vergroot de mogelijkheid tot reductie van de CO 2 -uitstoot door verduurzaming van de brandstof. De gemeente Breda voert daarvoor geen afzonderlijk beleid. Wel wordt het fietsverkeer gestimuleerd. Evert Vrins Energieadvies -Strategie duurzame energietransitie gemeente Breda.docx 25

26 3 Transitiepaden 3.1 Probleemanalyse Voorafgaand aan het maken van keuzes voor energietransitie is een analyse gemaakt van de brandstoffen die per sector gebruikt worden. Vervolgens is beoordeeld wat dat betekent voor de omschakeling naar een duurzame energievoorziening. Voor de verschillende sectoren zijn verschillende temperaturen nodig en verschillende brandstoffen beschikbaar. Verkeer en vervoer maakt alleen gebruik van elektriciteit en vloeibare of gasvormige brandstoffen. De keuze kan nog gemaakt worden voor elektrisch rijden, rijden op biobrandstoffen of waterstof. De vraag is wel in hoeverre die keuze regionaal beïnvloed kan worden. Voor zuiniger auto s en transitie naar andere brandstoffen is een krachtig Europees beleid nodig. Dat gaat langzaam, en is nauwelijks te beïnvloeden door de gemeente Breda. Wel is een transitie naar andere vervoermiddelen te stimuleren. In Breda wordt relatief weinig gefietst over korte en middellange afstanden. Vergelijkbare steden hebben een andere verhouding auto fiets. In het Actieplan: Klimaatbeleid voor Mobiliteit c wordt uitgegaan van een toename van het fietsverkeer met 25%. In de industrie zijn vaak hogere temperaturen (400 C) nodig dan in de gebouwde omgeving. De keuze uit de beperkt beschikbare (duurzame en fossiele) brandstoffen moet dus zorgvuldig worden gemaakt. Afhankelijk van het temperatuurniveau en op basis van de beschikbare vormen van duurzame energie wordt de meest geschikte vorm van energieinfrastructuur gekozen. Dat leidt tot keuzes voor de bestaande en nieuwe infrastructuur in de diverse wijken. Daarbij wordt voor de bestaande wijken de weg van de geleidelijke transitie gekozen. Daarbij is rekening gehouden met de leeftijd en conditie van het aardgasnet in de verschillende wijken in Breda (opgave Enexis). Een radicale transitie vergt hogere investeringen en kan niet rekenen op voldoende draagvlak bij de betrokken actoren. Er wordt eerst gekeken naar het lange termijn perspectief (2050) en vervolgens weer terug naar het korte termijn perspectief (2020). In deze studie wordt als volgt gewerkt: 1. Eerst wordt de ontwikkeling van de energiebehoefte voor de langere termijn tot 2050 in kaart gebracht. Voor de eerste jaren tot 2020 is de prognose van de ontwikkeling van de gebouwde omgeving en voor verkeer en vervoer zekerder dan voor de langere termijn; 2. Dan wordt een eindbeeld van de energievoorziening gegeven voor het jaar Dat wordt gedaan door drie scenario s uit te werken. De scenario s zijn gebaseerd op de vorm voor de energie-infrastructuur; c Actieplan: Klimaatbeleid voor Mobiliteit, Goudappel Coffeng, februari 2012 Evert Vrins Energieadvies -Strategie duurzame energietransitie gemeente Breda.docx 26

27 3. Via backcasting wordt een beeld gegeven van de ontwikkeling van de energievoorziening tot 2020; 4. Dat gegeven wordt dan vertaald naar ontwikkelingen per sector en per stadsdeel. 3.2 De bouw-en herstructureringsopgave Voor de komende periode is een bouw-en herstructureringsopgave vastgesteld voor deze studie. Die opgave is per wijk bepaald aan de hand van de groei van de stad en de herstructureringsplannen van de corporaties. Daarvoor is gebruik gemaakt van gegevens die zijn aangeleverd door de gemeente Breda en de woningcorporaties. Voor de eerste 10 jaar ( ) is die opgave vastgesteld. Voor de jaren daarna is per wijk een benadering gegeven op basis van de groei van de stad en de leeftijd van de woningen en gebouwen. Voor de ontwikkeling van de energiezuinigheid van de gebouwen in de jaren tot 2050 is uitgegaan van een autonome daling van het energiegebruik bij ingreepmomenten. Daarvoor is het schema aangehouden van figuur 17 en 18. Ingreep woningbouw % woningen per jaar Labelverbetering EPC Planmatig onderhoud 5,00 1 label Groot onderhoud 2,67 2 labels Renovatie 1,00 3 labels Vervangende nieuwbouw 1,00 Bouwbesluit Nieuwbouw Bouwbesluit Figuur 17. Wijziging van de energiebehoefte van de gebouwde omgeving door natuurlijke ingrepen woningbouw. Ingreep zakelijke gebouwen % gebouwen per jaar Energiebesparing EPC Energiebesparing 8,00 10 % per jaar Vervangende nieuwbouw 1,00 Bouwbesluit Nieuwbouw Bouwbesluit Figuur 18. Wijziging van de energiebehoefte van de gebouwde omgeving door natuurlijke ingrepen zakelijke gebouwen. Het percentage energiebesparing is bepaald aan de hand van de ouderdom van de woningen. Per wijk is het gemiddelde energielabel vastgesteld. Op basis daarvan is de energiebesparing per labelstap vastgesteld. Voor de zakelijke gebouwen is uitgangspunt dat jaarlijks bij 8% van de bedrijven 10% energiebesparing wordt bereikt. Dit zowel op gebouwgebonden als procesgebonden energie. Evert Vrins Energieadvies -Strategie duurzame energietransitie gemeente Breda.docx 27

28 3.3 De ontwikkeling van vervoersstromen in Breda De ontwikkeling van de vervoersstromen in Nederland worden gegeven in Verkeer en vervoerde studie: Verkeer en vervoer in de Welvaart en Leefomgeving d. Figuur 19. Ontwikkeling personenvervoer 2000 tot In het autonome scenario is gebruik gemaakt van het scenario Strong Europe. Toename van het autoverkeer bij gelijktijdige afname van de CO 2 -uitstoot per km bij nieuwe auto s. 3.4 Ontwikkeling energiebehoefte Breda De energiebehoefte van Breda ontwikkelt zich zoals in figuur 20 voor de gebouwde omgeving en in figuur 21 voor verkeer en vervoer is aangegeven. d Verkeer en vervoer in de Welvaart en Leefomgeving, Achtergronddocument Emissieprognoses Verkeer en Vervoer, Rapport /2006, Milieu en Natuurplanbureau (MNP), Hoen, A., R.M.M. van den Brink, J.A. Annema, Bilthoven, Evert Vrins Energieadvies -Strategie duurzame energietransitie gemeente Breda.docx 28

29 Energiebehoefte Breda gebouwde omgeving autonoom energiebehoefte [kwh] gas elektriciteit stadsverwarming blokverwarming Figuur 20. Autonome ontwikkeling van de energiebehoefte voor de gebouwde omgeving in Breda tot Het totale energiegebruik van de stad Breda neemt de komende jaren nog licht toe. Dat komt door de toename van het aantal woningen. Over ongeveer 10 jaar neemt de energiebehoefte voor het eerst af. Uiteindelijk zal het energiegebruik zonder aanvullende maatregelen tot ongeveer 85% van het niveau in Energiebehoefte Breda verkeer en vervoer energiebehoefte [kwh] benzine diesel gas elektriciteit waterstof Figuur 21. Ontwikkeling van de energiebehoefte van verkeer en vervoer in Breda tot Hierin is rekening gehouden met beleid van de gemeente Breda om tot 2020 het aandeel fietsverkeer te verhogen van 27% naar 35%. Evert Vrins Energieadvies -Strategie duurzame energietransitie gemeente Breda.docx 29

30 De cijfers zijn gebaseerd op autonome ontwikkeling van de energiebesparing in de gebouwde omgeving en verkeer en vervoer. Er is sprake van een toename van de mobiliteit in de gehele periode. Ook het goederenvervoer neemt gedurende de gehele periode toe. In de eerste jaren tot 2020 wordt beleid uitgevoerd om de toename van de mobiliteit van personen op te vangen door verhoging het aandeel fietsverkeer. De modal split van het fietsverkeer neemt toe van 27 naar 35%. Dat is de oorzaak van de daling van het energiegebruik voor personenvervoer. Daarna blijft het aandeel fietsverkeer gelijk en neemt het energiegebruik ondanks zuinigere voertuigen door de stijging van het aantal vervoerskilometers weer toe. Tot 123% van het huidige energiegebruik. Uitgangspunt van de duurzame energietransitie voor de gemeente Breda is de huidige situatie van energiebehoefte en de huidige energie infrastructuur. Er zijn huishoudens in Breda. De energievoorziening van de meeste woningen en zakelijke aansluitingen zal de komende jaren niet worden gewijzigd. Het is dus zaak de energietransitie via de geleidelijke weg plaats te laten vinden. Op enkele plaatsen kan een radicale verandering plaatsvinden. Dat is dan bijvoorbeeld bij stedelijke herstructurering. 3.5 Duurzame energie per sector De behoefte aan energie verschilt sterk per sector. In de industrie is hoge temperatuur warmte nodig. Soms zelfs stoom van 300 tot 400 C. Met biomassa (vast, vloerbaar, gas) is een hoge temperatuur van 300 tot 400 C te bereiken. Met andere vormen van duurzame energie niet. Bij woningen en in de zakelijke markt kan de temperatuur beperkt blijven tot 70 C en in nieuwbouw of bij energiezuinige renovatie zelfs 40 C. De temperatuur die met duurzame bronnen kan worden opgewekt is sterk afhankelijk van de bron. De meeste duurzame bronnen hebben het hoogste rendement bij lage temperatuur warmteafgifte. Dan moet gedacht worden aan 40 C of lager. Dat zijn vooral thermische zonne-energie, omgevingsenergie. Aardwarmte heeft een temperatuur van ongeveer 70 tot 80 C in Breda. De inzet van duurzame bronnen dient dus op een goede manier te worden gekozen. Daarbij is lagetemperatuurverwarming een noodzakelijke stap op weg naar verduurzaming van de energievoorziening. Biomassa is bij uitstek geschikt voor de industrie. Restwarmte daarvan kan aan woningen en gebouwen worden geleverd. Duurzame energiebronnen zijn schaars. De inzet dient dan ook zo efficiënt mogelijk te zijn. Dat betekent dat biobrandstoffen bij voorkeur ingezet worden voor elektriciteitsproductie of stoomproductie met restwarmtelevering. Voor elektriciteitsopwekking zijn drie mogelijkheden: photovoltaïsche zonnestroom, windenergie en elektriciteitsopwekking met biomassa. Om zoveel mogelijk elektriciteit zelf op te wekken is optimale inzet nodig. Elektriciteit kan ook duurzaam worden opgewekt op andere plaatsen in Nederland en daarbuiten, en ingekocht worden als groene stroom. Evert Vrins Energieadvies -Strategie duurzame energietransitie gemeente Breda.docx 30

31 3.6 Infrastructuur per sector Gebouwde omgeving Er zijn nu drie vormen van energievoorziening in Breda: Gas infrastructuur Elektriciteit infrastructuur Warmte infrastructuur enkele woningen en gebouwen hebben ook koude. Alle woningen, gebouwen en industrie zijn aangesloten op elektriciteit. Gas in beschikbaar in alle wijken, en de meeste woningen zijn ook aangesloten. De woningen die niet zijn aangesloten op gas zijn aangesloten op warmtelevering. In Breda is een groot warmtenet met aansluitingen. De efficiency van warmte uit het Amernet is 140% ten opzichte van opwekking met gas. Dat geldt specifiek voor dit warmtenet. Er plannen zijn voor verduurzaming van dat warmtenet. Er zijn enkele kleinschalige netten in Breda met rond 150 tot 300 woningen die zijn aangesloten op WKO of kleinschalige biomassa. Figuur 22. Warmtenetten in Breda Evert Vrins Energieadvies -Strategie duurzame energietransitie gemeente Breda.docx 31

32 Verkeer en vervoer Er zijn nu vier vormen van brandstofvoorziening voor mobiliteit in Breda: Benzine Diesel Elektriciteit Gas Laadpunten voor elektriciteit zijn nog zeer schaars. Er rijden nog maar erg weinig auto s op elektriciteit. 3.7 Transitie van de energiemarkt in Breda Toekomstbeeld De energiebehoefte neemt naar het jaar 2050 autonoom af. Gebouwen worden steeds energiezuiniger. Nieuwbouw krijgt met de verscherpte eisen in 2020 al te maken met een EPC van 0,00. Gebouwen zijn dan erg energiezuinig en gebruiken alleen duurzame energie voor het gebouwgebonden energiegebruik. De bestaande gebouwde omgeving wordt verder aangepakt door planmatig onderhoud, groot onderhoud en renovaties. Particulieren isoleren de woningen steeds verder. Verwarmingssystemen worden vernieuwd tot lage temperatuur afgiftesystemen. Ook op het gebied van verkeer en vervoer zijn veranderingen op komst. Vervoer wordt zuiniger. Elektriciteit, bio-olie en biogas worden de brandstoffen van de toekomst. Het is onzeker hoe snel deze transitie verloopt. In de autonome ontwikkeling is daar nog geen rekening mee gehouden. Verduurzaming van de energielevering in de gebouwde omgeving moet dicht bij de eindverbruikers worden gezocht. Bestaande netten dienen verder te worden verduurzaamd. Dat kan door inkoop van duurzame energie die elders wordt opgewekt (Buy) zoals wind op zee of waterkracht, groen gas of door de productie van duurzame energie in Breda (Make). Als de duurzame energie in Breda wordt opgewekt zijn de bewoners en de bedrijven minder afhankelijk van de nationale en internationale energiemarkt. Bovendien profiteren de bedrijven uit Breda van de aanleg van duurzame energiesystemen op de locale energiemarkt. Vanuit het oogpunt van ecologie (transportverliezen) en economie is er een voorkeur voor zoveel mogelijk lokale opwekking. Elektriciteit is vrij goed te verduurzamen. Mogelijkheden zijn op kleine schaal al aanwezig. Uitrollen van de technieken windenergie, zonnestroom (op daken van gebouwen of op braakliggende terreinen, afvalbergen etc) en biomassa warmte/kracht koppeling is nu van belang. Dat kan op locale schaal. Lokale spelers kunnen daarin een belangrijke rol vervullen. Voor gas is verduurzaming lastiger. De markt voor groen gas is nog zeer beperkt. De productie van biogas uit organische afvalstoffen levert maar een fractie van de afzet van Evert Vrins Energieadvies -Strategie duurzame energietransitie gemeente Breda.docx 32